Τα μηκόπτερα είναι μικρή πρωτόγονη τάξη ολομετάβολων εντόμων που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των εντόμων. Ο αριθμός ειδών εκτιμάται παγκοσμίως σε πεντακόσια μέχρι εξακόσια σωζόμενα είδη, που κατατάσσονται σε εννιά οικογένειες. Οι σκορπιόμυγες ανήκουν στα μηκόπτερα.
Στην Ευρώπη τα μηκόπτερα εκπροσωπούνται μόνο με 23 είδη από τρεις οικογένειες. Στην Ελλάδα συναντούμε δυο οικογένειες με πέντε είδη, Bittacus italicus από την οικογένεια Bittacidae[1] και Panorpa communis (Εικ. 1),[2] Panorpa germanica (Εικ. 2),[3] Panorpa lacedaemonia,[4] και Panorpa rufostigma [5] από την οικογένεια Panorpidae.
Σε όλα τα είδη με πτέρυγες αυτές είναι μεμβρανώδεις και με όμοια νεύρωση στις μπροστινές και οπίσθιες πτέρυγες. Πολλές φορές οι πτέρυγες παριστάνουν χρωματιστά σχήματα. Κατά κανόνα στη στάση ηρεμίας οι πτέρυγες βρίσκονται σε οριζόντια θέση.
Άλλο χαρακτηριστικό είναι ένα είδος άκαμπτου ρύγχους προς τα κάτω με τις σιαγόνες μασητικού τύπου στην άκρη. Οι σύνθετοι οφθαλμοί είναι καλά ανεπτυγμένοι. Κατά κανόνα τα μηκόπτερα έχουν και τρία οφθαλμίδια.
Οι ταρσοί συνίστανται από πέντε ταρσομερή. Η κοιλία είναι επιμήκης με κοντούς κερκούς και αποτελείται από ένδεκα ουρομερή.
Η μορφή του σώματος ποικίλλει. Μπορεί να μοιάζει με τα είδη στις εικόνες 2 και 3, μπορεί όμως και να μοιάζει με κατσαρίδα. Στις σκορπιόμυγες οι κεραίες είναι μακριές και νηματοειδείς και το σώμα λεπτό. Στα αρσενικά τα συζευκτικά όργανα μοιάζουν με κεντρί σκορπιού. Αυτό το γεγονός εξηγεί το όνομα των σκορπιόμυγων.
Εικ. 2: Panorpa germanica αρσενικόΟι προνύμφες μπορεί να μοιάζουν με τις προνύμφες πεταλούδων με έξι πόδια στο θώρακα και ψευδοπόδια στο τέλος της κοιλίας. Μπορούν να μοιάζουν με προνύμφες της μηλολόνθης ή να έχουν καλά αναπτυγμένα πόδια και κεραίες όπως οι προνύμφες της χρυσόμυγας .
Συναντούμε τα περισσότερα είδη μηκοπτέρων σε υγρούς και δροσερούς οικοτόπους, ιδιαίτερα στο υπόροφο των δασών. Οι προνύμφες των περισσότερων ειδών αναπτύσσονται στις πάνω στρώσεις του εδάφους, άλλα στο νερό, άλλα σε βρύα. Τα ακμαία ζουν μόνιμα. Δεν πετούν καλά και κατά την ημέρα συνήθως κάθονται στη σκιά στους θάμνους και τα χορτάρια. Τα ακμαία ανάλογα με το είδος τρέφονται από νεκρά ή ζωντανά μικρά αρθρόποδα, ή είναι φυτοφάγα ή παμφάγα.
Τα αρσενικά προσελκύουν τα θηλυκά με χημικές ουσίες και με ιδιαίτερες κινήσεις και επιδείξεις των πτερύγων. Στις σκορπιόμυγες τα αρσενικά προσφέρουν και κομμάτια τροφής στα θηλυκά. Εάν ένα αρσενικό θα βρει λεία και μπορεί επιτυχώς να το υπερασπιστεί από άλλα αρσενικά, περιμένει δίπλα στη λεία και εκκρίνει μια φερομόνη, η οποία μπορεί να προσελκύσει τα θηλυκά σε απόσταση πολλών μέτρων. Ενώ το θηλυκό τρώει, το αρσενικό θα ζευγαρώσει μαζί του.[6] Η σύζευξη μπορεί να διαρκεί μερικές ώρες.
Διακρίνονται τέσσερα προνυμφιακά στάδια, προνύμφη και νύμφη. Η ανάπτυξη σε μερικά είδη συμπληρώνεται σε ένα μήνα, τα ακμαία επίσης ζουν περίπου ένα μήνα. Ο βιολογικός κύκλος διαρκεί ένα χρόνο, υπάρχουν και περιπτώσεις με δυο γενιές ανά χρόνο.
Πανορποειδή ΑμφιεσμηνόπτεραΤριχόπτερα (Trichoptera)
Λεπιδόπτερα (Lepidoptera)
Δίπτερα (Diptera)
Σιφωνάπτερα (Siphonaptera)
Μηκόπτερα
Nannochoristidae
Bitacidae
Boreidae
Meropeidae
Notiothaumidae
Apteropanorpidae
Choristida
Panorpodidae
Panorpidae
Τα μηκόπτερα δεν επηρεάζουν τους ανθρώπους, τις δραστηριότητες ή τα συμφέροντά τους με κανένα τρόπο. Το όνομα σκορπιόμυγες βασίζεται μόνο σε επιφανειακή ομοιότητα, τα έντομα δεν τσιμπούν ούτε δαγκώνουν.
Συναντούμε τα μηκόπτερα σε όλες τις ηπείρους και στις βόρειες πολικές ζώνες. Μερικές οικογένειες έχουν πολύ περιορισμένη περιοχή διανομής. Τη μεγαλύτερη ποικιλία ειδών συναντούμε στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ασίας κοντά στην Ινδονησία.
Υποτίθεται, πως τα μηκόπτερα είναι τα πιο πρωτόγονα έντομα με τελεία μεταβολή. Στην Κάτω Πέρμια περίοδο ήταν μία από τις πιο κοινές τάξεις εντόμων. Είναι πιθανόν πως οι σύγχρονες τάξεις τριχόπτερα με σιφωνάπτερα, ενδεχομένως και τα λεπιδόπτερα με τα δίπτερα κατάγονται από μηκόπτερους προγόνους. Συζητείται και η προέλευση των στρεψιπτέρων από μηκόπτερους και η διαίρεση της τάξεως σε διάφορες τάξεις. Η σημερινή ευρέως αποδεκτή άποψη για τις ταξινομικές σχέσεις συγγενών τάξεων απεικονίζεται στον Πιν. 1. Οι πιθανές ταξινομικές σχέσεις των εννέα οικογενειών των μηκόπτερων απεικονίζεται στο Πιν. 2.
Τα μηκόπτερα είναι μικρή πρωτόγονη τάξη ολομετάβολων εντόμων που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των εντόμων. Ο αριθμός ειδών εκτιμάται παγκοσμίως σε πεντακόσια μέχρι εξακόσια σωζόμενα είδη, που κατατάσσονται σε εννιά οικογένειες. Οι σκορπιόμυγες ανήκουν στα μηκόπτερα.
Στην Ευρώπη τα μηκόπτερα εκπροσωπούνται μόνο με 23 είδη από τρεις οικογένειες. Στην Ελλάδα συναντούμε δυο οικογένειες με πέντε είδη, Bittacus italicus από την οικογένεια Bittacidae και Panorpa communis (Εικ. 1), Panorpa germanica (Εικ. 2), Panorpa lacedaemonia, και Panorpa rufostigma από την οικογένεια Panorpidae.
