Paulowniaceae

Paulowniowate (Paulowniaceae) – rodzina roślin należąca do rzędu jasnotowców (Lamiales). Obejmuje w zależności od ujęcia dwa do trzech rodzajów z 8 gatunkami^[1]. W tradycyjnych systemach XX wiecznych i starszych rośliny włączane były do szeroko ujmowanej rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae^[3][1]. Są to drzewa i zdrewniałe pnącza o okazałych liściach i kwiatach, występujące we wschodniej Azji od Japonii i Korei, poprzez Chiny po rejon Himalajów, północnej Mjanmy i Malezji^[4]. Drzewa paulownii uprawiane są dla drewna oraz jako rośliny ozdobne. Nazwa rodziny pochodzi od tego rodzaju, będącego typowym dla rodziny. Nazwa ta upamiętnia Annę Pawłowną, sponsorkę drugiej wyprawy Philippa von Siebolda do Japonii w 1861^[4].

Morfologia

Pokrój

Drzewa i drewniejące pnącza (Wightia)^[4][1].

Liście

Zrzucane na zimę^[1], rzadko zimozielone^[4]. Wyrastają naprzeciwległe, czasem na młodych pędach skupiają się okółkowo. Liście pojedyncze, okazałe, ogonkowe, bez przylistków. Blaszka liściowa okazała, całobrzega lub piłkowana, czasem klapowana, u nasady zwykle sercowata. Na liściach obecne bywają pozakwiatowe miodniki^[4].

Kwiaty

Okazałe, obupłciowe, grzbieciste. Zebrane są w szczytowe wiechy (Paulownia) lub wyrastające w kątach liści grona (Wightia). Działki kielicha w liczbie 5, u dołu są zrośnięte, od zewnątrz pokryte długimi^[4], gęstymi i brązowymi włoskami^[1]. Korona odstaje od kielicha^[1], jest dwuwargowa. Pręciki są cztery, z czego dwa dłuższe, przy czym w kwiatach szczytowych bywa, że pręcików jest 5. Nitki pręcików zrośnięte są z rurką korony i wnikają od nasady główki między pylniki w postaci łącznika. Pylniki uwalniają pyłek przez podłużne pęknięcia. Zalążnia u nasady otoczona dyskiem miodnikowym jest górna, powstaje z dwóch owocolistków i jest dwukomorowa. Każda komora zwieńczona jest zagłębioną na szczycie szyjką słupka i punktowanym znamieniem. W każdej komorze rozwijają się liczne zalążki^[4].

Owoce

Torebki z przegrodami pełnymi (Paulownia) lub częściowymi (Wightia). Otulone są one trwałym i częściowo drewniejącym kielichem. Nasiona są liczne, spłaszczone i oskrzydlone^[4].

Systematyka

Rośliny z rodziny paulowniowatych włączone były tradycyjnie do szeroko ujmowanej rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae lub wyodrębniane do bignoniowatych Bignoniaceae ze względu na podobieństwa do surmii (Catalpa)^[1]. W systemach APG rodzina paulowniowatych jest wyodrębniana w ramach rzędu jasnotowców Lamiales jako siostrzana rodzinie zarazowatych Orobanchaceae^[1], jednak istnieją także badania stawiające je w takiej pozycji względem jasnotowatych Lamiaceae^[4]. Rodzaj Wightia jest tu włączany prowizorycznie, bowiem brak pewności odnośnie jego powiązań filogenetycznych^[4].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[1]

jasnotowce

Plocospermataceae

Carlemanniaceae

Oleaceae oliwkowate

Tetrachondraceae

Peltantheraceae

Calceolariaceae

Gesneriaceae ostrojowate

Plantaginaceae babkowate

Scrophulariaceae trędownikowate

Stilbaceae

Byblidaceae byblisowate

Linderniaceae linderniowate

Pedaliaceae połapkowate, sezamowate

Martyniaceae

Acanthaceae akantowate

Bignoniaceae bignoniowate

Schlegeliaceae

Lentibulariaceae pływaczowate

Thomandersiaceae

Verbenaceae werbenowate

Lamiaceae jasnotowate

Mazaceae

Phrymaceae

Paulowniaceae paulowniowate

Orobanchaceae zarazowate

Podział na rodzaje^[5][4]

W obrębie rodziny wyróżnia się w różnych ujęciach cztery^[6], trzy^[4] lub dwa rodzaje^[5]. W pierwszym wypadku włącza się tu rodzaj Brandisia, klasyfikowany gdzie indziej do zarazowatych Orobanchaceae^[4]. Różnie ujmowany jest też monotypowy rodzaj Shiuyinghua, czasem włączany do rodzaju Paulownia^[5].

• Paulownia Siebold & Zuccarini – paulownia
• Shiuyinghua Palct
• Wightia Wallich

Przypisy