Bazge, murwer an jî mûrîwer/morîwer (Sambucus) ji cinsê Vibirnum, deviyek ji famîleya adoksasiyan (Adoxaceae) e û li Kurdistanê jî digihê.
Navê wê yê giştî, ango navê cinsê Sambucus sala 1753'yê ji aliyê Carl von Linné ve, di Species Plantarum, cild 1, rûpel 269-270'yê de hatiye dayîn. Navdara vê cinsê bazgeya reş (Sambucus nigra) e.
Zêdetirî deh cureyên bazgeyê hene:
Murwera bifêkî ya şîn (Sambucus cerulea):
Kulîlka wê
Fêkî
Fêkî
Cureyên din ên Sambucus racemosa:
Fêkiyên Sambucus racemosa var. arborescens
Fêkiyên Bazgeya genî (Sambucus racemosa subsp. pubens)
Bazge, murwer an jî mûrîwer/morîwer (Sambucus) ji cinsê Vibirnum, deviyek ji famîleya adoksasiyan (Adoxaceae) e û li Kurdistanê jî digihê.
Navê wê yê giştî, ango navê cinsê Sambucus sala 1753'yê ji aliyê Carl von Linné ve, di Species Plantarum, cild 1, rûpel 269-270'yê de hatiye dayîn. Navdara vê cinsê bazgeya reş (Sambucus nigra) e.
Zêdetirî deh cureyên bazgeyê hene:
Bazgeya awistraliyayî (Sambucus australis) Bazgeya kanadayî (Sambucus canadensis) Murwera bifêkî ya şîn (Sambucus cerulea) Bazgeya Çînê (Sambucus javanica) Bazgeya meksîkî (Sambucus mexicana) Bazgeya reş (Sambucus nigra) Bazgeya kanaryayî (Sambucus palmensis) Bazgeya Perûyê (Sambucus peruviana) Bazgeya Floridayê (Sambucus simpsonii) Bazgeya dêmî (Sambucus velutina) Murwera bifêkî ya reş (Sambucus melanocarpa) Murwera bifêkî ya sor (Sambucus racemosa) Bazgeya sor a Pasîfîkê (Sambucus callicarpa) Bazgeya sor a çînî (Sambucus chinensis) Bazgeya sor a korêyî (Sambucus latipinna) Bazgeya sor a bejî (Sambucus microbotrys) Bazgeya sor a amerîkayî (Sambucus pubens) Bazgeya genî (Sambucus racemosa) Bazegya sor a Japon (Sambucus sieboldiana) Bazgeya sor a qefqazî (Sambucus tigranii) Bazgeya sor a çînî (Sambucus williamsii) Bazgeya zer (Sambucus australasica) Bazgeya spî (Sambucus gaudichaudiana) Bazgeya esûsekî ya asyayî (Sambucus adnata) Bazgeya esûsekî ya ewropayî (Sambucus ebulus)
taksonomy Klasse: Spermatopsida (Siedplanten) Skift: Dipsacales Famylje: Muskuskrûdfamylje (Adoxa moschatellina) soarte Sambucus (Flear) De Flearen (Sambucus) is in skaai fan hurdgroeiende strûken of lytse beammen.
Yn de maitiid (ein maaie-juny) drage se skermstrûzen fan wite of krêmekleurige blommen, dêrnei komme lytse reade, blauëftige of swarte fruchten, dy't beien neamd wurde, mar feitlik stienfruchten binne. Der binne ek flearen mei goudkleurich en pears blêd en en rôze blommen. Jonge tûken binne grien, krûdeftich, binne beset mei koarkwarten, befetsje in wyt, spûnzich moarch en ferhoutsje letter.
De Flearen hawwe ferlit fan stikstofrike grûn, mar fierders binne der gjin bysûndere waakstbetingsten.
Yn de hiele wrâld binne der 25 soarten, dêr't trije fan yn Nederlân en Belgje foarkomme:
Dan binne der noch de neikommende rassen, spesjaal foar de produksje fan beien mei in heech kleurstofgehalte: 'Skondol', 'Samyl', 'Sampo', 'Mammut' en 'Haschberg'.
Fanâld wurde der allerhanne genêskreftige eigenskippen oan de flear taskreaun, foaral at er by of op in deahúske groeide. De seane bast (nei boppe ta skyld) befoardere it switten en it opjaan fan iten. At de bast nei ûnderen ta ôfskyld wie befoardere dat de trochgong. Fierders waard flear tapast by de flearen (jicht) en in ôflûksel fan de bast koe tsjinje as eachwetter.
Yn Wierum ferballe men koarts yn in flearbeam (lokaal: bossebeam). Yn de Wâlden koe men in kweade geast mei in fleartûke út de bedstee ferjeie.
In splinter fan flearhout, ferkrige troch it snijen fan in krús yn de bast, wie goed tsjin pine yn'e mûle. By hûzen waard in flear set om miggen oan te lûken en sa út it hûs te hâlden en it soe ek mycheamels op in ôfstân hâlde.
Sawol de blommen as de beien wurde brûkt foar it meitsjen fan wyn; de beien wurde ek ferwurke ta jenever, likeur en sjem, sjerp of sjelei. De beien kinne better net rau iten wurde om't se in licht fergiftige stof befetsje, it saneamde sambunigrine, dat troch sieden ûnskealik makke wurdt. Alle griene parten fan de flear kinne net iten wurde fanwegen de stof glukoside.
Fierders wurde de blommen wol ferwurke yn oaljekoeken en kin der ranja fan makke wurde.
Yn Bearse wurdt nôtjenever op basis fan flearbeisop bottele, it Beers Vlierke. Dizze drank smakket swiet. En yn Lommel bestiet in likeur op basis fan flearbeien mei de namme Klotsenbos.
In útholle rjochte stâle waard troch bern wol in bos (klapbus, sjitbus) fan makke en koe ek tsjinje as pylkpunt.
Yn in dûbbel-bline stúdzje is dúdlik wurden dat flearbeien in posityf effekt hawwe by de behanneling fan ynfluenza B.[1]
In lytse stúdzje, mei 60 persoanen, út 2004 liet sjen dat sa'n 90% fan de gryppasjinten (90% ynfektearre mei it A-firus) dy't in flearbeie-ekstrakt hân hienen nei trije dagen al hieldal frij wienen fan grypferskynsels; dejingen dy't in plasebo krigen hiene dienen der seis dagen oer en brûkten boppedat mear pinestillers en noassprays. Bywurkings waarden net sjoen. Dizze stúdzje liet sjen dat it foar ynfluenza A wat docht, seit ûndersiker Erling Thom, fan de Universiteit fan Oslo.[2]Der wurdt toch dat de ant-oksidanten yn it úttreksel it ymmúnsysteem stimulearje en dat wer oare stoffen in ûntstekkingsremjend effekt hawwe.
Foar de Germanen wie de flearbeam hillich en wijd oan de god Tonger. De flear beskerme tsjin kweade geasten troch harren oan te lûken. In flear mocht net samar omkapt wurde, earst moast der respekt betoand wurde. It snoeisel waard op de grûn lein sadat mooglik oanwêzige geasten de grûn ynkrûpe koenen.
By begraffenissen waarden wol fleartûkjes op de kiste lein en deagravers woene wol flearblommen yn de klean stekke at hja in deade helje moasten. At in flear der ôfhelle waard soe der immen komme te stjerren.
Nei de komst fan it Kristendom waard de flear frijwat min makke. Judas Iskariot soe him nei it ferrie fan Jezus oan in flearbeam ophongen hawwe.
flearstrûk
flearbeiestring
twa stâleklieren op knoop by de flear
koarkwarten op in flear
De flear is weardplant foar de mikroflinters Epagoge grotiana, Anania coronata en Udea prunalis.
De Flearen (Sambucus) is in skaai fan hurdgroeiende strûken of lytse beammen.
Tekst üüb Öömrang Halbuumer (Sambucus) san en plaantenskööl uun det famile faan a Moschuskrüüsplaanten (Adoxaceae). Diar hiar tjiin bit twuntag slacher tu, uun Madeleuroopa waaks trii.
S. adnata – S. australasica – S. australis – S. canadensis – S. cerulea – S. chinensis – S. ebulus – S. gaudichaudiana – S. henriana – S. javanica – S. maderensis – S. nigra – S. palmensis – S. peruviana – S. racemosa – S. siberica – S. strumpfii – S. tigranii – S. wightiana – S. williamsii
Halbuumer (Sambucus) san en plaantenskööl uun det famile faan a Moschuskrüüsplaanten (Adoxaceae). Diar hiar tjiin bit twuntag slacher tu, uun Madeleuroopa waaks trii.
Heulenteul ouch waal Eulenteul, Heulenteer of Heulentaer geneump (Latien: Sambucus. Nederlands:Vlierbessenstruik of Vledder) is ein gesjlach van sjnelgreujende heëstersaorte of klein buim en zint in te deile biej de kamperfoelie-èchtige. In de lente drage ze tuule van witte of crèmekleurige blome, gevolg door klein roaj, blawechtige of zjwarte vruchte. Ouch kump d'r 'ne vlier veur mèt 'n paars blaad en raoze bleum.
Daenaeve zint d'r de volgende rasse sjpeciaal veur de preductie van besse mèt ein hoag kleursjtofgehalte: 'Skondol', 'Samyl', 'Sampo', 'Mammut' en 'Haschberg'.
Waereldwied kènt 't geslach 25 saorte, wovan d'r drie in Nederland en Belsj veurkómme:
Zoawaal ’t blaad, de bloesem es ouch de vruchte van de heulenteul woorte vreuger, mèr noe soms ouch nog, door völ luuj gebruuk veur allerlei toepassinge. De Grieke en Remeine gebruukde de heulenteul es genaesmiddel.
Thee van de blajer wirk bloodreinegend. Thee van de blome versjterk de aafwaer. Gekaokde besse versjterke de sjtofwisseling en waere ingezat taenge ischias en reuma. Vlierbessesiroap is good veur de kael biej 'n verkawdheid. 't Hulp de koarts te óngerdrökke biej griep.
Gekneusde blajer biejeingebónje baove 'n deur of raam hawwe mögge op aafsjtand. Kranse van vliertek lègk me euver de köp van paerd óm lestige vlege op aafsjtand te hawwe.
Zoawaal de bleum es de besse waere gebruuk veur 't make van wien; de besse waere ouch verwirk tot sjnaps en sjem of sjeleij. Vreuger woorte de besse van de kroetvlier ouch gebruuk voor ’t verve van sjtóf. De besse van kroetvlier kènne baeter neet rauw waere gegaete aangezeen ze lich verguftig zeen. Ze bevatte de nao dit gesjlach geneumde sjtof sambunigrine, die door kaoke ónsjadelik wirt gemaak.
Van de bloomsjerme kènne vlierbloesembeignets waere gemaak, ein toetje. Hiejveur mótte dees in 'n besjlaag waere geduip en daonao in ruum vèt goudbroen waere gebakke.[1]
Vlierbloesem lieët me aeve trèkke in water en gefilterd kènt me daovan limmenaad make dae verfrisjend en zjweitaafdrievend wirk, sjpeciaal biej verkawdheid. Dit kènt ouch mèt de jóng sjöt gedaon waere in de periood van Sint Jan (24 juni) die dan op zien krachtigste zint.
Vlierbesse waere altied gekaok, ze bevatte völ vitamines. Ze gaeve eine pittige sjmaak biej 't toevoge aan kroezjelesjem. Me kènt ouch van vlier zelf 'ne sjterke sjem (confituur) of siroap make. Gezeef is deze siroap 'n good hoosmiddel taenge kael- en boekpien.
In Beerse wirt graanjenever op basis van vlierbessesaap gebotteld, 't Beers Vlierke. Dees sjtreekdrank haet 'ne zeute sjmaak. En in Lommel besjeit 'ne likeur op basis van vlierbesse, Klotsenbos geneump.
De vlier is de favoriete waardplant (gastheër) veur de microvlinders Epagoge grotiana, Phlyctaenia coronata en Udea prunalis van de sjummel (zjwam) Judasoar. De besse van de heulenteul zint ein belangrieke brón van voedsel veur völ veugel.
'ne Vlierbloomtros
'ne Vlierbessetros
Tweë sjtengelkliere op 'ne knoup biej vlier
Lenticelle op vlier
Heulenteul ouch waal Eulenteul, Heulenteer of Heulentaer geneump (Latien: Sambucus. Nederlands:Vlierbessenstruik of Vledder) is ein gesjlach van sjnelgreujende heëstersaorte of klein buim en zint in te deile biej de kamperfoelie-èchtige. In de lente drage ze tuule van witte of crèmekleurige blome, gevolg door klein roaj, blawechtige of zjwarte vruchte. Ouch kump d'r 'ne vlier veur mèt 'n paars blaad en raoze bleum.
Daenaeve zint d'r de volgende rasse sjpeciaal veur de preductie van besse mèt ein hoag kleursjtofgehalte: 'Skondol', 'Samyl', 'Sampo', 'Mammut' en 'Haschberg'.
Da Holler (Holunder, Sambucus) isch a verhólzte Staud óder a kloaner Pam. Man fintet’n in der Nechnt va Pauernhéf, af Kulturgrind, pan Wåltrånt. Friaher håt man en in Mittleurópa nébm die Pauernhaiser gsétzt, weil man in ihm an gutn Geist gségn håt. Dés isch versténtlich, wénn man dénkt, wia viel Nutzn der Hóller håt. Die weißlichn Pluah verwéndet man fir Tee, Hóllersåft unt Hóllersirup, die schwårzn Bér fir Marmelad, Såft, óder als Åpfiahrmittl. As Hólz kånn man fir Kinderspielzuig verwéntn, as Mårk van Hólz håbm friaher die Uhrmåcher gnutzt. Die Laber stinkn, wénn man sie derreip. Der Hóller, va dén då die Réd isch, hoaßt in der Hoachspråch „Schwarzer Holunder“. Er isch in gånz Európa ånzutréffn unt wert schón mindigstns seit’n Åltertum als Heilpflånz verwéndet; pa die Germanen isch’r in der Géttin Freyja gweicht gwésn.
Als Hóller kånn man aa in „Trauben-Holunder“ (mancherórts Hirsch-Hóller; Sambucus racemosa) bezeichnen, der ébmfålls pa uns wåxt. Seine roatn Bér wern aa verwéndet, wénn sie aa leicht giftig sein, wia dé van schwårzn Hóller.
Der Hóller kimmp in an Kinderreign vór:
Ringel ringel reihen,
sind wir Kinder dreien,
sitzen unterm Hollerbusch,
machen alle husch, husch, husch.
Die Kiddeboom, Kitjeboom af Kiddene Boom (Sambucus), ap düütsk "Holunder", häd Blosseme, do Köike heete, un (bie mooniche Oarde swotte) Bäie, do der Kidde heete, af Kiddebäie. Dät Holt hat fon Älloodenholt, af uk Knalbussenholt. Uut Kiddebäien-Holt moakeden do Wäänte sik Knallbussen. Dan wude deermäd scheeten. Me kon uk Kiddetee fon do Kidde-Blöiten moakje of Kiddewien. Do Blöiten wäide uk wäil in Ponkuke-Dee stat un dan inne Friteuse of in n'eenfachen Pot mäd Fat uutboaken. Fon do swotte Bäie moakje moan Sap. Die is uk goud inne Winter bie Ferkoaleräi. Die Sap wät dan heet droanken.
ne Blöite
Kiddeboom (Sambucus nigra) mäd Kidde
Ne gans litje Oard fon Kiddeboom (Sambucus ebulus) mäd Köike
Die Kiddeboom, Kitjeboom af Kiddene Boom (Sambucus), ap düütsk "Holunder", häd Blosseme, do Köike heete, un (bie mooniche Oarde swotte) Bäie, do der Kidde heete, af Kiddebäie. Dät Holt hat fon Älloodenholt, af uk Knalbussenholt. Uut Kiddebäien-Holt moakeden do Wäänte sik Knallbussen. Dan wude deermäd scheeten. Me kon uk Kiddetee fon do Kidde-Blöiten moakje of Kiddewien. Do Blöiten wäide uk wäil in Ponkuke-Dee stat un dan inne Friteuse of in n'eenfachen Pot mäd Fat uutboaken. Fon do swotte Bäie moakje moan Sap. Die is uk goud inne Winter bie Ferkoaleräi. Die Sap wät dan heet droanken.
ne Blöite
Kiddeboom (Sambucus nigra) mäd Kidde
Ne gans litje Oard fon Kiddeboom (Sambucus ebulus) mäd Köike
Rayan icha Sawku (genus Sambucus) nisqakunaqa huk thansakunam, mayninpipas sach'akunam, yuraq tuktuyuq, yana icha puka ruruyuq, pichqa icha kimsa chunka rikch'aq (yachaqpa yuyayninkamas), Iwrupapi, Asyapi, Abya Yalapipas.
Antikunapi kay rayan rich'aqkunam wiñanku:
Yana rayan (Sambucus nigra)
Puka rayan (Sambucus racemosa)
Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Rayan
Rayan icha Sawku (genus Sambucus) nisqakunaqa huk thansakunam, mayninpipas sach'akunam, yuraq tuktuyuq, yana icha puka ruruyuq, pichqa icha kimsa chunka rikch'aq (yachaqpa yuyayninkamas), Iwrupapi, Asyapi, Abya Yalapipas.
Sambucus is a genus o flowering plants in the faimily Adoxaceae.
She genus dy 5-30 dooieyn dy viljyn ny crouwyn eh Sambucus. Ta duillagyn fedjagagh eck, blaaghyn beggey baney, as berrishyn dooey ny jiargey son y chooid smoo.
Ta glycosaid ayns fraueyn, gass, duillagyn as rass viljyn Sambuca, as eshyn jannoo keeaneed. Ta alkaloyd nieunagh ayns blaaghyn as berrishyn neuappee y dooie.
Ny yei shen, ta berrishyn appee as blaaghyn tramman (Sambucus nigra) yn-ee.[1]
She genus dy 5-30 dooieyn dy viljyn ny crouwyn eh Sambucus. Ta duillagyn fedjagagh eck, blaaghyn beggey baney, as berrishyn dooey ny jiargey son y chooid smoo.
Sambucus is a genus o flowering plants in the faimily Adoxaceae.
Sammuco (Napulitano) - X (Abbruzzese) - X (Calavrese) - Sammuche (Lazziale) - X (Mulisane) - X (Pugliese) - X (Lucano)
'O sammuco (Sambucus pe llatino) è nu gennere facenne pparte â famiglia d''e Caprifoliacee ca cumprenne specie arvustive 'e medio-granne dimensione quacche vota 'n furma 'e n'arvero piccerillo, communissimo luongo 'e sepe campestre, 'int'ê vuosche planiziare e submuntane e vicino ê casolare 'e campagna, nunché â periferia d''e città, addò arrappresenta nu rellitto d''a veggetazione spuntanea.
On sawou (on dit eto on sawri, on seucea, on suzon), c' est on bouxhon avou on tinre bwès (mins ki durit cwand i sowe), ki florixh blanc, et dner des ptits noers poes.
El Walonreye, i florixh e moes d' djun ey est e poes diviè l' moes d' setimbe.
Il a ene foirt graevleuse eschoice.
No e sincieus latén Sambucus nigra
Li sawou n' est nén del minme indje k' el sawou d' aiwe.
Alez s' vey e splitchant motî po des linwincieusès racsegnes so les mots "sawou", "sawri", seucea et "suzon".
Li sawou sierveut po les efants fé des bouxhales.
C' est eto ene plante ås maladeyes. On ndè fwait do sirop pol tosse.
Po fé des mantches di piyotche. El fåt leyî rsouwer 6 moes. [1]
Ombion d' on djonne åbe
Ombion d' on vî åbe
Poes, bén maweurs
Li schoice
On sawou (on dit eto on sawri, on seucea, on suzon), c' est on bouxhon avou on tinre bwès (mins ki durit cwand i sowe), ki florixh blanc, et dner des ptits noers poes.
El Walonreye, i florixh e moes d' djun ey est e poes diviè l' moes d' setimbe.
Il a ene foirt graevleuse eschoice.
No e sincieus latén Sambucus nigra
ôtès sôres di suzons : Sambucus racemosa Sambucus ebulusLi sawou n' est nén del minme indje k' el sawou d' aiwe.
Alez s' vey e splitchant motî po des linwincieusès racsegnes so les mots "sawou", "sawri", seucea et "suzon".
Sambucus
Los saücs (var. saüquèrs, sambucs, suaücs, suecs, suecaus, saücaus, sòics, saves), arbustes e plantas erbacèas del genre Sambucus, apertenon a la familha de las Caprifoliaceae. Los trabalhs recents en sistematica situan ara aquel genre dins las Adoxaceae. Lo saüc es una planta nitrofila, sa preséncia indica doncas un sòl ric en azòt.
Los saücs lenhoses son d'arbustes de flors blancas o de color crèma que se transforman de seguida en pichons ramelets de baias rojas, blus o negras. Los aucèls balhan fòrça valor a aquelas baias.
En Euròpa i a tres espècias de saücs :
De vliere (Sambucus) is e geslacht van bedektzoadign in de famielje van de muskuskruudachtign (Adoxaceae), orde Dipsacales. Vroegre was y geplatst in de famielje van de kamperfoelieachtign (Caprifoliaceae), mor êrschikt deur beetre geeneetiesche kennisse. Y omvat tusschn 5 en 30 sôortn van wientrekoale struukn of klêene boomn en kruudachtige oovrebluuvnde plantn.
't Geslacht komt vôorn in gemoatigde toe subtroopiesche streekn in de weirld. Mêer wydverspryd in 't Nôordlik Oafroend, is 't vôorkomn in 't Zuudlik beperkt toe dêeln in Australoazje en Zuud-Amerika. Veele sôortn zyn wyd en zyd gekwikt vor undre sierlikke bloarn, blommn en vruchtn [2].
De bloarn zyn vêerdêelig mê 5–9 bladjes (zeldn 3 of 11). Iedre bladje is 5 – 30 cm lank, en de bladjes ên gezoagde bôordn. Dr zyn grôote pluumn mê klêene witte of krèèmkleurige blommn in de loate lente; deze oentwikkln no trostjes van klêene zwarte, blowzwarte of rôo bessn (zeldn gilwe of wit).
De blommn van Sambucus nigra wordn gebruukt vo vlierblomme-oftreksl vôort te briengn. De Fransmans, Ôostnrykrs en inweunrs van Middn-Europa maakn vlierblomme-syroope uut vlierblommn, wada toegevoegd wordt an Palatschinken in de platse van bosbessn. Menschn uut Centroal-, Ôost-, en Zuudôost Europa passn e glykoardige methode toe vo syroope te maakn die verdind wordt mê woatre en gebruukt lik e drank. Ip boazies van die syroope, ê Fanta e drank ip de mart gebrocht die "Shokata" êet[5] die weirldwyd verkocht wordt. In de Verêenigde Stoatn wordt die Fransche vlierbessesyroope gebruukt vo spekkn mê vliersmoake te maakn. St. Germain, e Fransche liekeur, kryg ze smoake van vlierebloesms. Ook Hallands Fläder, e Zweedsche sterke drank, is gekruud mê vliereblommn.
Oendanks de glyknisse in noame wordt de Italjoansche liekeure sambuca mêest gemakt mê essensjêele ooljes deur stoomdiestieloasje getrokkn uut steranys (Illicium verum) en venkle (Foeniculum vulgare). 't Bevat ook uuttreksls van vliereblommn vo dr e blommesmoake an te geevn en de likeursmoake te verzochtn.
In Duutsland wordn dr yoghurt-dessèèrs gemakt zowêl mê de bessn lik mê de blommn.
Wyn, sappn, en konfieteure wordn gemakt mê de bessn of blommn. Fruuttoartn en lekkernyn bestoan ip boazies van de bessn. In Italië (in 't byzoendre in Piedmonte), Duutsland en Oostenryk wordn de blomoofdjes gepanneerd, gefrietteurd en ton ipgediend lik e dessèèr of zoetigeid mê suukr en kannêel bestrôojd, gekend lik "Hollerküchel".
Uutgeholde vlieretwygsjes ên tradiesjonnêel gebruukt gewist lik buuzetjes vor esdôornboomn of te tappn vor esdôornsyroope [6].
In Roemenië, wordt tradiesjonêel e lichtjes gegiste drank (genoamd "socată" of "suc de soc") gemakt deur de blommn te loatn trekkn in woatre mê gist en cietroene gedeurnde 2–3 doagn. E glykoardige drank bestoat in 't Verênigd Keunienkryk, mor in da gevol wordt nog mêer gistienge toegeloatn deur oendr druk te werkn in e geslootn flassche vor e sissnde drank te maakn die vliere-champagne genoamd wordt.
Siervarjeteitn van Sambucus wordn gekwikt in ooviengn vor undre ipvollnde blommn, vruchtn en bloarn.
Inêemsche sôortn vliere wordn dikkrs geplant vo d' inêemsche vlienders en veugls 't oendresteunn.
Sambucus nigra is medicienoal gebruukt gedeurnde êewn [7][8]. Sommigte verlôopige stuudjes toogn da vliere e mitboar effekt zoed ên ip 't geneezn van griep, 't verlichtn van allergiejn en van andoeniengn van de luchtweegn [9][10].
De vliere wordt gebruukt in de Chieneesche geneeskunde, ipgelost in wyn, teegn rheumatiek en by traumas [11].
Takkn van de vliere wordn ook gebruukt vo de fujara, koncovka en andre byzoendre Slovoaksche fluutn te moakn. Glykoardige muziekinstrumentn (furulya) wordn van zwarte vliere (fekete bodza) gemakt in Hongarye en andre dêeln van Ôost-Europa.
De rype, gekokte bessn (pulpe en velln) van de mêeste vliern zyn eetboar [12][13]. Echtre zyn de mêeste oengekokte bessn en andre dêeln van plantn uut da geslacht vergiftig. Sambucus nigra is d êenige sôorte die beschowd wordt nie giftig te zyn, mo 't is nog oaltyd an te beveeln da de bessn lichtjes zoen gekokt wordn vo kulienèère reedns [12]. De bloarn, twygn, takkn, zoadn, en wortls van vliern kunn blowzeur doen ontstoan in de stofwisslienge. Otr vuldoende van die glykosydn ipgenoomn zyn oentstoatr e gevoarlikke ipstaaplienge in 't lichaam.
In 1984 wierdr e groep van vuufentwientig menschn ziek, blykboar deur 't drienkn van vlieresop geprest van vês, oengekokte bessn van Sambucus mexicana, bloarn en stiengls. Echtre êrsteldn die vuufntwientig undre zêere, woaroendre êen die no 't ospedal moste achtr datn vuuf gloazn gedroenkn ad [14]. Zukke feitn wordn mo zeldn vermeld.
De bessn zyn styf weirdevul vo veele veugls. In Nôord-Kalifornië zyn de vlierbessn geirn geetn deur migreernde band-steirtige duuvn (Patagioenas fasciata). Zwermn kunn e hêele struuke leegeetn in mindre dan 'n eure. Vliern zyn e voedsplante vo de larvn van sommigte sôortn schubvleuglign woaroendre de bastoardsatynvliendre (Euproctis chrysorrhoea, de gilwe tygre (Spilosoma lutea), de perziekkruuduul (Melanchra persicariae), de nachtpowooge (Saturnia pavonia), de geweune spikklspannre (Ectropis crepuscularia) , vliervliendre (Ourapteryx sambucaria) en de v-dwergspannre (Chloroclystis v-ata). 't Verplette gebloarte en 't oenrype fruut ên e sterke slichte reuke.
Desmocerus californicus dimorphus, e keevre uut Kalifornië wordt vrêe dikkers gevoenn roend vliern. De wuuvetjes leggn undre eiers ip de stammn. De larvn kommn uut en leevn in de stiengls.
Dôod oet van de vliere is 't uutverkôorn leefgebied van de paddestoel Auricularia auricula-judae ook gekend lik judas-ôore-paddestoel [15].
't Merg van de vliere is gebruukt gewist deur orloozjemoakrs vor undre werktuugn te kuusschn vôo ingewikkld werk te begunn [16].
Vliern stoan geweunlik dichte by boerderyn en by uuzn. 't Is e plante die goed veele stikstof verdroagt en die 't dus goed doet ip platsn mê veele orgoaniesche ofvol. Vliern wordn in Grôot-Brittanje dikkers lik aagn gebruukt omda ze gemakklik aansloan, undre loatn in e vorm zettn en deur mekoar gruujn, zoda ze rechtuut greed zyn lik aage. Vliern doen nie moejlik oovre groendsôorte of zeurtegroad en ze kunn oovrol gruujn wo dat kloar genoeg is [17].
De folklôore is belangryk en kut in teegnsproake zyn.
De vliere (Sambucus) is e geslacht van bedektzoadign in de famielje van de muskuskruudachtign (Adoxaceae), orde Dipsacales. Vroegre was y geplatst in de famielje van de kamperfoelieachtign (Caprifoliaceae), mor êrschikt deur beetre geeneetiesche kennisse. Y omvat tusschn 5 en 30 sôortn van wientrekoale struukn of klêene boomn en kruudachtige oovrebluuvnde plantn.
't Geslacht komt vôorn in gemoatigde toe subtroopiesche streekn in de weirld. Mêer wydverspryd in 't Nôordlik Oafroend, is 't vôorkomn in 't Zuudlik beperkt toe dêeln in Australoazje en Zuud-Amerika. Veele sôortn zyn wyd en zyd gekwikt vor undre sierlikke bloarn, blommn en vruchtn .
De bloarn zyn vêerdêelig mê 5–9 bladjes (zeldn 3 of 11). Iedre bladje is 5 – 30 cm lank, en de bladjes ên gezoagde bôordn. Dr zyn grôote pluumn mê klêene witte of krèèmkleurige blommn in de loate lente; deze oentwikkln no trostjes van klêene zwarte, blowzwarte of rôo bessn (zeldn gilwe of wit).
Аю баланы — аклы-аллы вак кына чәчкә аткан, кызыллы-сарылы кушар-кушар җимеш биргән, аксыл кабыклы куак үсемлек.
Аю баланы — аклы-аллы вак кына чәчкә аткан, кызыллы-сарылы кушар-кушар җимеш биргән, аксыл кабыклы куак үсемлек.
↑ Integrated Taxonomic Information System — 1996. ↑ таксономическая база данных Национального центра биотехнологической информации США / National Center for Biotechnology Informationინჭირია (Sambucus), პიოლამ ჩანარეფიშ გვარი ჩხოროტყეფიშობურეფიშ ფანიაშე. ინჭირია ბართვი ვარდა მორჩილი ჯა რე, ოშა-გოშათ მიარეწანიანი ოდიარე რე. ინჭირიაშ ფურცელეფი სუაშობური რე, ართიანიშ სააწმარენჯოთ მიკოჩანა ღერს, პიოლეფი ხუთწვანდამი რე, აქტინომორფული, ფარიშ ვარდა ქორგაშ მოგვენო აკოკორობილი. გუმნაღელი წვენამი რე, უჩა ვარდა ჭითა კანკარი. ინჭირია გოფაჩილი რე ჟირხოლო გვერდოსფეროშ ზჷმიერ დო სუბტროპიკულ ზონეფს (ცენტრალურ დო ობჟათე აფრიკაშ მოხ). ჩინებული რე ინჭირიაშ 40 გვარობა. თინეფს შქას საქორთუოს 2 - ინჭირია (თახვანტკია) (Sambucus nigra) დო დორხველი ინჭირია (Sambucus ebulus), ნამუთ ბელეშია ოდიარამი ჩანარი რე. ინჭირიას თინი 0,5-1,5 მ სიმაღალაშ დოღარილი ღერი უღუ, ფენჯგირეშობურ ბიბლეფო აკოშაყარელი პიოლეფით, რგვალი უჩა გუმნაღელი. ინჭირია ჩანს ტყაშ ორტყაფუს - ფურცელამ ტყალეფს. ტყაშ პიჯეფს დო შხვა აბანეფს, კანაკლე აკმოქჷმინუნს რაყას. ინჭირიაშ პირი იკათუანს ეთერუან ზეთის; ინჭირიაშ დუნადგინას მედიცინას გჷმირინუანა.
ინჭირია Sambucus ebulus
უჩა ინჭირიაშ პირი
ინჭირიაშ ბიბლა
ინჭირიაშ კულტივირაფა ავსტრიას
ინორტუაფაშო ზათი სქირე ინჭირია
ინჭირია (Sambucus), პიოლამ ჩანარეფიშ გვარი ჩხოროტყეფიშობურეფიშ ფანიაშე. ინჭირია ბართვი ვარდა მორჩილი ჯა რე, ოშა-გოშათ მიარეწანიანი ოდიარე რე. ინჭირიაშ ფურცელეფი სუაშობური რე, ართიანიშ სააწმარენჯოთ მიკოჩანა ღერს, პიოლეფი ხუთწვანდამი რე, აქტინომორფული, ფარიშ ვარდა ქორგაშ მოგვენო აკოკორობილი. გუმნაღელი წვენამი რე, უჩა ვარდა ჭითა კანკარი. ინჭირია გოფაჩილი რე ჟირხოლო გვერდოსფეროშ ზჷმიერ დო სუბტროპიკულ ზონეფს (ცენტრალურ დო ობჟათე აფრიკაშ მოხ). ჩინებული რე ინჭირიაშ 40 გვარობა. თინეფს შქას საქორთუოს 2 - ინჭირია (თახვანტკია) (Sambucus nigra) დო დორხველი ინჭირია (Sambucus ebulus), ნამუთ ბელეშია ოდიარამი ჩანარი რე. ინჭირიას თინი 0,5-1,5 მ სიმაღალაშ დოღარილი ღერი უღუ, ფენჯგირეშობურ ბიბლეფო აკოშაყარელი პიოლეფით, რგვალი უჩა გუმნაღელი. ინჭირია ჩანს ტყაშ ორტყაფუს - ფურცელამ ტყალეფს. ტყაშ პიჯეფს დო შხვა აბანეფს, კანაკლე აკმოქჷმინუნს რაყას. ინჭირიაშ პირი იკათუანს ეთერუან ზეთის; ინჭირიაშ დუნადგინას მედიცინას გჷმირინუანა.
– Bielden, Videos un Audiodoatäie
