Hvězdnatec zubatý (Hacquetia epipactis) je jediný, žlutě vykvétající rostlinný druh monotypického rodu hvězdnatec s fenologickým optimem od konce března do začátku května.[2]
Areál hvězdnatce zubatého je poměrně malý, obsahuje pouze oblasti v jihovýchodních Alpách a západních Karpatech. Roste na Slovensku, v Rakousku, Slovinsku a Chorvatsku, ostrůvkovitě i v severní Itálii. Jeho severní hranice probíhá jihem Polska a západní vede přes Moravu; v Čechách se neobjevuje.
V ČR roste jako vlhkomilný a stínomilný druh v listnatých lesích, v době svého časného jarního kvetení však obvykle kvete ještě na plném slunci. Nejlépe se mu daří na hlinitých až jílovitých vlhkých půdách s dostatkem humusu, nejčastěji v mezofytiku středních a vyšších poloh východní a střední Moravy.
Vzhledem k nemnohým a stále méně početným místům výskytu je "Červeným seznamem cévnatých rostlin České republiky" hvězdnatec zubatý zařazen do skupiny potenciálně ohrožených druhů (C4a).[3][4][5]
Vytrvalá bylina s 20 až 25 cm vysokými čtyřhrannými nevětvenými květními lodyhami které jsou lysé a bez listů. Vyrůstají společně s přízemními listy z krátkého, šupinatého, černohnědého plazivého oddenku. Listy mají dlouhé řapíky a jejich v obrysu okrouhlé čepele jsou dlanitě rozčleněny do 3 až 5 jasně zelených obvejčitých, 2 až 4 cm dlouhých úkrojků s třemi laloky které jsou na vrcholu zubaté. Listy vyrůstají až po odkvětu.
Květné lodyhy nesou malé žluté květy sestavené do květenství jednoduchého okolíku. Jeho obal je tvořen 5 až 6 nápadnými zelenými nebo žlutozelenými pilovitými obvejčitými listeny dlouhými 2 až 3 cm které okolík značně přesahují. Pravidelné drobné žluté květy jsou po obvodu okolíku krátce stopkaté samčí a ve středu přisedlé oboupohlavné. Mají vytrvalé zašpičatělé kališní lístky 0,5 až 1 mm dlouhé, přímé žluté lístky korunní a nápadně dlouhé tyčinky s prašníky které se mohou dotknout blizen na prodloužených čnělkách sousedních květů; opylení je proto převážně geitonogamické. Tento kryptofyt má ploidii 2n = 16.
Plodem je v obrysu eliptická až okrouhlá, ze stran zploštělá, lysá, visící dvounažka se zaschlými kališními lístky. Každá asi 4 mm velká nažka má 5 podélných, nitkovitých žeber a obsahuje semeno, jehož bílek je na vnitřní straně plochý.
Hvězdnatec je vhodnou rostlinou pro pokrytí půdy na vlhkém a zastínném místě, např. ve světlejším stínu listnatých stromů nebo na skalce, odkud samovolným vysemeňováním dochází k expanzi rostlin. V zahradnické praxi se rozmnožuje rozdělováním trsů po odkvětu.[3][4][6][7]
Rostlina je symbolem města Český Těšín, kde bývá nazývána jako "Těšíňanka" a její květ zde zdobí materiály mnoha sdružení, vydavatelství a iniciativ. Zasloužilým osobám regionu se věnují zlaté či stříbrné stylizované květy hvězdnatce, bývá i námětem místních výtvarných umělců, např. Idy Münzbergové.[8]
Obrázky, zvuky či videa k tématu hvězdnatec zubatý ve Wikimedia Commons
Hvězdnatec zubatý (Hacquetia epipactis) je jediný, žlutě vykvétající rostlinný druh monotypického rodu hvězdnatec s fenologickým optimem od konce března do začátku května.
Kevätputki (Hacquetia epipactis) on monivuotinen sarjakukkaiskasvi, jota esiintyy Keski-Euroopan vuoristoissa. Sitä kasvatetaan kevätkukkivana koristekasvina. Laji on ainoa ranskalais-itävaltalaisen tieteilijän Belsazar Hacquetien mukaan nimetyssä kevätputkien (Hacquetia) suvussa.
Kevätputkella on lyhyt haarainen juurakko, josta kasvavat lehdet ja pitkäperäinen yksinkertainen sarja. Lehtilavat ovat jakautuneet lähes toisistaan eroaviksi liuskoiksi. Pienissä sarjakukinnoissa on sekä perättömiä kaksineuvoisia kukkia että lyhytperäisiä hedekukkia. Verholehdet ovat ruusukelehtien näköisiä. Kukat ovat keltateriöllisiä.
Kevätputki (Hacquetia epipactis) on monivuotinen sarjakukkaiskasvi, jota esiintyy Keski-Euroopan vuoristoissa. Sitä kasvatetaan kevätkukkivana koristekasvina. Laji on ainoa ranskalais-itävaltalaisen tieteilijän Belsazar Hacquetien mukaan nimetyssä kevätputkien (Hacquetia) suvussa.
Kevätputkella on lyhyt haarainen juurakko, josta kasvavat lehdet ja pitkäperäinen yksinkertainen sarja. Lehtilavat ovat jakautuneet lähes toisistaan eroaviksi liuskoiksi. Pienissä sarjakukinnoissa on sekä perättömiä kaksineuvoisia kukkia että lyhytperäisiä hedekukkia. Verholehdet ovat ruusukelehtien näköisiä. Kukat ovat keltateriöllisiä.
Multimedia w Wikimedia Commons 
Hasło w Wikisłowniku Cieszynianka wiosenna[3] (Hacquetia epipactis Neck.ex DC., właśc. Sanicula epipactis (Scop.) E. H. L. Krause[4]) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl.). Gatunek monotypowy – jedyny przedstawiciel rodzaju cieszynianka.
Występuje w dwu izolowanych od siebie regionach. Główny ośrodek jej występowania obejmuje północno-wschodnie Włochy, Słowenię, Chorwację i południowo-wschodnie Alpy austriackie, drugi, mniejszy występuje w Karpatach Zachodnich. Związane są z nim rozproszone i izolowane stanowiska na przyległym niżu[5].
W Polsce najliczniej występuje na Pogórzu Cieszyńskim, rzadziej na Pogórzu Śląskim, a w Beskidzie Śląskim tylko na pojedynczych stanowiskach. Poza tym gatunek ten podawano z rozproszonych stanowisk na przyległych wyżynach (Śląskiej i Lubelskiej), płaskowyżach (Rybnicki i Głubczycki) oraz w dolinie górnej Odry; część z tych stanowisk już nie istnieje[5].
W Polsce podlega ścisłej ochronie. W celu ochrony stworzono w Cieszynie rezerwaty przyrody „Lasek Miejski nad Puńcówką” i „Lasek Miejski nad Olzą”. Poza tym w Cieszynie cieszyniankę spotkać można w rezerwacie „Kopce”. Chroni się ją także w Skoczowie – w rezerwacie „Skarpa wiślicka” i w Zamarskach na terenie lasu „Lutnia”. Najbardziej na wschód wysunięte, wyspowe stanowiska cieszynianki wiosennej, są chronione w rezerwacie „Cieszynianka” w Mogilanach koło Krakowa i w sąsiadującym Radziszowie w rezerwacie „Kozie Kąty”. Jej obecność stwierdzona została również w województwie lubelskim, w okolicy Świdnika i Krasnegostawu, w rezerwacie przyrody „Wodny Dół”.
Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) w grupie gatunków narażonych na wyginięcie na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania (kategoria zagrożenia [V])[7]. W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię NT (bliski zagrożenia)[8].
Nazwa łacińska pochodzi od nazwiska słynnego podróżnika i przyrodnika Baltazara Hacqueta. Pierwsza nazwa polska (hacquetia lub hakwetia) była zwykłym spolszczeniem nazwy łacińskiej. Aktualna nazwa polska łączy się z popularną na Śląsku Cieszyńskim legendą, że nasiona cieszynianki przyniósł tu w czasie wojny trzydziestoletniej szwedzki żołnierz: ciężko ranny, przed śmiercią prosił by woreczek z ziemią, który mu zawiesiła u szyi matka, wysypać na jego grobie. Pierwsze roślinki nowego gatunku miały zakwitnąć właśnie na jego mogile. W rzeczywistości polską nazwę – cieszynianka wiosenna – zaproponował dla tego gatunku dopiero w 1924 r. profesor cieszyńskiej Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego Kazimierz Simm – dla zaznaczenia, że w okolicach Cieszyna ten gatunek rośliny występuje w Polsce najliczniej[potrzebny przypis].
Bywa uprawiana jako roślina ozdobna, przeważnie w ogrodach skalnych[9]. Powinna mieć przepuszczalne, żwirowate podłoże na częściowo zacienionym stanowisku. Nie można dopuścić do zasuszenia gleby; podłoże musi być stale wilgotne, w czasie całego okresu wegetacji należy podlewać, jeśli nie ma deszczu[9]. Rozmnaża się przez wysiew nasion zaraz po ich dojrzeniu lub przez podział roślin, którego należy dokonać pod koniec zimy, przed pojawieniem się pąków kwiatowych[9].
Od 1997 r. Związek Komunalny Ziemi Cieszyńskiej osoby szczególnie zasłużone dla tutejszych gmin i lokalnej społeczności honoruje Laurami Ziemi Cieszyńskiej: „Srebrną Cieszynianką” oraz „Złotą Cieszynianką” (od 2001 r. – „Honorową Złotą Cieszynianką”). Laury te mają charakter statuetek przedstawiających kwiat Hacquetia epipactis, wykonanych według projektu cieszyńskiego plastyka Henryka Jasińskiego, który zaprojektował przestrzenny model statuetki oraz jej graficzny wizerunek.
Cieszynianka wiosenna (Hacquetia epipactis Neck.ex DC., właśc. Sanicula epipactis (Scop.) E. H. L. Krause) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl.). Gatunek monotypowy – jedyny przedstawiciel rodzaju cieszynianka.
