Carlemanniaceae

Carlemanniaceae – rodzina roślin z rzędu jasnotowców (Lamiales). Obejmuje dwa rodzaje z pięcioma gatunkami^[1]. Są to tęgie byliny i krzewy tropikalnych lasów południowo-wschodniej Azji. Rośliny te nie mają istotnego znaczenia ekonomicznego^[4], są słabo poznane, a ich pozycja taksonomiczna długi czas pozostawała problematyczna. Dopiero w systemach klasyfikacyjnych na przełomie XX i XXI wieku ustalono pozycję rodziny jako siostrzaną dla oliwkowatych^[1].

Rozmieszczenie geograficzne

Rośliny z rodziny Carlemanniaceae występują w południowo-wschodniej Azji na obszarze od wschodniego Nepalu po południowo-wschodnie Chiny; w indyjskim Asamie, w północnym Wietnamie, północnej Tajlandii i północnej Mjanmie oraz na Sumatrze^[1][5]. Rosną najczęściej w górskich (od 650 do 1600 m n.p.m.^[5]), zimozielonych lasach zboczowych, w dolinach rzek i strumieni^[6], także na przydrożach^[5].

Morfologia

Pokrój

Rośliny z rodzaju Carlemannia to byliny osiągające 1,5 m wysokości. Do rodzaju Silvianthus należą krzewy osiągające do 3,5 m wysokości^[4]. Pędy tęgie, zwykle nieco mięsiste^[7], w węzłach mniej lub bardziej nieco zgrubiałe i zwykle ze zbiegającą wzdłuż międzywęźli linią łączącą nasady liści^[1].

Liście

Naprzeciwległe, pozbawione przylistków, ogonkowe (ogonki do 6 cm długości^[4]), pojedyncze, o blaszce eliptycznej do jajowatej, z wierzchołkiem zaostrzonym i użyłkowaniem pierzastym. Brzeg blaszki ząbkowany lub piłkowany^[6]. Liście duże, do 18 cm długości i 9 cm szerokości u Carlemannia i 32 cm długości i 12 cm szerokości u Silvianthus^[4]. Blaszka liściowa jest mniej lub bardziej asymetryczna^[7].

Kwiaty

Obupłciowe, czterokrotne u Carlemannia i pięciokrotne u Silvianthus zebrane są w kwiatostany szczytowe lub w wierzchotki wyrastające w kątach liści. Kwiaty są nieco grzbieciste, zwłaszcza działki kielicha są nierówne^[4]. Kielich otula zalążnie i jest trwały. Korona dzwonkowata lub lejkowata, często wewnątrz owłosiona. Pręciki są dwa, przyrośnięte do korony w połowie jej długości. Nitki pręcików krótkie, pylniki podługowato-równowąskie, otwierają się podłużnymi pęknięciami. Zalążnia dolna, powstaje z dwóch owocolistków i jest dwukomorowa, otoczona jest okazałym dyskiem. Szyjka słupka cienka z rozszerzającym się maczugowato znamieniem^[6]. W kwiatach z rodzaju Silvianthus stwierdzono różnosłupkowość^[7][1]. Zalążki są liczne^[6].

Owoce

U Carlemannia dwukomorowe suche torebki otwierające się dwiema klapami. U Silvianthus mięsiste, białe torebki otwierające się pięcioma klapami. Zawierają liczne (od 30 do 100^[7]), drobne, jajowate i gładkie nasiona^[4][6].

Systematyka

W przeszłości rośliny z tej rodziny zaliczane były do przewiertniowatych (Caprifoliaceae) (system Cronquista z 1981) oraz do marzanowatych (Rubiaceae) (system Takhtajana z 1997)^[1]. Wyodrębnione zostały jako osobna rodzina w systemach APG^[1].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[1]

Na podstawie analiz molekularnych rośliny z tej rodziny uznawane są za grupę siostrzaną rodziny oliwkowatych Oleaceae^[4][1]. Do synapomorfii łączących te rodziny należą: czterokrotne kwiaty, dwa pręciki, trójbruzdowe ziarna pyłku (tricolpate), maczugowate znamię, trwały endotel (epiderma integumentu)^[8].

jasnotowce

Plocospermataceae

Carlemanniaceae

Oleaceae oliwkowate

Tetrachondraceae

Peltantheraceae

Calceolariaceae

Gesneriaceae ostrojowate

Plantaginaceae babkowate

Scrophulariaceae trędownikowate

Stilbaceae

Byblidaceae byblisowate

Linderniaceae linderniowate

Pedaliaceae połapkowate, sezamowate

Martyniaceae

Acanthaceae akantowate

Bignoniaceae bignoniowate

Schlegeliaceae

Lentibulariaceae pływaczowate

Thomandersiaceae

Verbenaceae werbenowate

jasnotowate Lamiaceae

Mazaceae

Phrymaceae

paulowniowate Paulowniaceae

zarazowate Orobanchaceae

Podział na rodzaje^[9]

• Carlemannia Benth.
• Silvianthus Hook.f.

Przypisy