Żełuczka zmienna (Xanthoparmelia somloënsis (Gyeln.) Hale) – gatunek grzybów należący do rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Xanthoparmelia, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1931 Vilmos Köfaragó Gyeln nadając mu nazwę Parmelia somloënsis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1987 Mason Ellsworth Hale, przenosząc go do rodzaju Xanthoparmelia[1].
Niektóre synonimy naukowe[3]:
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Listkowata, rozetkowata lub nieregularna plecha osiąga średnicę do 20 cm. Do podłoża przylega mniej lub bardziej ściśle. Jest wielokrotnie pierzasto lub nieregularnie wcinana. Rozgałęzione i wcinane odcinki plechy mają szerokość 1-3 mm, stykają się brzegami, lub zachodzą na siebie. Są dość sztywne, pofałdowane i pomarszczone i często bywają poplątane. Górna powierzchnia plechy ma barwę żółtawą, żółto zielonkawą lub szarozieloną i jest nieco błyszcząca. Brak izydiów, natomiast występują drobne i liczne łatki, szczególnie w środkowej części plechy. Dolna powierzchnia plechy w środkowej części jest czarna, na obrzeżach jasnobrunatna lub brunatna. Występują na niej liczne, czarne chwytniki. Rdzeń plechy biały, z ciągłą warstwą glonów protokokkoidalnych[4][5].
Zazwyczaj występują dość duże owocniki. Są to apotecja lekanorowe o średnicy do 8 mm. Mają brunatne tarczki i gładki lub karbowany brzeżek[4]. Zarodniki jednokomórkowe, elipsoidalne, proste, o rozmiarach 8-9 × 4-5 μm. Pyknidiów brak[5].
Reakcje barwne: miąższ K + żółty do czerwonego, Pd + żółty[4]. Kwasy porostowe: kwas konsalacynowy, kwas norstiktowy, kwas protocetrariowy, kwas usninowy[5].
Gatunek rozprzestrzeniony na całej kuli ziemskiej. Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach[5]. W Polsce notowany był w wielu regionach[2], częsty jest jednak tylko w górach[4]. W latach 2004-2014 podlegał ścisłej ochronie gatunkowej, od października 2014 r. jest gatunkiem częściowo chronionym[6].
W Polsce rośnie głównie na krzemianowych skałach w dobrze oświetlonych miejscach[4], ale w innych regionach świata także na ziemi, glinie, próchnicy, torfie, detrytusie, martwych liściach, różnego rodzaju kwaśnych skałach i kamieniach[5].
Podobna jest żełuczka izydiowa (Xanthoparmelia conspersa), która również rośnie na krzemianowych skałach. Odróżnia się obecnością licznych izydiów, oraz budową plechy – brak na niej charakterystycznych dla żełuczki zmiennej drobnych łateczek[4]. Nieco podobna jest także tarczownica skalna (Parmelia saxatilis), ta jednak ma na plesze pseudocyfelle, a czerwono-brunatne owocniki tworzy bardzo rzadko.
.JPG)
Żełuczka zmienna (Xanthoparmelia somloënsis (Gyeln.) Hale) – gatunek grzybów należący do rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae). Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów.
