Honeysuckle

Anaraf (Isem usnan: Lonicera) d tawsit n yemɣi seg twacult n caprifoliaceae . Carl Von Linné d amdan amezwaru i yuran fell-as deg useggas n 1753.

Tilmas

Chèvrefeuille des Baléares - Anaraf^[1]

Chèvrefeuille d'Étrurie - Anaraf

Ismawen

• Isem-is s latinit: Lonicera implexa neɣ Lonicera etrusca
• Isem-is s tefransist: Chèvrefeuille des Baléares neɣ Chèvrefeuille d'Étrurie
• Ismawen-is nniḍen s teqbaylit: Waraf^[2], Sselṭan n lɣaba
• Ismawen-is nniḍen s tmaziɣt:

Isseqdac

Tiwelhiwin

Es la nuèch que lo cabrifuèlh (aicí Lonicera periclymenum exala mai lo seu parfum, atrach de luènh los parpalhons que venon fecondar las flors.

lo Limenitis reducta es un dels parpalhons de jorn que la tòra manja la planta

Avelanièr desformat per l'enlaçament d'un cabrifuèlh

Los cabrifuèlhs (genre Lonicera) son d'arbrilhon o de lianas de la familha dels caprifoliacèas.

Lo cabrifuèlh a de fuèlhas dentadas buta a las aurièras de las sèlvas e talvèras.

Diversitat

Se conéis gaireben 200 espècias dins las regions temperadas de l'emisfèri nòrd e las regions subtropicalas.

L'abitat de gaireben totas las espècias de cabrifuèlhas, es l'aurièra de las sèlvas e per extension los randls e talveras.

Planta d'ornament

Los cabrifuèlhs, autoctons o exotics son frequentament utilizats per formar de randals o parets decoratius

Emplaçament

Plan solelh fins a ombre leugièra.

Multiplicacion e talha

Per empèut de fusta miègdur en estiu.
Los vièlhs plants podon èsser regeneradas le rebatent al sol.
L'espècia supòrta la talha, que permet de l'empachar de desbordar de l'espaci disponible.

Espècias del genre Lonicera

tòra manjant una fuèlha de cabrifuèlh

Lo malhum GRIN recensa 139 espècias de Lonicera^[1]. Per eFloras, i a près 180 espècas.

• Flora europèa
  • Lonicera alpigena o Lonicera glutinosa
  • Lonicera arborea
  • Lonicera caerulea
  • Lonicera caprifolium
  • Lonicera etrusca]
  • Lonicera hellenica
  • Lonicera implexa
  • Lonicera nigra
  • Lonicera nitida
  • Lonicera nummulariifolia
  • Lonicera periclymenum
  • Lonicera pyrenaica
  • Lonicera splendida
  • Lonicera tatarica
  • Lonicera xylosteum

• Flora d'Africa del Nòrd
  • Lonicera biflora

• Flora de China, segon eFloras

• Flora americana

Vejatz tanben

Articles connèxes

Haagekäärsen (Lonicera) san en plaantenskööl uun det famile faan a Siigbleedplaanten (Caprifoliaceae). Diar jaft at son 180 slacher faan üüb a nuurdelk eerdheleft.

Enkelt slacher

• Jelingerjeleewer (Lonicera caprifolium)
• Ruad haagekäärs (Lonicera xylosteum)
• ..

Iadh-shlat

Iadh-shlat neo iath-shlat (lonicera): luibh le blàthan cùbhraidh air a bhios a' direadh.

Ainmean eile

Seo cuid dhen ainmean a tha air iadh-shlat:

• caora-mheanglain
• cas-fa-chrann
• dealbh-a’-chrainn
• deoghalag, deolag, deolagan neo deothlag
• fàileantan
• feineag
• fèithlean
• leum-chrann
• lus na croise
• lus-a'-chroinn
• lus-na-meala
• uillean neo uilleann

Kaprifolio esas lonicera caprifolium, arboreto klimera, sarmentoza, di qua la flori odoras.

Küz'mäine pu (latin.: Lonicera) om penzhiden heim. Oiktad, kerdujad vai ujelijad kazmused. Mülütadas Küz'mäižpuižed-sugukundha. Erasiden erikoiden plodud oma södabad, no äjiden erikoiden plodud oma travijad.

Leviganduz

Heim om levitadud Pohjoižen mapoliškon äjiš rajoniš. Erikoiden tobj pala kazvab Gimalajas i Päivnouzmaižes Azijas. Venämas om 14 mecerikod, voib vastata mecanröunoiš i sarikoiš.

Ümbrikirjutand

Järedahkod änikod oleldas vauktan, ruskedvauvhan, pakuižen i sinivauvhan mujun. Änikod i sid' plodud kazdas paroil lehtesiden alusišpäi vai barban lopus. Änikon vencudes om viž pölükäd i pit'kahk petkloine. Plodud kazdas ühthe paksus, kuti ülälehtesed-ki (erasil erikoil kaik lehtesed). Venäman erikod änikoitas semendkun lopuspäi kezakun keskhesai.

Kävutand

Küz'mäižen pun äi erikod ištutadas da kazvatadas saduiš čomikš dekorativižikš penzhikš. Ned sättudas gruppiden, allejoiden i kezapavil'joniden täht. Erased erikod oma medenkandajad. Kova pumaterial kožub sädamha penid tegesid.

Sädihe severz'-se kümnikoid dekorativižid sortuid södabidenke marjoidenke sinižen (kamčatižen) i södaban (Lonicera edulis) küz'mäižiden puiden alusel.

Valitud erikod

Kaik om 180 küz'mäižen pun erikod, niiden keskes enamba sadad om dokumentiruidud.

• Lonicera alpigena — Al'pine küz'mäine pu
• Lonicera caerulea — Sinine küz'mäine pu
• Lonicera caprifolium — Kaprifol', Hajukaz küz'mäine pu (heimon tipine erik)
• Lonicera caucasica — Kavkazine küz'mäine pu
• Lonicera maximowiczii — Maksimovičun küz'mäine pu
• Lonicera tatarica — Tatarine küz'mäine pu
• Lonicera xylosteum — Järgeline küz'mäine pu, Küz'mäine mecpu

Homaičendad

Papsûger (Lonicera), of ek wol kamperfoelje, is in skaai fan klimplanten dat yn Jeropa, Sina, noardeastlik Aazje en yn de Feriene Steaten foarkomt. De plant heart ta de famylje fan de papsûgers (Caprifoliaceae). Hy wynt him om oare planten en beammen hinne.

De blommen hawwe benammen jûns in sterke swiete rook. Se binne der in ferskate kleuren, in soad foarkommend is de rôze-reade en giel-wite foarm. Kamperfoelje is frij maklik te fermearderjen út simmer- of winterstek. Yn it Frysk wurdt dit planteskaai behalven papsûgers ek wol de kamperfoelje, klapsûgers, stjonkblommen of tateblommen neamd. It skaai krige syn Latynske namme fan de Dútske natuerhistorikus Johann Lonitzer.

Klimmende soarten

• Lonicera caprifolium - gewoane kamperfoelje
• Lonicera japonica
• Lonicera periclymenum - wylde kamperfoelje of papsûger
• Lonicera sempervirens
• Lonicera ×heckrotti (krusing americana mei sempervirens)

Wintergriene strûken

• Lonicera fragrantissima
• Lonicera nitida - Sineeske kamperfoelje
• Lonicera pileata
• Lonicera korolkowii
• Lonicera ledebourii
• Lonicera maackii
• Lonicera morrowii
• Lonicera tatarica
• Lonicera xylosteum - reade papsûger
• Lonicera syringantha (var. wolfii)
• Lonicera ×purpusii (krusing standishii mei fragrantissima

Sjoch ek

List fan planten

Shilvi, uchqat — shilvidoshlar oilasiga mansub butalar turkumi. 30 dan ortiq turi maʼlum. Oʻzbekistonda shahrining xushboʻy Sh., tangabarg Sh., tatar Sh.si, maydagul Sh., Korolkov Sh.si, nozik Sh., maydabarg Sh., olga Sh.si, altman Sh.si va boshqalar turlari uchraydi. Boʻyi 1,5 m dan 4,5 m gacha, barglari keng tuxumsimon, baʼzilariniki uzun tuxumsimon, gullari ikki jinsli, oq, sargʻish, qizil, pushti, aprel—may oylarida gullab, avg .—sent.da urugʻlaydi. Mevasi sersuv, rezavor. Xushboʻy Sh., tatar Sh.si, maydagul Sh. manzarali oʻsimlik sifatida oʻstiriladi. shahrining boshqa koʻplab turlari togʻ daralari, daryo boʻylari, togʻ yonbagʻirlarida butazorlar hosil qilib, daraxtzorlar orasida, adirlarda oʻsadi. Sovuqqa chidamsiz. Dasht zonalarida ekinzorlarni himoya qilish, koʻkalamzorlar, yashil devorlar hosil qilishda foydalaniladi. Yogʻochi qattiq va mustahkam boʻlganligi tufayli duradgorlik va mebelsozlikda ishlatiladi.

Sukerjennigjen

Oranje sukerjennigjen

Sukerjennigjen of kamperfoelie (Latien: Lonicera) is een geslach van slingerplaanteen en struken dat in Europa, China, Noordoost-Azië en in de Amerika veurkump. 't Geslach beheurt tot de kamperfoeliefemilie (Caprifoliaceae). De plaanten greuien um aandere plaanten en bomen hinne.

De bloemen hemmen veural 's avens een starke zeute geur. Ze bin der in verschillende kleuren, de roze-rooie en geel-witte koemen 't meest veur. De plaante ku-j makkelijk vermeerderen uut zoemer- of wienterstekken.

Woordbetekenisse

De naam sukerjennigjen kump werschienlijk deurdat de geur 's avens beheurlijk zeut en stark is, en deurdat de bloemen een eetbaore zeute nectar anmaken. A-j de stengel van 't sukerjennigjen breken dan ku-j de zeute geur oek goed ruken.

't Sukerjennigjen, oek wè kamperfoelie eneumd, wönnen in sommigen dialekken oek wè geitenblad of geitenklever eneumd. Dat kump overene mit 't Franse 'chèvre-feuille', 't Duutse 'Geißblatt' en 't Italiaanse 'caprifoglio'. De naam kamperfoelie is een verbastering van de Italiaanse vorm.

De botanische naam Lonicera kump van de achternaam van de Duutse plaantkundige Adam Lonitzer.

Klimmende soorten

• Lonicera caprifolium - 't gewone sukerjennigjen
• Lonicera japonica
• Lonicera periclymenum - 't wilde sukerjennigjen
• Lonicera sempervirens
• Lonicera ×heckrotti (Lonicera americana × Lonicera sempervirens)

Greunblievende struken

• Lonicera fragrantissima
• Lonicera nitida - 't Chinese sukerjennigjen
• Lonicera pileata
• Lonicera korolkowii
• Lonicera ledebourii
• Lonicera maackii
• Lonicera morrowii
• Lonicera tatarica
• Lonicera xylosteum - 't rooie sukerjennigjen
• Lonicera syringantha
• Lonicera ×purpusii (krusing Lonicera standishii × Lonicera fragrantissima)

Nedersaksisch

• Stellingwarfs: zoegepappe
• Veluws:
  • kamperfoelie
  • sukerjannegies (Emst)
  • sukerjennigjen (Nunspeet)
  • tutjes (Barreveld)
  • handjeshout (Niekark)

Анамска рака (науч. Lonicera, syn. Caprifolium Mill.) — род грмушки или повивни ползавци од фамилијата анамски раце (Caprifoliaceae), автохтони на северната полутопка. Постојат околу 180 вида, од кои 100 во Кина и по 20 во Европа, Индија и Северна Америка. Општопознати видови се обичната (L. periclymenum), јапонската (L. japonica, наречена и „кинеска“) и зимзелената анамска рака (L. sempervirens). Некои од нив привлекуваат колибрија, особено зимзелената и портокаловата анамска рака (L. ciliosa).

Латинскиот назив Lonicera доаѓа од германскиот ренесансен ботаничар Адам Лоницер (1528-1586).

Опис

Голем дел од видовите анамски раце се мразоотпорни повивни растенија, а остатокот се грмушести. Неколку вида се мошне кревки, па можат да се одгледуваат на отворено само во суптропски подрачја. Меѓу овие кревки видови се вбројуваат џиновската бурманска анамска рака {L. hildebrandiana} од подножјето на Хималаите и етрурската анамска рака (L. etrusca) од Средоземјето. Листови се спротиставени, просто-јајцевидни, со должина од 1–10 см. Највеќето видови се листопадни, но има и зимзелени. Многу од нив имаат по чифт двострано симетрични цветови со опоен мирис и даваат сладок јадлив нектар. Стеблата се тенки, свитливи и мошне влакнести по структура, па затоа наоѓаат традиционална примена како врзиво и текстилен материјал. Плодот може да биде црвена, сина или црна, округла или издолжена бобинка со по неколку семки. Кај највеќето видови, бобинките се благо отровни, но неколку вида (особено сината анамска рака, L. caerulea) имаат јадливи бобинки што се одгледуваат за исхрана. Бобинките кај речиси сите видови се привлечни за животните, кои така ги изнесуваат вон природниот ареал, при што стануваат инвазивни растенија. Такви се . Доста видови се храна за ларвите на разни видови пеперутки.

Инвазивни видови

Неколку вида анамска рака станале инвазивни откако биле доведени на места вон матичното подрачје, што е особено случај со Нов Зеланд и САД. За инвазивни се сметаат јапонската (L. japonica) и Маковата (L. maackii), Мороовата (L. morrowii) и татарската анамска рака (L. tatarica).

Листови и цветови на анамската рака

Одгледување

Анамските раце се ценети како градинарски растенија, бидејќи ги прекриваат и украсуваат оградите и помалку привлечните делови од градбите. Лете имат голем број трубести цветови со мошне привлечен мирис. Поиздржливите ползечки видови бараат корењата да им бидат во сенка, цветните делови на сонце. Видот и сортата треба да се одбира со внимание, бидејќи некои знаат да значајно се прошират и да станат тешки за справување.^[1]

Некои висдови

Јапонска анамска рака (L. japonica)

Портокалова анамска рака (L. ciliosa)

Плод на јапонската анамска рака

Зимзелена анамска рака (L. sempervirens)

Татарска анамска рака (L. tatarica)

Козја анамска рака (L.caprifolium)

Наводи

Айыу баланы (рус. жимолость, лат. Lonícera) — тура баҫып, үрмәләп йә ергә йәйелеп үҫә торған ҡыуаҡтарҙан; айыу баланы ғаиләһенең типлы ырыуынан. Латинса атамаһы немец математигы, физигы һәм ботанигы Адам Лоницер (1528—1586) исеменән алынған, ә башта уны Карл Линней каприфоль тип атарға йыйынған булған (Caprifolium, сөнки Европала тап бына ошо төр -айыу баланы каприфоль үҫтерелә торған булған^[3].

Үҫкән урындары

Баҡса айыу баланы еләге

Төньяҡ ярымшарҙа һәр ерҙә тиерлек осрай. 190 төрө билдәле, күберәк Гималайҙа һәм Шәрҡи Азияла үҫә. Рәсәйҙә ҡырағай 14 төрө бар.

Ботаник үҙенсәлектәре

Сәскәләре эре генә, аҡ, алһыу, һарғылт йә зәңгәрһыу. Япраҡ төптәрендә йә суҡтарҙың осонда икешәр булып урынлаша.

Емештәре лә парлы, ҡайһы саҡ ҡушар булып үҫә.

Ашарға яраҡлы төрө

Ҡырағай төрө республикабыҙҙа ла үҫә, ул ҡыҙыл еләкле һәм ағыулы. Айыу баланының ашарға яраҡлы төрҙәре лә күп, хәҙер уны беҙҙә баҡсаларҙа үҫтерә башланылар. Оҙонса еләктәренә, әйтерһең, көртмәле менән мышар тәме ҡушылған, тиресәһе лә көртмәле төҫөндә. Ҡыуаҡтан ғына алып ҡапҡанда әллә ни тәмле лә түгел кеүек, әсерәк. Әммә шәкәр йәки бал менән – хәтәр шәп! Етмәһә, ул июнь башында уҡ, башҡа еләктәрҙән алда, бешеп тә етә. Ҡайнатма ла, компот та әҙерләргә була унан, ә ойотҡан-ҡатыҡ, кефир менән шунда уҡ ҡына бына тигән файҙалы, тәмле ризыҡты табынға ҡуйып була.

Төрҙәре

Ырыуҙа 200 төр бар^[4] Ҡайһы бер төрҙәре:

• Lonicera alpigena L. — Жимолость альпийская
• Lonicera alseuosmoides Graebn. — Жимолость свежепахнущая
• Lonicera altmannii Regel & Schmalh. — Жимолость Альтмана
• Lonicera arborea Boiss. — Жимолость древовидная
• Lonicera arizonica Rehder — Жимолость аризонская
• Lonicera asperifolia (Decne.) Hook.f. & Thomson — Жимолость жёстколистная
• Lonicera bracteolaris Boiss. & Buhse — Жимолость прицветничковая
• Lonicera caerulea L. — Жимолость голубая, или Жимолость синяя
• Lonicera canadensis J.Bartram ex Marshall — Жимолость канадская
• Lonicera caprifolium L. typus^[2] — Жимолость каприфоль, или Жимолость душистая
• Lonicera caucasica Pall. — Жимолость кавказская
• Lonicera chamissoi Bunge — Жимолость Шамиссо
• Lonicera chrysantha Turcz. ex Ledeb. — Жимолость золотистая
• Lonicera ciliosa (Pursh) Poir. ex DC. — Жимолость реснитчатая
• Lonicera confusa DC. — Жимолость обманчивая
• Lonicera demissa Rehder — Жимолость поникшая
• Lonicera dioica L. — Жимолость сизая
• Lonicera discolor Lindl. — Жимолость разноцветная
• Lonicera edulis Turcz. — Жимолость съедобная^[5]
• Lonicera etrusca Santi — Жимолость этрусская, или Жимолость тосканская
• Lonicera ferdinandi Franch. — Жимолость Фердинанда
• Lonicera flava Sims — Жимолость жёлтая
• Lonicera floribunda Boiss. & Buhse — Жимолость многоцветковая, или Жимолость цветущая
• Lonicera giraldii Rehder — Жимолость Джиральда
• Lonicera gracilipes Miq. — Жимолость стройночерешчатая
• Lonicera gynochlamydea Hemsl. — Жимолость пестичнопокровная
• Lonicera heterophylla Decne. — Жимолость разнолистная
• Lonicera hirsuta Eaton — Жимолость шероховатая
• Lonicera hispida Pall. ex Schult. — Жимолость щетинистая
• Lonicera iberica M.Bieb. — Жимолость иберийская, или Жимолость грузинская
• Lonicera implexa Aiton — Жимолость сплетённая
• Lonicera involucrata (Richardson) Banks ex Spreng. — Жимолость покрывальная
• Lonicera japonica Thunb. — Жимолость японская

• Lonicera koehneana Rehder — Жимолость Кене
• Lonicera korolkowii Stapf — Жимолость Королькова
• Lonicera maackii (Rupr.) Maxim. — Жимолость Маака
• Lonicera maximowiczii (Rupr. ex Maxim.) Maxim. — Жимолость Максимовича
• Lonicera microphylla Willd. ex Schult. — Жимолость мелколистная
• Lonicera myrtilloides Purpus — Жимолость черниковидная
• Lonicera myrtillus Hook.f. & Thomson — Жимолость черничная
• Lonicera nervosa Maxim. — Жимолость сетчатая
• Lonicera nigra L. — Жимолость чёрная
• Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach — Жимолость монетолистная
• Lonicera oblongifolia (Goldie) Hook. — Жимолость длиннолистная
• Lonicera obovata Royle ex Hook.f. & Thomson — Жимолость обратнояйцевидная
• Lonicera periclymenum L. — Жимолость вьющаяся
• Lonicera pileata Oliv. — Жимолость шапочная
• Lonicera praeflorens Batalin — Жимолость раннецветущая
• Lonicera pyrenaica L. — Жимолость пиренейская
• Lonicera quinquelocularis Hardw. — Жимолость пятигнездная
• Lonicera rupicola Hook.f. & Thomson — Жимолость скальная
• Lonicera ruprechtiana Regel — Жимолость Рупрехта
• Lonicera sempervirens L. — Жимолость вечнозелёная
• Lonicera similis Hemsl. — Жимолость похожая
• Lonicera standishii Jacques — Жимолость Стэндиша
• Lonicera steveniana Fisch. ex Pojark. — Жимолость Стевена
• Lonicera tangutica Maxim. — Жимолость тангутская
• Lonicera tatarica L. — Жимолость татарская
• Lonicera tatsienensis Franch. — Жимолость восточнотибетская
• Lonicera tenuipes Nakai — Жимолость тонкая
• Lonicera tomentella Hook.f. & Thomson — Жимолость тонковолосистая
• Lonicera tragophylla Hemsl. — Жимолость каприфолелистная
• Lonicera trichosantha Bureau & Franch. — Жимолость волосистоцветковая
• Lonicera utahensis S.Watson — Жимолость ютская
• Lonicera webbiana Wall. ex DC. — Жимолость Уэбба
• Lonicera xylosteum L. — Жимолость настоящая, или Жимолость обыкновенная, или Жимолость лесная

Ҡайһы бер сорттары

• ' Бакчар ғорурлығы'. Сорт Турчанинов айыу баланы нигеҙендә барлыҡҡа килтерелгән^[6]. Төньяҡ баҡсасылыҡтың Бакчар терәк пунктында селекция яһалған. Дәүләт селекцион ҡаҙаныштар реестрына 2006 йылдан индерелгән. Ҡыуаҡ бейеклеге 1,6 метрға етә , уртаса ҡуйылыҡта, ярымтүңәрәк. Төп ботаҡтары арка һымаҡ урынлашҡан. Уртаса бер ҡыуаҡтан - 1,8 кг емеш бирә, 8—10 йылдан 2,6 кг-ға етә, еләктәренең уртаса ҙурлығы - 1,2 г, оҙонлоғо 4 см-ға етә. Тәме әскелт-татлы, ҡырҡыулығы юҡ, татлы табынға яраҡлы, дегустацияла ҡуйылған баһа - 4,8^[7].

Аш-һыуҙа ҡулланылышы

Ойотҡан-ҡатыҡ менән баллы эсемлек

2 кешелек: 2 балғалаҡ бал йәки 4 балғалаҡ шәкәр 100 г айыу баланы 2 стакан ҡатыҡ ( ойотҡан) йә кефир

Еләктәрҙе иҙеп ҡатыҡҡа ҡушабыҙ, бал йә шәкәр өҫтәйбеҙ ҙә ныҡ итеп болғатабыҙ.

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

• Род 8. Жимолость — Lonicera L. // Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции. / Ред. тома С. Я. Соколов — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1962. — Т. VI. Покрытосеменные. Семейства Логаниевые — Сложноцветные. — Б. 211—299. — 380 б. — 2400 экз.
• Род 1401. Жимолость — Lonicera L. // Флора СССР. В 30-ти томах / Начато при руководстве и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Редактор тома Б. К. Шишкин — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1958. — Т. XXIII. — Б. 467—573. — 776 б. — 2300 экз.
• Шейко В. В. Спектр современных взглядов на структуру рода Lonicera L. (Caprifoliaceae) // Turczaninowia : журнал. — 2007. — В. 10 (1). — С. 13—54.
• Ситдиҡова Гүзәл. Айыу баланы - "Башҡортостан", 2013, 21 июнь [1]

Һылтанмалар

• Баҡса айыу баланы — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә (Тикшерелгән 15 февраль 2010)
• Жимолость // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том) — СПб., 1890—1907. (рус.)

Бружмель — род кветкавых расьлінаў сямейства бружмелевых.

Налічвае звыш 200 відаў. Пашыраны пераважна ва ўмераных абласьцях Паўночнага паўшар’я, у Паўднёвым паўшар’і — у Андах. Род бружмель прадстаўлены хмызьнякамі зь ліку лістападных і шматгадовазялёных прамастойных, сьцелістых, іншы раз павойных. Зрэдку сустракаюцца невялікія дрэўцы і ліяны. Лісьце простае, суцэльнае або лопасьцевае, супраціўнае, на чаранках, сядзячае або зрослае асновамі, суцэльнакрайняе. Кветкі няправільныя, рознага адценьня, разьмяшчаюцца парамі на кароткіх пазушных кветканосах. Радзей кветкі месьцяцца ў складаных паўпарасоніках, што ўтвараюць несапраўдныя кальчакі, галоўчатыя або коласападобныя суквецьці. Вяночак трубчаста-лейкападобны, часта двухгубы. Плады — сакаўныя, свабодныя або зрослыя парамі ягады (у некаторых відаў ядомыя). Паводле прызначэньня сярод відаў роду бружмель вылучаюць: дэкаратыўныя, лекавыя (ірвотныя і слабільныя), меданосныя і тэхнічныя расьліны^[1].

Ягады

Сьпелыя ягады маюць уласьцівасьць ападаць з хмызьняка. Ягады бружмелю багатыя на аскарбінавую кісьлю (вітамін С) і такія мікраэлемэнты, як ёд, марганец і медзь. Цёмна-фіялетавыя ягады з шызым налётам маюць густы фарбавальны сок і прадаўгаватую форму. Смак ягадаў кісла-салодкі^[2].

Вырошчваньне

Для вырошчваньня бружмеля падыходзіць лёгкая глеба без застою вады, асьветленае або трохі зацененае месца, абароненае ад ветру. Хмызьнякі бружмелю высаджваюць увосень на адлегласьці прынамсі 2 мэтраў адзін ад аднаго ў ямы дыямэтрам і глыбінёй 50 см. Перагной уносяць увосень і раньняй вясной. Разгалінаваныя хмызьнякі дасягаюць вышыні 2 мэтраў з бурай карой, што лупіцца, і апушчаным даўгаватым лісьцем. У пачатку траўня на хмызьняках бружмелю зьяўляюцца жоўтыя кветкі, якія вабяць водарам вусякоў. Квітненьне цягнецца месяц^[2].

Беларусь

У Беларусі трапляецца 1 дзікарослы від — звычайны бружмель — як падлесак у хвойных і мяшаных лясах на паўднёвай мяжы арэалу. У зялёнае будаўніцтва ўвялі звыш 60 відаў, сярод якіх найбольш вядомыя 8 відаў бружмелю: альпійскі, алтайскі, гарбаты, капрыфоль, павойны, татарскі і ядомы^[1].

Бружмель ёсьць найбольш раньняй ягадай, што пачынае высьпяваць у садах Беларусі. Высьпяваньне пладоў расьцягнута да ліпеня. Сярод пашыраных у Беларусі ягадаў бружмель займае 2-е месца пасьля чорных парэчак паводле насычанасьці вітамінам С (аскарбінавая кісьля)^[2].

Крыніцы

Зелпе (лат. Lonícera) — парлап урнашкан вак яфраклы, хуш исле алсу һәм ак чәчәк ата, кара коңгырт төстәге җимеш бирә торган үсемлек.

Атама

Зелпе сүзе гар. зөлеф — «бөдрә толым»^[3] сүзеннән^[4].

Бакча зелпесе (каприфоль)

Күк зелпе җимешләре

Искәрмәләр

Lonicera caprifolium.

Шилби (лат. Lonicera, L. 1753) – шилбилер тукумундагы өсүмдүк уруусу. Көпчүлүгү түз сабактуу же чырмалма бадал, чанда анча чоң эмес дарак. Бийикт. 0,5-10 м. Жалбырагы жөнөкөй, сүйрү, туташ жайгашат. Гүлү ак, сары, кызгылт же кызыл түстүү, жуптан жайгашат, айрымдары төгөрөк. Мөмөсү ширелүү жемиш. Дүйнөдө 200дөн ашык, КМШда 50, Кыргызстанда 20дай түрү белгилүү. Көбүнчө токойдо же ачык тоо беттеринде өсөт. Кадимки Ш., Россиянын Европа бөлүгүндө, Чыгыш Сибирде, татар Ш-си Волгадан Енисейге чейин, көгүш Ш. Карпатта өсөт. Ш-нин жыгачы катуу, түрдүү иштерге керектелет. Дары-дармек жасоодо пайдаланылат. Кооз жана жармашып өсүүчү түрү кооздук жана жашылдандыруу үчүн өстүрүлөт.

Колдонулган адабияттар

• Биология: Энциклопедиялык окуу куралы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. -Б.:2004, ISBN 9967-14-002-4