Yarrow, Milfoil

Krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Nazwy ludowe: tysiąclist (podlaskie), złocień krwawnik (lubelskie), żeniszek krwawnik (świętokrzyskie). Pospolity w Eurazji (na wschód sięga po Mongolię i północno-zachodnie Indie) oraz w Ameryce Północnej (na południu po Gwatemalę)^[2]. W Polsce pospolity na całym obszarze^[3].

Morfologia

Liść

Koszyczek kwiatowy

Pokrój

Osiąga wysokość 50–80 cm. Czasem tworzy niewielkie kępy. Cała roślina jest miękko, wełnisto owłosiona.

Łodyga^[4]

Omszała, zielona, częściowo barwy brunatnej lub fioletowej, są podłużnie bruzdowane, grubości do 3 mm, z jasno zabarwionym rdzeniem.

Liście^[4]

Liście są zielone lub szarawozielone, słabo owłosione na górnej i bardziej owłosione na dolnej powierzchni, podwójnie lub potrójnie pierzastosieczne, o odcinkach równowąskich, z lekko zaostrzonym, białawym szczytem.

Kwiaty^[4]

Koszyczki zebrane w baldachogrono na szczycie pędu. Każdy koszyczek, średnicy 3–5 mm, składa się z osadnika, zwykle zawierającego 4–5 kwiatów języczkowatych i 3–20 kwiatów rurkowatych. Okrywa koszyczka składa się z 3 rzędów lancetowatych, omszonych, zielonych okrywolistków, ułożonych dachówkowato, z brunatnawym lub białawym, błoniastym brzegiem. Dno koszyczka jest lekko wypukłe, w kątach plewinek występują kwiaty języczkowate, o trójdzielnym, białawym lub czerwonawym języczku i kwiaty rurkowate o promienistej, pięciodzielnej, żółtawej lub jasnobrunatnawej koronie.

Owoc

Spłaszczona niełupka, srebrzystoszara, wąsko oskrzydlona.

Kłącze

Pełzające o żółtawym kolorze, podziemne białe, zaróżowione przy węzłach. Wydaje liczne, przyziemne rozety liści, z których wyrastają łodygi kwiatostanowe.

Biologia i ekologia

Bylina lub krzewinka, hemikryptofit. Występuje na pastwiskach, łąkach i nieużytkach od niżu po tereny górskie. Na polach uprawnych obecny jako chwast. Rośnie przeważnie na obszarach o klimacie suboceanicznym i umiarkowanie kontynentalnym. Łatwo dostosowuje się do różnych warunków, ale preferuje gleby średnio próchniczne. Umiarkowanie światłolubny. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Arrhenatheretalia^[5]. Kwitnie od lipca do października (czasem, gdy utrzymują się temperatury dodatnie – także dłużej). Kwiaty przedprątne, zapylane przez muchówki. Liczba chromosomów 2n = 18, 27, 36, 45, 54, 63, 72^[6].

Pokrój

Nasiona

Zmienność

Gatunek zróżnicowany na pięć podgatunków^[7]:

• Achillea millefolium subsp. alpestris (Wimm. & Grab.) Gremli
• Achillea millefolium subsp. borealis (Bong.) Breitung
• Achillea millefolium subsp. ceretanica (Sennen) Sennen
• Achillea millefolium subsp. millefolium
• Achillea millefolium subsp. sudetica (Opiz) Oborny

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Historia

O leczniczym działaniu krwawnika pomocnego w leczeniu hemoroidów wspominał już Hipokrates, Dioskurydes natomiast zalecał go w walce z chorobą wrzodową. Na pierwsze wzmianki drukowane na temat krwawnika natknięto się w dziele z 1554 r., którego autorem był flamandzki botanik Carolus Clusius (Jules Charles de l'Écluse)^[8]

Surowiec zielarski

Ziele krwawnika (Millefolii herba) – całe lub rozdrobnione, wysuszone, kwitnące wierzchołki pędów o zawartości nie mniej niż 2 ml/kg olejku eterycznego oraz minimum 0,02% proazulenów w przeliczeniu na chamazulen^[4]. Olejek eteryczny (Millefolii oleum) zawiera związki azulenowe, ponadto roślina zawiera cholinę, flawonoidy, garbniki, kwasy: mrówkowy, octowy, izowalerianowy, gorzki glikozyd achilleinę oraz sole mineralne (zwłaszcza sole cynku i magnezu).^{[potrzebny przypis]}

Zbiór i suszenie

Ziele zbiera się z roślin dziko rosnących. Ścina się je w okresie kwitnienia, na wysokości ok. 10 cm nad ziemią. Do suszenia rozkłada się pojedynczą warstwą na płachtach lub wiąże w cienkie pęczki i zawiesza w cienistym i przewiewnym miejscu. Suszyć w piekarniku w temperaturze do 35 °C.

Działanie

Przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, bakteriostatyczne i nieznaczne przeciwskurczowe. Ziele pobudza również czynności wydzielnicze przewodu pokarmowego, wzmaga wydzielanie soków trawiennych i żółci. Dawniej sporządzano napar na krwotoki wewnętrzne. Dziś ziele krwawnika stosuje się wewnętrznie głównie w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych objawiających się brakiem apetytu, wzdęciami, kurczami jelit, niestrawnością oraz, ze względu na działanie przeciwzapalne, w chorobie wrzodowej. Krwawnik można też stosować zewnętrznie w celu łagodzenia stanów zapalnych skóry i błon śluzowych oraz na rany, aby przyspieszyć gojenie.

Roślina ozdobna

Ogrodnicy wyhodowali wiele kultywarów bardziej ozdobnych od typowej formy. Są uprawiane na rabatach kwiatowych.

Przyprawa

Przyprawą są młode liście o gorzkawosłonym, korzennym smaku. Można stosować jako dodatek do sosów i zup^[9].

Roślina kosmetyczna

Wyciąg z krwawnika dodawany jest do łagodzących i regenerujących maseczek, kremów i płynów do twarzy. Bywa także składnikiem szamponów i past do zębów^[10], a także jako jeden z wielu składników służy do przygotowania kąpieli relaksacyjnych^[11].

Uprawa

Roślina całkowicie wytrzymała na mróz (strefy mrozoodporności 3-10)^[12]. Łatwa w uprawie, rośnie na każdej glebie, ale preferuje stanowiska słoneczne i suche. Wytwarza kłącza, za pomocą których szybko się rozrasta. Najłatwiej rozmnaża się przez podział bryły korzeniowej bardzo wczesną wiosną. Można też przez wysiew nasion, ale nie wszystkie odmiany powtarzają cechy organizmu rodzicielskiego. Po przekwitnięciu należy usuwać kwiatostany. Pędy można zostawić na zimę, ale wiosną należy je silnie przyciąć. W ogrodzie za pomocą kłączy szybko się rozrasta i może zagłuszyć inne rośliny, należy więc kontrolować rozrastanie.

'Paprika'

Odmiana czerwonokwitnąca

Odmiany ogrodowe

• 'Carnea' – kwiaty jaskrawo, ciemnokarminowe,
• 'Cerise Quinne' – kwiaty wiśniowe, miejscami jaśniejsze,
• 'Fanal' (syn. 'The Beacon') – kwiaty jasnoczerwone,
• 'Kelwayi' – kwiaty karminowoczerwone,
• 'Sammetriese' – kwitnie ok. dwa tygodnie później od pozostałych, kwiaty intensywnie czerwone,
• 'Red Beauty' – liście srebrzyste, kwiaty różowoczerwone,
• 'Rosea' – nazwa zbiorcza dla siewek ww. odmian, kwiaty od różowych do lila fioletowych.

Ciekawostki

• Łacińska nazwa rośliny (Achillea) pochodzi od imienia Achillesa, który miał używać tego ziela do leczenia ran (uleczył nim ponoć Telefosa, którego uprzednio zranił włócznią)^[13].
• Krwawnik jest jedną z roślin niesionych w pęku do kościoła w święto Matki Boskiej Zielnej.

Przypisy