Aktinedid gənələr— Bostan-tərəvəz bitkilərinin zərərvericisi olan aktinedid gənələrinin növ tərkibi, qidalanması, yayılması və bioekoloji xüsusiyyətləri haqqında ətraflı məlumat verilir. 4 fəsilə, 9 cinsə aid olan 24 növ gənə tədqiq etmişik ki, onlardan da 3 növü – Cecidophyes collegiatus, Trimeroptes rubi, Bryobia rustavensis Azərbaycan faunası üçün ilk dəfə verilir. Eyni zamanda bu gənələrin yırtıcıları olan 1 növ fitoseid gənəsi – Amblyseius finlandicus və fauna üçün yeni olan 1 pərbüzən növü – Scumnus subvillosus da tərəfimizdən aşkarlanmışdır. Müxtəlif coğrafi və iqlim şəraitindən asılı olaraq respublikamızda becərilən bostan-tərəvəz bitkilərinin məhsuldarlığının artırılması həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur. Müəyyən illərdə bu bitkilərin məhsuldarlığının 30-40 faizi geniş yayılma arealına malik olan zərərvericilər, xüsusən də aktinedid gənələri tərəfindən məhv edilir. Nəticədə məhsul itkisi çoxalır, keyfiyyət aşağı düşür. Belə ciddi zərəri törədən növlərin fəaliyyət dairəsini zəiflətmək üçün mütləq onların bioekoloji xüsusiyyətlərini ətraflı surətdə öyrənmək lazımdır. Bu gənələrdən bəziləri bostan-tərəvəz bitkilərindən otlara, ağac, kol və yarımkol bitkilərinə və ya əksinə miqrasiya edərək həyat fəaliyyətlərini davam etdirirlər.
Vasates lucopersici Massei 1929 və ya pomidorun qonur gənəsi – 4 ayaqlı gənələr (Eriophyidae) fəsiləsinə daxildir. İyvari bədən quruluşuna malik olmaqla uzunluğu 0.14-0.21 mikrometrdir. Rəngi solğun sarımtıldan qəhvəyi – qırmızıya qədərdir. Ayağı 2 cütdür. Sürfələr yetkinlərdən bədən ölçülərinin kiçik olmalarıyla fərqlənirlər. Qonur gənə pomidordan başqa digər mədəni və yabanı badımcan-kimilərlə də qidalanır. Pomidorun bütün yerüstü hissələrini yoluxdurub zədələyir. Gümüşü rəngdə olan bu zədələrin izləri əvvəlcə gövdə üzərində və yarpağın alt səthində müşahidə olunur. Sonra yavaş-yavaş gövdə boyunca yuxarıya tərəf yayılaraq qonur-qəhvəyi rəngli ləkəyə çevrilir. Yoluxmuş gövdənin üzərində olan tükcüklər töküldüyündən onun rəngi də dəyişilərək dumanlı görünür, yuxarıya tərəf (gövdə boyunca) dayaz çatlar əmələ gəlir. Yarpaqlar burulur, quruyur və tökülür(Şəkil 1). Yoluxmuş bitkilər böyümədən qalır, meyvələri xırdalanır, yığılır və üzəri qırış-qırış olur. Zərərvericinin miqdarından asılı olaraq zədələnmə çox olduqda meyvənin qabığı kobudlaşır, çatlayır, qonur-boz rəng alır, dadını itirir. Bitki bu zaman 30-50% məhsul itirir, çox vaxt da tələf olur. Yüksək nəmlik, yüksək temperatur gənənin inkişafını ləngidir. Bunun əksinə olaraq aşağı temperatur inkişafa kömək edir. Deməli, qışlamış gənə optimal şərait olarsa il boyu arta bilər. Belə olan halda nəslin inkişafı 12-15 gün çəkir. Bir dişi fərd təxminən 50-yə qədər yumurta qoyur və 40-45 gün yaşayır. Qonur gənənin inkişaf tsiklini müşahidə edəndə məlum olur ki, bu zərərverici ancaq badımcankimilər fəsiləsinə xas olan çox illik otlar və bitki qalıqları üzərində qışlayır. Heç vaxt torpaqda qışlamayan bu gənənin inkişafının orta davamlılığı yumurta mərhələsindən imaqoya qədər 25 o S temperaturda 7,5 gün, 15 o S isə 14 gün çəkir. Temperatur onların böyümələrinə təsir göstərən əsas amildir.
Aceria macrochella [1] – Bostan – tərəvəz bitkiləri, otlardansa yonca olan hər yerdə rast gəlir. Yarpaqların səthində kisəyə bənzər fırlar əmələ gətirir. Fırların sayı o qədər də çox olmur. Müəyyən müddətdən sonra tədricən artaraq, 50-60-a çatır. Rəngləri qırmızımtıl və ya sarımtıl olur. Material Ağstafanın Köçəsgər, Aşağı Kəsəmən, Həsənsu, Qaçaq Kərəm kəndlərində və Səməd Vurğun qəsəbəsində əkilmiş bostan – tərəvəz bitkiləri üzərindən yığılmışdır. Tədqiqat zamanı fır gənələrindən başqa tetranixid gənələri də toplanmışdır.
Aceria tristriata [2]– Qoz ziyilli gənəsinin yetkin fərdləri mikroskopik canlılardır. Qeyd edildiyi kimi ayaqları 2 cütdür. Bu əlamətinə görə tor gənəsindən asanlıqla fərqlənir. Bu növün deytogen, yəni qış dişilərinin təsvirini ilk dəfə A.Nalepa (Nalepa, 1889, 19 10) vermişdir. Daha sonra bu təsvirə H.Farkaş (Farkas, 1960) əlavələr etmişdir. Növün morfologiyası haqqında daha dolğun və ətraflı məlumatlara A.S. Hassanın (Hassan, 1928) işlərində rast gəlirik. Qoz ziyilli gənəsi yarpaqların üst səthində düzgün olmayan konusvari, kobud ziyilli fırlar əmələ gətirir və gənələr də həmin fırların içərisində qışlayırlar. Bu fırların diametri 1,0-1,5, hərdən də 2,0 mm olur. Rəngləri yaşlarından və işıqlanma dərəcəsindən asılı olaraq dəyişilir. Yazda işıq düşən yarpaqların üzərindəki fırların rəngi çəhrayı və ya sarımtıl, yayın ortalarında qırmızı, payızda- vegetasiyanın sonunda isə tünd albalı rəngində olur. Kölgə düşən yarpaqlarda olan fırların rəngi sarı qalır və yarpaq damarlarının yanında yerləşir. Payızda isə tumurcuqlarda paslı ərp tipində görsənir [3]. Qoz meyvəsinin əmələ gəlməsinə yaxın görünməyə başlayan bu gənələr, həm də qozun mətli hissəsində məskən salır. Orada yarpaqlarda əmələ gələn fırlara nisbətən iri, açıq yaşıl rəngli (qozaların rəngində) fırlar əmələ gətirirlər (şəkil 3, 4).Qoz ziyilli gənəsinin inkişaf mərhələsi belədir: yumurta – nimfa I – nimfa II – yetkin fərd. Dişilər cavan zoğlarda tumurcuqların əsasında, catlarda və digər bu kimi yerlərdə qışlayır. Yaz miqrasiyası aprel ayından başlayır və tumurcuqların açılması dövrünə təsadüf edir. Tam formalaşmış fırlar may ayının ortalarında əmələ gəlir. Elə bu zaman da dişilər kürəyə bənzər formada yumurtalar qoymağa başlayır. Birinci generasiya iyunun axırında başa çatır və şəraitdən asılı olaraq 3-5 nəslə başlanğıc verir. Birinci nəslin inkişafı təxminən bir ay çəkir. Gənələrin sayının artması iyun ayından başlayır və iyul ayının ikinci yarısında maksimuma çatır . Bir fırda ən azı 50-ə qədər fərd olur. Bu vaxtdan payız miqrasiyası başlayır. Qeyd etdiyimiz bu gənə növünün yayda qoz yarpağı üzərində yaratdığı yeni fırlar həmin yarpağı möhkəm deformasiya etməklə, bütöv yarpaqların inkişafını ləngidir. Ən çox rütubətli yerlərdə bitən cavan ağacları yoluxdurub, onların uc yarpaqlarını zədələyən, Aralıq dənizi – Orta Asiya növü olan bu gənə Azərbaycanda ilk dəfə S.H.Xəlilova [4] tərəfindən (Qəbələ, Oğuz, Şamaxı, Quba, Qusar, Xaçmaz, Dəvəçi, İmişli rayonlarında) öyrənilmişdir. Biz isə bu növə aid materialı Qazax rayonunun Xılxına kəndindən (N41.173249, E45.414101) yığmışıq.
Aceria erinea [5] – Qoz keçəli gənəsi ancaq qoz ağaclarına ziyan vurur. İlk dəfə A.Nalepa tərəfindən (Nalepa,1891) qeyd edilən bu növün klassik təsvirini Q.Kifer (Keifer 1938, 1952) vermişdir. Sorucu ağız aparatına malik olan sarımtıl rəngli keçəli qoz gənəsi Ağstafa rayonunun Poylu kəndində (N41.15422, E45.45339) becərilən və meşədə (N41.152798, E45.41718) rast gələn qoz ağaclarının yarpaqlarından yığılmışdır. Azərbaycan faunası üçün ilk dəfə qeyd olunan bu növ sorucu ağız aparatı vasitəsilə yarpaqların hüceyrə şirəsini sorur və nəticədə həmin yerdə yarpaqların üst səthində qalın divarlı, iri, girdə qabarıqlar və ya şişkinliklər əmələ gəlir. Yarpaqların alt səthiıdə isə həmin qabarıqlara uyğun müxtəlif ölçülü çökəkliklər yaranır. Çökəkliklərin daxili divarı isə sarımtıl rəngli sıx tükcüklərlə (erineum) örtülmüş olur. Bu mənzərə keçəni xatırladır (adı da buradan götürülüb) və gənələr orada açıq halda yaşayır (şəkil 5). Tükcuk və ya keçə ilə əhatə olunmuş ərazinin ölçüsü 0,25 – 4,50 mikrometr təşkil edir.A.erinea gənəsinin biologiyası bir çox cəhətdən A. tristriata ilə oxşardır. Bu növ də öz inkişafını yumurta – nimfa I – nimfa II – yetkin fərd mərhələsində başa vurur. Dişilər cavan zoğlarda, tumurcuğun əsasında, catlarda və s. bu kimi yerlərdə qışlayır. Aprel ayından başlayan və təxminən 15-20 gün davam edən yaz miqrasiyası tumurcuqların açılmasına təsadüf edir. May ayının ortalarında dişilər yumurta qoymağa başlayır. Qoz keçəli gənəsinin nəslinin inkişafı 1ay çəkir və iyun ayının axırında bitir. Ancaq sonrakı nəsillər daha tez inkişaf edir. Gənə generasiya zamanı 4 nəslə başlanğıc verir. Bu növün əmələ gətirdiyi keçələrin daxilindəki gənələrin sayı o qədər də çox olmur.[6] Bunu belə izah etmək olar ki, keçəli gənələr açıq yaşayan növlər olub, fır əmələ gətirmirlər. Burada yırtıcı gənələr də az olmur və onların fəaliyyətinin nəticəsində qeyd edilən 4 ayaqlı gənənin sayı da az olur. Onların sayı ən çox iyul ayında artır. Yazda əmələ gələn keçələr yarpaqları möhkəm deformasiya edərək, onların inkişafını ləngidir. Avropa növü olan bu gənə az rütubətli yerlərdə bitən qoz ağaclarını yoluxdurmaqla zoğların əsasında yerləşən yarpaq və zoğlara ciddi ziyan vurur. Nəticədə həmin zoğ və yarpaqlar böyümədən qalaraq məhv olur. Çox maraqlıdır ki, A.tristriata və A.erinea növləri heç vaxt eyni yarpağı yoluxdurmurlar. Ancaq kütləvi çoxalma zamanı hərdən belə hallara past gəlmək olar. Holarktik növdür.
Aceria avanensis [7] – Bu gənə uzunsov,qurdvari bədəni olan ağımtıl və ya qırmızımtıl rəngdədir. Yarpağın səthində ziyilli fırlar əmələ gətirir. Həmin fırlar Aceria tristriata növünün əmələ gətirdiyi fırlardan bir az iri olması ilə fərqlənir. Ön Asiya növüdür [8].
Aceria brachitarsa [9]– Növün kaliforniya (Juglans californica Wats.) və hind qozunun yarpaqlarında yaşaması və zərər vurması aşkar edilmişdir. Bu növ kisəvari fır əmələ gətirən sərbəst yaşayan növdür. Fır əmələ gətirən qış dişilərinin rəngi qırmızı, narıncı və ya çəhrayı, yay dişilərininki isə şəffaf ağdır. Təəssüf ki, nəzəri və əməli əhəmiyyəti böyük maraq doğuran bu növün qidalanması və çoxalması tam öyrənilməyib.
Aceria amicula [10] Bu növün Aceria brachitarsa gənəsinin əmələ gətirdiyi fırların daxilində onunla simbioz halında yaşadığı aşkarlanmışdır. Onun haqqında olan məlumatlar da Q. Kifer [11] tərəfindən verilmişdir. Belə ehtimal olunur ki, A.amicula A.brachitarsa növünün yay dişisidir.
Eriophys armeniacus [12]. – Uzun, qurdabənzər bədəni var. Qoz yarpaqlarının mərkəzi damarı boyunca iki tərəfli konusa bənzər fırlar əmələ gətirir. Fırlar yazda açıq yaşıl rəngdə olur, yayda isə yavaş-yavaş qızarır. Tumurcuq pulcuqlarının arasında qışlayırlar. Yazda qış dişiləri sakitlik dövründən çıxır, tumurcuqlardan yarpaqlara keçir və orada fırlar əmələ gətirirlər. Yoluxmuş yarpaqlarda fırların miqdarı çoxalmır, başqa yoluxmamış yarpaqlarda isə görünmürlər. Deməli, fır əmələ gəlmə prosesi ancaq müəyyən olunmuş vaxtda baş verir. Qış dişiləri qış sığınacağından çıxandan 15 gün sonra yumurta qoymağa başlayırlar. Yoluxmuş yarpaqlar böyümədən qalır, meyvələri xırdalanır. Aralıq dənizi – Orta Asiya növüdür.
Tegonotus juqlandis [13] – Qoz yarpaqlarının alt və üst hissəsində hüceyrə şirəsi ilə qidalanır. Yoluxmuş yarpaqlar sarımtıl yaşıl rəng alır. Zoğların gizlin yerində açıq halda qışlayırlar. Holarktik növdür.
Anthocoptes cornicola [14] – Zoğal ağacının yarpaq və zoğlarından toplanıb.Yarpağın alt səthində yaşamağa uyğunlaşan növ açıq yaşayandır. Fəaliyyəti dövründə yarpağın kənarlarının yuxarıya tərəf burulmasına səbəb olur. Deytogin dişilər tumurcuqlarda qışlayırlar.
Epitremus trilobus [15]– Kəndəlaş yarpaqlarından yığılmışdır. Yoluxmuş yarpaqların kənarları yuxarıya tərəf burulmuş olur.Yarpağın zədəli yerləri tez-tez rəngini itirir, rəngsizləşir və qırışıqlı forma alır. Növ Azərbaycan faunası üçün ilk dəfə qeyd edilir.
[16] – Bədəni enli iy şəkilli, rəngi ağımtıl, uzunluğu 160-180, eni 55-70 mikrometrdir. Qara murdarçanın və qarağacın yarpaqlarında aşkar etmişik. Səthində əyilmə və deşilmə müşahidə olunan bu zədəlı yarpaqların qıraqları çox və ya az dərəcədə dalğalı, demək olar ki, kəsilmiş, yuxarıya tərəf burulmuş (bükülmüş) olur.
Phytoptis avellanae [17]– Fındıq və yemişan bitən hər yerdə bu gənə növünə rast gəlmək olur. Əsas yarpaq tumurcuqlarına ziyan vurur. Zədələnmiş tumurcuqlar diametri 10-14mm olana qədər böyüyür, yəni yarpaq tumurcuqları anormal inkişaf edir. Bu növ gənələr girdə formalı olub, zədələnmiş tumurcuqların pulcuqlarının alt səthində qabarıqlı çıxıntılar əmələ gətirirlər (3). Bütün həyatı boyu tumurcuqların içərisində yaşayaraq orada postembrional (rüşeymdən sonrakı inkişaf) fazasında qışlayır.Yazda sakitlik dövründə olan gənələr zədələnmiş tumurcuqlardan çıxırlar. Qış dişilərindən (deytogin) başqa hamısı qidalanma və çoxalma proseslərini davam etdirirlər. Qış dışıləri isə bu zaman zədələnmiş tumurcuqları tərk edərək cavan tumurcuqlara keçirlər. Yay dişiləri (protoginlər) köhnə tumurcuqlarda fırlar quruyanacan qidalanır və çoxalırlar. Bu gənənin fır əmələ gətirməsi apreldən başlayıb may ayının axırlarına qədər davam edir. Tumurcuqlar yazın əvvəlində oyandığı üçün onların daxilində olan fərdlərin əksəriyyəti fir əmələ gətirib çatdıra bilmirlər və nətiçədə məhv olurlar (1). Eriophyes filiformes [18]– Monofaqdır. Qarağac yarpaqlarında müşahidə edilib. Yarpağın alt səthində zəif tükcüklü ziyillər əmələ gətirir. Belə yarpaqlar qırışlı olur, mərkəzi damar boyunca əyilmiş, qısalmış formada qeyri – normal inkişaf edir. Nəticədə ağac zəifləyir, boyatmadan qalır.
Rhyncaphytoptus sanahinensis[19] Enli iyvari bədənə malikdir. Dorsal qılçıqda xətt aydın görünür. Tergit iri, sternitlər isə xırdadır və üzəri mikroqabarıqlarla örtülüdür. Qoz ağacının yarpaqlarının alt səthində yaşayaraq onları yoluxdurur və nəticədə həmin yarpaqlar burulur, quruyub tökülür. Bu növ haqqında məlumat ilk dəfə 1968- ci ildə qeyd olunub. Holarktik növdür. Maraqlıdır ki, gənələrin normal qidalanması və çoxalması cavan yarpaqlarda mümkündür. Yoluxma dövründə yarpaqlar quruyur, vaxtından əvvəl tökülür, yaşıl meyvələr məhsuldarlığını itirir. Beləliklə, qeyd edilən gənələrin fəaliyyəti dövründə qoz ağacının vegetativ və generativ orqanları yoluxaraq zədələnir. Nəticədə ağac inkişafdan qalır, vaxtından əvvəl quruyur və məhsuldarlıq aşağı düşür. Ona görə də gələcəkdə əldə edilən nəticələr və ədəbiyyat məlumatları əsasında bu gənələrin faunasını dərindən öyrənmək, geniş müşahidələr aparmaq və imkan daxilində bioloji mübarizədən istifadə etmək zəruridir.
Anystidae Oudemans, 1902-Azərbaycan faunasında 5 cinsə aid 7 növ aşkar edilib.
[20] Anystis baccarum [21] – Giləmeyvəli anistis Azərbaycanda geniş yayılıb. Evribiont növdür. Ovalıqlardan yüksək dağlıq ərazilərə qədər rast gəlinir. Gəncə - Qazax bölgəsində Şəmkir (Aşağı Seyfəli kəndinin ətrafları) və Göygöldə (Hacıkənd qəsəbəsinin və Mixaylovka kəndinin ətrafları) tapılıb. Şəmkir rayonunda (Aşağı Seyfəli kəndi) üzümlüklərdən,daşların altından tapılıb(Aslanov 2008). Əsasən partenogenetik yolla çoxalır. Erkəkləri az rast gəlir. Daşların və döşəmənin altına qoyulan yumurtaları qışlayır. İldə 3 nəsil verir. Xırda buğumayaqlılarla, o cümlədən, ayaqquyruqlularla qidalanır. Kannibalizmdə müşahidə edilr. Kosmopolit növdür.
Bechsteina schneideri [22] – Azərbaycanın üzümlüklərindən, Şəmkir rayonunda (Aşağı Seyfəli kəndi) daşların altından tapılıb. Azərbaycanda geniş yayılıb. Evribiont növdür. Meşələrdə, arid seyrək meşələrdə, səhralarda, quru çöllərdə, dağ çəmənli bozqırlarda, üzümlüklərdə, meyvə bağlarında və süni meşə massivlərində rast gəlinir. Bəzən evlərə daxil olur. Abşeron yarımadasında il boyu fəaldır. Cənubi (İtaliya) və Şərqi (Ukrayna: Krım) Avropa; Qafqaz (Şimali Osetiya); Orta Asiya (Асланов, 2008). Beləliklə, qeyd olunanlara əsaslanaraq demək olar ki, tədqiq olunan ərazinin üzümlüklərindən toplanan akarifaqlar zərərverici gənələri, mənənə və yastıcaları həm qabıqdəyişmə dövründə, həm də yumurta mərhələsində intensiv surətdə məhv etməklə, onların kütləvi çoxalmalarına mane olur, artımlarının qarşısını aktiv surətdə alırlar.
Bryobiia redikorzevi [23]- Bu gənə əksər ədəbiyyatlarda meyvə ağaclarının zərərvericisi kimi verilir, lakin həmin gənənin meşədə bitən cır meyvə ağaclarının yarpaqlarına zərər verməsi də aşkar edilmişdir (1). Deməli, belə məlum olur ki, meşə ağacları gənələrin yayılma mənbəyini təşkil edir. Biz də materialı əzgil, itburnu, cır tənək yarpaqlarının alt səthindən yığmışıq. Müşahidə apardığımız yerlərdə digər bitkiyeyən gənələrə nisbətən geniş yayılmış ciddi zərərvericilərdəndir. Tetranixoid gənələrindən alın çıxıntısının olması və tor əmələ gətirməməsi ilə fərqlənən bu gənənin yarpaq, zoğ, meyvə və budaq üzərində yerləşməsi əl lupası ilə də təyin edilə bilir. Külli miqdarda çoxaldığı zaman yarpaqda olan dəyişiklik və özünün tünd yaşıl və bəzən qonur rəngi onun başqa gənələrdən tez fərqlənməsinə səbəb olur. B.redikorzevi gənəsinin yarpaqlara yoluxub artmasına səbəb gənənin növ tərkibinin və vurduğu zərərin indiyə qədər tam öyrənilməməsi və həm də ona qarşı mütəşəkkil mübarizə tədbirlərinin aparılmaması olmuşdur. Müşahidələr zamanı zərəverici gənələrin təbii düşmənlərinə də təsadüf edilmişdir. Ümumiyyətlə, bitkiyeyən gənələrin biosenozu çox zəngindir. Bura onun təbii düşmənlərindən başqa ciddi zərərverici olan yastıcalar, mənənələr, cücülər və s. də daxildir. Bunları nəzərə alaraq onlara qarşı kompleks mübarizə tədbirlərindən istifadə edilməsi diqqət mərkəzində olmalıdır.
Eriophyes gracilis [24] – Polifaqdır. Böyürtkən və çiyələk yarpaqlarında fırlar əmələ gətirərək yarpağı zədələyir. Zədələnmiş bitkinin meyvəsi kiçilir, dadını itirir, bitki özü isə zəifləyir. Xarici amillərin təsirinə az dözümlü olur. Eriophyes ilicis[25]– Silindrik bədəninin uzunluğu 140 -160, eni isə 40-55 mikrometr olan bu növə palıd ağacının yarpaqlarında rast gəlmişik. Yarpaqların alt səthində yaşayır, kərpici qonur rəngli keçə əmələ gətirir və yarpağın spiral kimi burulmasına səbəb olur . Eriophyes tiliae [26] – Bədəni uzunsov, silindrikdir. Cökə yarpaqlarının üzərindən yığılıb. Yarpağın üst səthində səpələnmiş halda olan buynuzvari fırlar əmələ gətirir. Fırlar hamar və tükcüklü, sarımtıl ağ, açıq qonur, al qırmızı rəngdə olmaqla, sayları yarpaq üzərində 50-80 ədədə çatır. Alt səthdə isə sivri, silindrik tükcüklər dəstəsi müşahidə edilir. Bunlarla bərabər, həm də yarpaqlarda (damarlar üzərində) çox da böyük olmayan girdə qabarıqlar görünür. Eriophyes tamaricis [27] – Yulğun kolunun cavan zoğlarını yoluxdurur. Onların üzərində düzgün olmayan formada inkişaf edərək kürə şəklində tüklü, nahamar səth yaradır, kobud qabarıqlar əmələ gətirir. Yarpağın alt səthi isə gümüşü rəngli tükcüklərlə örtülərək qabarıqlı olması ilə diqqəti cəlb edir. Eriophyes vermiformes [28] – Ağımtıl rəngli bu gənə növü fındıq ağacindan yıgılmışdır. Əsasən zoğ və yarpaqları, tumurcuqları yoluxdurur. Yoluxmuş tumurcuqlar normal böyümür, zoğların möhkəm qısalmasına səbəb olur. Zoğların üzərində, yarpaqların alt səthində qeyri normal formada sıx tüklü, qırışlı fırlar əmələ gətirir. Əvvəlcə yaşıl, sonra isə qonur rəngdə olan bu fırların ölçüsü kiçik, 2 mm-ə qədər olmaqla, yarpağın alt səthində çıxıntılar əmələ gətirir. Nəticədə zoğlar inkişafdan qalır, üzərindəki yarpaqlar qat şəklində bükülərək, üzəri tüklərlə örtülür və saralaraq quruyub tökülür. Ən ciddi zərərvericilərdən hesab olunur. Bu gənələrə fındıq bitən hər yerdə rast gəlinir. Ən aktiv dövrləri may – oktyabr aylarıdır (5). Eriophyes pyri [29] – Bədəni qurdvari, uzunsov; uzunluğu 220-270, eni 45-60 mikrometrdir. Aprel – sentyabr aylarında çox olur. Yoluxmuş yarpağın hər 2 səthində aydın görünən fırlar əmələ gətirir. Əzgil və heyva yarpaqlarından toplamışıq. Yoluxmuş yarpaqları güclü zədələyirlər. Fırların rəngi yazda açıq yaşıl, payızda tünd qəhvəyi və ya qara rəngli olmaqla ən çox yaz-yay aylarında cavan yarpaqlarda əmələ gəlir. Gənələrin dişi fərdləri tumurcuq pulcuqları arasında qışlayır və oradan tumurcuqlar açılanda çıxırlar. Birinci 8-10 gündə gənələr açıq halda yarpaqların üzərində yaşadıqları üçün çox zəif olurlar. Bu xüsusiyyəti kimyəvi dərmanlama zamanı nəzərə almaq lazımdır. Birinci nəslin inkişafı 25 gün davam edir. Bu geniş yayılmış zərərverici gənələrin disi fərdləri iyul ayının axırlarında qışlamağa gedirlər. Eriophyes ulmicola [30] – Qarağac yarpaqlarında müşahidə edilib. Fır əmələ gətirmir. Yoluxmuş yarpaqlarda 1 mm diametri olan xırda, zəif tükcüklü ziyillər əmələ gətirir. Ziyillər əvvəlcə sarımtıl, sonra isə qonur rəngdə olur. Onlar yarpaqların hər 2 tərəfində görünür və belə yarpaqlar qırışlı olur, mərkəzi damar əyilmiş, qısalmış olmaqla qeyri-normal inkişaf edir. Eriophyes stenaspis[31] – Əzgil və böyürtkən yarpaqları üzərindən yığılmışdır. Zədələnmiş yarpaqların kənarları nazik, alt və üst tərəfləri qatlanmış olur. Həmin hissə içəridən sərt və sivri, qısa tükcuklü olur və qırmızımtıl rəng alır. Bəzən elə hal olur ki, yarpaq inkişaf edir, ancaq qırılmış vəziyyətdə qalır.
Tetranychus turkestani [32] – Polifaqdır, ən çox badımcan, xiyar, pomidor, kartof, lobya, kök, kələm, günəbaxanda rast gəlir. Bəzən meyvə ağacları və qarğıdalıda da müşahidə olunur (4). Yarpağın zədələnən yerində sıx tor əmələ gətirir. Yayın birinci yarısında gənələrin miqdarı az olduğundan yoluxma da az olur. Ancaq uyul ayından başlayaraq gənələrlə intensiv yoluxma başlayır ki, buna akaroz yoluxma da deyilir. Ən çox akaroz yoluxma badımcan, kələm və xiyarda baş verir. Yayın sonunda badımcanın yarpaqlarının 50 % -dən çoxu gənələrlə yoluxmuş olur. Hər yoluxmuş yarpaqda təxminən 150-155 ədəd yetkin fərd olur. Xiyarda və kələmdə bu vaxtlar gənələrlə yoluxma 100%-ə çatır. Gəncə, Ağstafada ispanaq və çuğundur yarpaqları üzərində müşahidə olunmuşdur. Dişi fərdlər çox da böyük olmayan kaloniya halında yaşayırlar. Alaq otları, tökülmüş yarpaqlar və başqa bitki qalıqları arasında qışlayan gənələrin əksəriyyəti temperatur aşağı düşəndə məhv olur. Yazda isə müxtəlif yem və bostan-tərəvəz bitkilərinə miqrasiya edərək qidalanır, çoxalır və iri kaloniyalar əmələ gətirirlər. Təxminən 250-300 yumurta qoyan dişilər orta hesabla 30 günə qədər yaşayır. İl ərzində 8-15 nəsil verən gənələr avqust-oktyabr aylarında qırmızımtıl rəng alır və qış sığınacaqlarına çəkilirlər (5). Sadalanan bu növlərdən başqa aşağıdakı cədvəldə göstərilən digər aktinedid gənələri də tədqiq edilmişdir. Tədqiqatlar zamanı bostan-tərəvəz bitkilərini yoluxduran aktinedid gənələrinin bütün fazalarının Phytoseiidae və Tydeidae, eləcə də Coccinellidae fəsilələrinin bəzi növləri tərəfindən aktiv sürətdə (gizli həyat tərzi keçirənlər yaz-yay-payız miqrasiyası zamanı, açıq yaşayanlar isə vegetasiya zamanı) məhv edilməsi də müşahidə olunmuşdur. Yoluxmuş pomidor və badımcan yarpaqlarında güclü fırlar əmələ gətirən Vasates lycopersici gənəsinin bioekoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi zamanı onunla qidalanan bir növ fitoseid gənəsi – Amblyseius finlandicus (Oudemans, 1915) və 1 növ pərbüzən – Scumnus subvillosus Goeze tədqiq edilmişdir. Qeyd olunan fitoseid gənəsi ancaq yarpaqların alt səthində yaşayır, yay-payız zamanı fırlara daxil olaraq onlarla qidalanır və miqdarlarını müəyyən qədər aşağı salır. Qış mövsümündə onların kütləvi məhvinə səbəb olur (6). Bundan başqa ən çox tərəvəzlərdə olan mənənə və gənələrlə qidalanan Scumnus subvillosus (Goeze1777) pərbüzən növü də tərəfimizdən aşkarlanmışdır. Başı enli, ayaqları yaşılımtıl rəngdə olan bu növ də Azərbaycan faunası üçün ilk dəfə qeyd olunur.
[33] – polifaqdır, geniş yayılmış növdür. Qarağac, cır armud, əzgil, palıd, yemişan yarpaqları üzərindən yığılmışdır. Aktiv həyat fəaliyyəti may – iyun aylarından başlayıir, ciddi ziyanverici hesab edilir.
[34] – Geniş yayılma arealına malik olub, yarpaqlar üzərində yaşayaraq onlara ciddi zərər vuran bu növ kosmopolit olmaqla bərabər, həm də polifaqdır. Palıd, böyürtkən, əzgil, itburnu, heyva yarpaqlarının alt səthində məskunlaşır.Yoluxdurduğu yarpağın üzərində qəhvəyi rəngli nöqtə şəkilində ləkələr əmələ gətirir. Bir müddətdən sonra bu ləkələr birləşərək yarpağın bütün səthini tutaraq, tədricən onun məhvinə səbəb olur. Gənənin sayı iyun- iyul aylarında artıb maksimum həddə çatır. Bu isə o deməkdir ki, vurulan zərərin miqdarı da maksimum olur (2).
[35] – Kəndəlaş yarpaqlarının alt səthindən yığılmışdır. Yarpağın burulmasına və bükülməsinə səbəb olur. Azərbaycan faunası üçün ilk dəfə qeyd edilir.
[36] Qida əlaqəsi: göyəm, yemişan, əzgil, böyürtkən, çiyələk, qoz.
===Panonychus ulmi === [37] Qida əlaqəsi: əzgil, böyürtkən, itburnu, yemişan.
[38] Qida əlaqəsi: böyürtkən, zoğal, yemişan
[39] Qida əlaqəsi: böyürtkən, itburnu, çiyələk.
[40] Qida əlaqəsi: qarağac, palıd.
Bu fəsilə Azərbaycan faunasında 2 cinsə aid 14 növlə təmsil olunub.
Tydeus californicus [41] – Geniş yayılmışdır. Azərbaycanda, Gürcüstanda, Krım və Latviyada müxtəlif ağac və kollarda, meşələrdə, çəmənliklərdə, üzümlüklərdə və s. rast gəlir.[42] Çox saylıdır. Tor gənələrinin effektli yırtıcısı olan bu növə aid material Qazax, Şəmkir, Göygöl rayonlarındakı üzüm bağlarından, Gəncə şəhərində isə həyətyanı sahələrdə olan üzüm bitkisi üzərindən yığılmışdır [43]. Bağlarda, parklarda, meşələrdə, çəmənliklərdə, üzümlüklərdə yaşayaraq il boyu rast gələn bu kosmopolit növ tor və fır gənələri ilə qidalanaraq onların sayının biotənzimlənməsində xüsusi rol oynayır. Yumurta- diri doğandır. Eyni zamanda dişilərdə 10-12 yumurta inkişaf edir.Yetkin dişilər fır və yastıbədən gənələrlə, sürfələri və protonimfaları isə mənənələrin şehəbənzər bal ətirli ifrazatı ilə qidalanır. Kosmopolitdir . Tydeus longisetosus [44]. Parklarda, üzümlüklərdə, sənaye bağlarında rast gələn bu növ Şəmkir və Ağstafa üzümlüklərindən yığılıb. Az tapılan növdür. Tor gənələrilə qidalanır. Şərqi Avropa; Ukrayna
Lorryia Oudemans, 1925 Tədqiqat yerində 2 növ aşkar etmişik. Lorryia ferulus Baker , 1944 ; Lorryia mali [45] – Azərbaycan faunası üçün ilk dəfə şimali-şərqi Azərbaycanda (Quba, Xaçmaz) Z.Y.Musayeva tərəfindən qeyd edilən bu növlər Ağstafadan, Qazax rayonunun Musaköy, Qarapapaq və Alpout kəndlərindən, eləcə də Şəmkir, Tovuz rayonlarının kəndlərindən və həyətyanı sahələrində olan tənəklərin yarpaqları üzərindən yığılmışdır. Eriofiid gənələrinin bütün inkişaf mərhələlərilə qidalanan gənələr kütləvi halda tənək gövdəsinin qabığı altında qışlayırlar. Avropa; Qafqaz: Krasnodar diyarı; Şimali Afrika; Şimali Amerika.
Anthocoptes striatus [46]– Qozun zolaqlı gənəsinin bədəni qəhvəyidir. Çiyinlərində açıq rəngli köndələn zolaqlar olan bu növAzərbaycan faunası üçün ilk dəfə qeyd olunur. Bədəni oraq şəklində əyilmiş və sferik formadadır. Uzunluğu 123, eni 42 mkm-r. Qoz ağacının tumurcuqlarının ucundan tapılmışdır. Açıq yaşayan növdür. Material Qazax rayonunun “Nohurlu”meşəsindən (N41.079542, E45.354658) yığılmışdır. Gənələr yarpaqlarn alt səthinin yuxarı hissəsində yaşayır. Kütləvi yoluxma nəticəsində yarpaqlar burulur (Şəkil 4). Adi növdür.
Vasates unguiculatus [47] – Bədəni enli iyvari, rəngi yaşılımtıl ləkəli ağımtıldır. Dorsal qılcıqlar şəbəkə şəkillidir. Empodi (hərəkət aparatı) 5 şüalıdır. Tergit (kürəkcik) iri və hamar, sternit isə xırdadır, üzəri mikroqabarcıqlarla örtülmüşdür. Qoz ağacını yoluxduran bu növ Aceria erinea gənəsi ilə birlikdə qoz yarpaqlarının alt səthində simbioz halında yaşayır. Dişiləri 1 illik zoğlarda açıq şəkildə qışlayır. Azərbaycan faunası üçün yenidir və material Şəmkir rayonu Qapanlı kəndində (40. 864649, 46.210942) rast gələn qoz ağaclarının yarpaqlarından, qoz ziyilli gənəsinin əmələ gətirdiyi keçələrin arasından yığılıb. Avropa – Ön Asiya növüdür.
Vasates erineovarqans [48]. - Bədəni açıq-qəhvəyi, arxa qurtaracağı sivriləşmiş formada uzunsovdur. Dorsal qılcıqlar şəbəkə şəkillidir. Bu növ Vasates cinsinin qoz ağacında qidalanan digər növlərindən taksonomik əhəmiyyətə malik olan əlamətlərinin və özünün ölçüsünün böyük olması ilə fərqlənir [49]. Sərbəst növdür, qoz ağacının yarpaqlarının alt səthində qoz keçəli gənəsinin əmələ gətirdiyi keçələrin içərisində yaşayır. İlk dəfə Qırğızıstanda Ponomaryova tərəfindən Oş vilayətinin AK – Terek qəsəbəsində 1967-ci ildə qeyd olunub.[50]
Vasates nigrus [51]. – Bədəni iyvari quruluşdadır. Dorsal qılçıqları hamar, frontal (ön) hissə dardır. Xeliserlər (bığcıqlar) və rostrum (qabaqdakı sərhəd) qısa, empodii (hərəkət aparatı) 4 şüalıdır. Tergit və sternitlər hamardır, rəngi açıq qəhvəyidir. Qoz yarpaqlarının alt səthində yaşayır, tez-tez A.erinea gənəsi tərəfindən əmələ gələn erineumda, yəni keçələrdə rast gəlir. Əgər yarpaq üzərində fərdlərin sayı 50 – dən çox olarsa, onda onların rəngi bozarır. Bitkinin budağının gizlin yerində yuxarı hissədə açıq şəkildə qışlayır. İlk dəfə şimali America və Macarıstanda qara qozda – Juglans nigra (Keifer, 1959; Farkas, 1965) – da qeyd edilib. Holarktik növdür.
Vasates arzakanensis [52] – Yarpaqların alt səthində Aceria erinea növü tərəfindən əmələ gələn keçələrdə (erineumda) yaşayır. Qoz ağacının budaqlarının gizlin yerlərində az və ya çox dərəcədə açiq şəkildə rast gəlir. Dağ İran – Orta Asiya növüdür. Elə orada Vasates meghriensis, Baqdasarian, 1975 – növü də rast gəlir. Bu 2 növ morfoloji quruluşca çox yaxındırlar. Ola bilər ki, Vasates arzakanensis növü Vasates meghriensis – in dişisidir və ya onlar eyni növün yay və qış dişiləridir. Yaxud da biri digərinin sinonimidir. Hələlik heç bir ədəbiyyatda bu növlər haqqında dəqiq məlumat yoxdur.[53]
Oxypleurites juglandis [54] – Qoz yarpaqlarında yaşayır, tez-tez rast gəlir. Ağımtıl və ya sarımtıl – qəhvəyi rəngli gənədir.Bədəni enli iy şəklindədir. İlk dəfə Q.Kifer [55], Q. Farkaş [56], A.T.Baqdasarian [57] tərəfindən təsvir edilib. Qoz yarpaqlarının alt səthinin yuxarı hissəsində yaşayır. Güclü yoluxma nəticəsində yarpaqlar bozarır. Dişilər zoğlar üzərində və uc hissədə qışlayır. Holarktik növdür.
Aktinedid gənələr— Bostan-tərəvəz bitkilərinin zərərvericisi olan aktinedid gənələrinin növ tərkibi, qidalanması, yayılması və bioekoloji xüsusiyyətləri haqqında ətraflı məlumat verilir. 4 fəsilə, 9 cinsə aid olan 24 növ gənə tədqiq etmişik ki, onlardan da 3 növü – Cecidophyes collegiatus, Trimeroptes rubi, Bryobia rustavensis Azərbaycan faunası üçün ilk dəfə verilir. Eyni zamanda bu gənələrin yırtıcıları olan 1 növ fitoseid gənəsi – Amblyseius finlandicus və fauna üçün yeni olan 1 pərbüzən növü – Scumnus subvillosus da tərəfimizdən aşkarlanmışdır. Müxtəlif coğrafi və iqlim şəraitindən asılı olaraq respublikamızda becərilən bostan-tərəvəz bitkilərinin məhsuldarlığının artırılması həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur. Müəyyən illərdə bu bitkilərin məhsuldarlığının 30-40 faizi geniş yayılma arealına malik olan zərərvericilər, xüsusən də aktinedid gənələri tərəfindən məhv edilir. Nəticədə məhsul itkisi çoxalır, keyfiyyət aşağı düşür. Belə ciddi zərəri törədən növlərin fəaliyyət dairəsini zəiflətmək üçün mütləq onların bioekoloji xüsusiyyətlərini ətraflı surətdə öyrənmək lazımdır. Bu gənələrdən bəziləri bostan-tərəvəz bitkilərindən otlara, ağac, kol və yarımkol bitkilərinə və ya əksinə miqrasiya edərək həyat fəaliyyətlərini davam etdirirlər.
Els Acariformes és un dels dos superordres dels àcars. Se n'han descrit unes 32.000 espècies i estan distribuïts entre 351 famílies. S'estima que n'hi ha entre 440.000 i 929.000 espècies.
Els acariformes es poden dividir en dos clades principals - Sarcoptiformes i Trombidiformes.[1]
Els Acariformes és un dels dos superordres dels àcars. Se n'han descrit unes 32.000 espècies i estan distribuïts entre 351 famílies. S'estima que n'hi ha entre 440.000 i 929.000 espècies.
Acariformes sind eine der zwei großen Überordnungen der Milben (Acari) neben den Parasitiformes, zu denen unter anderem die Zecken gehören. Acariformes sind eine alte Gruppe der Spinnentiere mit Vertretern, die bis zu den frühesten terrestrischen Wirbellosen zurückgehen. Bekannte Vertreter dieser Überordnung sind die Hausstaubmilben (Dermatophagoides) und Spinnmilben (Tetranychidae). Zurzeit sind etwa 30.000–32.000 verschiedene Arten beschrieben.[1]
Durch die enorme Reduktion der Körpergröße wurde der Erfolg der enormen Verbreitung der Acariformes ermöglicht. Des Weiteren prädestiniert die schnelle Entwicklung und die kurze Generationsdauer die Mannigfaltigkeit der Lebensräume.[2]
Der Habitus ist sehr gedrungen und weist einen vereinfachten Körperbau auf. Auch die vier Beinpaare weisen eine zunehmende Rückbildung auf. Vor allem eine Reduktion der Coxae (oberster Teil des Beines), welche mit dem Körper verschmolzen sind, fand statt.[3] Besonders deren Setae (spezialisierte Haare) unterscheiden die Acariformes von den anderen Acari.[2] Das wohl wichtigste Beispiel sind die Setae mit dem optisch aktiven Chitin-Derivat „Actinopilin“, das eine Doppelbrechung von polarisiertem Licht bewirkt.[4] Auf Grund dieser Eigenschaft werden sie auch Actinotrichida genannt. Im Gegenzug dazu werden andere Milben (Parasitiformes) als Anactinotrichida bezeichnet. Die Trichobothrien, ebenfalls eine spezielle Form der Setae, reagieren empfindlich auf Vibrationen und Luftströme. Andere sensorisch modifizierte Setae sind Solenidia und Eupathidia.[5] Die Variabilität der Acariformes macht ein optisches Einteilen sehr schwer. Die gängigste Einteilung ist folgende:
Die Trombidiformes sind vermutlich die größte Gruppe der Acari. Sie sind nur schwach sklerotisiert, haben lange Borsten und ihre Stigmata (Körperöffnungen für das Tracheensystem) befinden sich weit vorne am Körper. Sie haben im Allgemeinen eine auffällige Körperfärbung, meist erscheinen sie in verschiedenen Rottönen.[6]
Die Sarcoptiformes besitzen ebenfalls keinen Panzer. Besonders ist, dass sie keine Atemöffnungen haben, die Sauerstoffaufnahme geschieht über die Cuticula und die Nahrung. Im Gegensatz zu den Trombidiformes sind sie hellhäutig bis weiß gefärbt. Eine Ausnahme der oben erwähnten Sarcoptiformes bildet die Unterordnung der Oribatida, welche stark gepanzert sind. Ihre Stigmata befinden sich an den Basen der Beine, wo die Coxen festgewachsen sind. Sie werden aber von den Platten des Panzers verdeckt. Ihre Färbung reicht von braun bis schwarz.
Acariformes bewohnen alle erdenklichen biotischen und abiotischen Lebensräume, von heißen oder hydrothermalen Quellen, Blättern, Eidechsen, bis hin zu den Ohren der Hauskatze. Dazu gehören sowohl die bekannten Hausstaubmilben, Spinnmilben und Krätzmilben als auch eine riesige Auswahl an weniger bekannten Parasiten, Räubern und Pilzfressern.
Die wichtigsten Pflanzenbewohner unter den Acariformes, wie die Spinnmilben und Eriophyidae, werden als Pflanzenschädlinge zu den Trombidiformes gezählt. Eine der auffälligsten Familien frei lebender Milben sind die relativ großen und hellroten Samtmilben, die zu der Familie der Trombidiidae gehören.[7]
Einige Acariformes leben in Assoziation mit Wirbeltieren und Nestern. Dazu gehören die bekannten Hausstaubmilben, Grabmilben (Sarcoptes), Federmilben und einige Fellmilben. Grabmilben und andere hautbewohnende Milben (z. B. die Psoroptidae) sind Erreger der Krätze und der Räude.
Die Ernährungstypen der Acariformes sind sehr heterogen.
Trombidiformes sind hauptsächlich Pflanzenparasiten und sind unter anderem für wirtschaftliche Schäden verantwortlich. Sie ernähren sich aber auch fungivor, räuberisch und parasitär von Tieren.
Sarcoptiformes ernähren sich von festen Nahrungsmitteln. Sie sind sowohl fungivor als auch saprovor und leben teilweise in den Nestern von Insekten oder Wirbeltieren. Am bekanntesten unter ihnen ist wohl die Hausstaubmilbe.
Die Unterordnung Oribatida ernährt sich von toten Pflanzenteilen, Pilzen, Algen, Pollen und sind somit wichtig für die Humusbildung. Zu beachten ist, dass sie keine Parasiten sind.[8]
Welche Form der Fortpflanzung der Acariformes ist artabhängig. Diese Eigenschaft ist hinsichtlich ihrer Verwandtschaft erstaunlich, da die Klasse der Arachnida relativ wenig Kreativität ihrer Fortpflanzungsmethoden aufweist. Ob das Sperma des Männchens mithilfe speziell modifizierter Organe (wie Spermatophoren), über mit Spermien beladenen Cheliceren oder direkt über Kopulation auf das Weibchen übertragen wird, ist oft von Art zu Art unterschiedlich. Begattete Weibchen legen zumeist Eier, manche von ihnen sind aber auch lebendgebärend.[8] Weiters kann auch die Fortpflanzungsform der Parthenogenese (eingeschlechtliche Fortpflanzung) vorkommen.[2]
Bis die Larve schlüpft, bleibt das Ei oder auch Praelarve genannt, nach der Ovulation für etwa 6 Tage inaktiv. Die Aktivität der sechsbeinigen Larven ist in den ersten Lebenstagen besonders hoch. Aktiv bedeutet in diesem Fall, dass der Stoffwechsel und die Mobilität im Gegensatz zu den inaktiven Entwicklungsperioden besonders hoch ist.
Darauf folgt anschließend eine 2–3 Tage dauernde Ruhephase, die mit der Entwicklung der Protonymphen einhergeht. Auch bei den Protonymphen wird zuerst eine 5–6 Tage lange aktive Phase durchlaufen, auf diese wieder eine 2–3 Tage dauernde Ruhephase folgt. Die entstandenen Tritonymphen sind weitere 7 Tage aktiv. Tritonymphen besitzen zwei Paar genitale Ausstülpungen (Papillen), wohingegen die Protonymphen nur ein Paar aufweisen. Es folgt eine weitere Ruhephase, in der sich die geschlechtsreifen Tiere entwickeln. Die Entwicklung ist anamorph, das bedeutet, dass zwischen den Häutungen Körpersegmente hinzugefügt werden. Vor der Häutung werden die Beine für das spätere Stadium im Körperinneren gebildet und nicht im Rumpfinneren der Beine des vorherigen Stadiums.[7] Durch gegenseitige Begattung von Weibchen und Männchen mit anschließender Eiablage der Weibchen wird der ganze Kreislauf geschlossen. Ein sehr weit verbreiteter Begattungs- oder Kopulationsvorgang lautet wie folgt: Es beginnt mit einem Anheftungsversuch seitens des Männchens an das Weibchen. Dies geschieht mit Hilfe seines dritten Beinpaares und den beiden Saugnäpfen. Anschließend wird das Männchen vom Weibchen in dieser Stellung mehrere Stunden umhergetragen, sodass die Samen in die Geschlechtsöffnung, die Bursa copulatrix, fließen können.
Die Eiablage erfolgt zwei bis drei Tage nach der Kopulation. Abhängig von verschiedenen Bedingungen legt ein Weibchen bis zu vier Eier am Tag und bis zu 300 Eier im Laufe ihres ganzen Lebens. Während die männlichen Vertreter in ihrem gesamten Erwachsenenstadium sexuell aktiv bleiben, sind die Weibchen nur in der ersten Hälfte ihres Lebens fruchtbar. Die gesamte Entwicklungsphase dauert im Normalfall 23 bis 30 Tage. Die sich entwickelnden Milben sind jedoch nur in ungefähr 60 % dieser Zeit aktiv. Die Weiterentwicklung (Metamorphose) erfolgt in fünf Stadien. Bei schlechten Lebensbedingungen verlängert sich die Entwicklungsdauer. Dies kann sich dadurch äußern, dass die Milbe entsprechend länger in den Ruhephasen verharrt (Diapause), bevorzugt bei der Protonymphe. Ein stark reduzierter Metabolismus und eine geringere Anfälligkeit gegenüber Umgebungseinflüssen sind typische Merkmale solcher unbeweglichen Stadien.[9]
Die Acariformes können in zwei Ordnungen unterteilt werden – Sarcoptiformes und Trombidiformes. Zusätzlich gibt es eine paraphyletische Gruppierung, die primitive Formen beinhaltet; die Endeostigmata, welche schon als ausgestorben erklärt wurde.
Früher war eine Einteilung der Acariformes auch über die Ernährungsweise getroffen worden, diese Einteilungsmethode gilt nun als veraltet und wurde durch modernere Methoden, wie genetische Bestimmungen, ersetzt. Ein Beispiel dafür sind Endeostigmata, welche früher in eine eigene Gruppe unterteilt wurden und nun auch zu den Sarcoptiformes gezählt werden. Diese Einteilung macht beide Gruppen monophyletisch.[10] Im Allgemeinen ist die Systematik der Acariformes noch nicht endgültig geklärt, doch zunehmend wird angenommen, dass es sich um eine Schwestergruppe der Solifugae handelt.[11]
Acariformes sind eine der zwei großen Überordnungen der Milben (Acari) neben den Parasitiformes, zu denen unter anderem die Zecken gehören. Acariformes sind eine alte Gruppe der Spinnentiere mit Vertretern, die bis zu den frühesten terrestrischen Wirbellosen zurückgehen. Bekannte Vertreter dieser Überordnung sind die Hausstaubmilben (Dermatophagoides) und Spinnmilben (Tetranychidae). Zurzeit sind etwa 30.000–32.000 verschiedene Arten beschrieben.
Durch die enorme Reduktion der Körpergröße wurde der Erfolg der enormen Verbreitung der Acariformes ermöglicht. Des Weiteren prädestiniert die schnelle Entwicklung und die kurze Generationsdauer die Mannigfaltigkeit der Lebensräume.
The Acariformes, also known as the Actinotrichida, are the more diverse of the two superorders of mites. Over 32,000 described species are found in 351 families, with an estimated total of 440,000 to 929,000 species, including undescribed species.
The Acariformes can be divided into two main clades – Sarcoptiformes and Trombidiformes. In addition, a paraphyletic group containing primitive forms, the Endeostigmata, was formerly also considered distinct. The latter is composed of only 10 families of little-studied, minute, soft-bodied mites that ingest solid food, such as fungi, algae, and soft-bodied invertebrates such as nematodes, rotifers, and tardigrades. These clades were formerly considered suborders, but this does not allow for a sufficiently precise classification of the mites and is abolished in more modern treatments; the Endeostigmata are variously considered to form a suborder on their own (the old view) or are included mainly in the Sarcoptiformes, thus making both groups monophyletic.[1] The superfamily Eriophyoidea, traditionally considered members of the Trombidiformes, have been found to be basal mites in genomic analyses, sister to the clade containing Sarcoptiformes and Trombidiformes.[2]
Another group often mentioned is the Actinedida, but in treatments like the present one, this is split up between the Sarcoptiformes (and formerly the separate Endeostigmata) and Trombidiformes (which contains the bulk of the "Actinedida"), because it appears to be a massively paraphyletic "wastebin taxon", uniting all Acariformes that are not "typical" Oribatida and Astigmatina.[1][3] The Trombidiformes present their own problems. The small group Sphaerolichida appears to be the most ancient lineage among them. However, the Prostigmata are variously subdivided into the Anystina and Eleutherengona, and Eupodina. The delimitation and interrelationships of these groups are entirely unclear; while most analyses find one of the latter two, but not the other to be a subgroup of the Anystina; neither of these mutually contradicting hypotheses is very robust; possibly this is a simple error because phylogenetic software usually fails in handling nondichotomous phylogenies. Consequently, it may be best for the time being to consider each of the three main prostigmatan lineages to be equally distinct from the other two.[3]
The oldest fossils of acariform mites are from the Rhynie Chert, Scotland, which dates to the early Devonian, around 410 million years ago[4][5] The Cretaceous Immensmaris chewbaccei had idiosoma of more than 8 mm (0.31 in) in length and was the largest fossil acariform mite and also the largest erythraeoid mite ever recorded.[6]
The Sarcoptiformes ingest solid food, being mainly microherbivores, fungivores and detritivores. Some Astigmatina – the Psoroptidia – have become associated with vertebrates and nest-building insects. These include the well known house dust mites, scab mites and mange mites, stored product mites, feather mites and some fur mites. The relationships between their main groups are not well-resolved and subject to revision. In particular it appears as if the Oribatida need to be split up in two, as the Astigmatina are closer to some of them (e.g. certain Desmonomata) than the latter are to other "Oribatida".
The Trombidiformes are most noted for the economic damage caused by many plant parasite species. All of the most important plant pests among the Acari are trombidiformans, such as spider mites (Tetranychidae) and Eriophyidae. Many species are also predators, fungivores, and animal parasites. Some of the most conspicuous species of free-living mites are the relatively large and bright red velvet mites, that belong to the family Trombidiidae.
Oribatid mites and to a much lesser extent others are a source of alkaloids in poison frogs (namely small species like the strawberry poison-dart frog Oophaga pumilio). Such frogs raised without these oribatids in their diets do not develop the strong poisons associated with them in the wild.[7]
Acariformes species appear to have evolved from a sexual ancestor and the primary manner of reproduction during the course of evolution has been sexual reproduction.[8] However, within the super order Acariformes, parthenogenetic species have arisen numerous times during the course of evolution.[8] In contrast to the commonly held view that parthenogenetic lineages are short lived, four species-rich parthenogenetic clusters of the order Oribatida are very ancient and likely arose 400-300 million years ago.[8] In some parthenogenetic species that undergo automixis (a kind of self-fertilization that retains meiosis) sexual reproduction has re-emerged.
,_Lorryia_formosa.jpg)
Eriophyidae, plant parasites, e.g. Acalitus essigi (redberry mite)
The Acariformes, also known as the Actinotrichida, are the more diverse of the two superorders of mites. Over 32,000 described species are found in 351 families, with an estimated total of 440,000 to 929,000 species, including undescribed species.
Los acariformes (Acariformes) o actinotríquidos (Actinotrichida) son un superorden de ácaros que incluye más de 30.000 especies descritas y con distribución mundial.
Los acariformes tiene un desarrollo anamórfico; es decir, los segmentos del cuerpo se añaden tras cada muda. Además, antes de la muda, las patas del siguiente estadio o instar se forman dentro del cuerpo, en vez de dentro de la exuvia de las patas del estadio anterior. Muchas de las características definitorias de los acariformes residen en las sedas (pelos que recubren el cuerpo). Las sedas tiene un estrato de quitina ópticamente activa (actinoquitina), que es birrefringente si se observa bajo luz polarizada, lo que dio nombre al grupo antiguamente; los otros grupos de ácaros (parasitiformes y opilioacariformes) carecen de tal propiedad. Los acariformes poseen tricobotrios, que son sedas especializadas sensibles a las vibraciones y corrientes de aire, y que faltan en los otros grupos de ácaros. También poseen solenidos y eupatidios, que también son sedas sensoriales ausentes en otros grupos.[1]
El cuerpo está dividido en dos tagmas mediante la separación sejugal que se sitúa entre el segundo y tercer par de patas; el tagma anterior se denomina proterosoma y el posterior histerosoma.[2]
Los acariformes contienen más de 300 familias y más de 30.000 especies descritas; se reconocen dos linajes principales, los sarcoptiformes (Oribatida y Astigmata) y trombidiformes (Prostigmata); además, ocho familias de acariformes basales se agrupan en Endeostigmata, grupo parafilético que contiene taxones que pertenecen a los dos linajes principales.
Los acariformes (Acariformes) o actinotríquidos (Actinotrichida) son un superorden de ácaros que incluye más de 30.000 especies descritas y con distribución mundial.
Acariformes akaroen barruko bi superordenen arteko handiena eta anitzena da. Gaur egun 351 familia eta 32.000 espezie deskribatu dira, baina estimatzen da 440.000tik 929.000 espezie daudela, deskribatu gabeko espezieak barne.
Sarcoptifomes ordenaren barrukoek janari solidoa jaten dute. Batez ere belarjaleak, onddojaleak eta detritiboroak dira. Astigmatinaren barruko Psoroptidia familiakoak ornodunekin eta habiak egiten dituzten intsektuekin asoziatuak daude. Hauen barruan daude ondo ezagutzen diren hautsaren akaroak, zarakar akaroak, bildutako produktuen akaroak edo larruaren akaroak. Talde hauen artean duaden harremanak oraindik ezezagunak dira, eta sailkapena eztabaidatua da. Badirudi Oribatida taldea bitan zatitu behar dela.
Trombidiformes ordenekoak landareen parasitoak izan ohi dira, eta ekonomia kalte handiak eragiten dituzte. Akaroen artean landare peste handienak sortzen dituzten gehienak Trombidiformes barrukoak dira, Tetranychidae eta Eroiophyidae bezala. Espezie batzuk predatzaileak dira, beste batzuk onddojaleak eta badira ere animalien parasitoak. Trombidiidae familiako akaroak aske bizi dira.
Oribatida taldekoak alkaloide iturri bat dira Oophaga pumilio bezalako igel pozoitsuetan. Igel horiek euren dietan akaro hauekin hazten ez badira, ez dira hain pozoitsuak[1].
Acariformes akaroen barruko bi superordenen arteko handiena eta anitzena da. Gaur egun 351 familia eta 32.000 espezie deskribatu dira, baina estimatzen da 440.000tik 929.000 espezie daudela, deskribatu gabeko espezieak barne.
Les Acariformes (ou Actinotrichida) sont un des deux super-ordres des acariens, le plus divers avec 30 000 espèces décrites.
Classification des familles selon Krantz et de Walter[1] :
Ordre Trombidiformes
Ordre Sarcoptiformes
Les Acariformes (ou Actinotrichida) sont un des deux super-ordres des acariens, le plus divers avec 30 000 espèces décrites.
Acariformes sunt varior ex duobus superordinibus acarorum. Plus quam 32 000 specierum descriptarum in 351 familiis reperiuntur, atque specierum aestimatarum a 440 000 ad 929 000 exstare possunt, inter quas permultae species non descriptae.
Acariformes in duos clados praecipue dividi possunt: Sarcoptiformes et Trombidiformes. Praeterea, Endeostigmata, grex paraphyleticus formas primitivas tenens, olim distinctus putabatur. Hic constat ex solum decem familiis acarorum minutorun corporibus mollibus et haud investigatorum, qui cibo solido vesci solent, sicut fungi, algae, atque invertebrata corporibus mollibus, sicut nematoda, rotifera, et tardigrada. Hi cladi olim putabatur subordines.[1]
Acariformes sunt varior ex duobus superordinibus acarorum. Plus quam 32 000 specierum descriptarum in 351 familiis reperiuntur, atque specierum aestimatarum a 440 000 ad 929 000 exstare possunt, inter quas permultae species non descriptae.
Acariformes in duos clados praecipue dividi possunt: Sarcoptiformes et Trombidiformes. Praeterea, Endeostigmata, grex paraphyleticus formas primitivas tenens, olim distinctus putabatur. Hic constat ex solum decem familiis acarorum minutorun corporibus mollibus et haud investigatorum, qui cibo solido vesci solent, sicut fungi, algae, atque invertebrata corporibus mollibus, sicut nematoda, rotifera, et tardigrada. Hi cladi olim putabatur subordines.
Mijten (Acariformes) zijn kleine geleedpotigen met een lichaam dat niet duidelijk in twee (zoals bij spinnen) of drie (zoals bij insecten) geledingen is gedeeld. Samen met de teken vormen ze de orde Acarina (vroeger: Acari). Men onderscheidt 546 families met meer dan 45.000 soorten,[1] waarvan er circa 2500 in het water leven en 10.000 parasitair zijn. Men schat dat het grootste deel van de mijtensoorten nog niet wetenschappelijk beschreven is. Ze verschillen in lichaamsvormen en leefwijze soms sterk van elkaar.
De tak van de arachnologie, die zich bezighoudt met de studie van mijten en teken, heet acarologie.
Verreweg de meeste mijten zijn met hun grootte van minder dan 0,1 tot 1,0 mm met het blote oog niet of nauwelijks waar te nemen, hoewel sommige soorten wat groter zijn en een afmeting van enkele millimeters halen. De bekende huisstofmijt bijvoorbeeld meet ongeveer 0,2 mm.
In het algemeen heeft een mijt (net als de teek en de spin) acht poten. Een uitzondering hierop wordt gevormd door enkele zeer jonge vormen en enige zeer gespecialiseerde soorten.
De vrouwtjes leggen eieren waaruit jongen tevoorschijn komen. Deze jongen hebben in het eerste larvestadium soms slechts 6 poten.
Mijten eten onder andere dode dieren, planten of rottende stoffen. Roofmijten leven vaak van andere mijten en worden wel in de kastuinbouw als plaagbestrijding ingezet. Enkele soorten veroorzaken ziekten bij mens en dier en het besmet zijn met mijten wordt acariose genoemd.
De volgende taxa worden bij de superorde ingedeeld
Enkele mijten die ziektes kunnen veroorzaken zijn:
Mijten liften mee op mestkever (transport, niet parasitair).
Aantasting door bonenspintmijt op paprika
Aceria anthocoptes wordt ingezet als biologische bestrijding van de akkerdistel
Mijten (Acariformes) zijn kleine geleedpotigen met een lichaam dat niet duidelijk in twee (zoals bij spinnen) of drie (zoals bij insecten) geledingen is gedeeld. Samen met de teken vormen ze de orde Acarina (vroeger: Acari). Men onderscheidt 546 families met meer dan 45.000 soorten, waarvan er circa 2500 in het water leven en 10.000 parasitair zijn. Men schat dat het grootste deel van de mijtensoorten nog niet wetenschappelijk beschreven is. Ze verschillen in lichaamsvormen en leefwijze soms sterk van elkaar.
De tak van de arachnologie, die zich bezighoudt met de studie van mijten en teken, heet acarologie.
Acariformes er en gruppe (orden eller overorden) av edderkoppdyr som omfatter de fleste av middene. Denne gruppen finnes nær sagt over alt på landjorda. De fleste av de velkjente middgruppene hører til i denne ordenen, et unntak er flåttene, som hører til Parasitiformes.
Bittesmå til små (0,1-10 mm) edderkoppdyr. De har åtte bein, kroppen er vanligvis ikke tydelig delt opp i forkropp og bakkropp. Øyne mengler. Ellers framviser middene et enormt spenn i utseende.
Gruppen viser et stort spenn i levemåter og omfatter nedbrytere, parasitter på planter og dyr, soppetere og rovdyr. En del arter er alvorlige skadedyr i jordbruket, men det er også arter som er meget viktige nyttedyr.
Middene legger egg, ganske mange er parthenogenetiske. Utviklingen skjer gjennom et larvestadium med seks bein til et nymfestadium som har åtte bein som de voksne.
Medlemmer av denne gruppen finnes over alt der det forekommer liv på landjorda. Noen arter lever også i strandsonen i havet, men de finnes ikke i åpne vannmasser. Svært mange er parasitter i dyr eller planter.
Inndelingen følger [1].
Acariformes er en gruppe (orden eller overorden) av edderkoppdyr som omfatter de fleste av middene. Denne gruppen finnes nær sagt over alt på landjorda. De fleste av de velkjente middgruppene hører til i denne ordenen, et unntak er flåttene, som hører til Parasitiformes.
Multimedia w Wikimedia Commons Acariformes – najbardziej zróżnicowany nadrząd roztoczy (Acari). Zalicza się do niego przeszło 32 000 opisanych gatunków w 351 rodzinach. Szacuje się, że w sumie jest w tym nadrzędzie od 440 000 do 929 000 gatunków.
Acariformes dzielą się na dwie główne grupy: Sarcoptiformes i Trombidiformes, oraz wydziela się z nich parafiletyczną grupę Endeostigmata, która zawiera prymitywne formy.
Acariformes – najbardziej zróżnicowany nadrząd roztoczy (Acari). Zalicza się do niego przeszło 32 000 opisanych gatunków w 351 rodzinach. Szacuje się, że w sumie jest w tym nadrzędzie od 440 000 do 929 000 gatunków.
Acariformes dzielą się na dwie główne grupy: Sarcoptiformes i Trombidiformes, oraz wydziela się z nich parafiletyczną grupę Endeostigmata, która zawiera prymitywne formy.
Acariformes é uma superordem de Artrópodes da subclasse Acarina.
Duas ordens são reconhecidas:[1]
Acariformes é uma superordem de Artrópodes da subclasse Acarina.
Acariformele (Acariformes) sunt un supraordin de acarieni, care nu au stigmate vizibile, iar perii tactili și chemoreceptori conțin actinochitină - un substanță organică optic activă, care posedă birefringență în lumină polarizată. Sunt descrise circa 32 000 specii, care sunt clasificate în 2 clade: Sarcoptiformes (cu 2 ordine: Astigmata, Oribatida) și Trombidiformes (cu 2 ordine: Prostigmata și Sphaerolichida).
Acariformele (Acariformes) sunt un supraordin de acarieni, care nu au stigmate vizibile, iar perii tactili și chemoreceptori conțin actinochitină - un substanță organică optic activă, care posedă birefringență în lumină polarizată. Sunt descrise circa 32 000 specii, care sunt clasificate în 2 clade: Sarcoptiformes (cu 2 ordine: Astigmata, Oribatida) și Trombidiformes (cu 2 ordine: Prostigmata și Sphaerolichida).
Lårkvalster (Actinotrichida eller Acariformes) är en av två överordningar av underklassen kvalster[1]. Det svenska namnet anspelar på att låret är benets första fria led[2]. Höftleden är fast integrerad på buksidan. Det finns över 30 000 arter av lårkvalster.
Lårkvalster delas in i två ordningar (enligt Krantz och Walter 2009[1]);
Denna Spindeldjurs-relaterade artikel saknar väsentlig information. Du kan hjälpa till genom att tillföra sådan.
Lårkvalster (Actinotrichida eller Acariformes) är en av två överordningar av underklassen kvalster. Det svenska namnet anspelar på att låret är benets första fria led. Höftleden är fast integrerad på buksidan. Det finns över 30 000 arter av lårkvalster.
Lårkvalster delas in i två ordningar (enligt Krantz och Walter 2009);
Trombidiformes Sphaerolichida Prostigmata Sarcoptiformes Endeostigmata Oribatida "Hornkvalster" (inklusive Astigmatina/Astigmata)У складі кутикули, що покриває щетинки акариформних кліщів, присутній шар актінохітину, який викликає подвійне променезаломлення плоскополярізованного світла. Ця ознака, а також наявність трихоботрии і деякий інших чутливих щетинок відрізняє представників даного надряду від інших груп кліщів і вказує на монофілії цієї групи.
.png){kind=small}
Це незавершена стаття з арахнології.Acariformes Zakhvatkin, 1952
Отряды и подотряды
Акарифо́рмные клещи́[1] (лат. Acariformes) — надотряд паукообразных из подкласса клещей (Acari). Насчитывают свыше 30 тысяч видов[2]. Для клещей этого надотряда характерен анаморфоз — достраивание сегментов в ходе жизни[2].
В составе кутикулы, покрывающей щетинки акариформных клещей, присутствует слой актинохитина (англ. actionochitin), который вызывает двойное лучепреломление плоскополяризованного света[2]. Этот признак, а также наличие трихоботрий и некоторый других чувствительных щетинок отличает представителей данного надотряда от других групп клещей и указывает на монофилию этой группы[2].
По новой классификации (2009, 2011), кладам Sarcoptiformes и Trombidiformes придан ранг отрядов, а бывшим отрядам и подотрядам — статус подотрядов и инфраотрядов соответственно[3][4]. Для сравнения приводится альтернативная классификация по данным Дж. Халлана (Joel Hallan)[5].
Акарифо́рмные клещи́ (лат. Acariformes) — надотряд паукообразных из подкласса клещей (Acari). Насчитывают свыше 30 тысяч видов. Для клещей этого надотряда характерен анаморфоз — достраивание сегментов в ходе жизни.
진드기상목(Acariformes) 또는 복모류(複毛類)는 진드기아강의 2개의 상목 중의 하나이다.[1] 모두 응애이다. 351개 과에 32,000여 종 이상이 기록되어 있으며, 미기록종까지 포함하여 전체 440,000종부터 929,000종까지로 추산하고 있다.
,_Lorryia_formosa.jpg)
,_Lorryia_formosa.jpg)
.jpg)
