Horehound

Liście

Kwiaty

Szanta zwyczajna (Marrubium vulgare L.) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). Ma wiele nazw ludowych: krzecina (lubelskie), krzeszyna (podlaskie), gojnik (podkarpackie).

Zasięg występowania

Rodzimy obszar występowania obejmuje Afrykę Północną (Algieria, Libia, Tunezja, Maroko, Madera, Wyspy Kanaryjskie), Europę bez Skandynawii i znaczną część Azji (Azja Zachodnia i Środkowa, Kaukaz, Chiny, Pakistan). Jako gatunek zawleczony rozprzestrzenił się także na Azorach, przylądku Cape Verde, w Australii, Nowej Zelandii, w USA, na Hawajach oraz w Ameryce Środkowej i gdzieniegdzie w Południowej^[2]. W Polsce gatunek rzadki, uznawany za antropofit zadomowiony^[3], archeofit^[4].

Morfologia

Pokrój

Łodyga wzniesiona, gałęzista, w górnej części czterokanciasta. Cała kutnerowato owłosiona o włoskach gwiazdkowatych. Wysokość do 50 cm.

Łodyga

Czterokanciasta o długości do 50 cm i grubości do 7 mm. Młode łodygi są gęsto pokryte białawymi, puszystymi włoskami, starsze łodygi są zielonawoszare i mniej owłosione^[5].

Korzeń

Biały, prosty, drewniejący.

Liście

Dolne liście są szeroko jajowate do prawie okrągłych, górne mniej szeroko jajowate, wszystkie ogonkowe. Blaszka liściowa jest długości 1,5–4 cm i szerokości 1–3,5 cm. Szczyt blaszki lekko zaostrzony. Nasada zwężająca się lub nieco sercowata, brzeg ząbkowany do karbowanego, ogonek długości do 3 cm. Unerwienie pierzaste, uwypuklone na stronie dolnej, wyraźnie zagłębione na stronie górnej. Obie powierzchnie liścia są gęsto owłosione cienkimi białymi, wełnistymi włoskami, starsze liście mają mniej liczne włoski na ciemnoszarawozielonej powierzchni górnej^[5].

Kwiaty

Małe, siedzące, zebrane w gęste skupienia w kątach liści. Kielich do 5 mm długi, trwały, złożony z 5 długich i 5 krótkich naprzemianległych, haczykowato zakrzywionych, frędzlowatych, szydlastych działek. Gardziel kielicha z wewnętrznym pierścieniem długich, jedwabistych włosków. Korona 7 mm długości, matowo biała, czterowargowa. Warga górna jest: 2-łatkowa, dolna 3-łatkowa. Obecne są 4 krótkie pręciki i słupek z dwudzielnym znamieniem^[5].

Owoc

Podługowate rozłupki, odwrotnie jajowate, na szczycie ucięte, owłosione.

Biologia i ekologia

Bylina, chamefit, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Siedliska ruderalne, przydroża.

Zagrożenia

Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) w grupie gatunków wymierających, krytycznie zagrożonych (kategoria zagrożenia E)^[6].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski

Ziele szanty (Marrubii herba) – całe lub połamane, wysuszone, kwitnące nadziemne części o zawartości minimum 0,7% marubiny^[5]. Surowiec zawiera gorycz – marubinę (diterpen), śluzy, sterole, garbniki, cholinę, kwasy organiczne, trójterpeny.

Działanie

Wykrztuśne, uspokajające, moczopędne. Pobudza apetyt, wydzielanie soku żołądkowego, żółci oraz reguluje częstotliwość skurczów serca. Jest używana do leczenia nieżytów górnych dróg oddechowych, kataru, astmy, zaburzeń przewodu pokarmowego, chorób wątroby i woreczka żółciowego oraz przy zaburzeniach miesiączkowania. Bardzo gorzka w smaku.

Przypisy

Bibliografia

1. Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
2. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
3. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.