Pszonak pieniński[4] (Erysimum hungaricum Zapał.) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych.
Systematyka i nazewnictwo
We florze Polski opisywane są jako odrębne gatunki pszonak pieniński Erysimum pieninicum (Zapał. Pawł.), pszonak Wahlenberga Erysimum wahlenbergii (Asch. & Engl.) Borbás i pszonak węgierski Erysimum hungaricum Zapał[5][4]. W The Plant List pszonak pieniński i pszonak Wahlenberga uznane są za synonimy pszonaka węgierskiego Erysimum hungaricum[2]. W tym ujęciu do flory Polski należy więc p. węgierski, zaś p. pieniński i p. Wahlenberga są jego synonimami[4].
Synonimy[2]:
-
Erysimum pannonicum subsp. wahlenbergii (Asch. & Engl.) Simonk.
-
Erysimum pieninicum (Zapał.) Pawł.
-
Erysimum strictum var. wahlenbergii Asch. & Engl.
-
Erysimum wahlenbergii (Asch. & Engl.) Borbás
-
Erysimum wahlenbergii Simonk.
-
Erysimum wahlenbergii var. pieninicum Zapal.
Rozmieszczenie geograficzne
W Polsce występuje wyłącznie w Pieninach. W 2006 r. znany był z 4 tylko stanowisk; trzy z nich znajdowały się w Pieninach Właściwych (Flaki, Upszar i zamek w Czorsztynie), jedno w Małych Pieninach (wylot wąwozu Homole)[6]. W Pieninach Właściwych największa jest populacja na zamku w Czorsztynie (ok. 1000 pędów), liczna jest również na Flakach. Populacja w Małych Pieninach liczy kilkadziesiąt osobników[7].
Morfologia
- Pokrój
- Roślina o wysokości 30–120 cm z pojedynczą łodygą i różyczką liści odziomkowych. Cała jest szarozielona, przylegająco owłosiona krótkimi, gwiazdkowatymi włoskami o 3-4 ramionach[8].
- Łodyga
- Pojedyncza, lub co najwyżej tylko w górnej części słabo rozgałęziona. Jest gęsto ulistniona[8].
- Liście
-
Ulistnienie skrętoległe. Liście lancetowate o długości 4–8 razy większej od szerokości, całobrzegie lub mające po 5-8 ząbków z każdej strony, górne są bardzo ostre. Okryte są obustronniedrobnymi, przeważnie 3-dzielnymi włoskami[5][8].
- Kwiaty
-
Promieniste, żółte, zebrane na szczycie łodygi w gęste grona. Szypułki kwiatowe o długości kielicha lub krótsze. Działki kielicha o długości 6,5–9 mm, błoniaste z wybrzuszeniem[8].
- Owoc
- Prosto wzniesione, równowąskie łuszczyny o długości 4,5–6 cm zakończone dzióbkiem. Zawierają po kilkanaście do kilkudziesięciu nasion[8].
Biologia i ekologia
Przeważnie jest rośliną dwuletnią, rzadziej byliną. Hemikryptofit. W pierwszym roku wytwarza tylko zimującą różyczkę liściową, w drugim roku kwitnącą łodygę. Po przekwitnieniu przeważnie ginie. Kwitnie od czerwca do lipca, jest owadopylny. Rozmnaża się wyłącznie przez nasiona, mają one dużą siłę kiełkowania (do 90%), zdolność wykiełkowania zachowują przez kilka lat[6]. Występuje na naskalnych murawach, wyłącznie na podłożu wapiennym. Rośnie również na murach (np. na zamku w Czorsztynie). Jest heksaploidem, liczba chromosomów 2n=48[6].
Zagrożenia i ochrona
Gatunek objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową, chroniony jest też Konwencją Berneńską[6].
Kategorie zagrożenia gatunku:
Zagrożeniem dla gatunku jest zarastanie jego siedlisk. W populacji pszonaka na wzgórzu czorsztyńskim stwierdzono ponadto porażenie grzybem Erysiphe cruciferatum. Większość jego stanowisk znajduje się w Pienińskim Parku Narodowym. Liczna populacja na Flakach znajduje się poza jurysdykcją tego parku, jednakże ze względu na charakter siedliska (bardzo stromy i nasłoneczniony południowy stok) ma szansę przetrwać. Jest także uprawiany w ogródkach przy Pawilonach Pienińskiego Parku Narodowego i w wielu krajowych ogrodach botanicznych[6].
Przypisy
-
↑ P.F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001- .... [dostęp 2010-05-13].
-
↑ a b c The Plant List. [dostęp 2017-02-02].
-
↑ Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (ang.). [dostęp 6 marca 2014].
-
↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
-
↑ a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
-
↑ a b c d e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
-
↑ Zbiorcze sprawozdanie z obserwacji monitoringowych dla pszonaka pienińskiego. [dostęp 13 czerwca 2008].
-
↑ a b c d e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
-
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
-
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
-
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
