Oystercatcher, Eurasian Oystercatcher

Ostrygojad zwyczajny, ostrygojad (Haematopus ostralegus) – gatunek średniego ptaka brodzącego z rodziny ostrygojadów (Haematopodidae).

Za podgatunek ostrygojada bywa uznawany ostrygojad nowozelandzki (Haematopus finschi)^[3].

Podgatunki i zasięg występowania

Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny wyróżnia 4 podgatunki^[4] (brak nazw polskich^[5]):

• H. o. ostralegus Linnaeus, 1758 – Islandia, Skandynawia, południowa Europa
• H. o. longipes Buturlin, 1910 – Ukraina i Turcja po centralną Rosję i zachodnią Syberię
• H. o. buturlini Dementiev, 1941 – zachodni Kazachstan po północno-zachodnie Chiny
• H. o. osculans Swinhoe, 1871 – Kamczatka, Korea, północno-wschodnie Chiny

Ostrygojady żyjące na południe od Wielkiej Brytanii są osiadłe. Wędrujące populacje przemieszczają się tylko wzdłuż wybrzeża. Przeloty wiosenne odbywają się w marcu i kwietniu, a jesienne w sierpniu i wrześniu.

Morfologia

Cechy gatunku

Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W szacie godowej wierzch ciała, głowa i szyja oraz obrzeżenie białego ogona czarne, reszta ciała biała. Prosty, długi dziób z krótszą żuchwą karminowy, nogi krwistoczerwone. W szacie spoczynkowej ptaków dorosłych i młodych u podgatunków palearktycznych pojawia się biała półobroża na podgardlu. Nogi stają się różowe. Osobniki młodociane podobne do dorosłych w szacie spoczynkowej, jednak kolor czarny zastąpiony jest przez ciemny brąz lub popiel, a na grzbiecie znajdują się ciemnobrunatne i żółte plamy. Poza tym brązowy dziób i szare łapy. W locie widać szeroki biały pas ciągnący się przez skrzydła.

Wymiary średnie

dł. ciała ok. 40–47·5 cm (u ptaków podgatunku nominatywnego)^[3]
rozpiętość skrzydeł ok. 80 cm
masa ciała (H. o. ostralegus): u samca 425–805 g, u samicy 445–820 g^[3]

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia ostrygojadów są wybrzeża mórz, jezior i rzek o rzadkiej roślinności oraz pola, które mogą być nawet dość daleko od wody. Zimuje z reguły na morskich wybrzeżach. Bardzo rzadko można je zobaczyć w głębi lądu. W Europie Środkowej lęgnie się na słonych łąkach i wydmach na wybrzeżu. Coraz częściej spotykany na łąkach, pastwiskach, w obniżeniach terenu, a nawet na płaskich dachach^[6].

Wydaje dźwięczne „kwip kwip”, a sygnałem ostrzegawczym jest głośne „pik pik” kończone długim trelem. Często się odzywa i jest głośny.

Pożywienie

Pożywieniem ostrygojadów zwyczajnych są głównie małże i ślimaki. W estuariach najchętniej jedzą wieloszczety (Polychaetea) i skorupiaki (Crustacea). W głębi lądu jedzą również dżdżownicowate i larwy bezkręgowców, w tym koziułkowatych i gąsienice^[7]. Używając dzioba pełniącego funkcję dźwigni, potrafią zręcznie otwierać muszle omułek. Kształt dzioba ulega pewnym modyfikacjom w zależności od rodzaju zdobywanego pokarmu - spiczasty szydłokształtny u ptaków grzebiących w szlamie lub na lądzie szukających robaków, tępy i młotkowaty u tych rozdziobujących małże, a miseczkowato rozszerzony mają te, które rozcinają mięsień trzymający obie połówki muszli małży^[6].

Lęgi

Toki

Podczas toków w styczniu i lutym ptaki wykazują charakterystyczne zachowanie. Stają sztywno z wyciągniętą szyją, biegają jeden obok drugiego lub gęsiego, ścigają się albo latają w specyficzny sposób bez przerwy, wydając melodyjne okrzyki. Samce nawołują samice nawet przez parę tygodni, aż znajdą chętną samicę. Pary łączą się ze sobą na długo (nawet na całe życie) - odnotowano wierność stadła i przywiązanie do gniazda przez 10 lat. Więzi utrzymują przez wspólne nawoływania i kopulacje.

Dorosły H. o. ostralegus ze swoim pisklęciem, (Szkocja)

Gniazdo

Gniazda na ziemi, przy brzegu, zawsze w pobliżu wody. To jamka wygrzebana w piasku lub żwirze, między kamieniami a niekiedy nawet w mule otoczone skorupkami omułek. Gniazdują grupowo, a gniazda są dość blisko siebie. Każda para aktywnie broni jednak swojego rewiru.

W lutym i marcu opuszczają resztę grupy w poszukiwaniu własnego terytorium. Ich granice wyznaczają za pomocą tzw. turnieju treli, wykonywanego zarówno przez samce, jak i samice. Gdy zbliży się intruz, od razu któryś z partnerów do niego przybiega i z wyciągniętą szyją, pochylonym do dołu dziobem i nastroszonymi na karku piórami zaczyna wołać. Jednocześnie kiwa się na boki i obraca wokół własnej osi. Gdy to nie przynosi skutku rywale biegną naprzeciw siebie, krzyczą, stykają się i odbiegają z powrotem^[6]. Jest to rytuał odstraszający nieproszonych gości przy uniknięciu prawdziwej walki. Do takich zachowań może też dochodzić między sąsiadującymi ze sobą parami ostrygojadów.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu - maju 2 do 5 (zwykle 3 do 4) piaskowożółtych jaj w nieregularne czarne plamki.

Gniazdo ostrygojada

Okres lęgowy

Jaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 24-28 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo zaraz po wykluciu. Mają szarożółty puch na grzbiecie z delikatnym czarnym prążkowaniem, a brzuch białawy. Są wprawdzie zagniazdownikami, ale rodzice początkowo przynoszą im pokarm, latając za nim dość daleko. Od nich też muszą nauczyć się techniki zdobywania pokarmu, w przeciwieństwie do większości siewek. Dopiero po pewnym czasie wyprowadzają młode na wodę. Zdolność do lotu, jak i do samodzielnego przyjmowania pokarmu, uzyskują w 5. tygodniu życia. W czasie wędrówek i zimą tworzą duże grupy na wybrzeżu. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 3 lat. Mimo to ptaki te nie lęgną się co roku, spędzając wtedy cały czas w stadzie. Lęgnące się w danym roku ostrygojady nadal utrzymują więzi z nielęgnącą resztą stada i dołączają do niego, gdy drugi partner wysiaduje jaja.

Według danych z 2014, najstarszy znany osobnik przeżył przynajmniej 43 lata^[8].

Status zagrożenia i ochrona

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[9]. W roku 2014 Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody nadała ostrygojadowi rangę gatunku najmniejszej troski (LC, Least Concern). W 2015 IUCN uznało go jednak za bliskiego zagrożenia (NT, Near Threatened). Według danych z 2012–2015, populacje ptaków podgatunków H. o. ostralegus i H. o. finschi zmniejszają się. Między latami 60. a 90. XX wieku populacja ostrygojadów podgatunku nominatywnego wzrastała, potem zaczęła maleć. Wedle danych z 2014 populacja ptaków H. o. longipes jest stabilna, za to trend populacji dla H. o. osculans nie jest znany. Głównym zagrożeniem dla tych ptaków jest nadmierny połów owoców morza i tym samym zanik pokładów omułek i sercówkowatych, jakie pojawiają się na plażach między pływami. Zagraża mu również wykopywanie bezkręgowców jako przynęt, niszczenie środowiska przez zanieczyszczenia, niepokojenie przez człowieka (m.in. budowy i rekreację), budowa grobli, rozwój portów, wycieki olejów, budowa elektrowni wiatrowych oraz ograniczanie naturalnych wylewów rzek. We wschodnich Chinach sadzenie Spartina alterniflora może powodować utraę obszarów do żerowania i rozrodu. Zagrożeniem dla gniazd, jaj i piskląt jest intensywne koszenie traw oraz nadmierny wypas^[10].

W niektórych obszarach podnosi się poziom wód morskich, przez co postępuje erozja wybrzeży i tym samym niszczeje zdatny do żerowania i rozrodu obszar. We Francji poluje się na ostrygojady, jednak nie jest znany wpływ tego na populację. W Chinach prawdopodobnie jaja są zbierane przez osoby niemające wystarczającej ilości środków do życia. Jaja i młode ostrygojadów są zjadane przez krukowate, mewowate, wizomy, psy i lisy^[10].

Zobacz też

• fauna Polski
• ptaki Polski

Przypisy

Bibliografia

• Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.