Scimitar Horned Oryx

Saxara köpgəröküzü (lat. Oryx dammah) - boşbuynuzlular fəsiləsinin köpgəröküz cinsiə aid heyvan növü.

Mənbə

An oriks semterenn (Oryx dammah) a zo un antilopenn hag a vev e gwalarn Afrika. Aet e vefe da get en natur.

L'òrix blanc (Oryx dammah) és una espècie d'antílop africà de la subfamília dels hipotragins. És l'única espècie d'òrix que té les banyes corbades; per aquest motiu, en alguns idiomes se'l coneix com a "antílop simitarra". El seu aspecte és l'habitual dels òrixs, però les banyes es corben cap enrere en forma de simitarra i el seu pelatge, en gran part blanc, és rogenc a les potes i al coll, mentre que la màscara facial gairebé és absent.

Aquesta espècie fou domesticada a l'antic Egipte com a animal productor de carn. Eventualment, la seva domesticació s'esvaí a causa de l'agressivitat de l'espècie. La seva distribució cobria tot el territori del Sàhara.

L'informe de l'octubre del 2008 de la Unió Internacional per a la Conservació de la Natura el considera extint en estat salvatge, però n'hi ha uns 1.250 exemplars en captivitat (1996) i a Tunísia hi ha un pla per a reintroduir-lo.

Referències

Přímorožec šavlorohý (Oryx dammah) je druh přímorožce, který dříve obýval velkou část severní Afriky. V současné době se spekuluje o možnosti, že v severním Nigeru a Čadu přežívá malá populace přímorožců šavlorohých, což by vyvracelo současný názor, že je v přírodě již vyhuben.^[2]

Popis

Přímorožec šavlorohý je v kohoutku vysoký přes jeden metr, na délku měří 1,5-2,4 m a jeho hmotnost se pohybuje kolem dvou set kilogramů. Většina srsti je zbarvena bíle, pouze krk, prsa a část obličeje je zbarvena zrzavo-hnědě. Dlouhé, tenké, hladké rohy připomínající meč, které mají obě pohlaví, mohou být i přes metr dlouhé a samci je využívají při soubojích o samice.

Ekologie

Přímorožci v pražské zoo

Mládě ve varšavské zoo

Přímorožec šavlorohý obývá vyprahlé stepi a pouště, kde spásá téměř všechen vegetační porost, který v těchto podmínkách roste - listy, nejrůznější rostliny, pupeny, kořínky, pokud je příležitost, rád sežere i ovoce. K životu v těchto tvrdých podmínkách má několik důležitých adaptací, které mu dovolují v těchto podmínkách přežít. Má velice výkonné ledviny, potí se, až pokud teplota přesáhne zhruba 40 °C, dokáže vydržet několik týdnů bez vody, kterou z velké části přijímá z potravy a velká kopyta mu napomáhají rozložit celou váhu zavalitého těla na měkkém písku.

Žije v kočovných smíšených stádech tvořených až osmdesáti zvířaty. Při migracích, které bývají dlouhé několik stovek kilometrů, se jednotlivá stáda spojují a vytváří až několika tisíci členné skupiny.

Rozmnožování

V období rozmnožování spolu samci agresivně bojují o samice, přičemž využívají svých ostrých a dlouhých rohů. Dvoření je u tohoto druhu výjimečnou podívanou. Samec a samice se k sobě postaví opačným směrem a začnou kolem sebe kruhovitě běhat, přičemž samec vyčkává na samiččino svolení spářit se s ní. Pokud samice není pohlavně dospělá (pohlavní dospělosti dosahuje ve věku 2 let) a nějaký samec se jí začne dvořit, většinou začne utíkat v opačném směru než je tomu zvykem, čímž dá samcovi jasně najevo, že se pářit nemůže.

Samice se těsně před porodem, což je zhruba v osmém až devátém měsíci březosti, odpojí od stáda a o samotě a v klidu porodí jediné mládě, které po narození váží průměrně 9 až 15 kg. Samice se pár hodin poté vrací ke stádu a mládě odstavuje již ve věku 14 týdnů. V zajetí se může přímorožec šavlorohý dožít i více než 15 let.

Ohrožení

Přímorožec šavlorohý byl nejprve loven místními domorodci pro své maso, které jim poskytovalo obživu, následující dlouhá léta pro své rohy, což jej, nebýt záchranářských opatření, dovedlo téměř jistě k zániku. Dříve byl přímorožec šavlorohý hojně rozšířeným savcem v saharských oblastech, v současnosti je v přírodě zřejmě vyhynulý, ačkoli existuje tvrzení, že malá populace ještě žije v Čadu a Nigeru.

Záchranářská opatření byla odstartována v 60. letech 20. století. V roce 1996 bylo v zoologických zahradách a parcích po celém světě chováno více než 1 250 přímorožců šavlorohých, na rančích v Texasu dalších 2 145 jedinců. Celé stádo tohoto turovitého existuje v přírodním parku v Tunisku, kde také plánují následnou reintrodukci zde odchovaných jedinců zpět do přírody^[3].

Odkazy

Reference

V tomto článku byl použit překlad textu z článku Scimitar Oryx na anglické Wikipedii.

1. ↑ Červený seznam IUCN 2018.1. 5. července 2018. Dostupné online. [cit. 2018-08-10]
2. ↑ Článek na stránkách Červeného seznamu ohrožených druhů (IUCN)
3. ↑ {title}. www.iht.com [online]. [cit. 2007-09-04]. Dostupné v archivu pořízeném z originálu dne 2007-09-04.

Externí odkazy

• Obrázky, zvuky či videa k tématu přímorožec šavlorohý ve Wikimedia Commons
• Taxon Oryx dammah ve Wikidruzích
• University of Michigan – přímorožec šavlorohý
• Přímorožec šavlorohý ne webu Animal Info

Sabeloryxen eller oryxantilopen (Oryx dammah) er et dyr i underfamilien hesteantiloper af skedehornede pattedyr. Den er tidligere blevet kaldt sabelantilope ligesom den sorte hesteantilope.^[2] Sabeloryxen er nu uddød i vild tilstand efter tidligere at have levet naturligt over hele Nordafrika. Den sidste vilde sabeloryx blev set i år 2000. Den spiralhornede antilope har en skulderhøjde på lidt over 1 meter. Hannerne vejer 140-210 kg, mens hunnerne vejer 90-140 kg. Pelsen er hvid med et rødbrunt brystparti og sorte markeringer på forhovedet og ned langs snudepartiet. Kalvene fødes med en gullig pels, og de tydelige kontrastmærker mangler i begyndelsen. Pelsfarven ændrer sig til den voksnes farve i 3-12 måneders alderen.

Sabeloryxerne holder sammen i flokke på op til 70 dyr af begge køn, normalt under ledelse af hannerne. Mens de stadig fandtes i vild tilstand, levede de i egentlige ørkener og ørkenlignende landskaber, og de er tilpasset livet i ekstrem varme på den måde, at de har et effektivt kølesystem samt begrænset behov for vand. De lever af blade, græs, sukkulenter og forskellige andre plantedele, som de i vild form indtog om natten og tidligt på morgenen. Fødselsperioden ligger primært mellem marts og oktober, hvor der efter en drægtighedsperiode på 8-9 måneder fødes én kalv.

Efter at have været talrigt forekommende i Nordafrika begyndte antallet af sabeloryxer at falde som følge af først klimaforandringer, senere intensiv jagt på grund af hornene og skindet. I nutiden opdrættes de i særlige reservater i Tunesien, Marokko og Senegal.^[3] I det gamle Egypten blev sabeloryxen holdt som husdyr, hvor den menes at være blevet anvendt til føde og som offergaver til guderne. Også velhavende borgere i Romerriget holdt den som husdyr. I middelalderen tog anvendelsen af dyrets skind for alvor fat, og dette blev en værdifuld vare. Der er teorier om, at myterne om enhjørningen i virkeligheden drejer sig om sabeloryxer, som havde brækket et horn.

Referencer

Eksterne henvisninger

• Wikimedia Commons har flere filer relateret til Sabeloryx

Dieser Artikel befasst sich allgemein mit der Säbelantilope. Für die altägyptische Säbelantilope Ma-hedj siehe Säbelantilope (Altes Ägypten).

Jungtier

Die Säbelantilope (Oryx dammah) ist eine einst in der Sahara beheimatete Art der Oryxantilopen.

Äußere Merkmale

Von den anderen Arten der Gattung der Oryxantilopen ist sie durch die langen, stark nach hinten gebogenen Hörner von 1 bis 1,25 Meter Länge zu unterscheiden. Die Schulterhöhe beträgt 120 Zentimeter, das Gewicht bis zu 200 Kilogramm.^[1] Das Fell ist weiß, zum Teil bräunlich gefärbt.

Verhalten

Die Säbelantilope ernährt sich von Gräsern, Blättern und Früchten und lebt in Herden mit bis zu siebzig Tieren. Die Tragzeit beträgt etwa 270 Tage, nach der das Weibchen ein einzelnes Junges wirft.

Verbreitung

Als reines Wüstentier lebte die Säbelantilope in der zentralen Sahara, in der große Säugetiere ansonsten eine Rarität sind. Während sie aber einst von Mauretanien bis Ägypten in großen Herden lebte, gab es zuletzt nur noch kleine Restvorkommen im Norden der Staaten Niger und Tschad. Einst sollen die Herden bis zu tausend Antilopen umfasst haben. Innerhalb der Sahara wanderten sie weit umher und konnten mehrere Monate ohne Wasser überleben.

Ausrottung in Freiheit

Durch unkontrollierte Jagd, die zuletzt von Autos und Flugzeugen aus erfolgte, wurde die einst häufige Säbelantilope in der Wildnis vollkommen vernichtet. Da ihr Habitat ihnen keine Möglichkeit zum Aufsuchen von Verstecken bot, verlief der Vernichtungsprozess sehr schnell. In Ägypten starb die Säbelantilope bereits um 1850 aus. In der zentralen Sahara überlebten die Herden einige Jahrzehnte, doch in den 1970ern überlebten nur kleine Gruppen rund um das Termit-Massiv im Niger und im Naturschutzgebiet Ouadi Rimé–Ouadi Achim im Tschad. Ausgedehnte Suchexpedition in den Jahren 2001 bis 2004 konnten keine lebende Säbelantilope mehr sichten, sodass die IUCN den Status der Art auf in der Wildnis nicht mehr vorkommend ändern musste. Allerdings gab es in jüngerer Zeit eine unbestätigte Sichtung von vier Säbelantilopen im Norden Nigers.

Erhaltung in Menschenobhut

Säbelantilope im Zagreber Zoo, Kroatien

Paradoxerweise ist die in der Wildnis nicht mehr vorkommende Säbelantilope die zweithäufigste in Zoos gehaltene Antilope; nur die Hirschziegenantilope ist noch häufiger vertreten. Insgesamt gab es 2005 weltweit mindestens 1500 Tiere, die im Rahmen von Zuchtprogrammen gehalten wurden. In den Vereinigten Arabischen Emiraten werden in einer privaten Sammlung vermutlich über 4000 Tiere gehalten.^[2]

Anfang 2012 war der Bestand auf texanischen Jagd-Farmen auf mindestens 6000 Tiere angewachsen.^[3] Die amerikanische Tierrechtsorganisation "Friends of Animals" gewann jedoch einen Rechtsstreit gegen die amerikanische Naturschutzbehörde, welche für die Jagd auf die geschützten Antilopen eine Ausnahmebewilligung erteilt hatte.^[4] Infolgedessen wurde ab April 2012 die Jagd auf die Oryx in Texas erschwert.^[5] Zahlreiche Farmen haben daraufhin ihren Oryx-Bestand verringert.^[3] Im amerikanischen Kongress gibt es einen Vorstoß, den Save Endangered Species Act of 2013, um die Jagd auf Säbelantilopen in den USA wieder zuzulassen.^[6] Im Januar 2014 wurde die Säbelantilope vom amerikanischen Kongress aus der "endangered species list" gestrichen. Dadurch wurde die Jagd auf die Antilope wieder vereinfacht.^[7]

Auswilderung

Säbelantilope im Yotveta Hai-Bar-Wildreservat in Israel

Da die Säbelantilope nicht durch Lebensraumvernichtung, sondern durch Jagd in Freiheit vernichtet wurde, erschienen schon bald Auswilderungen sinnvoll. Bereits im Jahre 1986 wurden zehn Tiere im Süden Tunesiens in einem umzäunten Gebiet des Bou-Hedma-Nationalparks ausgewildert. Bis 1997 hatte sich diese Herde auf 84 Tiere vermehrt.

Auch in anderen umzäunten Schutzgebieten in Tunesien, Marokko und Senegal werden Tiere gehalten.^[2]

Literatur

• C. A. Spinage: The Natural History of Antelopes. Croom Helm, London 1986, ISBN 0-7099-4441-1
• Iain J. Gordon, J. Paul Gill: Reintroduction of Scimitar-horned oryx Oryx dammah to Bou-Hedma National Park, Tunisia. In: International Zoo Yearbook. Volume 32, Nr. 1, Januar 1993, S. 69–73, doi:10.1111/j.1748-1090.1993.tb03517.x.

Einzelbelege

1. ↑ Spinage, S. 183
2. ↑ ^{a b} Scimitar-horned Oryx auf der IUCN-Liste der bedrohten Tierarten abgerufen am 16. November 2013
3. ↑ ^{a b} "Can hunting endangered animals save the species?", Lara Logan, Max McClellan, CBS, 29. Januar 2012
4. ↑ "In My View"@1@2Vorlage:Toter Link/friendsofanimals.org (Seite nicht mehr abrufbar, Suche in Webarchiven) Info: Der Link wurde automatisch als defekt markiert. Bitte prüfe den Link gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis. , Priscilla Feral, Präsidentin von Friends of animals, Frühjahr 2012
5. ↑ "Antilopen in Texas: Jagdverbot bedroht seltene Tiere", Martin Suter, 20 min, 9. April 2012
6. ↑ Save Endangered Species Act of 2013
7. ↑ Approved — Three amigos exempted from endangered species list, Conor Harrison, 18. Januar 2014, Texas Hunting

The scimitar oryx or scimitar-horned oryx (Oryx dammah), kent as the Sahara oryx an aw, is a species o Oryx extinct in the wild syne 2000.

References

Ο Όρυξ Ντάμμα ή αλλιώς Όρυγας Ντάμμα, είναι είδος όρυγα εξαφανισμένο από την φύση από το 2000. Όμως έχει επανενταχθεί σε όλη την Βόρεια Αφρική. Έχει μεγάλη ταξινομική ιστορία από την ανακάλυψή του το 1816 από τον Λόρεντς Όκεν (Lorenz Oken), ο οποίος το ονόμασε Oryx algazel.

Μορφολογία

Όρυξ Ντάμμα σε ζωολογικό στην Βικτώρια, Αυστραλία

Ο όρυγας ντάμμα είναι μια μεγάλη αντιλόπη με ίσια και κυρτά κέρατα. Το ύψος στους ώμους είναι ένα μέτρο περίπου. Τα αρσενικά ζυγίζουν 140-210 κιλά και τα θηλυκά 91-140 κιλά. Το μήκος τους κυμαίνεται από 140 έως 240 εκ. από το ρύγχος ως την ουρά. Η ουρά είναι 45-60 εκ. μακριά και τελειώνει με μακριές τούφες. Υπάρχει σεξουαλικός διμορφισμός με τα αρσενικά να είναι μεγαλύτερα από τα θηλυκά^[2].

Έχουν λευκό χρώμα σε όλο το σώμα, εκτός από το περιλαίμιο που έχει καραμελέ χρώμα. Το λευκό χρώμα προστατεύει τα ζώα από την υπερβολική ζέστη της ερήμου. Η περιοχή στην μύτη είναι σκούρα γκριζωπή ή σχεδόν μαύρη.

Και τα δύο φύλα φέρουν κέρατα, αλλά των θηλυκών είναι πιο λεπτά. Τα κέρατα είναι μακριά, λεπτά και συμμετρικά: είναι κυρτά προς τα πίσω και έχουν μήκος 1,0-1,2 μέτρα και στα δύο φύλα. Τα κέρατα είναι τόσο λεπτά που μπορούν να σπάσουν εύκολα. Το θηλυκό έχει δύο θηλές. Οι μεγάλες τους οπλές είναι καλά προσαρμοσμένες ώστε να επιτρέπει σ' αυτές τις αντιλόπες να περπατούν πάνω στην άμμο στην άνυδρη έρημο^[3]. Ένας όρυγας ντάμμα μπορεί να ζήσει εώς και 20 χρόνια. Ένα θηλυκό άτομο στον Εθνικό Ζωολογικό Κήπο στις Ηνωμένες Πολιτείες, πέθανε σε ηλικία 21 ετών, μια εξαιρετική ηλικία μιας και τα θηλυκά ζούνε το πολύ 15 χρόνια.

Ηθολογία

Κοπάδι όρυγων ντάμμα βόσκει σε περιφραγμένο χώρο

Ο όρυγας ντάμμα είναι αντιλόπη προσαρμοσμένη στην έρημο, σε πεδιάδες και σε βραχώδεις λόφους χάρη στην ικανότητά του να διατηρεί το νερό στο σώμα του. Τα νεφρά του λειτουργούν πολύ αποτελεσματικά και ιδρώνει μόνο όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος ξεπερνά τους 46oC^[4]. Επίσης μπορεί να επιβιώσει χωρίς νερό για περίπου 10 μήνες. Ζει σε κοπάδια των 20 με 40 ατόμων. Τα αρσενικά παλεύουν συχνά, αλλά σύντομα και χωρίς βία. Αρπακτικά, όπως τα λιοντάρια, οι λεοπαρδάλεις, οι ύαινες, οι γατόπαρδοι, τα τσακάλια, οι γύπες και οι λυκάονες, σκοτώνουν κυρίως τα αδύναμα ή νεαρά άτομα.

Τροφή

Τρέφεται με χόρτα και μεγάλη ποικιλία φυτών. Μπορεί να προσλαμβάνει νερό από τα διάφορα πλούσια σε νερό φυτά, όπως η άγρια λεμονιά (Citrullus colocynthis) και το φυτό Indigofera oblongifolia.

Αναπαραγωγή

Μικρό θηλάζει από την μητέρα του

Και τα αρσενικά και τα θηλυκά είναι σεξουαλικά ώριμα σε ηλικία 1,5 ως 2 ετών. Η αναπαραγωγική περίοδος είναι ανάμεσα στον Μάρτιο και τον Οκτώβριο. Η συχνότητα του ζευγαρώματος είναι πιο έντονη όταν οι περιβαλλοντικές συνθήκες είναι ευνοϊκές. Στους ζωολογικούς κήπους, τα αρσενικά είναι σεξουαλικά πιο ενεργά το φθινόπωρο. Η εγκυμοσύνη διαρκεί εννέα μήνες, και όταν γεννιέται το μοναδικό νεογνό ζυγίζει 9,1 ως 15,0 κιλά. Τα δίδυμα είναι πολύ σπάνια- μόνο το 0,7%.

Κατάσταση & προστασία

Κάποτε ο όρυγας ντάμμα ήταν ένα από τα πιο κοινά μεγάλα θηλαστικά της Σαχάρας, αλλά στα τέλη της δεκαετίας του '80 - αρχές της δεκαετίας του '90 το είδος εξαφανίστηκε από τη φύση. Το εκτεταμένο κυνήγι, η καταστροφή του φυσικού τους περιβάλλοντος και ο συναγωνισμός με τα ζώα εκτροφής για τη λιγοστή βλάστηση, οδήγησαν στην εξαφάνιση αυτού του μεγαλόπρεπου ζώου.

Στα ζωολογικά πάρκα

Ευτυχώς, ο όρυγας ντάμμα αναπαράγεται εδώ και δεκαετίες με επιτυχία στα ζωολογικά πάρκα στο Διεθνές Βιβλίο Γενεαλογίας είναι καταγεγραμμένα>1.700 ζώα, σε περισσότερα από 200 πάρκα. Ο ρόλος των ζωολογικών πάρκων είναι πολύ σημαντικός για την προστασία και επιβίωση απειλούμενων ειδών, αν και θα έπρεπε να προστατεύεται το φυσικό τους περιβάλλον, καθώς μέσω ενός συστήματος ανταλλαγών - EEP, ESB προγράμματα αναπαραγωγής, παρέχουν τις κατάλληλες συνθήκες για αναπαραγωγή και διασφαλίζουν την γενετική ποικιλία. Μέσω του προγράμματος αναπαραγωγής ΕΕP του είδους έγινε δυνατή η επανένταξη του λευκού όρυγα στη φύση.

Επανένταξη στην φύση

Το 1985, μετά από πρωτοβουλία δημόσιων και ιδιωτικών ζωολογικών πάρκων, 5 ζευγάρια λευκών όρυξ γεννημένα σε ζωολογικά πάρκα επανεντάχθηκαν στo Εθνικό Πάρκο Bou Hedma στην Τυνησία. Άλλες δύο επανεντάξεις ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια και μετά από επιτυχημένη αναπαραγωγή, ο σημερινός συνολικός πληθυσμός τους στην Τυνησία, τη Σενεγάλη και το Μαρόκο ξεπερνά τα 500 άτομα και αυξάνεται συνεχώς. Με την επανένταξη του όρυγα ντάμμα και την απομάκρυνση των οικόσιτων ζώων παραγωγής από τα εθνικά πάρκα η τοπική χλωρίδα "επέστρεψε" και μαζί της έντομα, πουλιά και μικρά θηλαστικά επανεμπλούτισαν την τοπική πανίδα. Χάρη στη συνεργασία ανάμεσα σε κυβερνήσεις, ζωολογικά πάρκα και μη κυβερνητικές οργανώσεις, ο όρυγας ντάμμα έχει σωθεί από εξαφάνιση. Απόδειξη του σημαντικού ρόλου των ζωολογικών πάρκων στην προστασία και διάσωση απειλούμενων ειδών^[5].

Παραπομπές

Osteological specimen of a scimitar oryx in the Natural Science Research Laboratory's (NSRL) collection at the Museum of Texas Tech University.

The scimitar oryx (Oryx dammah), also known as the scimitar-horned oryx and the Sahara oryx, is an Oryx species that was once widespread across North Africa. In 2000, it was declared extinct in the wild on the IUCN Red List. This particular oryx is adapted to harsh desert conditions and can survive for months or even years without drinking water. A grazing animal, it derives most of its daily moisture intake from plants.

The decline of the scimitar oryx population began as a result of climate change during the Neolithic period, and later it was hunted extensively for its horns. Today, it is bred in captivity in special reserves in Tunisia, Morocco, and Senegal, and on private exotic animal ranches in the Texas Hill Country. In 2016, a reintroduction program was launched and currently a small herd has been successfully reintroduced in Chad.^[2]

The scimitar oryx was the emblem of the ancient Egyptian Oryx nome and today is the animal symbol of the Sahara Conservation Fund.

Taxonomy and naming

The scimitar oryx is a member of the genus Oryx and the family Bovidae. German naturalist Lorenz Oken first described it in 1816, naming it Oryx algazel. The nomenclature has undergone various changes since then, with the introduction of names such as Oryx tao, O. leucoryx, O. damma, O. dammah, O. bezoarticus, and O. ensicornis. In 1826, Philipp Jakob Cretzschmar used the name Oryx ammah for the species. A year later, the name Oryx leucoryx came into use, but as this was a synonym of the Arabian oryx (then called Oryx beatrix), it was abandoned, and Oryx algazel was accepted once more. Over 100 years later in 1951, Sir John Ellerman and Terence Morrison-Scott found that the name Oryx algazel was also ineligible for use. Finally, in January 1956, the International Trust for Zoological Nomenclature accepted Oryx dammah as the scientific name. No more changes have been made since then, though many papers published after 1956 created confusion by using names such as O. gazella tao.^[3]

Its scientific name, Oryx dammah, is derived from: Ancient Greek ὄρυξ (orux), meaning a gazelle or antelope (originally a pickaxe^[4]); Latin damma (fallow deer or antelope); and Arabic dammar (sheep).^[5] The scimitar oryx is named for its horns,^[6] which resemble scimitars.^[5] Its common name in English is "scimitar-horned oryx", or simply "scimitar oryx".^[3]

Genetics and evolution

Scimitar oryx at Chester Zoo

The scimitar oryx has 58 chromosomes - one pair of large submetacentric autosomes and 27 acrocentric autosomal pairs. The X and Y chromosomes are the largest and smallest acrocentrics.^[7] The first molecular study of this species (published in 2007) observed genetic diversity among European, North American, and some other captive groups. Divergence was found within the mitochondrial DNA haplotypes, and was estimated to have taken place between 2.1 and 2.7 million years ago. Population increases occurred about 1.2 and 0.5 million years ago.^[8]

In another study, intended to note genetic differences between Oryx species, karyotypes of Oryx species and subspecies – namely O. gazella, O. b. beisa, O. b. callotis, O. dammah, and O. leucoryx – were compared with the standard karyotype of Bos taurus. The number of autosomes in all karyotypes was 58. The X and Y chromosomes were conserved in all five species.^[9]

Physical description

Scimitar oryx in the Werribee Open Range Zoo, Victoria, Australia

The scimitar oryx is a straight-horned antelope that stands just over 1 m (3.3 ft) at the shoulder. The males weigh 140–210 kg (310–460 lb) and the females 91–140 kg (201–309 lb).^[10] The body measures 140–240 cm (55–94 in) from the head to the base of the tail. The tail is 45–60 cm (18–24 in) long and ends with a tuft. They are sexually dimorphic with males being larger than females.^[11]

Its coat is white with a red-brown chest and black markings on the forehead and down the length of the nose.^[5] The coat reflects the sun's rays, while the black portions and the tip of the tongue provide protection against sunburn.^[12][13] The white coat helps to reflect the heat of the desert.^[14] Calves are born with yellow coats and lack distinguishing marks, which appear later in life.^[15] Their pelage changes to adult coloration at 3–12 months old.^[12]

Both male and female oryxes have horns, with the females' being more slender.^[15] The horns are long, thin, and symmetrical, and curve backward (a distinctive feature of this species); they can reach 1.0 to 1.2 m (3 ft 3 in to 3 ft 11 in) in both sexes. The hollow walls of the horns are so thin that they can easily break.^[5] The female's udder has four teats. The large, spreading hooves are well adapted to allow these antelopes to walk on the sand of their dry habitats.^[6] A scimitar oryx can live as long as 20 years.^[5][14][16] At Smithsonian National Zoo, a female oryx died at 21, an exceptional age since females generally have a lifespan of about 15 years.^[17]

Diseases and parasites

The scimitar oryx can be infected with cryptosporidiosis, a parasitic disease caused by protozoan parasites of the genus Cryptosporidium in the phylum Apicomplexa. A study in 2004 revealed that C. parvum or similar organisms infected 155 mammal species, including the scimitar oryx.^[18] An analysis in 2005 found Cryptosporidium parasites in stool samples from 100 mammals, including the scimitar oryx.^[19] Oocysts of a new parasite, Eimeria oryxae, have been discovered in the feces of a scimitar oryx from Zoo Garden in Riyadh.^[20] In France, Streptococcus uberis was isolated for the first time in an oryx. It had caused vegetative endocarditis in the animal, leading to fatal congestive heart failure.^[21]

Ecology and behavior

The scimitar oryx was a very sociable animal and traveled in herds of two to 40 individuals, generally, led by a dominant bull. This species once gathered in groups of several thousand for migration. During the wet season, they migrated north into the Sahara.^[15] Scimitar oryx are diurnal. In the cool early mornings and evenings, they rest under trees and shrubs, or if neither is available, they dig depressions in the soil with their hooves and rest there. Males fight often, but not for long and not violently. Predators, such as lions, leopards, hyenas, cheetahs, golden jackals, vultures, and Cape hunting dogs, mostly kill weak and young oryx.^[3][5]

Adaptations

Captive scimitar oryxes grazing in a paddock, Marwell Zoo, Hampshire, UK

With a metabolism that functions at the high temperatures prevalent in their habitats, scimitar oryxes need less water for evaporation to help conduct heat away from the body, enabling them to go for long periods without water. They can allow their body temperatures to rise to almost 46.5 °C (115.7 °F) before beginning to perspire.^[6] In times of ample supply, oryx can use fluid loss through urination and feces to lower their body temperatures to below 36 °C (97 °F) at night, giving more time before reaching maximum body temperature the following day.^[15] They can tolerate high temperatures that would be lethal to most mammals. They have a network of fine blood vessels that carries blood from the heart to the brain, passing close to the nasal passage, thus allowing the blood to cool by up to 3 °C (5 °F) before reaching the brain, which is one of the more heat-sensitive organs of the body.^[14][15]

Diet

The habitat of the scimitar oryx in the wild was steppe and desert, where they ate foliage, grass, herbs, shrubs, succulent plants, legumes, juicy roots, buds, and fruit.^[15] They can survive without water for 9-10 months because their kidneys prevent water loss from urination – an adaptation to desert habitats. They can get water from water-rich plants such as the wild melon (Citrullus colocynthis) and Indigofera oblongifolia and from the leafless twigs of Capparis decidua. In the night or early morning, they often search for plants such as Indigofera colutea, which produce a hygroscopic secretion that fulfills water requirements. They eat tuft grasses such as Cymbopogon schoenanthus after rains, but they normally prefer more palatable grasses, such as Cenchrus biflorus, Panicum laetum, and Dactyloctenium aegyptium. When the dry season begins, they feed on the seedpods of Acacia raddiana, and during the dry season, they rely on perennial grasses of genera such as Panicum (especially Panicum turgidum) and Aristida, and browse plants such as Leptadenia species, Cassia italica, and Cornulaca monacantha.^[3]

Reproduction

A young scimitar oryx

A young scimitar oryx with its mother

Both males and females reach sexual maturity at 18-24 months of age.^[5] Births peak between March and October.^[5] Mating frequency is greater when environmental conditions are favorable. In zoos, males are sexually most active in autumn.^[3] The estrous cycle lasts roughly 24 days, and females experience an anovulatory period in spring. Periods between births are less than 332 days, showing that the scimitar oryx is polyestrous.^[22]

Courting is done by means of a mating circle; the male and female stand parallel to one another, facing in opposite directions, and then circle around each other until the female allows the male to mount from behind. If the female is not ready to mate, she runs away and circles in the reverse direction.^[15] Pregnant females leave the herd for a week, give birth to the calf, and mate again during their postpartum estrus; thus, they can produce one calf a year.^[12] Gestation lasts about nine months, after which a single calf is born, weighing 10–15 kg (22–33 lb).^[15] Twin births are very rare - only 0.7% of the births observed in one study. Both mother and calf return to the main herd within hours of the birth.^[5] The female separates herself from the herd for a few hours while she nurses the calf. Weaning starts at 3.5 months, and the young become fully independent around 14 weeks old.^[6]

Habitat and distribution

The scimitar oryx once inhabited grassy steppes, semideserts^[15] and deserts in a narrow strip of central north Africa (especially in Niger and Chad).^[6] It was widespread on the fringes of the Sahara, mainly in subdesert steppe, the grassy zone between the real desert and the Sahel, an area characterized by an annual rainfall of 75–150 mm (3.0–5.9 in). In 1936, a single herd of 10,000 scimitar oryxes was seen in the steppe area of Chad. By the mid-1970s, Chad was home to more than 95% of the world population of this species.^[23]

Status and conservation

A group of scimitar oryxes at the Marwell Zoo in Hampshire, Great Britain

Following the Neolithic Subpluvial, around 7500 to 3500 BC, the "green Sahara" became dry and the scimitar oryx's population began to decline due to a loss of suitable habitat. This was further exacerbated by humans who hunted the scimitar oryx for both its meat and horns. The northern population was already almost lost before the 20th century. With the introduction of horses and firearms during the 20th century, nomadic hunters were able to decimate populations.^[24] The decline of the southern population accelerated as Europeans began to settle the area and hunt them for meat, hides, and horn trophies. French involvement in World War II^[24] and the civil war in Chad that started in the 1960s are thought to have caused heavy decreases of the species through an increase in hunting for food.^[6][25] Roadkill, nomadic settlements near watering holes (the oryx's dry-season feeding places), and introduction of cattle and firearms for easy hunting have also reduced numbers.^[24][26]

The IUCN lists the scimitar oryx as extirpated in Algeria, Burkina Faso, Chad, Egypt, Libya, Mali, Mauritania, Morocco, Niger, Nigeria, Senegal, Sudan, Tunisia, andWestern Sahara, and has assessed it as extinct in the wild since 2000. Reports of sightings in Chad and Niger remain unsubstantiated, despite extensive surveys carried out throughout Chad and Niger from 2001 to 2004 in an effort to detect antelopes in the Sahel and the Sahara. At least until 1985, 500 scimitar oryxes were estimated to be surviving in Chad and Niger, but by 1988, only a few individuals survived in the wild.^[1]

A global captive-breeding program now exists for the scimitar oryx.^[27] In 2015, about 1,750 captives were managed as part of breeding programs; at the program's peak, up to 11,000 were kept in Texas farms and 4,000 were held in the Arab states of the Persian Gulf.^[1] Reintroduction plans involve fenced-in herds in Bou-Hedma National Park (1985),^[28] Sidi Toui National Park (1999) and Oued Dekouk National Park (1999) in Tunisia; Souss-Massa National Park (1995) in Morocco; and Ferlo Faunal Reserve (1998) and Guembeul Wildlife Reserve (1999) in Senegal.^[1]

Chad is currently leading a project to reintroduce the species in Ouadi Rimé-Ouadi Achim Game Reserve, with the support of the Sahara Conservation Fund and the Environment Agency of Abu Dhabi.^[29][30] At 78,000 km² – equivalent to the size of Scotland- Ouadi Rimé Ouadi Achim is one of the world's largest protected areas.^[31] The first group was released at the beginning of 2016 in an acclimation enclosure and then fully released in the wild in the rainy season.^[2] That group was made of 21 animals, which by the beginning of 2017 had already produced a calf, the first birth in the wild for more than 20 years.^[31] A second group comprising six males and eight females was placed in the acclimation enclosure on 21 January 2017.^[31] A captive bred group was released into an acclimation enclosure within the Ouadi Rimé-Ouadi Achim Faunal Reserve in 2016, then reintroduced into the wild. An additional 21 individuals were released into the acclimation enclosure in 2017. The first ones to be relocated were released into the wild in 2016 and have adapted well to their surroundings. In 2017, another herd of 75 scimitar-horned oryxes arrived in an operation led by Chad's Ministry of Environment and Fisheries and the Sahara Conservation Fund. In 2021, 60 new calves were born, bringing the number in the wild to about 400.

The Marwell Zoo in Hampshire and the Edinburgh Zoo have also worked in partnership with ZSL to help reintroduce captive-bred scimitar oryx to their former natural ranges.^[32] The Tunisian reintroductions began in 1985 with 10 scimitar oryx from the Marwell and Edinburgh Zoos (co-ordinated by ZSL). In 1999 and 2007, Marwell co-ordinated the release of scimitar oryx into three more protected areas within their former historic range.

In culture

Woodcut illustration of a unicorn, from The History of Four-footed Beasts and Serpents by Edward Topsell

Ancient times

In ancient Egypt, scimitar oryxes were domesticated^[13] and tamed, possibly to be used as offerings for religious ceremonies or as food.^[16] They were called ran and bred in captivity. In ancient Rome, they were kept in paddocks and used for coursing, and wealthy Romans ate them. The scimitar oryx was the preferred quarry of Sahelo-Saharan hunters. Its hide is of superior quality, and the king of Rio de Oro sent 1,000 shields made of it to a contemporary in the Middle Ages. Since then, it has been used to make ropes, harnesses, and saddlery.^[3]

Unicorn myth

The myth of the one-horned unicorn may have originated from sightings of injured scimitar oryxes; Aristotle and Pliny the Elder held that the oryx was the unicorn's "prototype".^[33] From certain angles, the oryx may seem to have one horn rather than two,^[34][35] and given that its horns are made from hollow bone that cannot be regrown, if a scimitar oryx were to lose one of its horns, for the rest of its life it would have only one.^[33]

Modern times

In 2015, Yellow Nose, a scimitar oryx that lives in Portland, Oregon, escaped and startled hikers in Forest Park.^[36] The following day, he was caught and returned home.^[37]

References

Sabrokorna orikso (Oryx dammah)

La Sabrokorna rektkornulo aŭ Sabrokorna orikso (Oryx dammah), konata ankaŭ kiel Sahara rektkornulo, estas specio de Oryx nune Formortinta en naturo de la familio de Bovedoj kaj subfamilio de hipotragenoj. Ĝi iam loĝis en la tutan Nordafrikon. Ĝi havas longan taksonomian historion ekde ties malkovro al la scienco en 1816 fare de Lorenz Oken, kiu nomigis ĝin Oryx algazel. Tiu spiral-korna antilopo estas iom pli ol 1 m alte ĉe la ŝultro. La maskloj pezas 140-210 kg kaj la inoj 91-140 kg. La dorso estas blankeca kun ruĝec-bruna brusto kaj nigraj markoj en la frunto kaj suben laŭ la longo de la nazo. La idoj naskiĝas havantaj flavan felon, kaj la distingaj markoj estas dekomence forestaj. La mantelo ŝanĝas al plenkreskula koloraro kiam ili estas 3–12monataĝaj.

El órix de cuernos de cimitarra u órix blanco (Oryx dammah) es una especie de bóvido africano de la subfamilia Hippotraginae. Es la única especie de Oryx que posee cuernos curvos, lo que le da el nombre común. Su aspecto es usual en el género, pero sus cuernos se curvan hacia atrás en forma de cimitarra y su pelaje, aunque blanco, es de color rojizo en las patas y el cuello, mientras que la máscara facial es casi ausente.

Esta especie presenta la particularidad de que fue domesticada en el Antiguo Egipto como animal productor de carne. Eventualmente su domesticación cayó en desuso debido a la agresividad de la especie. Se distribuía por todo el territorio sahariano.

Un pequeño orix blanco

Un pequeño orix de cuernos cimitarra con su madre

Conservación

Debido a la caza excesiva y la competencia con el ganado doméstico fue declarado extinto en estado salvaje pero se conservan ejemplares en cautiverio. El informe de octubre de 2008 de la Unión Mundial para la Conservación de la Naturaleza lo considera extinto en estado salvaje, aunque hay unos 1250 ejemplares en cautividad (en 1996), y existe un plan en Túnez para su reintroducción.

Entre los intentos de conservación destaca la introducción de esta especie en el Parque nacional de Souss-Massa, en Marruecos, con el objeto de aclimatarlo a condiciones naturales y proceder, posteriormente, a su liberación en su antigua área de distribución cuando se pueda garantizar su supervivencia.

Referencias

Mõõksarv-orüks (Oryx dammah) on antiloobiliik orüksi perekonnast.

Mõõksarv-orüksi õlakõrgus on 120 cm ja kaal kuni 200 kg. Tema sarved on kaarjad 1–1,25 m pikkused.^[2] Saba on 45–60 cm pikk ja selle otsas on tutt. Isasloomad on suuremad kui emased. Sarved on nii isas- kui emasloomadel, kuid emasloomade sarved on veidi peenemad.^[3] Karvkate on valge, sel puuduvad tumedad triibud, välja arvatud aimatavalt tumedamad laigud kaela- ja peapiirkonnas.

Pärast 8–8,5 kuu pikkust tiinust sünnitab emasloom 1 vasika.^[3]

Mõõksarv-orüks on looduses väljasurnud. Liik oli levinud laiadel aladel Sahara kõrbe ümber Mauritaaniast Egiptuseni. Tema arvukus hakkas langema kliimamuutuse tõttu, kuid ta suri looduses välja üleküttimise tõttu 1990. aastatel. Nad säilisid mitmel pool loomaaedades ja loodusparkides. Araabia poolsaarel peetakse neid erakollektsioonides ning USAs ja Lõuna-Aafrikas jahirantšodes.^[4]

Tšaadis, Tuneesias ja Senegalis peetakse mõõksarv-orükseid suurtel tarastatud kaitsealadel, eesmärgiga neid loodusesse tagasi asustada.

Enne nende looduses väljasuremist olid mõõksarv-orüksid hinnatud jahiulukid kohalike seas. Neid kütiti nii sarvede, liha kui naha pärast. Nende liha kasutati söögiks ja nende paksu nahka kasutati köite, kottide, kingade ja kilbikatete valmistamiseks.^[1]

Fotod

• Mõõksarv-orüksite kari Marwell Wildlife'i loomaaias Hampshire'is Inglismaal

• Mõõksarv-orüksi vasikas

• 

Viited

Oryx dammah Oryx generoko animalia da. Artiodaktiloen barruko Hippotraginae azpifamilia eta Bovidae familian sailkatuta dago

Erreferentziak

Kanpo estekak

• • 'Oryx dammah'ri buruzko informazioa Mammals of The World datubasean

  Ikus, gainera

  • Bovidae

Sapelibeisa eli sapeliantilooppi^[2] (Oryx dammah) on Afrikan pohjoisosista kotoisin oleva suurikokoinen sorkkaeläin. Laji eli aiemmin Saharan reuna-alueiden puoliaavikoilla sateiden ja ravinnon perässä vaeltaen. Nykyisin se on davidinhirven ohella toinen kahdesta nisäkäslajista, jotka on IUCN:n uhanalaisuusluokituksessa arvioitu luonnosta hävinneiksi.^[3] Istutettuja tarhaeläimiä elää nykyään Tunisian, Marokon ja Senegalin aidatuilla suojelualueilla, mutta täysin luonnonvaraisista sapelibeisoista ei ole saatu tietoa vuoden 1988 jälkeen.^[1] Laji pärjää hyvin vankeudessa, ja muinaiset egyptiläiset pitivät sitä kotieläimenä.^[4]

Koko ja ulkonäkö

Sapelibeisa.

Sapelibeisa on ulkonäöltään hevosmainen^[5] ja jykevä.^[2] Keihäsantiloopiksi se on keskikokoinen. Laji on pienempi kuin itäafrikanbeisa (Oryx beisa), mutta suurempi kuin valkobeisa (Oryx leucoryx).^[6] Sapelibeisan ruumiinpituus on 160-175 senttimetriä, säkäkorkeus 110-125 senttimetriä ja paino 180-200 kilogrammaa. Hännän pituus on noin 60 senttimetriä.^[7] Naaraat ovat pienempiä kuin urokset. Lajin selkä ja kyljet ovat kellanvalkoiset ja vatsa sekä jalkojen sisäsivut valkeat. Kaula, rinta ja toisinaan myös raajojen yläosat ovat punaruskeat. Eri yksilöt ovat kuitenkin hieman eri värisiä. Vaaleassa päässä^[2] on kuusi himmeänruskeaa värilaikkua, joista yksi on sarvien välissä, kaksi korvien välissä ja toiset kaksi silmien ja sarvien välissä. Kuudes laikku kulkee kuononselkää pitkin.^[8] Sierainten välissä on myös ruskea laikku. Häntä on mustaa tupsua lukuun ottamatta valkea.^[2] Silmät, sieraimet, huulet ja korvien sisäosat ovat mustat.^[9] Lajin karvapeite on lyhyt, ihonmyötäinen ja karkea. Selkärangan kohdalla ja niskassa on hieman pidempää karvoitusta kuin muualla vartalossa.^[8]

Sapelibeisan sarvet ovat pitkät ja ohuet.^[2] Ne kaartuvat loivasti taakse ja sivuille, ja kääntyvät kärjistä alaspäin.^[8] Sarvissa on yhteensä 30–40 rengasharjannetta.^[2] Muiden keihäsantilooppien tavoin sapelibeisallakin urosten sarvet ovat yleensä paksummat kuin naarailla. Sarvien keskipituus on noin metri, mutta yli 1,2 metrin mittaisiakin sarvia on havaittu.^[6] Lajin suuret, levitetyt sorkat mahdollistavat kävelyn hiekassa.^[10] Sapelibeisan kellanvaalea pohjaväri auttaa sitä sulautumaan aro- ja aavikkomaisemaan.^[11] Vaalea turkki auttaa myös heijastamaan erämaan lämpöä.^[12]

Levinneisyys ja elinympäristö

Sapelibeisoja Guembeulin luonnonsuojelualueella Senegalissa.

Sapelibeisa oli aiemmin yksi Pohjois-Afrikan tavallisimmista suurnisäkkäistä. Pohjoisessa sen levinneisyys ulottui aiemmin Marokosta ja Tunisiasta Egyptiin, ja etelässä Mauritaniasta Sudaniin.^[10] Sitä tavattiin siis kaikissa Saharan reunavaltioissa Atlantilta Punaisellemerelle. Pohjoisrajana oli Atlasvuoristo ja etelässä 12°-14° pohjoinen leveyspiiri. Saharan eteläpuolen ja pohjoispuolen populaatioiden uskotaan olleen aavikkovyöhykkeen toisistaan erottamia.^[2]

Lajin alkuperäistä elinympäristöä olivat Saharan reunamien puoliaavikot, joissa kasvaa harvakseltaan pensaita ja alavilla mailla myös puita.^[2] Saharan eteläpuolisella alueella laji eli Sahelin ja varsinaisen aavikon välimaastossa sijaitsevalla puoliaavikkoalueella, jossa vuotuinen sademäärä jää 350 millimetrin alapuolelle.^[10] Varsinaisella aavikolla tai Sahelin pensaikkoalueella sapelibeisat liikkuivat vain harvoin.^[1]

Elintavat

Sapelibeisat ovat liikkeellä aamu- ja iltahämärässä sekä joskus täysikuun aikaan yölläkin. Kun sapelibesisoja vielä eli vapaana, ne vaelsivat pitkiäkin matkoja sateita ja niiden tuottamia tuoreita laitumia etsiessään.^[2] Laumat vaelsivat sadekaudeksi pohjoiseen Saharan suuntaan ja palasivat kuivaksi kaudeksi etelään.^[7] Sadekaudella ne saattoivat kerääntyä tuhatpäisiksi laumoiksi. Muina aikoina lauma käsitti yleensä vain 15-60 yksilöä. Laumaa johtaa vanha uros. Urokset saattoivat myös liikkua samassa laumassa punakaulagasellien kanssa.^[2] Laji voi liikkua myös dorkasgasellien seurassa.^[13] Lajin yksilöt ovatkin hyvin seurallisia ja haluttomia liikkumaan yksin.^[7] Sapelibeisan päästämiä ääniä ovat matala murahtelu ja uhattuna myös määkiminen.^[14]

Sapelibeisan merkittävimpiä luonnollisia vihollisia olivat aiemmin leijona, leopardi, hyeenat ja hyeenakoira.^[7]

Ravinto ja vedenkulutus

Sapelibeisan vasoja.

Sapelibeisan ravinto koostuu heinistä, akaasian lehdistä, mehikasveista, yrteistä, juurista, silmuista ja toisinaan hedelmistä.^[2][12] Useiden fyysisten sopeutumien ansiosta sapelibeisa pärjää viikkoja tai jopa kuukausia juomatta lainkaan vettä. Lajin erikoistuneet munuaiset rajoittavat virtsantuotantoa ylimääräisen vedenhukan ehkäisemiksi. Veden säästämisessä auttaa myös se, että sapelibeisa alkaa hikoilla vasta silloin kun sen ruumiinlämpö nousee yli 46,5 celsiusasteeseen.^[7]

Lisääntyminen

Sapelibeisat parittelevat erityisissä pariutumiskehissä. Pariutumisrituaalin aikana uros ja naaras seisovat rinnakkain päät eri suuntiin osoittaen. Sitten ne alkavat kierrellä toisiaan ympäri, kunnes naaras juoksee pois tai suostuu parittelemaan.^[6] Naaraat synnyttävät yleensä maaliskuussa ja lokakuussa.^[10] Naaraan kantoaika kestää 8-8,5 kuukautta,^[7] jonka jälkeen se eroaa muutamaksi tunniksi laumastaan synnyttämään^[10] yleensä vain yhden vasan. Kaksoset ovat harvinaisia.^[15] Vasa painaa syntyessään 9-14,8 kilogrammaa.^[16] Emo imettää sitä noin 14 viikkoa,^[7] minkä jälkeen vasa on jo täysin itsenäinen.^[10] Sapelibeisasta tulee sukukypsä 1,5-2 vuoden ikäisenä. Sen elinikä voi olla jopa 20 vuotta.^[7]

Uhat ja suojelu

Laiduntavia sapelibeisoja Prahan eläintarhassa.

Luonnosta häviäminen

Sapelibeisan taantumisen uskotaan alkaneen jo roomalaisaikoina. Laji hävisi kokonaan Saharan pohjoisreunalta 1900-luvun alkuun mennessä. Egyptistä se hävisi jo 1850-luvulla.^[2] Etelässä levinneisyys pysyi lähes yhtenäisenä 1960-luvulle asti, mutta seuraavalla vuosikymmenellä levinneisyysalue sirpaloitui jo useaan erilliseen paikkaan. 1980-luvulla sapelibeisoja oli enää Tšadissa ja Nigerissä. Tšadissa lajin uskotaan sinnitelleen pisimpään,^[17] mutta vuoden 1988 jälkeen luonnonvaraisista sapelibeisoista ei olla saatu varmaa tietoa. Vahvistamattomia havaintoja sanotaan tehdyn vielä tämänkin jälkeen Tšadissa ja Nigerissä, mutta alueella tehdyissä tutkimuksissa sapelibeisoja ei ole havaittu.^[1] Väitetyt havainnot johtuvat melko todennäköisesti siitä, että sapelibeisat on sekoitettu muihin lajeihin, kuten punakaulagaselleihin.^[18]

Syitä lajin häviämiseen olivat elinympäristöjen väheneminen, liiallinen metsästys, kilpailu karjan kanssa ja levinneisyysalueella käydyt sodat.^[18] Myös aavikoituminen on tuhonnut lajin elinalueita. Paikalliset ovat perinteisesti olleet liikkuvia paimentolaisia, mutta nyttemmin he ovat asettuneet aloilleen lähelle vedensaantipaikkoja ja karkottaneet beisat kauemmas.^[2] Metsästystä pidetään kuitenkin suurimpana yksittäisenä syynä lajin häviämiselle luonnosta.^[18]

Elpyminen vankeudessa

Sapelibeisa olisi kuollut sukupuuttoon ilman vankeudessa lisääntyviä eläimiä. Niitä eli tarhoissa jo 1940- ja 1950-luvulla, mutta suurin osa nykyään elävistä sapelibeisoista polveutuu Tšadista 1960-luvulla pyydystetyistä eläimistä ja niiden jälkeläisistä, jotka sijoitettiin Eurooppaan ja Pohjois-Amerikkaan sekä myöhemmin Australaasiaan tarhaamisohjelmaa varten. Kaikki nykyään elävät lajin yksilöt polveutuvat pienestä eläinmäärästä, ehkä alle viidestäkymmenestä luonnosta pyydystetystä yksilöstä.^[19]. Nykyisin sapelibeisa on antiloopeista toiseksi runsaslukuisin vankeudessa. Vain besoaariantilooppi on sitä yleisempi.^[15] Pelkästään Texasin riistatiloilla elää vähintään 10 000 sapelibeisaa.^[20]

Palautusistutukset aloitettiin vuonna 1985 Bou Hedman kansallispuistossa Tunisiassa, josta sapelibeisat olivat hävinneet vasta vuonna 1935.^[2] Myöhemmin lajia istutettiin myös samassa maassa sijaitsevaan Sidi Touin kansallispuistoon, Marokon Souss Massan kansallispuistoon sekä Senegalissa sijaitseviin Guembeulin eläimistönsuojelualueelle ja Ferlon kansallispuistoon.^[21] Sapelibeisoja on istutettu myös Israeliin, joka ei ole lajin luontaista elinaluetta.^[10] Myös Sous Massan kansallispuisto saattaa olla alkuperäisen levinneisyyden ulkopuolella.^[1]

Vuonna 2006 Tunisian kansallispuistoissa eli yhteensä 167 sapelibeisaa, ja Marokossa Souss-Massan kansallispuistossa oli vuonna 2005 yhteensä 240 beisaa. Senegalissa, Guembeulin ja Ferlon suojelualueilla eli yhteensä 30 yksilöä. Kaikki Afrikan suojelualueilla elävät populaatiot ovat aidatuilla alueilla.^[1]

Kulttuurissa ja elinkeinoelämässä

Sapelibeisa israelilaisella suojelualueella.

Sapelibeisan kuvia on löydetty lukuisista saharalaista kalliopiirroksista, joista jotkin ovat jopa 8 500 vuotta vanhoja. Näitä kuvia on muun muassa Aïrvuoriston, Hoggarin, Ténérén ja Tibestin kallioissa. Muinaiset egyptiläiset käyttivät eläimestä nimeä "rãn". He kesyttivät ja kasvattivat beisoja kotieläiminään. Sapelibeisojen kuvia on löydetty myös 3 000 vuotta vanhasta Khnumhotepin hautakammiosta, jonka freskossa nubialaiset orjat paimentavat sapelibeisalaumaa. Beisojen pitämisen syistä on kiistelty. Erään tutkijan mukaan niitä lihotettiin uhrilahjoiksi uskonnollisia menoja varten, toisen mukaan niitä kasvatettiin ruuaksi. Kummankin teorian mukaan kuolleen valtaherran varallisuus mitattiin hänellä olleen mendesinantilooppi- ja sapelibeisalauman koon perusteella.^[4]

Sapelibeisat olivat neoliittiselta kaudelta aina 1900-luvun lopulle asti suosittua riistaa.^[4] Nykyään ne palvelevat ehkä eniten ekoturismia.^[6]

Lähteet

• Tania Gilbert & Tim Woodfine: The Biology, Husbandry and Conservation Scimitar-horned Oryx (Oryx dammah) (PDF) 2004. Marwell Preservation Trust.
• Lahti, S., Lahti, T. & Raasmaja, A. (toim): ”Sorkkaeläimet”, Zoo Suuri eläinkirja 2: Nisäkkäät, s. 301-302. WSOY, 1978. ISBN 951-0-08247-3.

Viitteet

Oryx dammah

L'Oryx algazelle (Oryx dammah), parfois appelé Oryx de Libye, Oryx blanc, Oryx à cou roux ou Oryx à cornes en forme de cimeterre, vivait dans les steppes et les semi-déserts du centre du Niger, du Tchad, du sud de la Libye et du Sahara. Les dernières populations sauvages s'y sont éteintes dans les années 1970-1980. La survie de l'espèce repose aujourd'hui sur les populations captives : des projets de réintroduction sont en cours depuis le début des années 2000, dans les réserves du Maroc, du Sénégal et de Tunisie.

Description

L'Oryx algazelle mesure environ un mètre vingt à l'épaule et pèse autour de 150 kilogrammes^[1]. Son pelage court est blanc avec une poitrine et le bout de queue de couleur fauve et des marques noires sur le front et sur le dessus du museau. Ses cornes sont longues, fines, parallèles et incurvées vers l'arrière et peuvent atteindre 1 à 1,25 mètre chez les deux sexes.

Comportement

L'oryx algazelle se nourrit de feuilles, d'herbes et de fruits, qu'il trouve dans les savanes, les steppes et les semi-déserts, cette oryx ne pénètre jamais dans le vrai désert^[2], contrairement à l'addax. Les oryx se regroupent en hardes mixtes pouvant atteindre 70 animaux. Autrefois, les oryx algazelles pouvaient se regrouper en troupeaux de plusieurs milliers d'individus pour les migrations, mais désormais il n'y a plus suffisamment d'oryx pour cela. Historiquement, en période de sécheresse, les oryx algazelle migrent très loin à la recherche de pâturages verts et d'eau, bien qu'ils puissent survivre sans eau pendant plusieurs semaines, ses reins prévenant la perte d'eau en urine. Il peut aussi élever la température de son corps pour éviter de transpirer.

Après une gestation de 270 jours, la femelle met bas un seul petit.

En cas de danger, ils peuvent courir très rapidement, jusqu'à 60 km/h en pointe et ils peuvent aussi courir à 30 km/h pendant une demi-heure sans problèmes. Leurs cornes sont également un bon moyen de défense contre les prédateurs.

Une espèce en voie de disparition

Les oryx algazelles de Libye, chassés à outrance pour leurs cornes, leurs viandes et leurs peaux, n'existent plus dans la nature. Autrefois, ils occupaient toutes les savanes arides et les semi-déserts du Sahara jusqu'en Égypte. Depuis l'année 2000, cette espèce est officiellement éteinte dans la nature^[3] d'après la liste rouge de l'UICN.

Des projets et/ou actions de réintroduction sont toutefois en cours dans des parcs nationaux du Maroc, comme le Parc National de Souss-Massa et aussi en Tunisie, à l'image de ce qui s'est fait avec l'Oryx d'Arabie au Proche-Orient.

Le Tchad en appui avec le Sahara Conservation Fund et l'Environment Agency of Abu Dhabi met en place un projet de réintroduction de l'oryx algazelle dans l'aire protégée Ouadi Rimé Ouadi Achim (OROA)^[4],[5]. Le premier groupe est arrivé au premier semestre 2016. Quelques semaines plus tard, un autre troupeau a rejoint le précédent convoi^[6].

À l'heure actuelle cette espèce est au bord de l'extinction, alors qu'elle avait été domestiquée chez les anciens Égyptiens^[7]. Elle s'élève facilement en captivité, y compris dans les zoos européens (à l'heure actuelle, les zoos rassemblent près d'un millier d'individus, dont la moitié en Europe).

Noms

Le nom d'algazelle vient de l'arabe al-ğazāl (l'antilope). Cimeterre est un emprunt au persan shamshīr (épée).

• Oryx au zoo

• Oryx au zoo

• Oryx et son jeune au zoo de la Palmyre

• Groupe d'oryx au zoo

• 
• Oryx à Planète sauvage (44)

• Bébé oryx algazelle

• Oryx algazelle au zoo de Madrid

Notes

O órix branco (Oryx dammah), tamén chamado órix de cornos de cimitarra, é unha especie de Oryx que outrora vivía nunha ampla zona a través do norte de África, pero que se extinguiu en liberdade en 2000. É unha especie de antílope africano da subfamilia Hippotraginae. É a única especie de Oryx que posúe cornos curvos, o que lle dá o nome común. O seu aspecto é adoito no xénero, pero os seus cornos cúrvanse cara a atrás en forma de cimitarra e a súa pelaxe, aínda que branca, é de cor avermellada nas patas e o pescozo, mentres que a máscara facial é case ausente.

Esta especie presenta a particularidade de que foi domesticada no Antigo Exipto como animal produtor de carne. Eventualmente, a súa domesticación caeu en desuso por mor da agresividade da especie. Distribuíase por todo o territorio sahariano.

Conservación

Por mor da caza excesiva e a competencia co gando doméstico, foi declarado extinto en estado salvaxe, mais consérvanse exemplares en catividade. O informe de outubro de 2008 da Unión Mundial para a Conservación da Natureza considerouno extinto en estado salvaxe, aínda que hai uns 1 250 exemplares en catividade (en 1996), e existe un plan en Túnez para a súa reintrodución.

Entre os intentos de conservación destaca a introdución desta especie no Parque nacional de Souss-Massa, en Marrocos, co obxectivo de aclimatalo a condicións naturais e proceder, posteriormente, á súa liberación na súa antiga área de distribución cando se poida garantir a súa supervivencia.

Notas

Véxase tamén

L'orice dalle corna a sciabola (Oryx dammah Cretzschmar, 1826) è un rappresentante del genere Oryx diffuso in passato in tutto il Nordafrica, ma dichiarato estinto in natura nel 2000.

La sua storia tassonomica, fin dalla prima descrizione del 1816 effettuata da Lorenz Oken, che lo battezzò Oryx algazel, è sempre stata piuttosto complicata. Misura poco più di 1 m di altezza al garrese. I maschi pesano 140–210 kg e le femmine 91–140 kg. Il manto è bianco, fatta eccezione per il petto di colore rosso-bruno e per alcune macchie nere sulla fronte e lungo il naso. I neonati nascono con il manto interamente giallo, privo di qualsiasi macchia, e assumono la stessa colorazione degli adulti all'età di 3-12 mesi.

L'orice dalle corna a sciabola forma branchi di sesso misto che possono raggiungere i 70 esemplari, generalmente guidati dai maschi adulti. Abita in aree semidesertiche e desertiche ed è particolarmente adatto a vivere in condizioni di caldo estremo, grazie ad un efficiente meccanismo di raffreddamento e allo scarsissimo bisogno di acqua. Si nutre di foglie, erba, piante succulente e altre sostanze di origine vegetale e si alimenta durante la notte o di primo mattino. Il picco delle nascite si registra tra marzo e ottobre. Dopo una gestazione di otto-nove mesi, nasce un unico piccolo. Poco dopo la femmina ha un estro post-partum.

In passato l'orice dalle corna a sciabola era diffuso in tutta l'Africa settentrionale. Il suo declino ebbe inizio con il cambiamento climatico nella regione e inoltre, in epoca successiva, fu vittima di una caccia indiscriminata per le sue corna. Attualmente, si riproduce in cattività in apposite riserve in Tunisia, Marocco e Senegal, nonché in alcuni ranch privati nella contea di Hill in Texas, dove vengono allevati animali esotici. Nel 2016 è stato lanciato un apposito programma di reintroduzione e attualmente una piccola mandria è stata reintrodotta con successo in Ciad.

Gli orici dalle corna a sciabola venivano addomesticati nell'antico Egitto e si ritiene che venissero utilizzati come fonte di cibo e come vittime da offrire in sacrificio alle divinità. Anche i ricchi dell'antica Roma li tenevano in cattività. L'utilizzo delle loro pelli, molto richieste per il cuoio da esse ricavato, ebbe inizio nel Medioevo. Il mito dell'unicorno potrebbe aver avuto origine dall'avvistamento di orici dalle corna a sciabola con un corno spezzato.

Tassonomia ed etimologia

L'orice dalle corna a sciabola appartiene al genere Oryx della famiglia Bovidae. Il naturalista tedesco Lorenz Oken descrisse per la prima volta la specie nel 1816, battezzandola Oryx algazel. Da allora la sua nomenclatura è stata sottoposta a continui cambiamenti, in seguito all'introduzione di nomi come Oryx tao, O. leucoryx, O. damma, O. dammah, O. bezoarticus e O. ensicornis. Nel 1826 Philipp Jakob Cretzschmar utilizzò per questa specie il nome Oryx dammah. L'anno successivo entrò in uso il nome Oryx leucoryx, ma esso risultò essere un sinonimo dell'orice bianco (successivamente chiamato Oryx beatrix) e venne abbandonato; di conseguenza, venne accettato nuovamente come valido Oryx algazel. Più di cento anni dopo, nel 1951, Sir John Ellerman e Terence Morrison-Scott si accorsero dell'invalidità del nome Oryx algazel e infine, nel gennaio 1956, il Comitato Internazionale per la Nomenclatura Zoologica accettò Oryx dammah come nome scientifico. Da allora non vi sono stati più cambiamenti, nonostante molte pubblicazioni posteriori al 1956 creassero confusione utilizzando nomi come O. gazella tao^[2].

Il nome scientifico della specie, Oryx dammah, deriva dal greco antico ὄρυξ (orux), che significa «gazzella» o «antilope» (anche se originariamente voleva dire «piccone»^[3]), e dal latino damma («daino» o «antilope») oppure dall'arabo dammar («pecora»)^[4]. Il nome comune si deve alle sue corna^[5], che ricordano, appunto, una sciabola^[4]. Talvolta viene indicato anche come «orice dalle corna a scimitarra»^[2].

Genetica ed evoluzione

L'orice dalle corna a sciabola ha 58 cromosomi. Possiede una coppia di autosomi submetacentrici di grandi dimensioni e 27 coppie autosomiche acrocentriche. I cromosomi X e Y sono i più grandi e i più piccoli degli autosomi acrocentrici^[6]. Il primo studio molecolare effettuato su questa specie (pubblicato nel 2007) ha riscontrato una certa diversità genetica tra le popolazioni in cattività ospitate in strutture europee, nordamericane e di altre parti del mondo. La divergenza della specie è stata riscontrata all'interno degli aplotipi del DNA mitocondriale ed è stato stimato che abbia avuto luogo tra i 2,1 e i 2,7 milioni di anni fa. L'aumento della popolazione avvenne all'incirca tra 1,2.500.000 anni fa^[7].

Nel corso di un altro studio, volto a sottolineare le differenze genetiche tra le varie specie di Oryx, i cariotipi di tutte le specie e sottospecie di Oryx - vale a dire O. gazella, O. b. beisa, O. b. callotis, O. dammah e O. leucoryx - sono stati confrontati con il cariotipo standard di Bos taurus. Il numero di autosomi in tutti i cariotipi è risultato essere 58. I cromosomi X e Y sono stati conservati in tutte e cinque le forme^[8].

Descrizione

Un esemplare nel Werribee Open Range Zoo, Victoria (Australia).

L'orice dalle corna a scimitarra è un'antilope dalle corna diritte che misura poco più di 1 m di altezza al garrese. I maschi pesano 140–210 kg e le femmine 91–140 kg^[9]. Il corpo misura 140–240 cm dalla testa alla base della coda. La coda è lunga 45–60 cm e termina con un ciuffo di peli. Maschi e femmine sono identici nell'aspetto, ma i primi sono ben più grandi delle seconde^[10].

Il manto è bianco, fatta eccezione per il petto di colore rosso-bruno e per alcune macchie nere sulla fronte e lungo il naso^[4]. La colorazione bianca riflette i raggi del sole, mentre le zone nere e l'estremità della lingua forniscono protezione contro le scottature^[11][12]. Il bianco aiuta inoltre a riflettere il calore emanato dalle sabbie del deserto^[13]. Alla nascita i piccoli hanno il manto interamente giallo, privo di segni di qualsiasi genere, che compariranno più tardi con l'età^[14]. La colorazione adulta si sviluppa a partire dai 3-12 mesi^[11].

Le corna sono presenti in entrambi i sessi, ma nelle femmine sono più sottili^[14]. Esse sono lunghe, sottili e simmetriche; si curvano all'indietro (una caratteristica distintiva di questa specie) e possono raggiungere 1,0-1,2 m di lunghezza sia nei maschi che nelle femmine. Le corna sono così sottili che possono rompersi facilmente^[4]. Le femmine sono dotate di quattro capezzoli. I grandi zoccoli espandibili sono perfetti per consentire a queste antilopi di camminare sulla sabbia dei loro ambienti aridi^[5]. Un orice dalle corna a scimitarra può vivere fino a 20 anni^[4][13][15]. Allo Smithsonian National Zoo una femmina morì all'età di 21 anni, ma si tratta di un caso eccezionale, in quanto le femmine hanno una longevità di circa 15 anni^[16].

Malattie e parassiti

L'orice dalle corna a sciabola può essere colpito dalla criptosporidiosi, una parassitosi provocata dai protozoi del genere Cryptosporidium, del phylum Apicomplexa. Uno studio del 2004 ha rivelato che C. parvum od organismi simili infettano 155 specie di mammiferi, orice dalle corna a sciabola compreso^[17]. La stessa specie compariva tra i 100 mammiferi nei cui campioni fecali sono stati rinvenuti parassiti di Cryptosporidium durante una ricerca effettuata nel 2005^[18]. Gli oociti di una nuova specie di parassita, Eimeria oryxae, sono state scoperte per la prima volta proprio nelle feci di un orice dalle corna a sciabola dello Zoo Garden di Riyadh^[19]. In Francia, anche Streptococcus uberis venne isolato per la prima volta proprio in un esemplare di orice. Questo patogeno aveva provocato un'endocardite vegetativa nell'animale che aveva portato ad un'insufficienza cardiaca congestizia fatale^[20].

Nel 1983, nel corso di uno studio venne analizzato il siero sanguigno prelevato dalle vene giugulari di cinquanta esemplari di orice dalle corna a sciabola, a partire da neonati fino ad adulti di più di 13 anni di età. Lo studio rivelò che il maggior numero di eosinofili riscontrato in esemplari giovani e adulti potrebbe riflettere la presenza di un numero superiore di parassiti interni rispetto a quanto riscontrato nei neonati^[21].

Ecologia e comportamento

L'orice dalle corna a sciabola era un animale molto sociale e si spostava in branchi formati generalmente da due a quaranta individui, guidati da un maschio dominante. In passato più gruppi si radunavano in grandi mandrie di varie migliaia di capi per la migrazione. Durante la stagione delle piogge essi si spostavano a nord, fin nel Sahara^[14]. Gli orici dalle corna a sciabola sono animali diurni. Nelle fredde ore del primo mattino e della sera riposano sotto alberi e arbusti o, nel caso questi non siano disponibili, scavano depressioni nel terreno con gli zoccoli e si rannicchiano lì. I combattimenti tra maschi sono frequenti, ma non durano a lungo e non sono mai troppo violenti. I predatori, come leoni, leopardi, iene, sciacalli dorati, avvoltoi e licaoni, catturano per lo più esemplari giovani o malati^[2][4].

Durante uno studio del 1983 vennero analizzate le attività di gioco di otto piccoli allevati in cattività. Risultò che i maschi dedicavano al gioco più tempo delle femmine. Il gioco tra esemplari di sessi misti era frequente; la selezione dei compagni con cui giocare dipendeva infatti dall'età, ma non dal sesso o dalla parentela. I risultati sembravano suggerire che il dimorfismo sessuale legato alle dimensioni fosse un importante fattore responsabile delle differenze nelle attività ludiche legate al sesso^[22].

Adattamenti

Orici dalle corna a sciabola in cattività pascolano in un recinto.

Dotati di un metabolismo evolutosi per funzionare al meglio nelle roventi temperature prevalenti nel loro habitat, gli orici dalle corna a sciabola necessitano di poca acqua per disperdere il calore dal corpo tramite l'evaporazione, e di conseguenza possono resistere lunghi periodi di tempo senza bere. Possono permettere che la loro temperatura corporea raggiunga quasi 46,5 °C prima di iniziare a sudare^[5]. Nel caso vi sia maggiore disponibilità di acqua, gli orici, durante la notte, possono fare affidamento sulla perdita di liquidi tramite l'urina e le feci per abbassare la temperatura corporea a meno di 36 °C, in modo che il giorno seguente possa trascorrere più tempo prima che la temperatura corporea raggiunga i valori massimi^[14]. Essi possono tollerare temperature elevate che sarebbero letali per la maggior parte dei mammiferi. Il loro sangue, prima che dal cuore arrivi al cervello, scorre attraverso una rete di sottili vasi sanguigni situati in prossimità del condotto nasale, in modo che possa raffreddarsi anche di 3 °C prima di raggiungere il cervello, uno degli organi del corpo maggiormente sensibili al calore^[13][14].

Alimentazione

In natura, l'habitat dell'orice dalle corna a sciabola era costituito da steppe e deserti, dove l'animale si nutriva di foglie, erba, arbusti, piante succulente, legumi, radici succose, gemme e frutta^[14]. Esso è in grado di sopravvivere fino a nove-dieci mesi senza bere, in quanto i suoi reni impediscono di disperdere acqua attraverso le urine come adattamento agli habitat desertici nei quali vive. Può ricavare i liquidi di cui ha bisogno da piante ricche di acqua come il melone selvatico (Citrullus colocynthis) e l'Indigofera oblongifolia e dai ramoscelli privi di foglie del Capparis decidua. Durante la notte o di primo mattino si aggira spesso in cerca di piante come l'Indigofera colutea, che produce una secrezione igroscopica che soddisfa i suoi fabbisogni idrici. Dopo le piogge, si nutre anche di erbe coriacee come il Cymbopogon schoenanthus, ma generalmente predilige erbe più appetibili, come il Cenchrus biflorus, il Panicum laetum e il Dactyloctenium aegyptium. Quando ha inizio la stagione secca, mangia i baccelli dell'Acacia raddiana, e nel corso di questa stagione si affida per la nutrizione ad erbe perenni di generi quali Panicum (specialmente il Panicum turgidum) e Aristida, e bruca piante del genere Leptadenia, Cassia italica e Cornulaca monacantha^[2].

Riproduzione

Un giovane esemplare.

Un piccolo con la madre.

Sia i maschi che le femmine raggiungono la maturità sessuale tra un anno e mezzo e due anni di età^[4]. Il picco delle nascite si riscontra tra marzo e ottobre^[4]. La frequenza degli accoppiamenti è maggiore quando le condizioni ambientali sono più favorevoli. Negli zoo i maschi sono sessualmente più attivi in autunno^[2]. Il ciclo estrale dura più o meno 24 giorni e le femmine vanno incontro ad un periodo anovulatorio in primavera. Il periodo tra una nascita e l'altra è inferiore ai 332 giorni, e si ritiene di conseguenza che tale specie sia poliestrale^[23].

Il corteggiamento consiste in un cosiddetto «circolo nuziale»: il maschio e la femmina si dispongono paralleli l'uno all'altra, rivolti in direzioni opposte, e poi iniziano a girarsi intorno a vicenda fino a quando la femmina non permette al maschio di montarla da dietro. Se la femmina non è pronta ad accoppiarsi, scappa e ruota in senso inverso^[14]. Le femmine gravide lasciano il branco per una settimana, dando alla luce il piccolo e concependo nuovamente durante il loro estro post-partum; esse partoriscono un unico piccolo all'anno^[11]. La gestazione dura circa nove mesi, trascorsi i quali nasce un unico piccolo del peso di 10–15 kg^[14]. I parti gemellari sono molto rari - appena lo 0,7% delle nascite osservate nel corso di uno studio. Sia la madre che il piccolo fanno ritorno nel branco entro poche ore dalla nascita^[4]. La femmina, tuttavia, si apparta dal resto della mandria per poche ore quando deve allattare. Lo svezzamento inizia verso i tre mesi e mezzo, e il giovane raggiunge la piena indipendenza verso le 14 settimane di età^[5].

Distribuzione e habitat

In passato l'orice dalle corna a sciabola era presente nelle steppe erbose, nei semideserti^[14] e nei deserti di una sottile fascia di territorio dell'Africa centro-settentrionale (in Niger e Ciad)^[5]. Era molto diffuso lungo i margini del Sahara, specialmente nelle steppe subdesertiche, la zona erbosa situata tra il deserto propriamente detto e il Sahel, un'area caratterizzata da precipitazioni annue dell'ordine di 75–150 mm. Nel 1936, in una regione stepposa del Ciad, venne avvistato un singolo branco costituito da 10.000 esemplari. A partire dalla metà degli anni '70, il Ciad divenne la roccaforte di oltre il 95% della popolazione totale della specie^[24].

Conservazione

Un gruppo di esemplari al Marwell Zoo nell'Hampshire, Gran Bretagna.

L'orice dalle corna a sciabola è stato cacciato fin quasi all'estinzione per le sue corna, ma il suo declino ebbe inizio già molto tempo fa, a causa dei grandi cambiamenti climatici che trasformarono la regione del Sahara in una zona arida. La popolazione settentrionale era quasi scomparsa del tutto già prima del XX secolo. Il declino della popolazione meridionale accelerò enormemente quando gli europei iniziarono a stabilirsi nell'area e a dare la caccia a questo animale per la carne, le pelli e le corna, apprezzate come trofei. Si ritiene che la seconda guerra mondiale e la guerra civile in Ciad che ebbe inizio negli anni '60 abbiano causato serie perdite alla specie, incrementando il numero di catture a scopo alimentare^[5][25]. Anche le collisioni con i veicoli, l'insediarsi delle popolazioni nomadi in prossimità degli specchi d'acqua (principale luogo di foraggiamento dell'animale durante la stagione secca) e l'introduzione delle armi da fuoco che resero più facili le catture contribuirono a ridurre il numero di capi^[26].

La IUCN classifica l'orice dalle corna a sciabola come localmente estinto in Algeria, Burkina Faso, Ciad, Egitto, Libia, Mali, Mauritania, Marocco, Niger, Nigeria, Senegal, Sudan, Tunisia e Sahara Occidentale, e lo considera estinto in natura a partire dal 2000. Le voci di possibili avvistamenti in Ciad e Niger rimangono prive di conferma, nonostante i sopralluoghi su vasta scala effettuati in Ciad e Niger tra il 2001 e il 2004 nel tentativo di censire le popolazioni di antilopi del Sahel e del Sahara. Si stima che almeno fino al 1985 sopravvivessero in Ciad e Niger 500 orici, ma a partire dal 1988 ne sopravviveva in natura appena una manciata di individui^[1].

Attualmente è in corso un programma di riproduzione in cattività su scala globale^[27]. Nel 2015 facevano parte di tale programma circa 1750 esemplari in cattività, ai quali andavano sommati i circa 11.000 capi allevati nelle fattorie del Texas e i 4000 esemplari presenti nei Paesi del Golfo Persico^[1]. Il programma di reintroduzione in natura coinvolge esemplari allevati all'interno di appositi recinti nei parchi nazionali di Bouhedma (1985)^[28], Sidi Toui (1999) e Oued Dekouk (1999) in Tunisia, nel parco nazionale di Souss-Massa (1995) in Marocco e nelle riserve di Ferlo (1998) e Guembeul (1999) in Senegal^[1].

Il Ciad sta attualmente conducendo un programma per reintrodurre la specie nella riserva di Ouadi Rimé-Ouadi Achim, con il supporto del Sahara Conservation Fund e dell'Agenzia per la Protezione Ambientale di Abu Dhabi^[29][30]. Con i suoi 78.000 km² - una superficie equivalente a quella della Scozia -, quella di Ouadi Rimé-Ouadi Achim è una delle aree protette più grandi del mondo^[31]. Il primo gruppo di esemplari venne rilasciato agli inizi del 2016 in un recinto di acclimatamento per poi essere rilasciato completamente in natura durante la stagione delle piogge^[32]. Questo gruppo era costituito da 21 esemplari, e ai primi del 2017 era già nato un piccolo, il primo nato in natura da più di venti anni^[31]. Un secondo gruppo comprendente sei maschi e otto femmine è stato trasferito nel recinto di acclimatamento il 21 gennaio 2017^[31].

Rapporti con l'uomo

Incisione su legno di un unicorno tratta da The History of Four-Footed Beasts and Serpents di Edward Topsell.

Nell'antichità

Nell'antico Egitto gli orici dalle corna a sciabola venivano allevati^[12] e addomesticati, forse per essere utilizzati come offerta durante le cerimonie religiose o come fonte di cibo^[15]. Essi venivano chiamati ran e tenuti in cattività. Nell'antica Roma venivano tenuti in appositi recinti dove veniva data loro la caccia, e la loro carne veniva consumata dai romani più ricchi. L'orice dalle corna a sciabola era la preda preferita presso i cacciatori della regione sahelo-sahariana. Il suo cuoio è di ottima qualità e nel Medioevo il re del Río de Oro inviò in dono 1000 scudi fatti con questo ad un altro sovrano vicino. Da allora, esso è stato utilizzato per fabbricare corde, imbracature e articoli di selleria^[2].

Il mito dell'unicorno

Il mito dell'unicorno potrebbe aver avuto origine da avvistamenti di esemplari feriti di orici dalle corna a sciabola; sia Aristotele che Plinio il Vecchio consideravano l'orice come «prototipo» dell'unicorno^[33]. Visto da certe angolature, l'orice sembra avere un unico corno invece di due^[34][35] e inoltre, visto che le sue corna sono fatte di osso cavo che non può ricrescere, se un orice perde una delle sue corna rimarrà per tutta la vita con un corno solo^[33].

Note

Išnykę laisvėje

( Animalia)

( Chordata)

( Mammalia)

( Artiodactyla)

( Ruminantia)

( Bovidae)

( Hippotraginae)

( Oryx)

( Oryx dammah)

Kardaragis oriksas (lot. Oryx dammah, angl. Scimitar Oryx, vok. Säbelantilope) – arklinių antilopių (Hippotraginae) pošeimio dykaraginis žinduolis.

Šis straipsnis apie zoologiją yra nebaigtas. Jūs galite prisidėti prie Vikipedijos papildydami šį straipsnį.

Voor de Perzische filosoof, zie Al-Ghazali

De algazel (Oryx dammah), ook wel sabelantilope of sabeloryx genoemd, is een antilope.

Kenmerken

Het dier is vrij groot, weegt tot meer dan 200 kg en bereikt een hoogte van 1,60 meter. De lichaamslengte bedraagt 150 tot 240 cm en de staartlengte 45 tot 90 cm. De vacht is lichtbruin, met een vage streep onderlangs de flank. Het nekgedeelte tot aan de borst heeft een rossig-bruine tint. Het dier heeft lange, gladde hoorns.

Leefwijze

Ze zijn actief in de ochtend- en avondschemering en in maanverlichte nachten. Overdag zoeken ze de schaduw op. Ze leven van grassen en struikgewas en hebben aardig wat water nodig. Ze leven in kuddes van zo'n 12 tot 60 dieren en kunnen grote afstanden afleggen op zoek naar grazige weiden. Ze kunnen een leeftijd van 20 jaar bereiken.

Voortplanting

Om het recht te verkrijgen om met een vrouwtje te mogen paren, nemen deze dieren dreighoudingen aan en vechten met elkaar. Na een draagtijd van 222 tot 223 dagen verlaat het vrouwtje de kudde om het jong te werpen, maar na enkele uren keert ze weer terug. De jongen worden na 14 weken gespeend en zijn na 2 jaar geslachtsrijp.

Verspreiding

Deze soort kwam voor in woestijnen, droge steppen en stenige wildernissen van het Midden-Oosten en Noord-Afrika.

Bescherming

De soort wordt door het IUCN sinds 2000 beschouwd als in het wild uitgestorven.^[1] In een goed beschermd gebied in Tunesië zijn de eerste dierentuin-algazellen uitgezet. In 2016 werden 25 dieren in Tsjaad uitgezet.^[2]

Verwantschap

Op de bossavannes van Zuid- en Oost-Afrika leeft een andere antilopesoort die sabelantilope wordt genoemd, de zwarte paardantilope (Hippotragus niger). De twee soorten zijn niet nauw aan elkaar verwant.

Aanpassingen

De algazel kan lichaamsvocht vrij lang vasthouden. Zijn nieren werken zeer efficiënt en het dier begint pas te transpireren bij een verhoogde lichaamstemperatuur boven 46°C. Dit dier is dus goed aangepast voor een leven in de wildernis.

Oryks szablorogi^[3] (Oryx dammah) – gatunek ssaków z rodziny wołowatych.

Zasięg występowania

Oryks szablorogi zamieszkiwał całą Afrykę Północną. Obecnie został uznany za gatunek wymarły w stanie dzikim, choć – jak zastrzega IUCN – istniały doniesienia o kilku osobnikach żyjących w Republice Nigru i w Czadzie.

Charakterystyka

Duża antylopa przystosowana do życia w warunkach stepowych i pustynnych. Potrafią regulować temperaturę ciała, aby ograniczyć pocenie, szerokie kopyta ułatwiają poruszanie się po piasku, nerki regulują utratę wody, co pozwala przetrwać zwierzęciu na suchych obszarach. Osiąga około 1,2 m wysokości w kłębie i masę około 200 kg. Bardzo długie, szablasto wygięte rogi były – obok ograniczania obszaru występowania – jedną z głównych przyczyn wyginięcia, stanowiąc trofeum myśliwych.

Oryksy szablorogie tworzą stada liczące kilkanaście osobników obydwu płci. Samica rodzi jedno młode.

Obecnie podejmowane są działania zmierzające do reintrodukowania gatunku^[4] z osobników przetrzymywanych w ogrodach zoologicznych i parkach narodowych w wielu krajach świata.

Zobacz też

• Zwierzęta wymarłe na wolności

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oryks szablorogi w Miejskim Ogrodzie Zoologicznym we Wrocławiu

O órix-de-cimitarra (Oryx dammah), também conhecido como órix-branco, ou órix-do-saara, é uma espécie de mamífero da família Bovidae. Podia ser encontrado no norte da África através do deserto do Saara. A IUCN classifica a espécie como "extinta na natureza" desde 2000. Tentativas de clonagem do animal obtiveram sucesso, lideradas pelo cientista David Chapra.

Distribuição geográfica e habitat

A espécie historicamente estava distribuída pelo norte da África, sendo registrada no Egito, Líbia, Tunísia, Argélia, Marrocos, Saara Ocidental, Mauritânia, Senegal, Mali, Burkina Faso, Níger, Nigéria, Chade e Sudão.^[2][1] Os últimos exemplares selvagens foram registrados no Chade e Níger na década de 1980. Atualmente populações são mantidas em cativeiro em Portugal (Badoka Park e Jardim Zoológico de Lisboa), no Senegal, Tunísia e Marrocos.^[2]

O órix é adaptado ao ambiente árido, habitando primariamente em áreas semi-desérticas, estepes anuais, dunas e depressões arborizadas inter-dunas, raramente adentrando o deserto propriamente dito ou os arbustais do Sahel.^[2]

Conservação

O. dammah está classificada pela União Internacional para Conservação da Natureza (IUCN) como extinta na natureza desde 2000.^[2] A Convenção sobre o Comércio Internacional das Espécies da Fauna e da Flora Silvestres Ameaçadas de Extinção (CITES) classifica a espécie no "Apêndice I".^[3]

Referências

Sabeloryx^[2] (Oryx dammah) är ett slidhornsdjur i underfamiljen gräsätande antiloper.^[3]

Kännetecken

Denna antilop har två långa bakåt böjda horn som når en längd mellan 80 och 150 centimeter. Hornen har i nedre delen 30 till 60 tjockare ringar och ringarna är hos hannar tydligare än hos honor. Exemplar av honkön har däremot längre horn än hannar.^[4]

Vuxna djur har en mankhöjd av 110 till 125 centimeter och en vikt av 180 till 200 kilogram. Kroppslängden varierar mellan 160 och 175 cm. Pälsen är huvudsakligen vitaktig och vid några ställen rödbrun (främst vid halsen, på axlarna och på extremiteternas övre del).^[5] Sommarpälsen är allmänt vitare än vinterpälsen. Rödbruna strimmor över ögonen och på nosen bidar en ansiktsmask. Dessutom kännetecknas huvudet av svarta näsborrar, svarta ögon och öronens svarta insida. I motsats till andra släktmedlemmar har sabeloryx en liten körtel framför ögonen och dessutom förekommer som hos många andra hovdjur körtlar mellan hovarna.^[4]

Levnadssätt

Sabeloryx lever i hjordar och livnär sig av gräs, löv och frukter (till exempel kolokvint). Beroende på utbredning har flocken mellan 2 och 30 medlemmar eller 30 till 40 medlemmar.^[4] Under vissa tider förenar sig flera flockar.^[5] Honor kan vara brunstiga under alla årstider. Efter dräktigheten som varar i 222 till 253 dagar föder honan bara en unge som väger cirka 10 kg. Efter ungefär 11 månader blir ungen könsmogen.^[6]

Utbredning

Arten är särskilt bra anpassad till livet i öknen och förekom tidigare i större antal i centrala delar av Sahara. Tidigare fanns större hjordar som levde i ett område mellan Mauretanien och Egypten men idag finns bara några restgrupper i Niger och Tchad kvar. Enligt gamla uppgifter omfattade hjordar tidigare tusentals individer. Sabeloryx vandrar långa sträckor och kan uthärda längre tider utan föda och vatten.

Utrotning

Den okontrollerade jakten som delvis skedde med hjälp av bilar och flygplan medförde en snabb utrotning av arten i naturen. På grund av att dessa djur inte hade någon möjlighet att gömma sig var de lätta att upptäcka. I Egypten fanns redan 1850 inga sabeloryx kvar. I centrala delar av Sahara fanns under 1970-talet bara mindre grupper av arten. 1998 genomfördes en expedition för att leta efter sabeloryx och då den inte hittade några individer listades arten av IUCN som utrotad (extinct). Idag finns bara obekräftade berättelser om iakttagelser av arten i Niger.

Beståndet i djurparker

Som en paradox förekommer sabeloryx i djurparker runt om i världen med särskilt många exemplar. Bland antiloper är det bara en gasellantilop, Antilope cervicapra, som förekommer med fler individer. Av sabeloryx fanns året 2008 uppskattningsvis 1 675 exemplar i olika djurparker samt cirka 4 000 exemplar i privat ägo.^[4] På så sätt är beståndet inte direkt hotat. I Israel och på den tunisiska ön Djerba finns dessutom halvvilda hjordar.

Återinföring

År 1986 inleddes ett återinförande av arten i södra Tunisien med tio individer. Fram till 1997 ökade hjorden till 87 djur. Även i andra nationalparker startades återintroduceringen och landets hela bestånd uppgick 2016 till cirka 200 exemplar.^[1]

Liknande projekt pågår i Marocko (cirka 300 exemplar), Senegal (cirka 160 exemplar) och Tchad (25 exemplar), men dessa djur lever fortfarande bakom staket (antalet individer räknade någon gång mellan 2009 och 2016).^[1]

Källor

Den här artikeln är helt eller delvis baserad på material från tyskspråkiga Wikipedia

Noter

1. ^ [a b c] Oryx dammah på IUCN:s rödlista, auktor: IUCN SSC Antelope Specialist Group 2016, läst 14 oktober 2018.
2. ^ Kommissionens förordning (EU) 2017/160 om skyddet av vilda djur (PDF), Europeiska unionen, sid.9, läst 2018-10-06.
3. ^ Wilson & Reeder (red.) Mammal Species of the World, 2005, Oryx dammah
4. ^ [a b c d] Kingdon, Jonathan (2013). ”Oryx dammah” (på engelska). Mammals of Africa. "4". A & C Black. sid. 587-589. ISBN 9781408122549
5. ^ [a b] John Newby (18 maj 2006). ”Scimitar-horned oryx”. ARKive. Arkiverad från originalet den 20 juni 2017. https://web.archive.org/web/20170620070045/http://www.arkive.org/scimitar-horned-oryx/oryx-dammah/. Läst 1 november 2016.
6. ^ Ronald M. Nowak, red (1999). ”Oryx and Gemsbok” (på engelska). Walker’s Mammals of the World. The Johns Hopkins University Press. sid. 1175-1178. ISBN 0-8018-5789-9

Externa länkar

• Wikimedia Commons har media som rör Sabeloryx.
  Bilder & media
• Oryx dammah på IUCN:S rödlista, auktor: Mallon & Kingswood, 2000. version 10 maj 2006

Kıvrık boynuzlu oriks veya bayağı oriks^[1] (Oryx dammah), eskiden Kuzey Afrika'nın tamamında yayılmış bir antilop türüdür. Günümüzde ise hayvanat bahçeleri dışında hiç kalmadı, ya da Nijer ve Çad'da yok denecek kadar az var.

Kıvrık boynuzlu oriksin omuz yüksekliği yaklaşık 1 metre ve ağırlığı 200 kilodur. Postu, kızıl kahverengi göğsü ve yüzündeki siyah çizgileri dışında tamamen beyazdır. Boynuzlarrı kılıç gibi uzun, ince ve arkaya kıvrıktır and 100 ila 125 cm arasında değişebilir. Erkeğinde de dişisinde de boynuzları aynıdır.

Kaynakça

• 1 Опис
• 2 Розповсюдження
• 3 Спосіб життя
  • 3.1 Розмноження
• 4 Історія
• 5 Примітки

1. ↑ IUCN SSC Antelope Specialist Group (2016). Oryx dammah: інформація на сайті МСОП (версія 2016.2) (англ.) 27 April 2016
2. ↑ Соколов В. Е. Т. 3 // Систематика млекопитающих (китообразные, хищные, ластоногие, трубкозубые, хоботные, даманы, сирены, парнокопытные, мозоленогие, непарнокопытные): Учеб. пособие. — М. : Высш. школа, 1979. — 528 с.
3. ↑ Наумов С. П., Кузякин А. П. Т. 6 // Жизнь животных в шести томах. Млекопитающие, или звери. — М. : Просвещение, 1971. — 690 с.

Linh dương sừng kiếm (tiếng Anh: Scimitar oryx hoặc Scimitar-horned oryx, hay còn có tên Sahara oryx), danh pháp hai phần: Oryx dammah, là một loài linh dương thuộc chi Oryx hiện nay đã tuyệt chủng trong tự nhiên. Loài này trước đây sinh sống khắp Bắc Phi. Có một lịch sử phân loại dài kể từ khi Lorenz Oken phát hiện ra chúng vào năm 1816. Ông đã đặt danh pháp loài là Oryx algazel. Linh dương sừng kiếm khi đứng có bờ vai thấp, chỉ cao hơn 1 m (3,3 ft). Linh dương đực nặng 140–210 kg (310–460 lb), còn linh dương cái nặng 91–140 kg (201–309 lb). Bộ lông có màu trắng với phần ngực nâu đỏ, vệt đen trên trán kéo dài xuống mũi. Linh dương non khi sinh ra có bộ lông màu vàng, những mảng màu đặc trưng ban đầu thiếu vắng. Lông thay đổi theo màu sắc trưởng thành khi 3-12 tháng tuổi.

Linh dương sừng kiếm hình thành đàn hỗn giới (cả đực lẫn cái) lên đến 70 thành viên, thường do linh dương đực dẫn đầu. Chúng cư trú tại vùng bán hoang mạc hay hoang mạc, thích nghi sinh sống dưới cái nóng khắc nghiệt, với cơ chế làm mát hiệu quả và nhu cầu rất thấp đối với nước. Linh dương tìm ăn tán lá, cỏ, thực vật mọng nước và các bộ phận thực vật vào thời điểm đêm tối hoặc sáng sớm. Sinh sản cao điểm giữa tháng 3 và tháng 10. Sau thai kỳ từ 8 đến 9 tháng, một con non được sinh ra. Ngay sau đó, linh dương cái sẽ động dục hậu sản.

Linh dương sừng kiếm từng phổ biến khắp Bắc Phi. Chúng bắt đầu sụt giảm do kết quả của biến đổi khí hậu. Sau đó, chúng còn bị săn bắt rộng rãi để lấy sừng. Ngày nay, linh dương được nuôi trong điều kiện nuôi nhốt tại nhiều khu bảo tồn đặc biệt ở Tunisia, Maroc và Sénégal. Linh dương sừng kiếm được thuần hóa thời Ai Cập cổ đại nhằm cung cấp thực phẩm và vật hiến tế dâng lên các vị thần. Tầng lớp thượng lưu thời La Mã cổ đại cũng nuôi loài này. Việc sử dụng tấm da trị giá của linh dương bắt đầu vào thời Trung Cổ. Huyền thoại kỳ lân một sừng có thể bắt nguồn từ hình dạng linh dương sừng kiếm khi bị gãy một chiếc sừng.

Danh mục phân loại và đặt danh pháp

Linh dương sừng kiếm là thành viên thuộc chi Oryx, họ Trâu bò. Nhà tự nhiên học người Đức Lorenz Oken lần đầu tiên mô tả loài này vào năm 1816, đặt danh pháp Oryx algazel. Danh pháp đã trải qua nhiều thay đổi kể từ đó, với sự ra đời của những danh pháp như Oryx tao, O. leucoryx, O. damma, O. dammah, O. bezoarticus và O. ensicornis. Năm 1826, Philipp Jakob Cretzschmar sử dụng danh pháp Oryx ammah cho loài này. Một năm sau, danh pháp Orys leucoryx được đưa vào sử dụng, nhưng do đây là một danh pháp đồng nghĩa của linh dương sừng thẳng Ả Rập (về sau được đặt Oryx beatrix), danh pháp bị loại bỏ và Oryx algazel đã được chấp nhận một lần nữa. Hơn một trăm năm sau, vào năm 1951, Sir John Ellerman và Terence Morrison-Scott nhận ra sự vô hiệu của danh pháp Oryx algazel. Cuối cùng, vào tháng 1 năm 1956, hiệp hội danh pháp động vật học quốc tế chấp nhận Oryx dammah là danh pháp hai phần của loài linh dương này. Không có nhiều thay đổi kể từ đó, mặc dù nhiều tài liệu xuất bản sau năm 1956 gây nhầm lẫn bằng cách sử dụng những danh pháp như O. gazella tao.^[2]

Danh pháp khoa học, Oryx dammah, khởi nguồn từ: tiếng Hy Lạp cổ đại ὄρυξ (orux), nghĩa là linh dương Gazelle hoặc linh dương (sừng dài nhọn như cuốc chim^[3]); tiếng Latin damma (hươu hoang hoặc linh dương); tiếng Ả Rập dammar (con cừu).^[4] Linh dương sừng kiếm được đặt tên dựa theo cặp sừng,^[5] hình dáng giống như thanh kiếm cong.^[4] Tên gọi phổ biến của loài trong tiếng Anh là "scimitar-horned oryx", hoặc đơn giản "scimitar oryx".^[2]

Di truyền và tiến hóa

Linh dương sừng kiếm có 58 nhiễm sắc thể. Trong số đó gồm một cặp thể thường nhiễm sắc hạ khuynh tâm lớn và 27 cặp thể thường nhiễm sắc dạng que. Nhiễm sắc thể X và Y là hai nhiễm sắc thể dạng que lớn nhất và nhỏ nhất.^[6] Nghiên cứu phân tử đầu tiên về loài này (xuất bản năm 2007) quan sát sự đa dạng di truyền giữa châu Âu, Bắc Mỹ và một số nhóm khác được nuôi nhốt. Phân kỳ tìm được trong DNA ti thể dạng đơn bội, ước tính đã diễn ra khoảng giữa 2,1 và 2,7 triệu năm trước. Gia tăng số lượng xảy ra xấp xỉ 1,2 và 0,5 triệu năm trước.^[7]

Trong một nghiên cứu khác, nhằm lưu ý sự khác biệt di truyền giữa các loài linh dương thuộc chi Oryx, kiểu nhân tế bào của những loài Oryx và phân loài – cụ thể là O. gazella, O. b. beisa, O. b. callotis, O. dammah và O. leucoryx – được so sánh với kiểu nhân tế bào chuẩn của bò nhà (Bos taurus). Số lượng thể thường nhiễm sắc trong tất cả kiểu nhân tế bào là 58. Nhiễm sắc X và Y giữ gìn trong cả năm loài.^[8]

Mô tả vật lý

Hình thể tương tự loài ngựa, đặc điểm loài thuộc phân họ Mã linh

Kích thước

Linh dương sừng kiếm khi đứng, bờ vai chỉ cao hơn 1 m (3,3 ft). Con đực nặng 140–210 kg (310–460 lb), còn con cái nặng 91–140 kg (201–309 lb).^[9] Thân hình đo được 140–240 cm (55–94 in) từ đầu đến hết đuôi. Đuôi dài khoảng 45–60 cm (18–24 in) và kết thúc tại một chùm lông. Linh dương đực lớn hơn so với linh dương cái.^[10]

Lông

Cận cảnh cặp sừng giống thanh kiếm

Bộ lông có màu trắng với phần ngực nâu đỏ và vệt đen trên trán kéo dài xuống mũi.^[4] Bộ lông phản xạ tia nắng mặt trời, trong khi vệt đen và chóp lưỡi cung cấp khả năng bảo vệ chống lại sự rám nắng.^[11][12] Bộ lông trắng giúp phản xạ sức nóng sa mạc.^[13] Linh dương non khi sinh ra có lông màu vàng và thiếu những mảng màu đặc trưng, xuất hiện về sau trong cuộc đời.^[14] Bộ da lông chuyển đổi sang màu sắc trưởng thành khi được 3–12 tháng tuổi.^[11]

Sừng kiếm

Cả linh dương đực lẫn cái đều sở hữu cặp sừng dài thẳng, nhưng sừng linh dương cái mảnh mai hơn.^[14] Cặp sừng dài, mỏng, cân xứng. Sừng cong ngược (một điểm đặc trưng của loài này), có thể dài 1,0 đến 1,2 m (3 ft 3 in đến 3 ft 11 in) ở cả đực lẫn cái. Cặp sừng mỏng nên có thể dễ dàng gãy.^[4] Linh dương cái có 4 bầu vú. Móng guốc lớn, trải rộng thích nghi tốt cho phép linh dương bước đi trên cát trong môi trường khô hạn.^[5] Linh dương sừng kiếm có thể sống lâu khoảng 20 năm.^[4][13][15] Tại vườn thú quốc gia Smithsonian, một con linh dương cái chết khi 21 tuổi. Đây là một ngoại lệ do linh dương cái thông thường chỉ có tuổi thọ khoảng 15 năm.^[16]

Bệnh tật và ký sinh trùng

Linh dương sừng kiếm có thể bị nhiễm chứng cryptosporidiosis, một bệnh ký sinh gây ra bởi ký sinh đơn bào thuộc chi Cryptosporidium trong ngành Apicomplexa. Nghiên cứu năm 2004 cho biết rằng C. parvum hoặc ký sinh tương tự lây nhiễm cho 155 loài động vật có vú, bao gồm cả linh dương sừng kiếm.^[17] Phân tích năm 2005 cho biết ký sinh Cryptosporidium xuất hiện trong mẫu phân của 100 loài động vật có vú, bao gồm cả linh dương sừng kiếm.^[18] Kén hợp tử của loài ký sinh mới, Eimeria oryxae, được phát hiện trong phân của linh dương sừng kiếm tại vườn thú ở Riyadh.^[19] Tại Pháp, ký sinh Streptococcus uberis được phân lập lần đầu từ một cá thể. Chúng gây ra hội chứng sinh dưỡng viêm màng trong tim ở động vật, dẫn đến xung huyết suy tim gây tử vong.^[20]

Một nghiên cứu năm 1983 đã kiểm tra huyết thanh máu hóa học của mẫu máu lấy từ tĩnh mạch 50 cá thể linh dương sừng kiếm khác nhau từ con non đến con trưởng thành trên 13 năm tuổi. Nghiên cứu kết luận rằng tế bào eosinophil cao đếm được ở linh dương chưa trưởng thành và linh dương trưởng thành có thể phản ánh gánh nặng ký sinh trùng trong cơ thể con vật lớn hơn so với linh dương sơ sinh.^[21]

Sinh thái và hành vi

Linh dương sừng kiếm là loài rất gắn bó và di chuyển theo bầy đàn khoảng giữa 2 - 40 cá thể, do một con đực thống lĩnh dẫn đầu. Loài này mỗi lần tụ tập thành từng đàn lên đến vài ngàn con di cư. Vào mùa mưa, chúng di cư về phía bắc tiến vào Sahara.^[14] Linh dương sừng kiếm là loài hoạt động ban ngày. Lúc sáng sớm và đêm tối mát mẻ, linh dương nghỉ ngơi dưới tán cây hay bụi rậm, hoặc nếu không có chỗ nghỉ sẵn, chúng đào hố lõm trên đất bằng móng guốc và nghỉ ngơi tại đó. Con đực thường đấu nhau, nhưng không kéo dài và không bạo lực. Động vật săn mồi, như sư tử, báo hoa mai, linh cẩu, báo gêpa, chó rừng lông vàng, kền kền và chó hoang châu Phi, chủ yếu giết linh dương yếu và trẻ.^[2][4]

Hoạt động chơi đùa của tám con non khi nuôi nhốt được quan sát trong một nghiên cứu năm 1983. Con non đực chơi đùa lâu hơn con non cái. Cả đực lẫn cái chơi đùa là bình thường; lựa chọn đối tác phụ thuộc vào tuổi tác, nhưng không dựa trên giới tính hay họ hàng di truyền. Kết quả cho thấy rằng tính lưỡng hình kích thước là yếu tố quan trọng chịu trách nhiệm tách biệt giới tính trong hoạt động chơi đùa.^[22]

Sự thích nghi

Với một hệ thống trao đổi chất thực hiện chức năng khi nhiệt độ cao thịnh hành trong môi trường sống khắc nghiệt, linh dương sừng kiếm cần ít nước bốc hơi để giúp thoát nhiệt ra khỏi cơ thể, cho phép chúng di chuyển trong thời gian dài mà không có nước. Loài có thể cho phép nhiệt độ cơ thể tăng lên gần 46,5 °C (115,7 °F) trước khi bắt đầu toát mồ hôi.^[5] Trong thời điểm nguồn sống dồi dào, linh dương có thể dùng chất lỏng thải ra qua đường tiết niệu và phân để giảm nhiệt độ cơ thể xuống dưới 36 °C (97 °F) vào ban đêm, cho thêm thời gian trước khi đạt đến nhiệt độ cơ thể tối đa vào ngày hôm sau.^[14] Chúng có khả năng chịu được nhiệt độ cao mà có thể gây tử vong cho hầu hết động vật hữu nhũ. Linh dương sở hữu một mạng lưới mạch máu khỏe dẫn máu từ tim lên não, đi ngang qua gần thành mũi. Theo cách đó, cho phép máu hạ nhiệt làm mát xuống đến 3 °C (5 °F) trước khi truyền đến não, đó là một trong những bộ phận điều hòa nhiệt nhạy cảm nhất cơ thể.^[13][14]

Khẩu phần

Linh dương sừng kiếm gặm cỏ trên đồng cỏ

Môi trường sống của linh dương sừng kiếm trong tự nhiên là thảo nguyên và sa mạc. Nơi chúng ăn tán lá, cỏ, thảo mộc, cây bụi, thực vật mọng nước, thực vật họ đậu, rễ mọng nước, chồi và trái cây.^[14] Linh dương có thể sống sót mà không cần nước từ 9 đến 10 tháng nhờ quả thận ngăn chặn nước thoát ra từ đường tiết niệu - thích nghi với môi trường sống sa mạc. Linh dương có khả năng hút nước từ thực vật mọng nước như dưa gang hoang dã (Citrullus colocynthis), Indigofera oblongifolia và từ cành cây trụi lá của loài Capparis decidua. Trong đêm tối hoặc sáng sớm, chúng thường tìm kiếm thực vật như loài Indigofera viscosa, loài cỏ sản xuất ra chất tiết hút ẩm đáp ứng nhu cầu về nước. Linh dương ăn cỏ búi như loài cỏ Cymbopogon schoenanthus sau khi có mưa, nhưng chúng thường yêu thích nhiều loại cỏ ngon miệng hơn, chẳng hạn những loài Cenchrus biflora, Panicum laetum và Dactyloctenium aegyptium. Khi mùa khô bắt đầu, chúng ăn vỏ quả cây Acacia raddiana và xuyên suốt mùa khô, dựa vào cỏ lâu năm thuộc các chi Panicum (đặc biệt Panicum turgidum) và Aristida, chồi non của loài Leptadenia,Cassia italica và Cornulaca monacantha.^[2]

Sinh sản

Linh dương non và linh dương cái

Cả linh dương đực lẫn cái thuần thục sinh dục khi được 1,5 đến 2 năm tuổi.^[4] Sinh sản cao điểm giữa tháng 3 và tháng 10.^[4] Tần suất giao phối lớn hơn khi điều kiện môi trường thuận lợi. Trong vườn thú, con đực giao phối tích cực nhất trong mùa thu.^[2] Chu kỳ động dục kéo dài khoảng 24 ngày, linh dương cái trải qua một giai đoạn không rụng trứng vào mùa xuân. Giai đoạn giữa những lần sinh ít hơn 332 ngày, cho thấy linh dương sừng kiếm là loài động dục nhiều lần.^[23]

Hoạt động tán tỉnh được thực hiện theo một vòng tròn giao phối: đực và cái đứng song song với nhau, đối mặt theo hướng ngược lại và sau đó vòng quanh cho đến khi con cái cho phép con đực cưỡi lên từ phía sau. Nếu linh dương cái không sẵn sàng giao phối, nó bỏ chạy và vòng theo hướng ngược lại.^[14] Con cái mang thai rời khỏi bầy đàn trong một tuần, sinh ra con non và thụ thai một lần nữa trong thời gian động dục hậu sản; do đó chúng có thể sinh một con non mỗi năm.^[11] Thai kỳ kéo dài khoảng 9 tháng, sau đó một con non duy nhất được sinh ra, cân nặng 9,1 đến 15 kg (20 đến 33 pound).^[14] Sinh đôi rất hiếm - tỷ lệ chỉ 0,7% lần sinh quan sát được trong một nghiên cứu. Cả linh dương mẹ và con non trở lại đàn chính sau khi sinh vài giờ.^[4] Con cái tách riêng ra khỏi đàn vài giờ lúc cho linh dương non bú sữa. Cai sữa bắt đầu khi được 3,5 tháng và con non trở nên hoàn toàn độc lập vào khoảng 14 tuần tuổi.^[5]

Môi trường sống và phân bố

Linh dương sừng kiếm trước đây sinh sống trên thảo nguyên nhiều cỏ, bán hoang mạc^[14] và hoang mạc tại dải đất hẹp miền trung bắc Phi (Niger và Tchad).^[5] Trải rộng tại rìa sa mạc Sahara, chủ yếu ở khu vực thảo nguyên khí hậu gần giống sa mạc, vùng miền cây cỏ giữa sa mạc thực sự và dãy Sahel, khu vực có lượng mưa đặc trưng hàng năm khoảng 75–150 mm (3,0–5,9 in). Năm 1936, một đàn đơn lẻ 10.000 con linh dương đã được nhìn thấy trong khu vực thảo nguyên của Tchad. Vào giữa những năm 1970, Tchad là nhà của hơn 95% quần thể linh dương sừng kiếm trên thế giới.^[24]

Tình trạng và bảo tồn

Đàn linh dương tại vườn thú Brevard ở Viera, Florida

Tại Paris

Linh dương sừng kiếm đã bị săn bắt gần như tuyệt chủng nhằm lấy cặp sừng. Suy giảm quần thể bắt đầu do kết quả biến đổi khí hậu nghiêm trọng khiến sa mạc Sahara trở nên khô cằn. Quần thể phía bắc gần như mất đi trước thế kỷ thứ 20. Suy giảm quần thể phía nam tiến triển nhanh hơn khi người châu Âu bắt đầu định cư khu vực và săn bắt linh dương lấy thịt, da và cặp sừng. Chiến tranh thế giới II và Nội chiến ở Tchad bắt đầu vào những năm 1960 được cho gây ra hậu quả loài bị sụt giảm nặng nề thông qua nạn săn bắn gia tăng nhằm cung ứng thực phẩm.^[5][25] Vấn nạn động vật bị cán chết trên đường, cộng đồng người du mục sống gần hố nước (nơi linh dương kiếm ăn mùa khô) và súng cầm tay phục vụ săn bắn dễ dàng cũng khiến số lượng suy giảm.^[26]

IUCN liệt kê linh dương sừng kiếm vào danh sách loài tuyệt chủng trong khu vực tại Algérie, Burkina Faso, Tchad, Ai Cập, Libya, Mali, Mauritanie, Maroc, Niger, Nigeria, Sénégal, Sudan, Tunisia và Tây Sahara, ước định loài đã tuyệt chủng trong tự nhiên từ năm 2000. Báo cáo được trông thấy tại Tchad và Niger vẫn vô căn cứ, mặc dù những cuộc điều tra bao quát được thực hiện xuyên suốt Tchad và Niger từ 2001 đến 2004 trong nỗ lực phát hiện linh dương tại dãy Sahel và hoang mạc Sahara. Ít nhất cho đến năm 1985, 500 con linh dương sừng kiếm ước tính được sống sót tại Tchad và Niger, nhưng đến năm 1988, chỉ còn vài cá thể sống sót trong môi trường hoang dã.^[1]

Hiện tại có một chương trình nuôi sinh sản toàn cầu cho linh dương sừng kiếm.^[27] Năm 2005, ít nhất 1.550 cá thể được quản lý như một phần của chương trình nhân giống và năm 2008, hơn 4.000 được tin sẽ nhân giống ở các khu tư nhân tại Liên minh tiểu quốc Ả Rập thống nhất.^[1] Kế hoạch liên quan đến tái lập bầy đàn trong rào tại công viên quốc gia Bou Hedma (1985),^[28] công viên quốc gia Sidi Toui (1999) và công viên quốc gia Oued Dekouk (1999) ở Tunisia; công viên quốc gia Souss-Massa (1995) tại Morocco; khu bảo tồn Ferlo Faunal (1998) và khu bảo tồn hoang dã Guembuel (1999) ở Sénégal.^[1] Chad hiện đang dẫn đầu một dự án tái nhập loài vào khu bảo tồn Ouadi Rimé Ouadi Achim, với sự hỗ trợ của Quỹ Bảo tồn Sahara và Cơ quan Môi trường Abu Dhabi.^[29][30] Nhóm đầu tiên được phóng thích vào đầu năm 2016 tại một khu rào chắn hợp khí hậu và nên được phóng thích hoàn toàn về hoang dã trong mùa mưa.^[31]

Trong văn hóa

Minh họa kỳ lân một sừng khắc gỗ, từ tác phẩm The History of Four-Footed Beasts and Serpents của Edward Topsell

Thời trung cổ

Thời Ai Cập cổ đại, linh dương sừng kiếm là vật nuôi nhà^[12] và được thuần hóa, cung ứng vật phẩm dâng thần thánh trong lễ nghi tôn giáo hoặc làm thực phẩm.^[15] Loài này được gọi là ran và được nuôi nhốt. Thời La Mã cổ đại, linh dương được nuôi giữ trên các bãi cỏ chăn thả, dùng trong hoạt động đua ngựa và cho tầng lớp thượng lưu La Mã ăn thịt. Linh dương sừng kiếm là loài thú săn ưa thích của thợ săn Sahelo-Sahara. Da linh dương có chất lượng cao, nhà vua Rio de Oro từng ban tặng 1000 tấm khiên làm từ da linh dương xuống cho các binh sĩ đương thời vào thời Trung cổ. Từ đó, da linh dương được dùng làm dây thừng, áo giáp và yên cương.^[2]

Kỳ lân thần thoại

Thần thoại về kỳ lân một sừng có khả năng bắt nguồn từ hình ảnh trông thấy linh dương sừng kiếm bị thương; Aristotle và Pliny già cho rằng linh dương sừng kiếm là "nguyên mẫu" của kỳ lân một sừng.^[32] Từ góc độ nào đó, linh dương sừng kiếm có thể dường như có một sừng chứ không phải hai.^[33][34] Giới học giả cho rằng sừng cấu tạo từ xương rỗng không thể tái sinh trở lại, nếu một con linh dương sừng kiếm mất một trong hai chiếc sừng, cuộc đời còn lại sẽ chỉ còn một sừng.^[32]

Chú thích

Liên kết ngoài