Choá-hî, ia̍h tò͘-hî, ha̍k-miâ Lepisma saccharina, sī chi̍t khoán khun-thiông.
Choá-hî, ia̍h tò͘-hî, ha̍k-miâ Lepisma saccharina, sī chi̍t khoán khun-thiông.
En glüper (uk trooldob) (Lepisma saccharina) as en slach faan insekten, diar nian laacht mei. Hi mei hal soker. Sodenang komt'er uk bi di latiinsk nööm.
Ang isdang pilak o Lepisma saccharina, tinatawag ding isdang gamu-gamo, urbanong isdang pilak, panglungsod na isdang pilak, pating ng karpet, pating ng alpombra, o pating ng tapete (Ingles: silverfish, fishmoth, urban silverfish, carpet shark) ay isang maliit na kulisap na walang pakpak na karaniwang sumusukat mula kalahati hanggang isang pulgada (12–25 mm). Hinango ang karaniwang pangalan nito mula sa mapilak na mapusyaw na abo at bughaw na kulay ng hayop na ito, na sinamahan ng galaw nitong parang sa isda, habang nagpapahiwatig naman ang pangalang pang-agham nito ng diyeta o pagkain nito ng karbohidrato, katulad ng asukal o mga gawgaw. Kabilang ito sa pangkulisap na basal na ordeng Thysanura.[1]
Ang lathalaing ito na tungkol sa Kulisap ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Ang isdang pilak o Lepisma saccharina, tinatawag ding isdang gamu-gamo, urbanong isdang pilak, panglungsod na isdang pilak, pating ng karpet, pating ng alpombra, o pating ng tapete (Ingles: silverfish, fishmoth, urban silverfish, carpet shark) ay isang maliit na kulisap na walang pakpak na karaniwang sumusukat mula kalahati hanggang isang pulgada (12–25 mm). Hinango ang karaniwang pangalan nito mula sa mapilak na mapusyaw na abo at bughaw na kulay ng hayop na ito, na sinamahan ng galaw nitong parang sa isda, habang nagpapahiwatig naman ang pangalang pang-agham nito ng diyeta o pagkain nito ng karbohidrato, katulad ng asukal o mga gawgaw. Kabilang ito sa pangkulisap na basal na ordeng Thysanura.
Lepisma saccharina (nomu cumuni moddu o pisciteddu d'argentu) è nu nzettu nicareddu e senza l'ali chi nun cci piaci â luci. Sta speci pigghia lu sò nomu cumuni dû culuri firranti dû sò corpu. Li pisciteddi d'argentu càmpanu manciannu carbuidrati comu l'àmidu o lu zùccaru, e chissu spiega l'urìggini dû nomu scintìficu. Apparteni a l'òrdini Thysanura, e havi statu ngiru pi 300 miliuna d'anni.
La lunghizza dâ lepisma saccharina, senza cuntari li jammi, è unu o du cintìmetri. Li soi granfi sunnu longhi e comu fila. Nn'havi dui, tri o quattru pedi chî granfi. Li soi còrpura sunnu lùcidi comu lu mitallu pû fattu dî soi scagghi argintati, chi cci vennu doppu avennu dipirdùtusi ssi scagghi pâ terza vota.
Addipinnennu â sò cundizzioni viventi, lu pisciteddu d'argentu cci voli quattru misi prima d'addivintari maturu, e quarchi vota cci voli tri anni. Cu na timpiratura nurmali, addiventa maturu doppu ôn annu. Pò campari tra dui o ott'anni. Quannu la timpiratura s'attrova tra 25 e 30 gradi, la fìmmina fa circa centu ova, usuarmenti dintra li spacchi. È mpussìbbili pî pisciteddi d'argentu ripruducìrisi nni l'ambienti friddi e sicchi.
Lu manciari prifirutu dî pisciteddi d'argentu cumprenni elimenti chi cuntèninu àmidu, o polisaccharidi comu s'attrova nta l'adèsivi: codda, màstici, libbra, fotugrafii, zùccaru, capiddi, canigghiola e terra. Ma puru si pò mèttiri cu cuttuni, linu, sita e fibbri artificiali, e macari nsetti morti. Tuttavia, pò jiri senza manciari pi quattru misi, senza fari mali ô sò corpu.
Li pisciteddi d'argentu càmpanu nni l'abbitazzioni umani, comu fannu li blatti e scravagghi. Si tròvanu sutta li frigurìfiri, o ntê gabinetti abbastanti cauri. Si cci piacinu arrusicari li libbra, arazzi e tissuti. Pi l'autra manu, li blatti si prifiriscinu li cundizzioni cchiù cauri, e s'attròvanu ntê panificci, unni si mancianu la farina e pani.
Pû fattu ca hannu la natura nutturna, lu fùttiri d'iddi si canusci sulu di st'urtimi anni. Lu màsculu e la fimmina si cci furrìanu canti canti mittènnusi 'n bruddu. Lu màsculu si fa la sperma, accumighiata di garza. La fìmmina trovi la sperma e la pigghia.
Lu nìmicu naturali di lu pisciteddu d'argentu e nu nsettu canusciutu comu la furficedda (Forficula auricularia).
Binchè veni canusciutu comu nu nsettu dannìficu, lu dannaggiu causatu dû pisciteddu d'argentu è di pocu cuntu e st'armali fannu nudda mprissioni suprô salutu umanu. Ntê fàbbrichi, siddu nun cci asisti la caurizza e l'umiditati, li pisciteddi d'argentu nun càmpanu. St'autri misuri ponnu eliminari la pupulazzioni, ma sulu pi picca tempu:
Lepisma saccharina huwa insett żgħir li jibża' mid-dawl u m'għandux ġwienaħ. Lepisma saccharina hija magħrufa wkoll bħala l-ħuta fiddiena, u dan minħabba l-kulur griż fiddien li għandha fuq ġisimha. Dan l-insett jgħix fuq il-karboidrati bħaz-zokkor, li jispjega l-oriġini tal-isem xjentifiku.
Din l-ispeċi tappartjeni għall-ordni Thysanura, u ilha teżisti għal dawn l-aħħar 300 miljun sena.
Lepisma saccharina (nomu cumuni moddu o pisciteddu d'argentu) è nu nzettu nicareddu e senza l'ali chi nun cci piaci â luci. Sta speci pigghia lu sò nomu cumuni dû culuri firranti dû sò corpu. Li pisciteddi d'argentu càmpanu manciannu carbuidrati comu l'àmidu o lu zùccaru, e chissu spiega l'urìggini dû nomu scintìficu. Apparteni a l'òrdini Thysanura, e havi statu ngiru pi 300 miliuna d'anni.
Pexes arjento es insetos de la ordina zigentoma, cual es composada de sirca 400 spesies conoseda. Un cualia notable de la ordina es ce tota membros ave tre filetas caudal longa. La du filetas ladal es sercos, e la fileta medial es un epiprocto. En esta, los sembla la arceognatos, ma la sercos e epiprocto es cuasi egal en longia.
La pex arjento ia reseta sua nom car lo ave un brilia arjento de sua scamas, e car sua move ia es descriveda como simil a un pex nadante. La plu de spesies esistente ave un longia de min ca du cm, ma fosiles esiste cual es sirca 6 cm.
Pexes arjento pote es trovada en ambientes umida o seca, como organismes libre o en nidos. En casas, los come sereal, pasta, paper, amidon en vestes, fibres de raion, e carne secida. En natur, los pote come detrito organica. Los pote es a veses trovada en banios o lavabos, car lo es difisil per move sur surfases lisa e los deveni trapida si los cade a en.
Spesies savaje es comun trovada en abitantes umida como cavas o su rocas, e algas coabita e comparti comedas con formicas en sua colonias.
De Sëlwerfëschelchen (Lepisma saccharina) ass eng Insektenaart, déi weltwäit heefeg a Wunnenge virkënnt. En huet e sëlwergroen, stroumlinnefërmege Kierper vu ronn engem Zentimeter Längt (ouni Fühleren), ass flénk, liichtschei an huet keng Flilleken.
De Sëlwerfëschelche brauch op d'mannst 4 Méint, och alt 3 Joer, bis en ausgewuess ass. E kann 2 bis 8 Joer al ginn. D'Weibche leet eng honnert Eeër a Splécken a Ritzen, wann et waarm genuch ass.
Am léifsten huet en Temperaturen tëscht 20 an 30 Grad an eng héich Loftfiichtegkeet. Dofir ass e virun allem a Kichen, Buedzëmmeren a Wäschkichen ze fannen, wou e sech dagsiwwer a Ritzen a Splécke verstoppt.
A Mëtteleuropa kënnen d'Sëlwerfëlschelcher am Fräien nëmmen ausnamsweis, op besonnesch sonnege Plazen, iwwerliewen. Zu Lëtzebuerg si bis elo siwen där Statioune bekannt, dorënner d'Paul-Eyschen-Monument zu Stadbriedemes[1].
Sëlwerfëschelcher friessen am léifsten Hautreschter an Hoer, oder Substanze mat Stäerkt dran, wéi Pap, Buchabänn, Fotoen, mä och Kotténg, Léngent oder Seid. Si kënnen e puer Méint ouni Friessen auskommen.
Natierlech Feinde sinn Ouerewierm a Spannen.
De Sëlwerfëschelchen (Lepisma saccharina) ass eng Insektenaart, déi weltwäit heefeg a Wunnenge virkënnt. En huet e sëlwergroen, stroumlinnefërmege Kierper vu ronn engem Zentimeter Längt (ouni Fühleren), ass flénk, liichtschei an huet keng Flilleken.
De Sëlwerfëschelche brauch op d'mannst 4 Méint, och alt 3 Joer, bis en ausgewuess ass. E kann 2 bis 8 Joer al ginn. D'Weibche leet eng honnert Eeër a Splécken a Ritzen, wann et waarm genuch ass.
Am léifsten huet en Temperaturen tëscht 20 an 30 Grad an eng héich Loftfiichtegkeet. Dofir ass e virun allem a Kichen, Buedzëmmeren a Wäschkichen ze fannen, wou e sech dagsiwwer a Ritzen a Splécke verstoppt.
A Mëtteleuropa kënnen d'Sëlwerfëlschelcher am Fräien nëmmen ausnamsweis, op besonnesch sonnege Plazen, iwwerliewen. Zu Lëtzebuerg si bis elo siwen där Statioune bekannt, dorënner d'Paul-Eyschen-Monument zu Stadbriedemes.
Sëlwerfëschelcher friessen am léifsten Hautreschter an Hoer, oder Substanze mat Stäerkt dran, wéi Pap, Buchabänn, Fotoen, mä och Kotténg, Léngent oder Seid. Si kënnen e puer Méint ouni Friessen auskommen.
Natierlech Feinde sinn Ouerewierm a Spannen.
't Zilverviske (Lepisma saccharina) is 'n klein insect, det heurt biej de orde van de Thysanura, 'n orde van primitieve insecte die volges sommige taxonome neet ech tot de insecte mot waere geraekend. De naam verwies nao de zilverachtige glans van de sjöbbe die 't lichaam bedekke en mesjien ouch nao zien vermoge heel sjnel weg te glippe. Zilverviskes waere ongeveer twee centimaeter lank en waere in Nederlandj veural gevonje in vochtige heuk in badkamers of keukekéskes. In beuk en papier aangetroffe 'zilverviskes' zeen waorsjienlik van 'n verwante saort, 't papierviske. Ze vooje zich mit organisch materiaal, waorsjienlik veural sókkers en wat complexere koolhydrate (sjtiefsel, zetmael). Zilverviskes waere duk 's morges gevonje in badkuup en gaotsjteiner wo ze 's nachs in gevalle zeen, aangezeen ze zich moeilik euver glaaje oppervlaktes bewaege.
Verwantje wo mit 't zilverviske kin waere verwisseld zeen 't papierviske det in dreugere omgaevinge laef en veural papier èt, en 't aoveviske det biej beduujend hogere temperatuur gedijt en weinig meer wörd aangetroffe in woonhoëzer.
't Zilverviske haet 'n lank en plat lichaom en kin tusse de 0,5 en 2,0 cm lank waere. De veurzieje is rondj en 't liejf eindig in 'ne puntj. De kleur van 't insect is glanzend gries (zilver). De eier zeen ovaal en zeen ongeveer 0,8 millimaeter lank. De kop van 't insect löp brèjer oet. In 't algemein zuut 't lichaom enigzins es 'ne wortel oet. De insecte zeen kwetsbaar, höbbe twee väölledige spriete aanne veurkantj van hun lichaom en höbbe twee cerci (aanhangsels) en 'n caudaal filament aan de achterkantj van hun lichaom.
De insecte laeve veurnamelik 's nachs en verstoppe zich euverdaag. Es de plek wo ze zich verberge zichbaar wörd gaon de insecte snel op zeuk nao 'n nuuj plek om zich te verstoppe. 't Zilverviske laef 't leefs in vochtige (75 tot 95 procent lògvochtigheid) kaaj plaatse, es de kelder, toilet, badkamer en de keuke. 't Zilverviske wörd väöl gevonje in nuujboewwoninge waeges de nog vochtige moere en 't gebroekte hout.
De insecte komme duk 't hoës binne door mit te lifte mit voodsel, meubelair, aaj beuk, papier en aaj klèjjer.
Pas recèntelik is 't veurtplantingsmechanisme van 't zilverviske ontdèk. 't Menke laot 'n spermatofoor, 'n spermacapsule, achter. De lokasie van dees capsule wörd door middel van biochemische signale door 'n vruike bepaald, wo nao zie de capsule opnömp.
Vruikes lègke ongeveer 100 eikes in hun laeve. Eikes waere in groepe tot maximaal 3 eikes tegeliek gelag. Dees eikes komme oet in zes waeke. Kleine zilverviskes zeen 't zelfde oet es volwassene, allein zeen ze nog wit van kleur. In veer tot zes waeke kriege ze de volwasse kleur. Volwasse zilverviskes kinne 2 tot 8 jaor aad waere. Ze blieve hun ganse laeve vervelle, wat oetzönjerlik is biej de insecte. Zilverviskes zeen geslachsriejp in 3 tot 24 maondje.
Hygiëne is erg belangriek maar neet volledig effectief in 't reduceren van de populatie omdat de insecte duk tusse de moere, in isolatiemateriaal, beuk en anger besjermende plaatser verblieve. Gaef extra aandach aan stapels gezètte, tiejdsjrifter en bedorve aetesreste. Door te mindere mit water en de logvochtigheid omleeg te bringe, biejveurbeeld door ventilatie en vochtvraeters te gebroeke, wörd de woning minder aantrekkelik veur dees insecte. Door lekkende krane dich te make en donkere plekke baeter te verleechte kin me d'r veur zorge det de insecte zich op 'ne baeter bestrijdbare plaats gaon vestige. Of bestrijding neudig is biej 'n populatiegrootte die tot 'n incidentele waornömming leid is euveriges de vraog - ze veroorzake meistal gein waornömbare sjaaj.
't Zilverviske (Lepisma saccharina) is 'n klein insect, det heurt biej de orde van de Thysanura, 'n orde van primitieve insecte die volges sommige taxonome neet ech tot de insecte mot waere geraekend. De naam verwies nao de zilverachtige glans van de sjöbbe die 't lichaam bedekke en mesjien ouch nao zien vermoge heel sjnel weg te glippe. Zilverviskes waere ongeveer twee centimaeter lank en waere in Nederlandj veural gevonje in vochtige heuk in badkamers of keukekéskes. In beuk en papier aangetroffe 'zilverviskes' zeen waorsjienlik van 'n verwante saort, 't papierviske. Ze vooje zich mit organisch materiaal, waorsjienlik veural sókkers en wat complexere koolhydrate (sjtiefsel, zetmael). Zilverviskes waere duk 's morges gevonje in badkuup en gaotsjteiner wo ze 's nachs in gevalle zeen, aangezeen ze zich moeilik euver glaaje oppervlaktes bewaege.
Verwantje wo mit 't zilverviske kin waere verwisseld zeen 't papierviske det in dreugere omgaevinge laef en veural papier èt, en 't aoveviske det biej beduujend hogere temperatuur gedijt en weinig meer wörd aangetroffe in woonhoëzer.
Wikimedia Commons hää bilen of filmer tu: 
Wikispecies hää en artiikel tu: 
