Multimedia w Wikimedia Commons Ukośnikowate (Thomisidae) – kosmopolityczna rodzina pająków, obejmująca ponad 2200 gatunków, sklasyfikowanych w 184 rodzajach. Przedstawiciele cechują się dużą różnorodnością w budowie. Większość pokrojem przypomina kraby i ma dwie początkowe pary odnóży wyraźnie dłuższe od pozostałych. Na ofiary czatują, korzystając z kamuflażu. Nie budują sieci łownych.
Opis
Pająki te osiągają od 2 do 23 mm długości ciała[1], które pokrojem zwykle przypomina kraba[2]. Ubarwienie może być jaskrawo białe, różowe, zielone czy żółte lub też stonowane: szarawe lub brązowe. Często występuje nakrapianie i wzór na opistosomie (odwłoku). Kształt karapaksu może być od półkolistego, przez jajowaty do wydłużonego, niekiedy z guzkami lub wzgórkami ocznymi. Ośmioro oczu ustawionych jest w dwóch rzędach po dwie pary. Pary boczne zwykle są większe od środkowych, często osadzone na wzgórkach. Szczękoczułki mogą mieć ząbki na przedniej krawędzi, ale dobrze rozwinięte zęby występują tylko u Stephanopinae. Endyty i warga dolna zwykle mają długość większą niż szerokość. Kształt sternum jest sercowaty. Odnóża mają stopy zwieńczone dwoma pazurkami[1]. Dwie początkowe pary odnóży krocznych są, z wyjątkiem Bominae, dłuższe od pozostałych i ustawione w przód[1][2]. Kształt opistosomy może być od zaokrąglonego, przez jajowaty po wydłużony[1], często jest ona szersza niż dłuższa[2]. Tylna krawędź opistosomy sięga poza kądziołki przędne, z których te przedniej pary są krótkie, stożkowate i wąsko odseparowane[1].
Nogogłaszczki samca cechuje obecność na goleni apofiz: retrolateralnej i wentralnej. Embolus może być rozmaicie wykształcony, natomiast tegulum ma formę dyskowatą. Płytka płciowa samicy zwykle ma haczyk i obrzeżone: przedsionek lub kieszonki wiodące[1].
Biologia i występowanie
Pająki te bytują głównie na roślinach, zwłaszcza na liściach. Gatunki naziemne są nieliczne[1].
Ukośnikowate przemieszczają się niezgrabnie i często chodzą bokiem[2]. Nie budują sieci łownej. Na swe ofiary czatują z rozłożonymi dwiema początkowymi parami odnóży, korzystając z kamuflażu. Gdy pojawiają się w pobliżu, pająk chwyta je za pomocą wspomnianych odnóży i szybko uśmierca jadem. Toksyczność jadu jest dla owadów wysoka i umożliwia upolowanie ofiary większej od siebie. Upłynnione wnętrzności ofiary są wypijane bez wygniatania, gdyż pająki te mają małe, pozbawione dużych zębów szczękoczułki[3].
Zaloty wyglądają różnie u poszczególnych rodzajów. Samice u części gatunków tworzą przypłaszczone, jedwabiste kokony, które umieszczają na roślinności. U innych kokony przybierają wygląd wełnisty lub papierowy, umieszczane są na roślinach, pod korą lub kamieniami i strzeżone przez samicę, która jednak często nie dożywa wylęgu[3].
Takson kosmopolityczny[1]. W Polsce stwierdzono 43 gatunki[2] (zobacz: ukośnikowate Polski).
Systematyka
Takson ten wprowadzony został w 1833 roku przez Carla Jakoba Sundevalla[4]. W 2004 roku Jörg Wunderlich wyłączył rodzaj Borboropactus w odrębną rodzinę Borboropactidae[5], jednak krok ten został skrytykowany przez późniejszych autorów[1] i nie został uwzględniony w World Spider Catalogue[6]. W 2016 roku Pekka Lehtinen rozbił ukośnikowate na pięć rodzin: Thomisidae s. str., Borboropactidae, Stephanopidae, Stiphropidae i Bomidae[7]. Podział ten również nie został zaakceptowany przez autorów World Spider Catalogue z uwagi m.in. na brak analizy filogenetycznej w pracy Lehtinena[6].
Do 2018 roku opisano 2203 gatunków ukośnikowatych, sklasyfikowanych w 170 rodzajach współczesnych oraz 14 rodzajach wymarłych[6][8]:
-
Acentroscelus Simon, 1886
-
Acrotmarus Tang & Li, 2012
-
Alcimochthes Simon, 1885
-
Amyciaea Simon, 1885
-
Angaeus Thorell, 1881
-
Ansiea Lehtinen, 2004
-
Aphantochilus O. Pickard-Cambridge, 1871
-
Apyretina Strand, 1929
-
Australomisidia Szymkowiak, 2014
-
Avelis Simon, 1895
-
Bassaniana Strand, 1928
-
Bassaniodes Pocock, 1903
-
Boliscodes Simon, 1909
-
Boliscus Thorell, 1891
-
Bomis L. Koch, 1874
-
Bonapruncinia Benoit, 1977
-
Boomerangia Szymkowiak, 2014
-
Borboropactus Simon, 1884
-
Bucranium O. Pickard-Cambridge, 1881
-
Camaricus Thorell, 1887
-
Carcinarachne Schmidt, 1956
-
Cebrenninus Simon, 1887
-
Ceraarachne Keyserling, 1880
-
Cetratus Kulczyński, 1911
-
Coenypha Simon, 1895
-
Coriarachne Thorell, 1870
-
Corynethrix L. Koch, 1876
-
Cozyptila Lehtinen & Marusik, 2005
-
Crockeria Benjamin, 2016
-
Cymbacha L. Koch, 1874
-
Cymbachina Bryant, 1933
-
Cynathea Simon, 1895
-
Cyriogonus Simon, 1886
-
Deltoclita Simon, 1887
-
Demogenes Simon, 1895
-
Diaea Thorell, 1869
-
Dietopsa Strand, 1932
-
Dimizonops Pocock, 1903
-
Diplotychus Simon, 1903
-
Domatha Simon, 1895
-
Ebelingia Lehtinen, 2004
-
Ebrechtella Dahl, 1907
- †Ecotona Lin, Zhang & Wang, 1989
-
Emplesiogonus Simon, 1903
-
Epicadinus Simon, 1895
-
Epicadus Simon, 1895
-
Epidius Thorell, 1877
-
Erissoides Mello-Leitão, 1929
-
Erissus Simon, 1895
- †Facundia Petrunkevitch, 1942
-
Felsina Simon, 1895
- †Fiducia Petrunkevitch, 1950
- †Filiolella Petrunkevitch, 1955
-
Firmicus Simon, 1895
-
Geraesta Simon, 1889
-
Gnoerichia Dahl, 1907
-
Haedanula Caporiacco, 1941
-
Haplotmarus Simon, 1909
-
Hedana L. Koch, 1874
-
Henriksenia Lehtinen, 2004
-
Herbessus Simon, 1903
-
Heriaesynaema Caporiacco, 1939
-
Heriaeus Simon, 1875
-
Heterogriffus Platnick, 1976
- †Heterotmarus Wunderlich, 1988
-
Hewittia Lessert, 1928
-
Hexommulocymus Caporiacco, 1955
-
Holopelus Simon, 1886
-
Ibana Benjamin, 2014
-
Indosmodicinus Sen, Saha & Raychaudhuri, 2010
-
Indoxysticus Benjamin & Jaleel, 2010
-
Iphoctesis Simon, 1903
-
Isala L. Koch, 1876
-
Isaloides F. O. Pickard-Cambridge, 1900
- †Komisumena Ono, 1981
-
Lampertia Strand, 1907
-
Latifrons Kulczyński, 1911
-
Ledouxia Lehtinen, 2004
-
Leroya Lewis & Dippenaar-Schoeman, 2014
-
Loxobates Thorell, 1877
-
Loxoporetes Kulczyński, 1911
-
Lycopus Thorell, 1895
-
Lysiteles Simon, 1895
-
Massuria Thorell, 1887
-
Mastira Thorell, 1891
-
Mecaphesa Simon, 1900
-
Megapyge Caporiacco, 1947
-
Metadiaea Mello-Leitão, 1929
-
Micromisumenops Tang & Li, 2010
- †Miothomisus Zhang, Sun & Zhang, 1994
-
Misumena Latreille, 1804
-
Misumenoides F. O. Pickard-Cambridge, 1900
-
Misumenops F. O. Pickard-Cambridge, 1900
-
Misumessus Banks, 1904
-
Modysticus Gertsch, 1953
-
Monaeses Thorell, 1869
-
Musaeus Thorell, 1890
-
Mystaria Simon, 1895
-
Narcaeus Thorell, 1890
-
Nyctimus Thorell, 1877
-
Ocyllus Thorell, 1887
-
Onocolus Simon, 1895
-
Ostanes Simon, 1895
-
Oxytate L. Koch, 1878
-
Ozyptila Simon, 1864
-
Pactactes Simon, 1895
-
Pagida Simon, 1895
- †Palaeoxysticus Wunderlich, 1985
-
Parabomis Kulczyński, 1901
-
Parasmodix Jézéquel, 1966
-
Parastrophius Simon, 1903
-
Parasynema F. O. Pickard-Cambridge, 1900
- †Parvulus Zhang, Sun & Zhang, 1994
-
Pasias Simon, 1895
-
Pasiasula Roewer, 1942
-
Peritraeus Simon, 1895
-
Phaenopoma Simon, 1895
-
Pharta Thorell, 1891
-
Pherecydes O. Pickard-Cambridge, 1883
-
Philodamia Thorell, 1894
-
Philogaeus Simon, 1895
-
Phireza Simon, 1886
-
Phrynarachne Thorell, 1869
-
Physoplatys Simon, 1895
-
Pistius Simon, 1875
-
Plancinus Simon, 1886
-
Plastonomus Simon, 1903
-
Platyarachne Keyserling, 1880
-
Platythomisus Doleschall, 1859
-
Poecilothomisus Simon, 1895
-
Porropis L. Koch, 1876
-
Prepotelus Simon, 1898
-
Pseudamyciaea Simon, 1905
-
Pseudoporrhopis Simon, 1886
-
Pycnaxis Simon, 1895
-
Pyresthesis Butler, 1880
-
Reinickella Dahl, 1907
-
Rejanellus Lise, 2005
-
Rhaebobates Thorell, 1881
-
Runcinia Simon, 1875
-
Runcinioides Mello-Leitão, 1929
-
Saccodomus Rainbow, 1900
-
Scopticus Simon, 1895
-
Sidymella Strand, 1942
-
Simorcus Simon, 1895
-
Sinothomisus Tang, Yin, Griswold & Peng, 2006
-
Smodicinodes Ono, 1993
-
Smodicinus Simon, 1895
-
Soelteria Dahl, 1907
-
Spilosynema Tang & Li, 2010
-
Stephanopis O. Pickard-Cambridge, 1869
-
Stephanopoides Keyserling, 1880
-
Stiphropella Lawrence, 1952
-
Stiphropus Gerstäcker, 1873
-
Strigoplus Simon, 1885
-
Strophius Keyserling, 1880
- †Succinaenigma Wunderlich, 2004
- †Succiraptor Wunderlich, 2004
-
Sylligma Simon, 1895
-
Synaemops Mello-Leitão, 1929
-
Synalus Simon, 1895
-
Synema Simon, 1864
- †Syphax C.L. Koch & Berendt, 1854
-
Tagulinus Simon, 1903
-
Tagulis Simon, 1895
-
Talaus Simon, 1886
-
Tarrocanus Simon, 189
-
Taypaliito Barrion & Litsinger, 1995
-
Tharpyna L. Koch, 1874
-
Tharrhalea L. Koch, 1875
- †Thomisidites Straus, 1967
- †Thomisiraptor Wunderlich, 2004
-
Thomisops Karsch, 1879
-
Thomisus Walckenaer, 1805
-
Titidiops Mello-Leitão, 1929
-
Titidius Simon, 1895
-
Tmarus Simon, 1875
-
Trichopagis Simon, 1886
-
Ulocymus Simon, 1886
-
Uraarachne Keyserling, 1880
-
Wechselia Dahl, 1907
-
Xysticus C. L. Koch, 1835 – bokochód
-
Zametopina Simon, 1909
-
Zygometis Simon, 1901
Przypisy
-
↑ a b c d e f g h i R. Jocqué, A.S. Dippenaar-Schoeman: Spider Families of the World. Tervuren: Musée Royal de l'Afrique Central, 2006, s. 258-259.
-
↑ a b c d e Marek Żabka: Rząd: pająki — Araneae. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 98. ISBN 978-83-01-16568-0.
-
↑ a b M.J. Roberts: Spiders of Britain & Northern Europe. London: HarperCollins, 1995, s. 147-148, seria: Collins Field Guide.
-
↑ C.J. Sundevall: Conspectus Arachnidum. Londini Gothorum, 1833.
-
↑ J. Wunderlich. The new spider (Araneae) family Borboropactidae from the tropics and fossil in Baltic amber. „Beiträge zur Araneologie”. 3, s. 1737-1746, 2004.
-
↑ a b c Thomisidae. W: World Spider Catalogue [on-line]. World Spider Catalog Association, 2018. [dostęp 2018-08-09].
-
↑ P.T. Lehtinen. Significance of oriental taxa in phylogeny of crab spiders (Thomisidae s.lat. and Stiphropodidae). „Indian Journal of Arachnology”. 5, s. 143-171, 2016.
-
↑ Jason A. Dunlop, David Penney, Denise Jekel, z dodatkowym wkładem: Lyall I. Anderson, Simon J. Braddy, James C. Lamsdell, Paul A. Selden, O. Erik Tetlie: A summary list of fossil spiders and their relatives. W: World Spider Catalog [on-line]. Natural History Museum Bern, 2018. [dostęp 2018-08-13].