Lnicznik siewny (Camelina sativa (L.) Crantz) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych. Rośnie dziko w Azji i Europie[2]. Zwyczajowe nazwy to także: lnianka, rydz (może powodować nieporozumienia wynikające ze skojarzenia tej rośliny z mleczajem rydzem), lennica, judra, rydzyk, ryżyk. Nazwa „rydz” pochodzi od brunatno-rdzawego zabarwienia nasion[potrzebny przypis]. Niegdyś uprawiany jako roślina oleista. We florze Polski jest archeofitem, niezbyt pospolicie występuje na całym niżu.
Rozmieszczenie geograficzne
Lnicznik siewny wywodzi się najparwdopodobniej z Europy lub regionu Eurosyberyjskiego. Obecnie dzięki działalności człowieka jest szeroko rozprzestrzeniony w całej Europie oraz na znacznych obszarach Azji aż po Japonię. Zawleczony został również do Afryki Północnej (Tunezja), Australii, Ameryki Północnej (USA, Kanada) i Ameryki Południowej (Argentyna, Urugwaj)[3][2][4].
Morfologia
- Pokrój
- Roślina naga, lub owłosiona gwizadkowatymi włoskami (co najwyżej z niewielką domieszką włosków prostych).
- Łodyga
- Wzniesiona, prosta, cienka, o wysokości przeważnie 30-70 (100) cm, nierozgałęziająca się.
- Liście
-
Ulistnienie skrętoległe. Liście siedzące, zazwyczaj całobrzegie, czasami z rzadka i płytko ząbkowane.
- Kwiaty
- Mają 4-działkowy kielich, 4-płatkową żółtawobiałą koronę, 6 pręcików i 1 słupek. Tworzą grono na szczycie pędu.
- Owoc
- Wielonasienna spłaszczona łuszczynka szerokości 3,5-5,5 mm, o silnie wydętych klapach.
Biologia i ekologia
Roślina jednoroczna, przeważnie jara. Siedliska ruderalne i pola uprawne (chwast).
Zastosowanie
Wartość energetyczna 3700
kJ (884
kcal)
Białka 0 g szczegółowe informacje
RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Węglowodany 0 g
Tłuszcze 100 g szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone 8,00 g
Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 32,00 g
Wielonienasycone 53,00 g
omega-3 b.d. g
α-Linolenowy (ALA) b.d. g
omega-6 b.d. g
Linolowy (LA) b.d. g Dane liczbowe na podstawie:
[5]Wartości
RDA i AI wyznaczone na podstawie danych
Institute of Health[6]
-
Roślina uprawna. Badania archeologiczne wskazują, że była uprawiana w Europie już co najmniej 3 000 lat temu. Ma wysoką zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (35-45% to kwas α-linolenowy, a 15-20% – kwas linolowy).
- Z jej nasion otrzymuje się olej zwany olejem rydzowym lub niemieckim olejem sezamowym. Używa się go do wytwarzania mydła, do opału, czasami do celów spożywczych. Zaawansowane są badania nad wykorzystaniem oleju z lnicznika jako paliwa do silników spalinowych[7].
- Nasiona są dobrą paszą dla drobiu.
-
Roślina lecznicza – poziom cholesterolu LDL, przyspiesza gojenie ran, odleżyn, oparzeń i owrzodzeń, pomaga niwelować objawy atopowego zapalenia skóry oraz łagodzi wypryski i dermatozy, zmniejsza utratę wody przez naskórek oraz zwiększa elastyczność skóry, działa ochronnie na wątrobę, serce, naczynia krwionośne, trzustkę, jelita i nerki, normalizuje poziom cukru we krwi, łagodzi objawy artretyzmu i reumatyzmu oraz alergii. Także ze względu na wysoką zawartość naturalnych tokoferoli skutecznie wymiata wolne rodniki, opóźniając procesy starzenia tkanek[8].
- Olej z nasion lnicznika zawiera wyjątkowo dużo kwasów tłuszczowych omega-3. Jest także bogaty w antyoksydanty, co przekłada się na długi okres ważności i odporność na jełczenie. Te względy powodują że może on znaleźć szersze zastosowanie do celów spożywczych w przyszłości.
- W przeszłości tłoczono z niego olej rydzowy, wykorzystywany także do celów spożywczych. Ponieważ roślina ta ma bardzo małe wymagania glebowe, można było ją siać na glebach, na których nie udawała się inna uprawa. Zostało to utrwalone w powiedzeniu "lepszy rydz niż nic". W ubogim gospodarstwie, w którym brakować mogło tłuszczu zwierzęcego ("omasty") zastąpić go można też było stosunkowo łatwo dostępnym i tanim olejem roślinnym, np. właśnie rydzowym.
Zagrożenia i ochrona
Gatunek umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)[9].
Przypisy
-
↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001-.... [dostęp 2010-05-13].
-
↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2012-06-29].
-
↑ Jakubska-Busse A., Śliwiński M.: Camelina sativa (Brassicaceae) na Dolnym Śląsku – rzadki chwast jako pozostałość dawnych upraw. Acta Botanica Silesiaca, Supplementum, 2011.
-
↑ Francis A., Warwick S. I., The Biology of Canadian Weeds. 142. Camelina alyssum (Mill.) Thell.; C. microcarpa Andrz. ex DC.; C. sativa (L.) Crant. Canadian Journal of Plant Science vol 89 (4), 2009, str. 791-810 (ang.). [dostęp 2012-06-28].
-
↑ Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 297. ISBN 978-83-200-5311-1.
-
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.)
-
↑ F-22 Raptor - drapieżnik na wegetariańskiej diecie, Gazeta.pl Technologie, 24-03-2011
-
↑ Eliza Gosławska: Olej rydzowy – zapomniane bogactwo kwasów omega-3. 2014-12-12. [dostęp 2017-08-13].
-
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
Bibliografia
- Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
