ଭାରତୀୟ କଲରାପତରିଆ ବାଘ (ଇଂରାଜୀରେ Indian leopard ଓ ଜୀବବିଜ୍ଞାନ ନାମ Panthera pardus fusca) ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା କଲରାପତରିଆ ବାଘଙ୍କର ଏକ ଉପପ୍ରଜାତି । ପରିବାସ ନଷ୍ଟ, ବିଖଣ୍ଡନ, ଶିକାର, ମନୁଷ୍ୟଙ୍କ ସହ ମୁହାଁମୁହିଁ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହେବାରୁ ହତ୍ୟା, ଅବୈଧ ବ୍ୟବସାୟ ବଢ଼ି ଦିନକୁ ଦିନ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ପାଉଥିବାରୁ IUCN ସଂରକ୍ଷଣ ତାଲିକାରେ କଲରାପତରିଆ ବାଘକୁ ସଙ୍କଟାଭିମୁଖୀ (Vulnerable) ପ୍ରଜାତିରେ ସ୍ଥାନିତ କରାଯାଇଛି ।[୧]
ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶର ବଡ଼ ବିଡ଼ାଳମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏସୀୟ ସିଂହ, ମହାବଳ ବାଘ, ହିମ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ, ମେଘଛାପ ବାଘ ତଥା ଭାରତୀୟ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ପ୍ରମୁଖ ।[୨][୩][୪]
୨୦୧୪ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଭାରତକୁ ଛାଡ଼ି ଭାରତର ଅନ୍ୟ ସବୁ ବାଘଙ୍କ ପରିବାସରେ କେତେ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ରହୁଛନ୍ତି ତାହାର ଏକ ଗଣନା କରାଯାଇଥିଲା । ସର୍ବେକ୍ଷଣ କରାଯାଇଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ୭୯୧୦ ଓ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ୧୨୦୦୦ରୁ ୧୪୦୦୦ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ରହିଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଇଥିଲା ।[୫][୬]
୧୯୭୪ ମସିହାରେ ଜର୍ମାନୀର ପ୍ରକୃତିବିତ୍ ଫ୍ରିଏଡ୍ରିଖ୍ ଆଲବ୍ରେଖ୍ଟ୍ ଆଣ୍ଟନ୍ ମେୟର୍ “ଟାୱର୍ ଅଫ୍ ଲଣ୍ଡନ”ଠାରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କଳା କଲରାପତରିଆ ବାଘକୁ ଫେଲିସ୍ ଫୁସ୍କା (Felis fusca) ବୋଲି ନାମିତ କରି ତାହାର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ ।[୭] ୧୮୬୩ ମସିହାରେ ବ୍ରାଏନ୍ ହଟ୍ଟନ୍ ହଜ୍ସନ୍ ନେପାଳରୁ ମିଳିଥିବା କଲରାପତରିଆ ବାଘ ଚମଡ଼ାକୁ ‘ଲେପର୍ଡସ୍ ପର୍ନିଗର୍’ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ । ସେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସଂଗ୍ରହାଳୟକୁ ୫ଟି କଲରାପତରିଆ ବାଘଛାଲ ପଠାଇଥିଲେ ଯେଉଁଥିରୁ ୩ଟି କଳା ରଙ୍ଗର ଥିଲା । ନେପାଳ ଓ ଭାରତର ସିକ୍କିମ୍ ଏହି ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ପରିବାସ ବୋଲି ସେ କହିଥିଲେ ।[୮] ୧୯୩୦ ମସିହାରେ ରେଜିନାଲ୍ଡ ଇନ୍ନିସ୍ ପୋକକ୍ କାଶ୍ମୀରରୁ ମିଳିଥିବା ଏକ କଲରାପତରିଆ ବାଘର ଛାଲ ଓ ଖପୁରୀ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ଏହାକୁ “ପାନ୍ଥେରା ପାର୍ଡସ୍ ମିଲାର୍ଡି” ବୋଲି ନାମିତ କରିଥିଲେ । “ପାନ୍ଥେରା ପାର୍ଡସ୍ ପାର୍ଡସ୍” ବା ଆଫ୍ରିକୀୟ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘର ଛାଲଠାରୁ ଏହା ସାମାନ୍ୟ ଭିନ୍ନ ଥିଲା କାରଣ ଏହାର ଲୋମ ଲମ୍ବା ଥିଲା ଓ ଏହାର ରଙ୍ଗ ସାମାନ୍ୟ ପାଉଁଶିଆ ଥିଲା ।[୯]
ଭୌଗୋଳିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ନେପାଳ, ସିକ୍କିମ୍ ଓ କାଶ୍ମୀରର କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦ୍ୱୀପର ଅନ୍ୟ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କଠାରୁ ସେତେ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇନଥିବାରୁ ୧୯୯୬ ମସିହାରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମିଶାଇ “ପାନ୍ଥେରା ପାର୍ଡସ୍ ଫୁସ୍କା” ଶ୍ରେଣୀ ଭାବେ ପରିଗଣିତ କରାଯିବାକୁ ଲାଗିଲା ।[୧୦][୧୧]
୧୭୯୪ ମସିହାରେ ବଙ୍ଗରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ପ୍ୟାନ୍ଥର୍-ସଦୃଶ ବିଡ଼ାଳ “ଫେଲିସ୍ ଫୁସ୍କା” ବିଷୟରେ ଫ୍ରିଏଡ୍ରିଖ୍ ଆଲବ୍ରେଖ୍ଟ୍ ଆଣ୍ଟନ୍ ମେୟର୍ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ଲେଖିଥିଲେ ଯେ - ଏହା ପ୍ରାୟ ୮୫.୫ ସେ.ମି., ଏହାର ଗୋଡ଼ଗୁଡ଼ିକ ସବଳ, ସୁଗଠିତ ଲାଞ୍ଜ, ପ୍ୟାନ୍ଥର୍ ପରି ବଡ଼ ମୁଣ୍ଡ, ବଡ଼ ନାକ, ଛୋଟ କାନ, ଛୋଟ ଓ ଈଷତ୍ ହଳଦିଆ-ପାଉଁଶିଆ ଆଖି । ପ୍ରଥମେ କଳା ଦେଖାଯାଇଥିବା ଏହି ଜୀବର ନିକଟରୁ ଅନୁଶୀଳନ କଲେ ଏହା ଦେହରେ ମାଟିଆ ରଙ୍ଗର କଲରାପତ୍ର ଦାଗ ରହିଥିବାର ଜଣାଯାଏ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ସେ ଲେଖିଥିଲେ ।[୭]
ଏହି ଜୀବର ଫିକା ହଳଦିଆ, ହଳଦିମିଶା ମାଟିଆ ବା ଅଳ୍ପ ସୁନେଲି ରଙ୍ଗର ଚମଡ଼ା ଉପରେ କଲରାପତ୍ର ପରି ଦାଗ ସବୁ ରହିଥାଏ । ମେଲାନିନ୍ ଆଧିକ୍ୟ ରହିଲେ ତାହାର ଚମଡ଼ା କଳା ରଙ୍ଗର ହୋଇଥାଏ ଓ ତାହାକୁ କଳାବାଘ କୁହନ୍ତି । ପେଟର ତଳ ପଟକୁ କଲରାପତ୍ର ଦାଗ କ୍ରମଶଃ କମି ଆସିଥାଏ । ପେଟର ତଳ ପଟ ପରି ଗୋଡ଼ର ଭିତର ପଟକୁ ମଧ୍ୟ ଚମଡ଼ା ଧଳା ଓ କଲରା ପତ୍ର ଦାଗ ନଥାଏ । ପିଠି, ପେଟର ଦୁଇପାର୍ଶ୍ୱ ଓ ଦେହର ପଛ ପଟେ କଲରାପତ୍ର ଦାଗ ଅତି ସ୍ପଷ୍ଟ ଥାଏ । ପ୍ରତି ବାଘର କଲରାପତ୍ର ଦାଗ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓ ପରସ୍ପରଠାରୁ ଅଲଗା ।[୧୨][୧୩] କୈଶୋରାବସ୍ଥାରେ ଏମାନଙ୍କ ଚମଡ଼ାରେ ଘନ ଲୋମ ଥାଏ ଓ କଲରାପତ୍ର ଦାଗ ପରସ୍ପରର ଅତି ନିକଟରେ ରହିଥିବାରୁ ଦେହର ରଙ୍ଗ ଟିକେ କଳା ଲାଗେ । ଧଳା ଅଗ୍ର ଥିବା ଲାଞ୍ଜଟି ୬୦-୧୦୦ ସେଣ୍ଟିମିଟର୍ ଲମ୍ବ ହୋଇଥାଏ । ଲାଞ୍ଜରେ କଲରାପତ୍ର ଦାଗ ଥାଏ ଯାହା ଶେଷ ଆଡ଼କୁ ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କୁଣ୍ଡଳୀ ପରି ଦେଖାଯାନ୍ତି । ଲାଞ୍ଜର ତଳପଟି ଧଳା ରଙ୍ଗର ହୋଇଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଏସୀୟ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ କଲରାପତ୍ରର ଦାଗଗୁଡ଼ିକ ବଡ଼ ବଡ଼ । ଶୁଷ୍କ ଭୂଭାଗରେ ଏମାନଙ୍କ ଛାଲର ରଙ୍ଗ ଫିକା ଓ ଅବସନ୍ନ, ଶୀତଳ ଜଳବାୟୁରେ ଛାଲର ରଙ୍ଗ ଅଳ୍ପ ପାଉଁଶିଆ ତଥା ବୃଷ୍ଟିବଣରେ ଛାଲର ରଙ୍ଗ ଗାଢ଼ ।[୨]
ଅଣ୍ଡିରା ଭାରତୀୟ କଲରାପତରିଆ ବାଘର ଶରୀରର ଲମ୍ବ ୪’ ୨”ରୁ ନେଇ ୪’ ୮” ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଲାଞ୍ଜର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ୨’ ୬”ରୁ ନେଇ ୩’ ଏବଂ ଶରୀରର ଓଜନ ୫୦-୭୭ କି.ଗ୍ରା. ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥାଏ । ଏକ ମାଈ ଭାରତୀୟ କଲରାପତରିଆ ବାଘର ଆକାର ଅଣ୍ଡିରାମାନଙ୍କଠାରୁ କ୍ଷୁଦ୍ରତର । ସେମାନଙ୍କ ଶରୀରର ଦୈର୍ଘ୍ୟ, ଲାଞ୍ଜର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ଓଜନ ଯଥାକ୍ରମେ ୩’ ୫”ରୁ ୩’ ୧୦”, ୨’ ୬”ରୁ ୨’ ୧୦.୫” ଓ ୨୯-୩୪ କି.ଗ୍ରା. ହୋଇଥାଏ । ଲିଙ୍ଗଗତ ବିସମରୂପତାବିଶିଷ୍ଟ ଏହି ପ୍ରଜାତିର ଅଣ୍ଡିରାମାନେ ମାଈମାନଙ୍କଠାରୁ ଆକାରରେ ଓ ଓଜନରେ ଅଧିକ ।[୧୨]
୨୦୧୬ ମସିହାରେ ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ବିଳାସପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଢାଢୋଲ ଅଞ୍ଚଳରୁ ଏକ ନରଖାଦକ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘକୁ ମରା ଯାଇଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ଉପଲବ୍ଧ ତଥ୍ୟାନୁସାରେ ଏଇଟି ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ଥିଲା, ଯାହାର ମୁଣ୍ଡରୁ ଲାଞ୍ଜର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ୮’ ୭”, କାନ୍ଧର ଓସାର ୩୪” ଏବଂ ଓଜନ ୭୧ କି.ଗ୍ରା. ଥିଲା ।[୧୪][୧୫]
କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘର କଲରାପତ୍ର ଦାଗ ରହିଥିବା ବେଳେ ମେଘଛାପ ବାଘ ଦେହରେ ମେଘର ଛାପ ରହିଥାଏ । ଲମ୍ବା ଗୋଡ଼ ଓ ପତଳା ଲାଙ୍ଗୁଡ଼ ଯୋଗୁଁ ଏମାନଙ୍କୁ ସହଜରେ ପରସ୍ପରଠାରୁ ଚିହ୍ନଟ କରିହେବ ।[୧୬]
ଭାରତୀୟ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ଭାରତ, ପାକିସ୍ତାନ, ନେପାଳ, ଭୁଟାନରେ ବାସ କରନ୍ତି ।[୧] ବଙ୍ଗଳାଦେଶରେ ବେଶୀ ମାତ୍ରାରେ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ନାହାନ୍ତି କିନ୍ତୁ ସମୟ ସମୟରେ ସିଲହେଟ୍, କକ୍ସ୍ ବଜାର ଓ ଚଟଗ୍ରାମ (ଚିଟାଗୋଂଗ୍)ର ପାହାଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଅନ୍ତି ।[୧୭][୧୮] ଦକ୍ଷିଣ ତିବ୍ବତର ଚୋମୋଲାଗ୍ମା ଜାତୀୟ ପ୍ରକୃତି ସଂରକ୍ଷିତ ଜଙ୍ଗଲରେ ଭାରତୀୟ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ଦେଖିବାକୁ ମିଳନ୍ତି ।[୧୯]
ବୃଷ୍ଟିବଣ, ଶୁଷ୍କ ପର୍ଣ୍ଣମୋଚୀ ଅରଣ୍ୟ, ମିଶ୍ର ଅରଣ୍ୟ ତଥା ଉତ୍ତର ଭାରତର କୋନାକାର ବୃକ୍ଷର ଜଙ୍ଗଲରେ ଭାରତୀୟ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଅନ୍ତି ; କିନ୍ତୁ ସୁନ୍ଦରବନର ହେନ୍ତାଳ ଓ ଲୁଣା ଜଙ୍ଗଲରେ ଏମାନଙ୍କୁ ବାସ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।[୨]
ପଶ୍ଚିମରେ ସିନ୍ଧୁ ନଦୀ ଓ ଉତ୍ତରରେ ହିମାଳୟ ପର୍ବତମାଳା ଏହି ଉପପ୍ରଜାତିର ଭୌଗୋଳିକ ବ୍ୟାପ୍ତିର ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରନ୍ତି ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ।[୧୦] ପୂର୍ବ ଦିଗରେ ଗାଙ୍ଗେୟ ତ୍ରିକୋଣଭୂମି ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀର ନିମ୍ନାଂଶ ଭାରତୀୟ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କ ପରିବାସଠାରୁ ଇଣ୍ଡୋଚୀନୀ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କ ପରିବାସକୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ କରିଥାଏ ।[୧୧]
୨୦୧୫ ମସିହାର ଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ ମହାବଳ ବାଘ ରହୁଥିବା ଜଙ୍ଗଲରେ ଆର୍ଶ୍ୱପାର୍ଶ୍ୱରେ ୭୯୧୦ ଓ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ୧୨୦୦୦ରୁ ୧୪୦୦୦ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ରହିଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଇଥିଲା । ଭାରତୀୟ ପ୍ରଦେଶମାନଙ୍କରେ ଏମାନଙ୍କ ବିତରଣର ପରିସଂଖ୍ୟାନ ନିମ୍ନ ସାରଣୀରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ।[୫]
କଲରାପତରିଆ ବାଘମାନେ ଏକାକୀ ରୁହନ୍ତି । ମୁଖ୍ୟତଃ ରାତ୍ରିଚର ଏହି ଜୀବ ଅତି ମାୟାବୀ ଓ ସହଜରେ ଦିଶନ୍ତି ନାହିଁ । ଏମାନେ ଗଛ ଚଢ଼ିବାରେ ନିପୁଣ । ଦିନବେଳା ଗଛର ଡାଳରେ ବସି ବିଶ୍ରାମ କରିବା, ଶିକାର କରି ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ାଇନେବା, ଗଛରୁ ମୁହଁ ତଳକୁ କରି ଆରାମରେ ଓହ୍ଲାଇବା ଏମାନଙ୍କ ନୈପୁଣ୍ୟ ଦର୍ଶାଏ ।[୨୦] ଯଦିଓ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ଦକ୍ଷ ସନ୍ତରଣକାରୀ, ସେ ମହାବଳ ବାଘଠାରୁ ବିପରୀତ ପାଣିକୁ ସେତେ ପସନ୍ଦ କରେନାହିଁ । କ୍ଷୀପ୍ର ବେଗବାନ୍ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ୫୮ କି.ମି. ପ୍ରତି ଘଣ୍ଟାର ବେଗରେ ଦୌଡ଼ିପାରେ, ଭୂମି ସହ ସମାନ୍ତରାଳ ଭାବେ ୬ ମିଟର୍ରୁ ଲମ୍ବା ଲମ୍ଫ ପ୍ରଦାନ କରିପାରେ ଓ ୩ମିଟର୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉଚ୍ଚା କୁଦିପାରେ ।[୨୧] କଲରାପତରିଆ ବାଘ ଉତ୍ପନ୍ନ କରୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଶବ୍ଦ ସଙ୍କେତମାନ ହେଲା – କୁନ୍ଥେଇବା ପରି ଶବ୍ଦ କରିବା, ଗର୍ଜ୍ଜନ କରିବା, ହେଣ୍ଟାଳିବା, ମିଆଉଁ ବୋବାଇବା ଓ ପର୍ର୍-ପର୍ର୍ ଶବ୍ଦ କରିବା ।[୨୨]
ନେପାଳର ବର୍ଦିଆ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନରେ ଅଣ୍ଡିରା କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘମାନେ ୪୮ ବର୍ଗ କି.ମି. ଓ ମାଈ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘମାନେ ୧୭ ବର୍ଗ କି.ମି. ଅଞ୍ଚଳର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଦେଖାଯାଇଛି । ବାଘୁଣୀ ଶାବକମାନଙ୍କ ସହିତ ରହୁଥିଲେ ତାହାର କ୍ଷେତ୍ର କମିଯାଇ ୫-୭ ବର୍ଗ କି.ମି. ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।[୨୩]
କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ହେଉଛି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଜୀବ ମାରି ଖାଉଥିବା ଏକ ସୁବିଧାବାଦୀ ଶିକାରୀ ।[୨] ବଡ଼ ଖପୁରୀ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଥୋଡ଼ହାଡ଼ ଯୋଗୁଁ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ବଡ଼ ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କ ଶିକାର କରିବାରେ ମଧ୍ୟ ସମର୍ଥ ।[୨୪][୨୫] ସରିସ୍କା ବ୍ୟାଘ୍ର ଅଭୟାରଣ୍ୟର ଭାରତୀୟ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ହରିଣ, ସମ୍ବର, ନୀଳଗାଈ, ବାରହା, ହନୁ ମାଙ୍କଡ଼, ଠେକୁଆ ଓ ମୟୂର ପରି ଜୀବଙ୍କୁ ଖାଇବା ଦେଖାଯାଇଛି ।[୨୬] ପେରିୟାର୍ ବ୍ୟାଘ୍ର ଅଭୟାରଣ୍ୟରେ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘମାନେ ଅଧିକାଂଶରେ ଆଦି ବାନରମାନଙ୍କୁ ଖାଇବା ଦେଖାଯାଇଛି ।[୨୭]
କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘମାନେ ବର୍ଷସାରା ସହବାସ ଓ ପ୍ରଜନନ କରନ୍ତି, ତେବେ ଭୌଗୋଳିକ ପରିବେଶ ଅନୁସାରେ ବ୍ୟବହାରରେ ସାମାନ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯାଇପାରେ । କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘୁଣୀର ଋତୁ ଚକ୍ର ପ୍ରାୟ ୪୬ ଦିନର ହୋଇଥାଏ ଯେଉଁଥିରେ ସେ ୬-୭ ଦିନ ସର୍ବାଧିକ ପ୍ରଜନନଶୀଳ ତଥା ଉନ୍ମାଦିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।[୨୮] କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘୁଣୀର ଗର୍ଭଧାରଣ ସମୟ ୯୦ରୁ ୧୦୫ ଦିନ ।[୨୯] ଏକାଥରକେ ବାଘୁଣୀ ୨-୪ଟି ଶାବକଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ ।[୩୦] ଜନ୍ମର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷରେ କଲରାପତ୍ରିଆ ଶାବକଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁହାର ପ୍ରାୟ ୪୧-୫୦% ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଇଛି । ବାଘୁଣୀ ନିଜ ଗୁମ୍ଫା, ଗଛ କୋରଡ଼, ପଥର ଗଦା ତଳେ ଏକ ସୁରକ୍ଷିତ ସ୍ଥାନରେ ନିଜ ଛୁଆଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ । ଜନ୍ମ ବେଳେ ଶାବକମାନଙ୍କ ଆଖି ଖୋଲିନଥାଏ, କିନ୍ତୁ ୪-୯ ଦିନ ପରେ ସେମାନେ ଆଖି ଖୋଲିବା ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି ।[୩୧] ଶାବକମାନଙ୍କ ଲୋମ ଅଧିକ ଲମ୍ବା ଓ ମୋଟା ହୋଇଥାଏ । ସେମାନଙ୍କ ଛାଲ ଅଳ୍ପ ପାଉଁଶିଆ ରଙ୍ଗର ଏବଂ ଦେହର କଲରାପତ୍ର ଦାଗ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ୩ ମାସ ବୟସରେ ଶାବକ ମା’ ସହିତ ଶିକାର ଦେଖିବାକୁ ଯାଏ ଓ ତହିଁରୁ ଶିକାର କରିବାର ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିଥାଏ । ବର୍ଷକ ବୟସରେ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଛୁଆ ଶିକାର କରି ନିଜେ ନିଜର ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଡ଼ି ପାରେ । କିନ୍ତୁ ଶାବକଟି ୧୮-୨୪ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିଜ ମା’ ସହିତ ରହିଥାଏ । ଏକ କଲରାପତରିଆ ବାଘର ହାରାହାରି ଜୀବନଧାରଣ ସମୟ ୧୨ରୁ ୧୭ ବର୍ଷ ।[୩୨]
ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ମହାବଳ ବାଘଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଅଧିକ ଥାଏ, ସେଠାରେ ଅଧିକ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ଦେଖାଯାନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ବାଘଙ୍କ ପରିବାସ (ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ) ଓ ଜନବସତି ତଥା କୃଷ୍ୟୋପଯୋଗୀ ଭୂମି ମଧ୍ୟରେ ରହିଥିବା ଅଞ୍ଚଳକୁ ଏମାନେ ନିଜର ପରିବାସ ରୂପେ ବାଛିଥାନ୍ତି ।[୩୩] ନେପାଳର ବର୍ଦିଆ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ଓ ଭାରତର ସରିସ୍କା ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ପରି କିଛି ସ୍ଥାନରେ ବାଘଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ୁଛି ଓ ଏମାନେ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କୁ ଜନବସତି ଅଞ୍ଚଳକୁ ଘଉଡ଼ାଇ ଦେଉଛନ୍ତି ।[୩୪]
ଗୁଜରାଟର ଗିର୍ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନରେ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ଓ ଏସୀୟ ସିଂହ ଏକାଠୀ ଗୋଟିଏ ଜଙ୍ଗଲରେ ରୁହନ୍ତି ।[୩୫] କାଥିଆୱାଡ଼୍-ଗିର୍ ଶୁଷ୍କ ପର୍ଣ୍ଣମୋଚୀ ଅରଣ୍ୟର ବଳୟରେ ଉଭୟ ଗିର୍ ଓ ସରିସ୍କା ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ରହିଛନ୍ତି ।[୩୬]
ହିମାଳୟରେ (ସମୁଦ୍ରପତନରୁ ୫୨୦୦ ମିଟର୍ ଉଚ୍ଚତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ) କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ଓ ହିମ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ଏକ ପରିବାସରେ ରହିବା ଦେଖାଯାଏ ।[୧୧] ଉଭୟ କସ୍ତୁରୀ ମୃଗ, ହିମାଳୟ ଥାର୍ ପରି ଜୀବଙ୍କ ଶିକାର କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘମାନେ ନିମ୍ନ ଉଚ୍ଚତାରେ ଥିବା ଜଙ୍ଗଲୀ ପରିବାସରେ ରହିବା ଅଧିକ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି ।[୩୭]
ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶର ଅନ୍ୟ ପରିବାସରେ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘମାନଙ୍କ ପରିବାସରେ ରହୁଥିବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମାଂସଭୋଜୀ ପ୍ରାଣୀ ହେଲେ – ମେଘଛାପ ବାଘ, ବଣଭୁଆ, ଚିତା ବିରାଡ଼ି ଓ ମାଛରଙ୍କା ବିରାଡ଼ି ।[୩୮][୩୯][୪୦] ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଶୃଗାଳ, କୋକିଶିଆଳୀ, ଭାରତୀୟ ହେଟାବାଘ, ବଳିଆ କୁକୁର, ଗଧିଆ, ସ୍ଲଥ୍ ଭାଲୁ ଓ ଭାରତୀୟ କଳା ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ କଲରାପତ୍ରିଆ ସହିତ ସମ ପରିବାସରେ ବାସ କରନ୍ତି ।[୪୦][୪୧][୪୨]
ଅବୈଧ ବ୍ୟବସାୟ ପାଇଁ ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ କଲରାପତରିଆ ବାଘଙ୍କ ଶିକାର କରାଯାଏ ଓ ଏହା ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସବୁଠୁ ବଡ଼ ବିପଦ । ପରିବାସ କ୍ଷୟ ତଥା ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ମୁହାଁମୁହିଁ ହେବା ପରିସ୍ଥିତି ମଧ୍ୟ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାରେ ହ୍ରାସର ଏକ ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ।[୨]
କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘମାନେ ଖୋଲା କୁଅଁରେ ପଡ଼ିଯିବା ଓ ପରେ ବନ ବିଭାଗର କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କ ସହାୟତାରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଉଦ୍ଧାର କରାଯିବାର ଘଟଣା ବିଭିନ୍ନ ଖବର କାଗଜରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ।[୪୩][୪୪][୪୫]
ଭାରତ, ନେପାଳ ଓ ଚୀନରେ ବନ୍ୟଜୀବଙ୍କ ଶରୀରର ଅଂଶର ବ୍ୟବସାୟ ବଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କ ଅବୈଧ ଶିକାର କରାଯାଏ ଓ ଏହା କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ବଡ଼ ବିପଦ । ବନ୍ୟଜୀବ ସମ୍ପର୍କିତ ଅପରାଧ ରାଜନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସବୁଠାରୁ କମ୍ ମହତ୍ତ୍ୱ ବହନ କରୁଥିବାରୁ ଏହି ତିନୋଟି ଯାକ ଦେଶର ସରକାର ବହୁ ବର୍ଷ ଯାଏଁ ଏପରି ଅପରାଧକୁ ରୋକିବାରେ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତମୂଳକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିନଥିଲେ । ଅବୈଧ ଶିକାରୀମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗଠିତ ଦଳ ଜଙ୍ଗଲ ଜଙ୍ଗଲ ବୁଲି, ଛାଉଣୀ ପକାଇ ବନ୍ୟଜୀବଙ୍କ ଶିକାର କରୁଥିଲେ । ଶିକାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଛାଲ ଛଡ଼ାଇ ସେମାନଙ୍କୁ କିଛି ମାତ୍ରାରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ଓ ପରେ ବଡ଼ ବ୍ୟବସାୟୀ ବା ବିତରକ ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜ କର୍ମଶାଳାକୁ ନେଇ ପୂର୍ଣ୍ଣତଃ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି । ଏହା ପରେ ଏକ ସୁପରିଚାଳିତ ସଙ୍ଗଠନର ଯୋଜନା ଅନୁଯାୟୀ ଛାଲ ଓ ଦେହର ଅନ୍ୟ ଅଂଶ ସବୁ ଭାରତ ବାହାରକୁ (ମୁଖ୍ୟତଃ ଚୀନକୁ) ଚୋରା ଚାଲାଣ ହୁଏ ।[୪୬] କାଠମାଣ୍ଡୁ ସହରରୁ ବହୁ ମାତ୍ରାରେ ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କ ଛାଲ ଜବତ କରାଯିବା ଏହା ପ୍ରମାଣିତ କରିଥିଲା ଯେ ଭାରତରୁ ଚୀନ ଓ ତିବ୍ବତ ଅଭିମୁଖେ ରପ୍ତାନୀ କରାଯାଉଥିବା ଅବୈଧ କାରବାରରେ ଏହି ସହରର ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ ଏକ ମଧ୍ୟସ୍ଥିର ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଆସୁଛନ୍ତି ।[୪୭]
କିନ୍ତୁ ଅଳ୍ପ କିଛି ଚଢ଼ାଉ ଓ ଛାଲ ଜବତ ହେବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅବୈଧ କାରବାରର କେବଳ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଂଶକୁ ପରିପ୍ରକାଶ କରେ । ଧରା ପଡ଼ୁନଥିବା ବହୁ ମାଲ ନିଜ ଗନ୍ତବ୍ୟସ୍ଥଳକୁ ସୁରୁଖୁରୁରେ ପହଞ୍ଚୁଥିବା ସହଜରେ ଅନୁମେୟ ।[୪୬] ଜବତ ହୋଇଥିବା ଛାଲରୁ ଜଣାପଡ଼ିଥିଲା ଯେ:
୨୦୧୦ ମଇ ମାସରେ ଭାରତୀୟ ବନ୍ୟଜୀବ ସୁରକ୍ଷା ସମାଜ ଏକ ଆକଳନ କରିଥିଲା ଯାହା ଅନୁସାରେ ୧୯୯୪ ମସିହା ପରଠାରୁ ୩୧୮୯ଟି କଲରାପତ୍ରିଆଙ୍କ ଅବୈଧ ଶିକାର ହୋଇଛି । ଜବତ ସାମାନରେ ଗୋଟିଏ ମହାବଳ ବାଘ ଛାଲ ପିଛା ୭ଟି କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ଛାଲ ରହିଥିଲା ।[୫୬] ଅବୈଧ ବ୍ୟବସାୟ ପାଇଁ ୨୦୦୨ରୁ ୨୦୧୨ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତି ସପ୍ତାହରେ ୪ଟି କଲରାପତ୍ରିଆ ମରାଯାଉଥିବା ଆଶଙ୍କା କରାଯାଇଥିଲା ।[୫୭]
ସଂରକ୍ଷିତ ଅଞ୍ଚଳ ଓ ଜଙ୍ଗଲର ଉଚ୍ଛେଦ କରି ସେଠାରେ ଚାଷ କରିବା, ଗୋରୁଗାଈ ଚରାଇବା ଯୋଗୁଁ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କ ପରିବାସ ନଷ୍ଟ ହେବା ସହ ସେମାନଙ୍କ ଶିକାର ହ୍ରାସ ପାଇଯାନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘମାନେ ଗାଁ ଗଣ୍ଡାରେ ପଶି କୁକୁର, ଘୁଷୁରି, ଛେଳି ପରି ଗୃହପାଳିତ ପଶୁଙ୍କ ଶିକାର କରନ୍ତି ଓ କିଛି ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହା ସେମାନଙ୍କ ଦୈନନ୍ଦିନ ଖାଦ୍ୟର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଭାଗ । ଏହା ଫଳରେ ମନୁଷ୍ୟ ଓ କଲରାପତ୍ରିଆଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷର ସୂତ୍ରପାତ ହୁଏ ଓ ଗତ କିଛି ବର୍ଷରେ ଏହା ବଢ଼ି ଚାଲିଛି । କଲରାପତ୍ରିଆଙ୍କୁ ପାନେ ଦେବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ଉପରକୁ ଗୁଳି ଚାଳନା କରାଯାଏ, ସେମାନଙ୍କ ଶିକାର ଠାବ କରି ସେଥିରେ ବିଷ ମିଶାଇ ଦିଆଯାଏ ବା ଫାଶ ବସାଇ ସେମାନଙ୍କୁ ଧରାଯାଏ । ଜନବସତିରେ କଲରାପତ୍ରିଆଙ୍କ ପ୍ରବେଶକୁ ଭୟ ଓ ରାଗର ସହିତ ଦେଖାଯାଏ । ଲୋକେ କଲରାପତ୍ରିଆଙ୍କ ପରିବାସ ମାଡ଼ି ବସୁଛନ୍ତି ଓ ଏପରି ଦୁର୍ଘଟଣା ଘଟୁଛି ବୋଲି ସଂରକ୍ଷଣବିତ୍ମାନେ ଏପରି ମାନବୀୟ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ନିନ୍ଦା କରି ଆସୁଛନ୍ତି ।[୫୮][୫୯] ମଣିଷଙ୍କୁ ଆକ୍ରମଣ କଲେ ହିଁ ଭାରତରେ ବନବିଭାଗ କର୍ମଚାରୀ କଲରାପତ୍ରିଆଙ୍କୁ ଧରିବା ପାଇଁ ଯନ୍ତା ବସାଇପାରିବେ । ଲୋକଙ୍କ ଗହଳି ବା ବିରୋଧ ଯୋଗୁଁ କଲରାପତ୍ରିଆକୁ ଅନ୍ୟତ୍ର ଛଡ଼ାଯିବାରେ ଅସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିଲେ ପ୍ରଥମେ ଲୋକଙ୍କୁ ସେଠାରୁ ହଟାଇବା ପରେ ଜୀବଟିକୁ ଛାଡ଼ି ଦିଆଯିବାର ବିଧି ରହିଛି ।[୬୦]
ବ୍ୟାପକ ସହରୀକରଣ ଯୋଗୁଁ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କ ପରିବାସ ସୀମିତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା ଓ ସେମାନେ ଜନବସତି ନିକଟରେ ନିଜର ଖାଦ୍ୟ ଅନ୍ୱେଷଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ ।[୬୧] କର୍ଣ୍ଣାଟକରେ ଏପରି ସଂଘର୍ଷ ବହୁବାର ଦେଖାଯାଇଛି ।[୬୨][୬୩] ନିକଟ ଅତୀତରେ ବେଙ୍ଗାଳୁରୁ ନଗରରେ କିଛି କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ପଶି ଆସିଥିଲେ ; ବନବିଭାଗ ପରେ ନଗର ଉପକଣ୍ଠରୁ ୬ଟି କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କୁ ଧରିଥିଲେ ଓ ୪ଟି ବାଘଙ୍କୁ ଅନ୍ୟତ୍ର ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିଥିଲେ ।[୬୪]
ସିୱାଲିକ୍ ପର୍ବତମାଳା ଓ ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶ ଅଞ୍ଚଳରେ ୨୦୦୧ରୁ ୨୦୧୩ ମଧ୍ୟରେ ଲୋକେ ୬୮ଟି କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ, ଯେଉଁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେବଳ ୧୦ଟିଙ୍କୁ ନରଖାଦକ ବୋଲି ସରକାରୀ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା ।[୬୫]
ଭୌଗୋଳିକ ପରିବାସ ଓ ଐତିହାସିକ ଘଟଣା କ୍ରମକୁ ଦେଖିଲେ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କଦ୍ୱାରା ମନୁଷ୍ୟଙ୍କ ଉପରେ ହୋଇଥିବା ଆକ୍ରମଣର ହାର ବା ଆବୃତ୍ତିରେ ଭିନ୍ନତା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ନେପାଳ ଓ ଭାରତରେ ଏପରି ଆକ୍ରମଣର ଘଟଣା ବହୁବାର ଘଟୁଥିବାର ଜାଣିବାକୁ ମିଳେ ।[୬୬][୬୭] ପାଞ୍ଚଟି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଜାତିର ବଡ଼ ବିଡ଼ାଳଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜାଗୁଆର ଓ ହିମ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କ ମନୁଷ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରତି ଆକ୍ରାମକତା ସର୍ବନିମ୍ନ ଏବଂ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘମାନେ ମଧ୍ୟ ନରଭକ୍ଷୀ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା କମ୍ ।[୬୮][୬୯] ସାଧାରଣତଃ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘମାନେ ମନୁଷ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ରହିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି ; ମନୁଷ୍ୟମାନେ ନିକଟକୁ ଆସିଲେ ବାଘ ଓ ସିଂହଙ୍କ ତୁଳନାରେ କଲରାପତ୍ରିଆମାନେ ଅଧିକ ସହିଷ୍ଣୁ, କିନ୍ତୁ ଗୋରୁ ଛେଳି ମେଣ୍ଢା ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କୁ ଶିକାର କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଲେ ମନୁଷ୍ୟଙ୍କ ସହିତ ଏମାନଙ୍କ ସଂଘର୍ଷର ସୂତ୍ରପାତ ଘଟିଥାଏ ।[୭୦]
ଦ୍ରୁତ ସହରୀକରଣ ଯୋଗୁଁ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଓ ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଆରମ୍ଭରେ ଭାରତରେ କଲରାପତ୍ରିଆମାନେ ମନୁଷ୍ୟଙ୍କୁ ଆକ୍ରମଣ କରିବାର ଘଟଣାରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥିଲା ।[୬୮] ଭାରତରେ ଏପରି ଆକ୍ରମଣ ଏବେ ବି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । କିଛି ସ୍ଥାନରେ ଅନ୍ୟ ହିଂସ୍ର ପଶୁଙ୍କ ତୁଳନାରେ କଲରାପତ୍ରିଆମାନେ ଅଧିକ ମନୁଷ୍ୟଙ୍କ ହତ୍ୟା କରିପକାନ୍ତି ।[୭୧][୭୨]
ବିଶ୍ୱର ଯେଉଁ ସବୁ ସ୍ଥାନରେ କଲରାପତ୍ରିଆ ନରଭକ୍ଷଣ କରନ୍ତି, ତାହାର ହାରର ୧୬ ଗୁଣ ହେଉଛି କେବଳ ନେପାଳର କଲରାପତ୍ରିଆଙ୍କ ନରଭକ୍ଷଣର ହାର । କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ଏଠାରେ ପ୍ରତି ୧୦ ଲକ୍ଷ ଜନବସତିରେ ବର୍ଷକୁ ୧.୯ଟି ମୃତ୍ୟୁର କାରଣ ସାଜିଥାନ୍ତି । ହିମାଳୟର ନିମ୍ନଦେଶ, ତେରାଇ ଓ ମଧ୍ୟୋଚ୍ଚ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅଧିକାଂଶ ଆକ୍ରମଣ ହୋଇଥାଏ ।[୬୭]
ମଣିଷ ପକ୍ଷେ ଏକ କଲରାପତରିଆ ବାଘକୁ ମାରିବା ସମ୍ଭବପର ; ପ୍ରକାଶିତ ଏକ ରିପୋର୍ଟ୍ ଅନୁଯାୟୀ ଜଣେ ୫୬ ବର୍ଷୀୟା ବୃଦ୍ଧା କେବଳ ଦାଆ ଓ ଶାବଳ ଯୋଗେ ତାକୁ ଆକ୍ରମଣ କରୁଥିବା ଏକ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘକୁ ମାରି ପକାଇଥିଲା ଓ ଗୁରୁତର ଭାବେ କ୍ଷତାକ୍ତ ହେବା ସତ୍ତ୍ୱେ ପରେ ବଞ୍ଚିଯାଇପାରିଲା ।[୭୩] ବିଶ୍ୱର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଘଟୁଥିବା ରାମ୍ପୁଡ଼ା-କାମୁଡ଼ା ତଥା ମରଣାନ୍ତକ ସାଜୁନଥିବା ଆକ୍ରମଣ ସେତେଟା ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏନାହିଁ ।[୭୪] କେତେକ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ନରଖାଦକ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ହେଲେ : ପାନାର୍ ନରଖାଦକ, ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦେଶ (ତତ୍କାଳୀନ Central Provinces)ର ନରଭକ୍ଷୀ କଲରାପତରିଆ ବାଘ, ରୁଦ୍ରପ୍ରୟାଗର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ନରଭକ୍ଷୀ କଲରାପତରିଆ ବାଘ, ଗୁମ୍ମାଲପୁରର କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ, ୟେଲାଗିରି ପାହାଡ଼ର କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ଓ ଗୋଲିସ୍ ପର୍ବତ ଶ୍ରେଣୀର କଲରାପତରିଆ ବାଘ ।[୭୫]
CITESର ପ୍ରଥମ ଅନୁଚ୍ଛେଦରେ ସମଗ୍ର କଲରାପତରିଆ ବାଘ ପ୍ରଜାତି ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ।[୧] ନେପାଳ ଓ ଭାରତ CITES ସହିତ ଅନୁବଦ୍ଧ ଥିଲେ ହେଁ ଉଭୟ ଦେଶର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ବିଭାଗ ଏହି ସଂସ୍ଥାର ଚିନ୍ତାର ସତ୍ୟତାକୁ ସ୍ୱୀକାର କରନ୍ତି ନାହିଁ । ଅବୈଧ ଶିକାରର ଗତିବିଧି ନିରୀକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ପ୍ରଶିକ୍ଷିତ ମାନବ ସମ୍ବଳ, ଭିତ୍ତିଭୂମି ଓ ଗୋଇନ୍ଦା ସେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଦ୍ୟାବଧି ଆଶାନୁରୂପ ଭାବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇପାରିନାହିଁ ।[୫୩]
ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧୋତର ଭାରତରେ ଫ୍ରେଡେରିକ୍ ୱାଲ୍ଟର୍ ଚାମ୍ପ୍ୟନ୍ ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ ଚିତ୍ତବିନୋଦନ ପାଇଁ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କ ଶିକାର ପ୍ରଥାର ତୀବ୍ର ନିନ୍ଦା କରିଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କ ସଂରକ୍ଷଣ ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରାଇଥିଲେ ।[୭୬] କୁଅଁର ବିଲି ଅର୍ଜନ ସିଂହ ମଧ୍ୟ ୧୯୭୦ ମସିହାରୁ ଏହି ଦିଗରେ କାମ କରି ଆସିଥିଲେ ।[୭୭] ଭାରତରେ ଅଳ୍ପ କିଛି ସ୍ଥାନରେ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କ ପାଇଁ ରକ୍ଷା କେନ୍ଦ୍ରମାନ ରହିଛି ; ଯଥା ଜୁନ୍ନାରସ୍ଥିତ ମାନିକଦୋଃ କଲରାପତ୍ରିଆ ଉଦ୍ଧାର କେନ୍ଦ୍ର ।[୭୮] ଆଉ ଅଧିକ ଉଦ୍ଧାର କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନାର ଯୋଜନା ମଧ୍ୟ ରହିଛି ।[୭୯] କିଛି ବନ୍ୟଜୀବ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ମତାନୁଯାୟୀ ଏପରି ଅଧିକ କଲରାପତ୍ରିଆ ଉଦ୍ଧାର କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନାରୁ ବେଶୀ ଲାଭ ମିଳିନପାରେ । ବରଂ ମନୁଷ୍ୟଙ୍କୁ ସଚେତନ କରାଇବା, ଜଙ୍ଗଲ ଜମିକୁ ଚରିବା କିମ୍ବା ଚାଷ କରିବା ପାଇଁ ହେଉଥିବା ବ୍ୟାପକ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ କଟକଣା ଲଗାଇବା, ଅଧିକ ଦାୟିତ୍ତ୍ୱବାନ ବନ କର୍ମଚାରୀ ଓ ସୁଚିନ୍ତିତ ପରିଚାଳନା ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ମନୁଷ୍ୟ ଓ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ସଂଘର୍ଷକୁ କମ୍ କରିହେବ । ଫଳରେ ସେମାନଙ୍କ ସଂରକ୍ଷଣରେ ମଧ୍ୟ ସହାୟତା ମିଳିବ ।[୮୦]
ପଶ୍ଚିମ ଭାରତର ଗୁଜରାଟ ରାଜ୍ୟରେ ସ୍ଥିତ ଗିର୍ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନର ଏକ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ
ଗିର୍ ଅଭୟାରଣ୍ୟର ଏକ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ
ନେପାଳର ପୋଖରାସ୍ଥିତ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ପର୍ବତ ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ନଡ଼ାକୁଟାର ଛାଞ୍ଚ ଉପରେ ଏକ କଲରାପତ୍ରିଆର ଛାଲ ଚଢ଼ାଇ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରାଯାଇଛି
ରଣଥମ୍ଭୌର ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନର ଏକ ଅଣ୍ଡିରା କଲରାପତ୍ରିଆ
ଏକ ଭାରତୀୟ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘର ପଞ୍ଝା ଚିହ୍ନ
ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବାସରେ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘର ଛଳାବରଣ ବାରିବା ଖୁବ୍ କଷ୍ଟକର
Indian leopard ଭାରତୀୟ କଲରାପତରିଆ ବାଘ (ଇଂରାଜୀରେ Indian leopard ଓ ଜୀବବିଜ୍ଞାନ ନାମ Panthera pardus fusca) ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା କଲରାପତରିଆ ବାଘଙ୍କର ଏକ ଉପପ୍ରଜାତି । ପରିବାସ ନଷ୍ଟ, ବିଖଣ୍ଡନ, ଶିକାର, ମନୁଷ୍ୟଙ୍କ ସହ ମୁହାଁମୁହିଁ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହେବାରୁ ହତ୍ୟା, ଅବୈଧ ବ୍ୟବସାୟ ବଢ଼ି ଦିନକୁ ଦିନ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ପାଉଥିବାରୁ IUCN ସଂରକ୍ଷଣ ତାଲିକାରେ କଲରାପତରିଆ ବାଘକୁ ସଙ୍କଟାଭିମୁଖୀ (Vulnerable) ପ୍ରଜାତିରେ ସ୍ଥାନିତ କରାଯାଇଛି ।
ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶର ବଡ଼ ବିଡ଼ାଳମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏସୀୟ ସିଂହ, ମହାବଳ ବାଘ, ହିମ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ, ମେଘଛାପ ବାଘ ତଥା ଭାରତୀୟ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ପ୍ରମୁଖ ।
୨୦୧୪ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଭାରତକୁ ଛାଡ଼ି ଭାରତର ଅନ୍ୟ ସବୁ ବାଘଙ୍କ ପରିବାସରେ କେତେ କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ ରହୁଛନ୍ତି ତାହାର ଏକ ଗଣନା କରାଯାଇଥିଲା । ସର୍ବେକ୍ଷଣ କରାଯାଇଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ୭୯୧୦ ଓ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ୧୨୦୦୦ରୁ ୧୪୦୦୦ କଲରାପତରିଆ ବାଘ ରହିଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଇଥିଲା ।
.jpg)
,_Pokhara,_Nepal-26.jpg)
,_1794-Indian_leopard_WLB_IMG_5414.jpg)
