Multimedia w Wikimedia Commons Mangustka kongijska[6] (Crossarchus alexandri) – gatunek ssaka z rodziny mangustowatych (Herpestidae). Ssak ten występuje w środkowej Afryce, według IUCN nie jest zagrożony wyginięciem.
Mangustka kongijska występuje w Demokratycznej Republice Konga, na północy od rzeki Ubangi i na południu do rzeki Kasai[5]. Występuje także w zachodniej Ugandzie[5][7]. Oddzielna populacja zasiedla też stoki Mount Elgon w Ugandzie[8]. Według sugestii Raya z 2001 roku[9], ssak ten występuje również w południowo-zachodniej części Republiki Środkowoafrykańskiej[10].
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisali teriolodzy – Brytyjczyk Oldfield Thomas i Hindus Robert Charles Wroughton – w 1907 roku na łamach The Annals and Magazine of Natural History[2]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Thomas i Wroughton wskazali „Banzyville nad Ubangi” (ang. from Banzyville, Ubanghi), uściślone przez Coreya Goldmana w 1984 roku do Mobayi-Mbongo w Zairze (formalnie Demokratyczna Republika Konga), o współrzędnych geograficznych 4°00′N 21°11′E/4,000000 21,183333[4].
W 1984 roku Goldman zaproponował wyróżnienie – oprócz podgatunku nominatywnego – podgatunku minor ze skrajnie wschodniej Demokratycznej Republik Konga i Ugandy, na podstawie mniejszych rozmiarów czaszki[4]. Jednakże późniejsze badania nie potwierdziły statusu podgatunku[11] i takson ten traktuje się jako monotypowy[7][5][8].
Nazwa rodzajowa: gr. κροσσοι krossoi – frędzel; ἀρχὀς arkhos – odbyt[12]. Epitet gatunkowy honoruje Boyda Alexandera, brytyjskiego oficera, który z ekspedycji po Afryce od Nigru do Nilu zebrał kolekcję ssaków, którą potem przesłał do Muzeum Historii Naturalnej w Londynie[2].
Długość ciała 35–44 cm, ogona 22,5–31,7 cm, stępu 7,5–9,1 cm, ucha 1,9–2,8 cm; masa ciała samców (n = 2) 1,19, 1,75 kg, samic (n = 1) 1,45 kg[7][8]. Największy przedstawiciel rodzaju mangustka (Crossarchus)[7]. Posiada brązowo-czarne, grube i kudłate futro. Grzywa ciągnie się od głowy do ogona (na szyi grzywa układa się w spiralę o długości 6-8 cm)[7][8]. Włosy na grzbiecie długości 40-50 mm, stopniowo wydłużają się od karku w kierunku zadu[7]. Pysk koloru szaropłowego, wydłużony, najdłuższy wśród mangustek (rostrum stanowi 34–36% długości condylobasal[b]). Włosy na głowie krótkie. Ogon, który stanowi około 70& długości ciała, jest długowłosy i zwęża się u podstawy[8]. Po pięć palców na przednich i tylnych łapach[7]. Dobrze rozwinięte pazury na przednich łapach. Samica ma trzy pary sutków[8]. Mangustka kongijska jest sympatryczna z podgatunkiem nigricolor mangustki angolskiej (C. ansorgei) w Kongo, ale jest większa[7]. Długość condylobasal 74–81,1 mm; rostrum 25,7–31,9 mm; szerokość kości jarzmowej 35,4–43,4 mm[7]. Wzór zębowy: I 3 3 {displaystyle { frac {3}{3}}} 
Mangustka kongijska zamieszkuje nizinne oraz górskie lasy deszczowe, wilgotne dna dolin, a sezonowo zalane, leśne bagna[7][5]. W przeciwieństwie do mangustki angolskiej nie boi się przebywać w pobliżu ludzkich siedlisk[8]. Oddzielona populacja z Mount Elgon występuje na wysokości 1500–2900 m n.p.m.[8]
Gatunek towarzyski, obserwowany w grupach liczących od 10 do 20 osobników[7][8]. Wydają chrząkające i świergoczące odgłosy[8]. Podczas jakiekolwiek zagrożenia wydają głośne dźwięki, po czym uciekają w ciszy[8]. Stają na przednich łapach w celu zaznaczenia pni i gałęzi, około 25 cm nad ziemią z wydzieliny gruczołu analnego[8]. Ssaki w niewoli mają skłonności do oddawania kału i moczu w jednym miejscu, przy czym żywo reagują na kał i mocz innego osobnika, natychmiast przykrywając go własnym[8]. Maksymalnie dziesięć mangustek śpi razem w otworach w pniach martwych drzew[8]. Prawdopodobnie prowadzą dzienny tryb życia, choć z Kivu w Demokratycznej Republice Konga pochodzą sprawozdania o jakiejś formie aktywności nocnej[7]. Potrafią wspinać się na drzewa[7].
Prawdopodobnie żywią się dżdżownicami, ślimakami (w tym pomrowikami), chrząszczami i małymi kręgowcami, polując na nie w poszyciu lasu i gnijących kłodach; pokarm uzupełniają też o niektóre owoce[7].
Na dziewięć schwytanych w połowie kwietnia samic u sześciu stwierdzono zarodki[8]. Pigmeje z plemienia Mbuti twierdzą że samica rodzi 3–4 młode[8]. Brak innych informacji[7].
Na okazach z DR Konga stwierdzono nicienie z gatunków Subulura shebini i Spirura congolense, nimfę wrzęchy z gatunku Armillifer armillatus oraz wesz z rodzaju Sericatoeus[8]. Nic nie wiadomo na temat chorób i drapieżników polujących na tego ssaka[8].
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern – najmniejszej troski)[5]. Choć globalna wielkość populacji nie jest znana[5], to na bazarach w północno-wschodniej części Demokratycznej Republiki Konga, na których handluje się dziczyzną, mięso z tego ssaka występuje dość powszechnie (43%, jeśli chodzi o ssaki mięsożerne), co sugeruje, że gatunek ten jest powszechny i liczny w tym regionie[5]. Pigmeje z plemienia Mbuti w Lesie Równikowym Ituri ze wszystkich zwierząt mięsożernych najczęściej chwytają właśnie mangustkę kongijską[5]. Nie ma większych zagrożeń, ale populacja tego ssaka prawdopodobnie spada z powodu utraty siedlisk i polowań[5]. Populacja z Mount Elgon może być również zagrożony przez polowania i degradację ich siedlisk[7][5][8]. Gatunek ten występuje w kilku obszarach chronionych, chociaż stopień jego ochrony jest tam różny[5].
Mangustka kongijska (Crossarchus alexandri) – gatunek ssaka z rodziny mangustowatych (Herpestidae). Ssak ten występuje w środkowej Afryce, według IUCN nie jest zagrożony wyginięciem.
