Myrobalan

Terminaliya xebula (lat. Terminalia chebula)^[1] — terminaliya cinsinə aid bitki növü.^[2]

Dərman məqsədilə ağacın meyvələrindən istifadə olunur.

• 
• 
• 
• Terminaliya xebula

Mənbə

1. ↑ Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
2. ↑ Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.

Балила (лот. Terminalia chebula) — дарахтест хазонрез.

Тавсифоти гиёҳшиносӣ

Бар­гаш байза ё нештаршакли нӯгтез (муқобили якдигар ҷойгир шудаанд), гулаш майда, мевааш байзашакл; 20–46% моддаҳои даббоғӣ, туршӣ ва зифт дорад. Дар тибби халқӣ меваи Б.-ро чун давои рафъи ихтилоли меъдаву рӯда ва исҳоли хунин истифода мебаранд. Дар китобҳои тибби қадим (мас., аюрведӣ, тибетӣ ва ғ.) оид ба пайдоиши Б. (ба санскритӣ – харитакӣ) қиссаҳои гуногун ҷой доранд. Табибони ҳиндию тибетӣ бо меваи Б. сурфа, зиқи нафас, гирифтагии овоз, ҳикак, қай, бавосир, исҳол, бад­гуворишӣ, қабзият, дамиши шикам, амрози ангалӣ, омос­ҳои гуногун, бемориҳои дил ва сипурз, пӯст, варам, ихтилоли асабия ва ғ-ро табобат мекунанд. Б. дар тибби аюрведию тибетӣ «шоҳи до­ру­­ҳо» номида шудааст. Му­­во­­фиқи таълимоти онҳо, дар кадом қисми организм чӣ гу­на беморие, ки пайдо шавад, Б. табобат мекунад, ба ҷисму рӯҳ қувват мебахшад, кори мағзи сарро беҳтар мекунад, хотираро қавӣ мегардонад. Дар таркиби Б. ан­тиокси­дантҳои табиии пурзӯре мавҷу­данд, ки ба рагҳо устуворӣ бахшида, хунравиро бозмедоранд.

Эзоҳ

Сарчашма

• Балила // Асос — Боз. — Д. : СИЭМТ, 2013. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2017, ҷ. 2). — ISBN 978-99947-33-52-4.

हरीतकी^[1] (वानस्पतिक नाम:Terminalia chebula) एक ऊँचा वृक्ष होता है एवं भारत में विशेषतः निचले हिमालय क्षेत्र में रावी तट से लेकर पूर्व बंगाल-आसाम तक पाँच हजार फीट की ऊँचाई पर पाया जाता है। हिन्दी में इसे 'हरड़' और 'हर्रे' भी कहते हैं। आयुर्वेद ने इसे अमृता, प्राणदा, कायस्था, विजया, मेध्या आदि नामों से जाना जाता है। हरड़ का वृक्ष 60 से 80 फुट तक ऊँचा होता है। ^[2] इसकी छाल गहरे भूरे रंग की होती है, पत्ते आकार में वासा के पत्र के समान 7 से 20 सेण्टीमीटर लम्बे, डेढ़ इंच चौड़े होते हैं। फूल छोटे, पीताभ श्वेत लंबी मंजरियों में होते हैं। फल एक से तीन इंच तक लंबे और अण्डाकार होते हैं, जिसके पृष्ठ भाग पर पाँच रेखाएँ होती हैं। कच्चे फल हरे तथा पकने पर पीले धूमिल होते हैं। प्रत्येक फल में एक बीज होता है। अप्रैल-मई में नए पल्लव आते हैं। फल शीतकाल में लगते हैं। पके फलों का संग्रह जनवरी से अप्रैल के मध्य किया जाता है।

कहा जाता है हरीतकी की सात जातियाँ होती हैं। यह सात जातियाँ इस प्रकार हैं: 1. विजया 2. रोहिणी 3. पूतना 4. अमृता 5. अभया 6. जीवन्ती तथा 7. चेतकी।^[3]

परिचय

हरीतकी को वैद्यों ने चिकित्सा साहित्य में अत्यधिक सम्मान देते हुए उसे अमृतोपम औषधि कहा है। राज बल्लभ निघण्टु के अनुसार-

यस्य माता गृहे नास्ति, तस्य माता हरीतकी।

कदाचिद् कुप्यते माता, नोदरस्था हरीतकी ॥

(अर्थात् हरीतकी मनुष्यों की माता के समान हित करने वाली है। माता तो कभी-कभी कुपित भी हो जाती है, परन्तु उदर स्थिति अर्थात् खायी हुई हरड़ कभी भी अपकारी नहीं होती। )

दो प्रकार के हरड़ बाजार में मिलते हैं - बड़ी और छोटी। बड़ी में पत्थर के समान सख्त गुठली होती है, छोटी में कोई गुठली नहीं होती, वैसे फल जो गुठली पैदा होने से पहले ही पेड़ से गिर जाते हैं या तोड़कर सुखा लिया जाते हैं उन्हें छोटी हरड़ कहते हैं। आयुर्वेद के जानकार छोटी हरड़ का उपयोग अधिक निरापद मानते हैं क्योंकि आँतों पर उनका प्रभाव सौम्य होता है, तीव्र नहीं। इसके अतिरिक्त वनस्पति शास्त्रियों के अनुसार हरड़ के 3 भेद और किए जा सकते हैं- पक्व फल या बड़ी हरड़, अर्धपक्व फल पीली हरड़ (इसका गूदा काफी मोटा स्वाद में कसैला होता है।) अपक्व फल जिसे ऊपर छोटी हरड़ नाम से बताया गया है। इसका वर्ण भूरा-काला तथा आकार में यह छोटी होती है। यह गंधहीन व स्वाद में तीखी होती है। फल के स्वरूप, प्रयोग एवं उत्पत्ति स्थान के आधार पर भी हरड़ को कई वर्ग भेदों में बाँटा गया है पर छोटी स्याह, पीली जर्द, बड़ी काबुली ये 3 ही सर्व प्रचलित हैं।

औषधि प्रयोग हेतु फल ही प्रयुक्त होते हैं एवं उनमें भी डेढ़ तोले से अधिक भार वाली भरी हुई, छिद्र रहित छोटी गुठली व बड़े खोल वाली हरड़ उत्तम मानी जाती है। भाव प्रकाश निघण्टु के अनुसार जो हरड़ जल में डूब जाए वह उत्तम है। हरड़ में ग्राही (एस्टि्रन्जेन्ट) पदार्थ है, टैनिक अम्ल (बीस से चालीस प्रतिशत) गैलिक अम्ल, चेबूलीनिक अम्ल और म्यूसीलेज। रेजक पदार्थ हैं एन्थ्राक्वीनिन जाति के ग्लाइको साइड्स। इनमें से एक की रासायनिक संरचना सनाय के ग्लाइको साइड्स सिनोसाइड 'ए' से मिलती जुलती है। इसके अलावा हरड़ में 10 प्रतिशत जल, 13.9 से 16.4 प्रतिशत नॉन टैनिन्स और शेष अघुलनशील पदार्थ होते हैं। वेल्थ ऑफ इण्डिया के वैज्ञानिकों के अनुसार ग्लूकोज, सार्बिटाल, फ्रूक्टोस, सुकोस, माल्टोस एवं अरेबिनोज हरड़ के प्रमुख कार्बोहाइड्रेट हैं। 18 प्रकार के मुक्तावस्था में अमीनो अम्ल पाए जाते हैं। फास्फोरिक तथा सक्सीनिक अम्ल भी उसमें होते हैं। फल जैसे पकता चला जाता है, उसका टैनिक एसिड घटता एवं अम्लता बढ़ती है। बीज मज्जा में एक तीव्र तेल होता है।

हरीतकी एक प्रभावी औषधि भी है| इसके गुणों का लाभ लेने के लिए विभिन्न ऋतुओं में ही इसका सेवन करना चाहिए:^[4]

• वर्षा ऋतु में सेंधा नमक के साथ।
• शरद ऋतु में शकर के साथ।
• हेमंत ऋतु में सोंठ के साथ।
• शिशिर ऋतु में पीपल के साथ।
• वसंत ऋतु में शहद के साथ।

हरीतकी पेट की बीमारियों के साथ और भी बहुत से बीमारियों में बेहद लाभ पहुंचाता है| हरड़ खाने के कुछ लाभ इस प्रकार है:-^[5]

• हरड़ से बनी गोलियों का सेवन करने से भूख बढ़ती है।

• हरड़ का चूर्ण खाने से कब्ज से छुटकारा मिलता है।

• उल्टी होने पर हरड़ और शहद का सेवन करने से उल्टी आना बंद हो जाता है।

• हरड़ को पीसकर आंखों के आसपास लगाने से आंखों के रोगों से छुटकारा मिलता है।

• भोजन के बाद अगर पेट में भारीपन महसूस हो तो हरड़ का सेवन करने से राहत मिलती है।

• हरड़ का सेवन लगातार करने से शरीर में थकावट महसूस नहीं होती और स्फूर्ति बनी रहती है।

• हरड़ का सेवन गर्भवती स्त्रियों को नहीं करना चाहिए।

• हरड़ पेट के सभी रोगों से राहत दिलवाने में मददगार साबित हुई है।

• हरड़ का सेवन करने से खुजली जैसे रोग से भी छुटकारा पाया जा सकता है।

• अगर शरीर में घाव हो जांए हरड़ से उस घाव को भर देना चाहिए।

चित्रदीर्घा

• 
• हर्रे का फल

• 

सन्दर्भ

बाहरी कड़ियाँ

• हरड़ (टर्मिनेलिया चेब्यूला) (अखिल विश्व गायत्री परिवार)
• आयुर्वेद में हरीतकी
• बहुमूल्य हरड़
• हरड़ या हरीतकी

आयुर्वेदिक औषधीय पद्दतिमा प्रयोग गरिने त्रिफला तयार गर्नमा प्रयोगमा आउने तीनवटा (हर्रो, वर्रो र अमला) मध्येको यो एउटा फल हो।

यो मध्यम खालको करीब २० मि. सम्म अग्लो हुने पतझर खालको रुख हो। यसका पातहरू ७–२० से. मी. सम्म लामा र ४–८ से. मी. चौडा हुन्छन् र एउटै आँख्लामा दुईवटा तर विपरित दिशातिर फर्केका हुन्छन्। पातको भेट्नुमा एक जोडी ग्रन्थीहरू (Glands) हुन्छन्। यसका फूलहरू साना हुन्छन् र हाँगाको टुप्पामा लहरेदार डण्डीमा वरीपरी मिलेर रहेका हुन्छन्। फूलहरूको रंग हल्का पहेंलो वा सेतो रंगको हुन्छ र वैशाख ÷जेष्ठतिर फुल्दछन्। फलहरू ४ से. मी . सम्म लामा , बीचमा मोटा र फेदतिर अलि साँगुरिएका र पुष्ट हुन्छन्। तर सुकिसकेपछि अलि चाउरी परेका र पाँचवटा रेखाहरू स्पष्ट देखिन्छन्। यो भारत, श्रीलङ्का तथा म्यानमारमा पाइन्छ। १५०–११०० मि. सम्मको उचाई भएको मध्य तथा पश्चिमी नेपालमा यो फैलिएको छ।

आयुर्वेदिक औषधीय पद्दतिमा प्रयोग गरिने त्रिफला तयार गर्नमा प्रयोगमा आउने तीनवटा (हर्रो, वर्रो र अमला) मध्येको यो एउटा फल हो। फलको धुलो कब्जियत सफा गर्नमा एकदम उपयोगी मानिन्छ। फल पकाएको रस गीजाबाट रगत आउने र गीजाको अन्य रोगमा पनि उपयोग गरिन्छ। भुटेको वा पोलको फल खोकी वा कफ निको पार्न पनि खाने गरिन्छ।

मुख्यतःयसका फलहरू टाँनिन (Tanin) निकाल्नको लागि उपयोग गरिन्छ। जरा, बोक्रा, तथा काठमा समेत टेनिन पाइन्छ। टेनिन छाला उद्योगहरूमा छाला नरम पार्ने कार्य , वस्तुलाई धेरै समयसम्म खप्ने बनाउन र रंगलाई चम्किलो बनाउन उपयोग गरिन्छ। यसैगरि यस फलको गुदीदार भिजाएको वासी पानीले आँखा सफा गर्न प्रयोग गरिन्छ। हर्रोको फलको उत्पादन लिन करीब १० वर्ष लाग्ने हुदा ब्यवसायिक खेतिमा यो समेटिन सकेको छ्अन। १० वर्ष भन्दा बढी उमेरका स्वस्थ्य रुखबाट प्रतिरुख ४०–६० के. जी. सम्म उत्पादन हुने गर्दछ।

औषधोपचार

• दाद आएमा

हर्रो कागतीको रसमा घोटेर लगाउने गरेमा दाद आएको ठिक हुन्छ ।

• जण्डिस(कमलपित्तमा)

एक चम्चा करेलाको रसमा आधा चम्चा हर्रोको धूलो मिसाएर विहान/वेलुका खाने गरेमा दुई हप्तामै कमलपित्त रोग निको हुन्छ ।

• हरडः हर्रो को नामबाट हामी सबै परिचित छौ। यस्को बोट जत्रतत्र पाइने गर्दछ। यस्को रङ्ग कालो तथा पहेंलो हुन्छ। यस्को स्वाद खट्टा, नमीठो तथा मुखबाध्ने कसैला हुन्छ। आयुर्वेदिक मतानुसार हरडः हर्रोमा पाँचै रस- मधुर, तीखा, कडुवा, कसैला तथा अम्ल पाइन्छ। वैज्ञानिक मतानुसार हरड को रासायनिक संरचनाको विश्लेषण गरेर ज्ञात भएको छ की हर्रोको फलमा चेब्यूलिनिक एसिड ३०%, टैनिन एसिड ३०-४५%, गैलिक एसिड, ग्लाईकोसाइड्स, राल तथा रंजक पदार्थ पाइन्छ। ग्लाईकोसाइड्स कब्जियत निर्मुल गर्नमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्दछ। यो तत्वले शरीरको सबै अंगबाट अनावश्यक पदार्थहरु निकालेर शरीरलाई प्राकृतिक रुपमा संचालन हुन मदत गर्दछ। यस्का निम्न औषधीय गुणहरुपनि रहेका छन्:-
• हरड को टुक्रो चपाएर खानाले भोक बढ्दछ।
• सानो हर्रोको टुक्रालाई पानिमा घोटेर मुख भित्र फोका भएको स्थानमा प्रतिदिन तीन पटक लगाउँनाले मुखको छाल (मुखमा आउँने खटिरा)नष्ट हुन्छ। अवस्था अनुसार यस्लाई जुनसुकै बखत खान सकिने भएपनि यस्लाई रातमा भोजन पश्चात चुस्नु राम्रो हुन्छ।
• सानो हरडलाई पानीमा भिजाउने र रातमा खाना पश्चात विस्तारै चपाएर सेवन गर्नाले पेट सफा हुन्छ र पेटमा ग्यास पनि कम हुने गर्दछ।
• काँचो हरडको फललाई पिधेर चट्नी बनाएर एक एक चम्मचको मात्रामा तीन पटक दिनमा सेवन गर्नाले पातलो दिसा ठिक हुन्छ।
• हरडको चुर्ण एक चम्मचको मात्रामा दुई किशमिशको साथमा लिनाले अम्लपित्त (एसिडिटी ) को सिकायत रहन्न। निर्मुल हुन्छ।
• हरडको चुर्ण विहान वेलुका कालो नुनको साथमा सेवन गर्नाले कफको सिकायत रहन्न।
• हरडः हर्रोलाई पिंधेर यस्मा मह मिलाएर चाट्नाले उल्टी आउँन बन्द हुन्छ।

चित्र दिर्घा

• Trunk of T. chebula

• Fruit of T. chebula

• A fallen fruit

• A dried T. Chebula by the side of a scale

सन्दर्भ सामग्रीहरू

यो पनि हेर्नुहोस

• मरिच
• नीम
• दही
• सखर
• मह
• दूध
• घ्यू
• तोरी
• ज्वानो

हर्रो

सन्दर्भ सामग्रीहरू

बाह्य लिङ्कहरू

हिरड्याचे खोड

हिरड्याची फळे

हिरडा (इंग्लिश: Myrobalans; लॅटिन: Terminalia chebula) ही दक्षिण आशिया, आग्नेय आशिया व नैऋत्य चिनाच्या जनता-प्रजासत्ताकातील युइन्नान प्रांत या प्रदेशांत उगवणारी एक औषधी वनस्पती आहे. हिरडा स्वास्थ्यसंवर्धक आणि रोगनाशक आहे. औषधात व आरोग्य वाढविणार्‍या द्रव्यात याचे स्थान महत्त्वाचे आहे. लोक कथेनुसार एकदा इंद्र अमृत पीत असतांना त्यातील काही थेंब पृथ्वीवर सांडले. ते थेंब जेथे सांडले तेथे (त्या थेंबातून) हिरड्याची उत्पत्ती झाली. समुद्र सपाटीपासून २ हजार मी. उंची पर्यंतच्या जमिनीत हिरड्याची झाडे भारतात सर्वत्र आढळतात.

वर्णन

[१] हिरड्याला "हरीतकी" असे म्हणतात. हिरड्याची झाडे २५ ते ३० मी. उंच वाढणारी असतात. झाड झुपकेदार, पसरट व अनेक वर्षे टिकणारे असते. याचे लाकूड अत्यंत कठीण असते. खोडाची उंची ७ ते १० मी. (मध्यम जमीन) २४ ते ३० मी. (सुपीक जमीन) खोडाचे साल करड्या रंगाचे त्यावर असंख्य चीरा असतात. पाने १० ते ३० सें. मी. लांब, टोकदार, पानातील शिरा ६ ते ८ असून समोरा समोर असतात. पाने टोकाशी एकवटलेली असतात. कोवळेपणी पानांवर केस असतात.

फुले - ग्रीष्म ऋतुत येतात रंग पांढरा पिवळसर असतो. ती शाखाग्री व पानांच्या बगलेत असतात. नवीन फुलांना सुवास असतो तर जुन्या फुलांचा वास उग्र असतो.

फळ - लांबी साधारणपणे ३ ते ६ सें. मी. कोवळ्या फळांचा रंग हिरवा तर पिकलेल्या फळांचा रंग पिवळसर धूसर. आकार लंब वर्तुळाकार, प्रत्येक फळात एक बी असते, फळांवरून हिरड्याच्या अनेक जाती ओळखता येतात. बी लांबट आणि कठीण असते.

साधारण १० वर्षे वयाचे झाड झाल्यावर फळे मिळण्यास सुरूवात होते. २ ते २.५ महिन्यांच्या अपरीपक्व फळांना बाळ हिरडे म्हणतात.

हिरड्याच्या जाती

फळांच्या रंगावरून हिरड्याच्या सात जाती आहेत, १) विजया, २) रोहिणी, ३) पूतना, ४) अमृता, ५) अभया, ६) जीवन्ती आणि ७) चेतकी

• बाळ हिरडा – फळात अठळी तयार होण्यापूर्वीच आपोआप गळून पडणारे फळ, याचा औषधात विशेष उपयोग होतो. लहान बालकात याचा मोठ्या प्रमाणात वापर होतो.
• चांभारी हिरडा – हिरड्याचे थोडे अपरिपक्व फळ म्हणझे चांभारी फळ, उपयोग कातडी कमविण्यासाठी होतो. मोठ्या प्रमाणात निर्यात.
• सुरवारी हिरडा – हिरड्याचे पूर्ण पिकलेले फळ म्हणजे सुरवारी, औषधी उपयोग अनेक.
• रंगारी हिरडा - याचा उपयोग रंगासाठी होतो.

या वनस्पतीला संस्कृत भाषेत अनेक नावे आहेत :-

• हरीतकी - शंकराच्या घरात (हिमालयात) उत्पन्न होणारी, सर्व रोगांचे हरण करते.
• हेमवती, हिमजा -हिमालय पर्वतावर उत्पन्न होणारी.
• अभया-हिरड्याचे नित्य सेवन केल्याने रोगाचे भय राहत नाही.
• कायस्था -शरीर निरोगी, धष्टपुष्ट करणारी.
• पाचनी-पाचन करणारी.
• प्रपथ्या-पवित्र करणारी.
• प्रमथा-रोगांचे समूळ उच्चाटन करणारी.
• श्रेयसी-श्रेष्ठ.
• प्राणदा-जीवन देणारी.

महत्त्व

हरीतकी मनुष्याणां मातेव हितकारणी ।
कदाचित्कुप्यते माता गोदरस्था हरीतकी॥
या वचनात हिरड्याला मातेची उपमा दिलेली आहे. हिरडा मातेसमान प्रेम करणारा आणि हितकारक आहे. आई सुद्धा काहीवेळा आपल्या मुलांवर रागवते परंतु हिरड्याचे सेवन केले असता त्यापासून कोणत्याही प्रकारचा त्रास होत नाही.

तसेच
यस्यां नास्ति माता, तस्य माता हरितकीः
अर्थात -
माताविहीन लहान मुलांची माता हिरडा असतो असे एक संस्कृत मधील वचन आहे. त्यावरुन याच्या उपयोगाची कल्पना येते. या झाडाचे फळ हे 'त्रिफळा' मधील एक आहे.(हिरडा,बेहडा,आवळा)

हिरड्याचे महत्त्व विशारद करणारा आणखीन एक श्लोक-
हरिं हरीतकीं चैव गायत्रीं च दिने दिने।
मोक्षरोग्यतप: कामाश्चिन्तयेद भक्षयेज्ज्पेत् ॥
अर्थात-
मोक्षाची इच्छा करणार्‍याने प्रत्येक दिवशी विष्णुचे चिंतन करावे, आरोग्याची इच्छा करणार्‍याने प्रत्येक दिवशी हिरड्याचे सेवन करावे व तपाची इच्छा करणार्‍याने गायत्रीचा जप करावा.

औषधी उपयोग

हिरड्यात गोड, आंबट, कडू, तिखट, तुरट हे पाच रस आहेत. फक्त खारट रस नाही. यातील गोड, तिखट आणि तुरट रसांमुळे पित्त दोषाचा नाश होतो. कडू, तिखट आणि तुरट रसांमुळे कफ दोष दूर होतो. तर गोड आणि आंबट या रसांमुळे वात दोष दूर होतो.

हिरड्याचे लघु आणि रुक्ष असे गुण आहेत. लघु म्हणजे ज्या योगाने शरीरात हलकेपणा निर्माण होतो, उत्साह येतो. सामान्यत: लघु गुणाच्या द्रव्यांनी शरीरातील वाढलेला कफदोष कमी होतो. शरीरात ज्या ज्या ठिकाणी मलाची निर्मिती होते त्या त्या ठिकाणी या गुणाच्या औषधांचा प्रभाव होतो, हिरड्याची फळे मल दोष दूर करतात. रुक्ष म्हणजे शरीरात रूक्षपणा, कठीणपणा येतो. या गुणामुळे शरीरातील वात दोषाचे प्रमाण वाढते, कफ दोषाचे प्रमाण कमी होते. मधुमेह सारख्या रोगात याचा खूप उपयोग होतो.

अपचन, अतिसार, आंव पडणे, मूळव्याध, भूक न लागणे, अतिघाम येणे, नेत्ररोग, स्थूलता, अजीर्ण, आम्लपित्त, दाह, रक्तपित्त, कुष्ठरोग, इसब, पित्त्जशूळ, संधिवातज्वर, उदररोग, पांडुरोग ,मूतखडा, उचकी, उलटी, अशा अनेक विकारांवर हिरडा महत्त्वाचे औषध मानले गेले आहे. कुपचन रोगांत सुरवारी हिरड्याचा चांगला उपयोग होतो.अतिसार, आंव आणि आंतड्याची शिथिलता यांत चांगला गुण येतो. अर्श (मूळव्याध) रोगात हिरडा सैंधवाबरोबर देतात आणि रक्तार्शांत त्याचा क्वाथ देतात. अर्श सुजून दुखत असल्यास हिरडा उगाळून लेप देतात.

हिरडा जरी बहुपयोगी असला तरी, त्याचा वापर ऋतु प्रमाणे विविध द्रव्यांसह करावा:

• वसंत ऋतु अर्थात चैत्र, वैशाख मध्ये मधा सोबत,
• ग्रीष्म ऋतू अर्थात ज्येष्ठ, आषाढ मध्ये गुळा सोबत,
• वर्षा ऋतु अर्थात श्रावण, भाद्रपद मध्ये सैंधव मिठा सोबत,
• शरद ऋतु अर्थात आश्विन, कार्तिक मध्ये साखरे सोबत,
• हेमंत ऋतु अर्थात मार्गशीर्ष, पौष मध्ये सुंठी सोबत, आणि
• शिशिर ऋतु माघ, फाल्गुन मध्ये पिंपळी सोबत.
  

हिरडा ग्रहण करावा.

संदर्भ

हिरडा, हरीतकी गूण व औषधी उपयोग https://marathidoctor.com/hirada-haritaki-harad-terminalia-chebula-inknut-in-marathi.htm

ਹਰੜ (ਟਰਮੀਨੇਲੀਆ ਚੇਬਿਉਲਾ) (ਯੈਲੋ ਮਿਰੋਬਾਲਾਨ ਜਾਂ ਚੇਬਿਉਲਿਕ ਮਿਰੋਬਾਲਾਨ; ਤਾਮਿਲ: ਕਾਦੁਕਾਈ; ਅਸਾਮੀ: ਸਿਲਿਖਾ; ਉਰਦੂ: ਫਰਮਾ:ਨਾਸਤਾਲੀਕ; ਚੀਨੀ: 诃 子 ਹੇ ਜ਼ੀ; ਗੁਜਰਾਤੀ: ਹਿਮੇਜ਼; ਤੇਲਗੂ: ਕਾਰਾਕਾਇਆ; ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: harītakī, हरीतकी; ਬੰਗਲਾ: হরিতকী / হর্তুকি (harītakī) ; ਤਿੱਬਤੀ: A-ru-RA) ਟਰਮੀਨੇਲੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ , ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣਪੱਛਮੀ ਚੀਨ (ਜੂਨਾਨ), ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਤੱਕ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।^[1][2]

ਗੈਲਰੀ

• Trunk of T. chebula

• Fruit of T. chebula

• A fallen fruit

ਹਵਾਲੇ

હરડે (વૈજ્ઞાનિક નામ: Terminalia chebula^[૨]) એક વનસ્પતિ છે, જે દક્ષિણ એશિયામાં ભારત અને નેપાળ થી દક્ષિણ ચીન સુધી અને શ્રીલંકા, મલેશિયા, વિયેતનામમાં જોવા મળે છે.^[૨][૩]

ઉપયોગ

હરડે આયુર્વેદિક ઔષધ ત્રિફળામાં મુખ્ય ઘટક છે, જે કિડની અને યકૃતની બિમારીઓ માટે વપરાય છે.^[૪]

સંદર્ભ

கடுக்காய் (ஒலிப்பு ) (Terminalia chebula) என்பது ஒருவகை மரமாகும் சித்த மருத்துவத்தில் மிகச்சிறந்த மருந்துப் பொருட்களில் இது ஒன்று.^[1]திருக்குறுக்கைவீரட்டம் திருத்தலத்தின் தலமரமாக விளங்குவது கடுக்காய் மரமாகும்.^[2]

மேற்கோள்

కరక్కాయ శాస్త్రీయ నామం టెర్మినాలియా చెబుల్లా. చెబ్యులిక్ మైరోబాలన్, హరిటాకి, హారార్డ్ అనేవి ఇతర పేర్లు. ఇది 6-20 మీటర్ల ఎత్తువరకు పెరిగే వృక్షం. పత్రాలు కణుపు ఒకటి లేదా రెండు చొప్పున పొడవుగా, దాదాపు కోలగా ఉంటాయి. పుష్పాలు తెలుపు లేదా లేతాకుపచ్చ రంగులో సన్నని కంకులపై నక్షత్రాలవలె వస్తాయి. ఫలాలు కోలగా ఉండి, ఎండితే నిడుపాటి నొక్కులను కలిగి ఆగస్టు నుంచి అక్టోబరు వరకు లభిస్తాయి. ఇది విత్తనాల ద్వారా వ్యాప్తి చెందుతుంది. కరక్కాయ లేదా కరక ఔషధ జాతికి చెందిన మొక్క. కరక్కాయత్రిఫలాలలో ఒకటి. ఇది జీర్ణశక్తిని వృద్ధి చేస్తుంది.

లక్షణాలు

• నలుపు గోధుమ రంగు బెరడుతో పెరిగే పెద్ద వృక్షం.
• అండాకారం నుండి విపరీత అండాకారం గల సరళ పత్రాలు.
• శాఖాయుతమైన కంకులలో అమరిన ఆకుపచ్చతో కూడిన పసుపు రంగు పుష్పాలు.
• నొక్కులున్న ఆకుపచ్చతో కూడిన పసుపురంగు ఫలాలు.

దగ్గును తగ్గించే కరక్కాయ^[1]

• దగ్గుతో బాధపడుతున్న పిల్లలకు పెద్దలకు కరక్కాయ రసం తాగిస్తుంటారు. కరక్కాయలోని ఔషధ గుణాలు దగ్గుతో పాటు పలురకాల జబ్బులను నయం చేస్తాయి. గొంతులోని శ్లేష్మాన్ని హరించి కంఠ సమస్యలను నివారిస్తుంది. అందుకే ప్రతి తెలుగింట్లో కచ్చితంగా కరక్కాయ ఉంటుంది.

ఔషధ గుణాలు^[2]

కరక్కాయలు విలువైన జౌషధ గుణాలను కలిగివుంటాయి. వీటిలో యంత్రాక్వినోన్లు, టానిన్లు, ఛెబ్యులిక్ ఆమ్లం, రెసిన్, స్థిర తైలం మొదలనవి ఉంటాయి. అన్ని రకాల జీర్ణకోశ వ్యాధులు, అస్తమా, దగ్గు, వాంతులు, కంటి వ్యాధులు, గుండె జబ్బుల నివారణకు ఉపయోగపడుతుంది. దగ్గు నివారణకు కరక్కాయ వాడటం ప్రముఖ గృహ వైద్యం. ఆయుర్వేద వైద్యంలో దీన్ని విరివిగా వాడతారు.

ఉపయోగాలు

• కరక్కాయ చూర్ణాన్ని రోజువారీగా మోతాదుకు టీ స్పూన్ చొప్పున రెండు పూటలా సమాన భాగం బెల్లంతోగాని, అర టీస్పూన్ శొంఠి పొడితో గాని, పావు టీ స్పూన్ సైంధవ లవణంతో గాని కలిపి తీసుకుంటే ఆకలి పెరుగుతుంది.
• కరక్కాయలు, పిప్పళ్లు, సౌవర్చలవణం వీటిని సమానంగా తీసుకొని విడివిడిగా పొడిచేసి, అన్నీ కలిపి నిల్వచేసుకొని మోతాదుగా అర టీ స్పూన్ చొప్పున అర కప్పు నీళ్లతో కలిపి తీసుకుంటే ఆకలి పెరుగుతుంది.
• పేగుల్లోనూ, ఛాతి భాగంలోనూ, గొంతు భాగంలోనూ మంటగా అనిపిస్తుంటే కరక్కాయ చూర్ణాన్ని ఎండు ద్రాక్షతో కలిపి నూరి తేనె, చక్కెర చేర్చి తీసుకుంటే ఉపశమనం లభిస్తుంది.
• అజీర్ణంతో ఇబ్బంది పడుతున్నప్పుడు, పరిపూర్ణమైన బలంతో ఉన్నవారు ఆహారానికి గంట ముందు కరక్కాయ చూర్ణాన్ని, శొంఠి చూర్ణాన్ని సమభాగాలుగా కలిపి టీ స్పూన్ మోతాదుగా, అర కప్పు నీళ్లతో తీసుకోవాలి.
• కరక్కాయలు, పిప్పళ్లు, శొంఠి వీటిని త్రిసమ అంటారు. వీటిని సమాన భాగాలుగా చూర్ణంగాచేసి తీసుకుంటే ఆకలి పెరగటమే కాకుండా అతి దప్పిక నుంచి కూడా ఉపశమనం లభిస్తుంది.
• కరక్కాయ చూర్ణాన్ని, వేపమాను బెరడు చూర్ణాన్ని సమాన భాగాలుగా కలిపి మోతాదుగా అర టీ స్పూన్ చొప్పున అర కప్పు నీళ్లతో కలిపి రెండుపూటలా తీసుకుంటే ఆకలి పెరగటంతోపాటు చర్మంమీద తరచూ తయారయ్యే చీముగడ్డలు, చర్మ సంబంధమైన ఫంగల్ ఇనె్ఫక్షన్లు, తామరచర్మ రోగాలూ వీటన్నిటినుంచీ ఉపశమనం లభిస్తుంది.
• అజీర్ణం, ఆమ దోషం, అర్శమొలలు, మలబద్ధకం సమస్యలతో రోజువారీగా కరక్కాయ చూర్ణాన్ని అర చెంచాడు చొప్పున సమాన భాగం బెల్లంతో కలిపి తీసుకుంటే హితకరంగా ఉంటుంది.
• అధిక లాలాజలస్రావంతో ఇబ్బందిపడేవారు కరక్కాయ చూర్ణాన్ని భోజనం తరువాత అర టీ స్పూన్ మోతాదుగా అర కప్పు నీళ్లతోగాని, చెంచాడు తేనెతోగాని కలిపి తీసుకోవాలి.
• వికృతి చెందిన త్రిదోషాలను తిరిగి సమస్థితికి తెచ్చి పరిపూర్ణమైన ఆరోగ్యాన్ని పొందాలంటే కరక్కాయ, సైంధవ లవణం, పిప్పళ్లు, శొంఠి ఈ నాలుగింటి చూర్ణాలనూ సమాన భాగాలు కలిపి నిల్వచేసుకొని మోతాదుకు అర టీ స్పూన్ చొప్పున నీళ్లతో జారుడుగా కలిపి రెండు పూటలా తీసుకోవాలి. ఈ ఔషధ యోగం ఆకలిని, అరుగుదలను ఏక కాలంలో వృద్ధిపరుస్తుంది.
• కరక్కాయలను నేతిలో వేయించి దంచి పొడిచేయాలి. దీనిని సమాన భాగం బెల్లంతోనూ, సమాన భాగం పిప్పళ్ల చూర్ణంతోనూ కలిపి మోతాదుకు అర టీ స్పూన్ చొప్పున రెండు పూటలా తీసుకుంటే అరుగుదల పెరిగి అర్శమొలల వ్యాధినుంచి ఉపశమనం లభిస్తుంది, మూలవ్యాధి వల్ల మలబద్ధకం ప్రాప్తించినట్లైతే కరక్కాయల చూర్ణాన్ని తెల్లతెగడ వేరు చూర్ణం, శుద్ధిచేసిన నేపాళం గింజల చూర్ణంతో కలిపి పావు టీస్పూన్ మోతాదులో తీసుకోవాలి. ఇది ఉగ్ర ఔషధం. జాగ్రత్తగా ఉండాలి. తీవ్ర స్థాయిలో విరేచనాలవుతాయి.
• మసిలే గోమూత్రంలో కరక్కాయలను వేసి ఉడికించి అరబెట్టి, దంచి పొడిచేసి నిల్వచేసుకోవాలి. దీనిని ప్రతిరోజూ ఉదయం అర టీ స్పూన్ మోతాదుగా లేదా ఎవరి బలాన్నిబట్టి వారు మోతాదును నిర్ణయించుకొని గాని, తేనెతో కలిపి తీసుకుంటే మొలల వ్యాధినుంచి ఉపశమనం లభిస్తుంది.
• కరక్కాయల చూర్ణాన్ని, బెల్లాన్ని కలిపి భోజనానికి ముందు చెంచాడు మోతాదుగా రెండు పూటలా తీసుకుంటూ ఉంటే పైల్స్ తగ్గుతాయి.
• పైల్స్‌వల్ల మలద్వారం వద్ద దురద తయారై ఇబ్బంది పెడుతుంటే కరక్కాయ చూర్ణాన్ని అర చెంచాడు మోతాదుగా సమాన భాగం బెల్లంతో కలిపి ఉండచేసి తినాలి.
• అర్శమొలలు మొండిగా తయారై ఇబ్బంది పెడుతున్నప్పుడు కరక్కాయల చూర్ణం, బెల్లం సమంగా కలిపి అర చెంచాడు మోతాదులో వాడాలి. తరువాత ఒక గ్లాసు మజ్జిగ తాగాలి. ఇలా రెండు పూటలా చేయాలి.
• కరక్కాయలు, వెల్లుల్లి ఒక్కోటి ఒక్కో భాగం గ్రహించాలి. నల్లేరు తీగ చూర్ణం 2 భాగాలు గ్రహించాలి. వీటిని కలిపి నిల్వచేసుకొని మోతాదుకు అర టీ స్పూన్ చొప్పున రెండు పూటలా సైంధవ లవణం, నువ్వుల నూనె కలిపి తీసుకుంటూ ఉంటే అర్శమొలలు ఎండిపోయి పడిపోతాయి.
• కరక్కాయలు, నల్ల ద్రాక్ష వీటిని పచ్చిగా ఉన్నప్పుడు ముద్దుచేసి గాని లేదా ఎండబెట్టి, పొడిచేసి గాని పూటకు టీ స్పూన్ చొప్పున రెండు పూటలా తీసుకుంటే శరీరాంతర్గతంగా జరిగే రక్తస్రావాలు, పెరుగుదలలు, దీర్ఘకాలపు జ్వరం వంటివి తగ్గుతాయి.
• కరక్కాయ చూర్ణాన్ని అర టీ స్పూన్ చొప్పున సమాన భాగం తేనెతో కలిపి తీసుకుంటే శరీరాంతర్గతంగా జరిగే రక్తస్రావాలు ఆగటంతోపాటు కడుపునొప్పి, ఆమాతిసారం వంటివి తగ్గుతాయి.
• కరక్కాయ చూర్ణాన్ని ముచ్చటి మాత్రలో తేనెతో కలిపి అవసరానుసారం మూడునాలుగుసార్లు తీసుకుంటే వాంతులు, వికారం వంటివి సమసిపోతాయి.

ఆయుర్వేదము లో ఉపయోగాలు /--డా. చిరుమామిళ్ల మురళీమనోహర్ *

కరక్కాయలు, శొంఠి, తుంగముస్తలు, వీటిని సమభాగాలుగా గ్రహించి, విడివిడిగా దంచి, పొడిచేసి వస్తగ్రాళితం చేయాలి. తరువాత అన్నీ కలిపి బెల్లం చేర్చుతూ బాగా నూరి చిన్న చిన్న మాత్రలుగా చుట్టి ఆరబెట్టి గాజుసీసాలో నిల్వచేసుకోవాలి. ఈ మాత్రను బుగ్గనుంచుకొని రసం మింగుతుంటే దగ్గులో ఉపశమనం లభిస్తుంది. * కరక్కాయ పెచ్చులను అడ్డసరం (వాసా) ఆకుల స్వరంలో ఏడుసార్లు నానబెట్టి భావన చేసి ఎండబెట్టి పొడిచేసి పూటకు అర టీ స్పూన్ మోతాదులో రెండు పూటలా నేరుగా గాని లేదా పిప్పళ్లు, తేనె మిశ్రమంతో గాని కలిపి తీసుకుంటే శరీరాంతర్గతంగా జరిగే రక్తస్రావం ఆగిపోతుంది. * కరక్కాయ, శొంఠి, తానికాయ, పిప్పళ్లు వీటి చూర్ణాలను సమానంగా కలిపి నిల్వచేసుకొని పూటకు అర టీస్పూన్ చొప్పున మూడుపూటలా తేనెతో గాని లేదా నీళ్ళతో గాని కలిపి తీసుకుంటే దగ్గుతోపాటు ఆయాసం కూడా తగ్గుతుంది. * ఎక్కిళ్లు ఇబ్బంది పెడుతున్నప్పుడు కరక్కాయల చూర్ణాన్ని అర చెంచాడు చొప్పున అరకప్పు వేడినీళ్లతో గాని లేదా తేనె, నెయ్యి మిశ్రమంతోగాని కలిపి తీసుకోవాలి. * ఆయాసం, ఎక్కిళ్లు సతమతం చేస్తున్నప్పుడు బెల్లం పానకంలో కరక్కాయ పలుపును ఉడికించి తీసుకోవాలి. * ఎక్కిళ్లు, ఉబ్బసం, దగ్గు, గుండె జబ్బులు కలిసికట్టుగా హింసిస్తున్నప్పుడు వేడిచేసిన పాత నెయ్యిలో కరక్కాయల పెచ్చుల చూర్ణం, ఇంగువ పొడి, బిడాలవణం చేర్చి కలిపి మోతాదుకు అర టీస్పూన్ చొప్పున రెండుపూటలా తీసుకోవాలి. * కరక్కాయల చూర్ణం, శొంఠి చూర్ణం, పుష్కరమూల చూర్ణం, యవక్షారం, మిరియాల చూర్ణం వీటిని సమాన భాగాలుగా తీసుకొని నీళ్లతోకలిపి జారుడుగా చేసి తీసుకుంటే ఎక్కిళ్లతోపాటు ఉబ్బసంనుంచి కూడా నివృత్తి లభిస్తుంది. * రక్తహీనతతో బాధపడేవారు కరక్కాలను గోమూత్రంలో నానబెట్టి, తరువాత ఎండబెట్టి, పొడిచేసి, పూటకు అర టీస్పూన్ మోతాదులో రెండు పూటలా అర కప్పు నీళ్లతో కలిపి తీసుకోవాలి. * కామెర్లతో బాధపడేవారు లోహభస్మం, కరక్కాయ చూర్ణం, పసుపు వీటిని సమాన భాగాలుగా కలిపి, పూటకు చెంచాడు చొప్పున, అనుపానంగా బెల్లాన్నీ తేనెనూ చేర్చి మూడుపూటలా తీసుకుంటూ ఉండాలి. * కరక్కాయ పెచ్చులను గోమూత్రంతో సహా నూరి లేదా కరక్కాయలను, తానికాయలను, ఉసిరికాయలను కలిపి గోమూత్రంలో ఉడికించి, నూరి టీ స్పూన్ చొప్పున తీసుకుంటే కామెర్లు, రక్తహీనతలు తగ్గుతాయి. * కామెర్లతో బాధపడేవారికి జాగ్రత్తగా వమన విరేచనాలను చేయించి కరక్కాయ చూర్ణాన్ని అర చెంచాడు మోతాదుగా రెండుపూటలా హెచ్చు మొత్తాల్లో తేనెను కలిపి ఇవ్వాలి. * ఉదరంలో నీరు చేరినప్పుడు (ఎసైటిస్) కరక్కాయ చూర్ణాన్ని మోతాదుకు అర టీస్పూన్ చొప్పున గోమూత్రం అనుపానంగా మూడు పూటలా తీసుకోవాలి. తరువాత పాలు మాత్రమే తాగాలి. వారంపాటు బియ్యం, గోధుమ వంటి గింజ ధాన్యాన్ని పూర్తిగా మానేయాలి. (చరక సంహిత చికిత్సా స్థానం, అష్టాంగ సంగ్రహం చికిత్సా స్థానం) * తీవ్రమైన ఉదర వ్యాధులతో బాధపడేవారు వెయ్యి కరక్కాయలను ఔషధంగా తీసుకోవాలి. అలాగే విలాజిత్తును నిర్దేశిత మోతాదులో వాడుతూ కేవలం పాలు మాత్రమే ఆహారంగా తీసుకోవాలి. * కరక్కాయలు, రోహీతక, యవక్షారం, పిప్పళ్లు వీటితో కషాయం తయారుచేసుకొని అర కప్పు మోతాదుగా ప్రతిరోజూ ఉదయంపూట తీసుకుంటూ ఉంటే ప్లీహం పెరగటం, కాలేయవృద్ధి, అసాధ్య ఉదర వ్యాధుల్లో హితకరంగా ఉంటుంది. * కరక్కాయ చూర్ణం, శొంఠి చూర్ణం, బెల్లం వీటి సమాన భాగాలను కలిపి నిల్వచేసుకొని మోతాదుకు టీస్పూన్ చొప్పున చప్పరించి నీళ్లు తాగాలి. దీంతో మలబద్ధకం తగ్గుతుంది. మలంతోపాటు జిగురు పడటం ఆగుతుంది. ముఖ్యంగా శరీరంలో నీరు పట్టడం తగ్గుతుంది. * కఫదోషంవల్ల శరీరంలో వాపుతయారైనప్పుడు కరక్కాయలను గోమూత్రంలో నానబెట్టి, పొడిచేసి పూటకు 3గ్రాముల మోతాదుగా అర కప్పు వేడినీళ్లతో కలిపి తీసుకోవాలి. * కరక్కాయల చూర్ణం, ఇప్ప పువ్వు లేదా ఇప్ప సారం (మధూకం), పిప్పళ్లు చూర్ణం మూడూ కలిపి పూటకు అరచెంచాడు మోతాదుగా తేనె చేర్చి వేడినీళ్లతో సహా రెండుపూటలా తీసుకుంటే శరీరంలో తయారైన వాపు తగ్గుతుంది. * కరక్కాయ చూర్ణం, శొంఠి చూర్ణం, దేవదారు చూర్ణం మూడు సమభాగాలు కలిపి పూటకు అర టీ స్పూన్ మోతాదుగా, వేడినీళ్లతో రెండుపూటలా తీసుకుంటే శరీరంలో చేరిన నీరు వెళ్లిపోయి వాపు తగ్గుతుంది. * కరక పిందెల చూర్ణాన్ని 3గ్రాముల మోతాదుగా బెల్లంతో కలిపి అర కప్పు నీళ్లతో తీసుకుంటే శరీరంలో చేరిన వాపు తగ్గుతుంది. * నాలుగుచెంచాల శుద్ధిచేసిన గోమూత్రంలో టీ స్పూన్ కరక్కాయ పొడిని కలిపి తీసుకుంటే వాపు తగ్గుతుంది. (గోమూత్రంలో పొటాషియం ఉంటుంది. ఇది మూత్రాన్ని జారీచేసి వాపును తగ్గిస్తుంది. (అష్టాంగ హృదయం) * కరక్కాయ చూర్ణం, శొంఠి పొడి వీటి మిశ్రమాన్ని మోతాదుకు అర చెంచాడు చొప్పున బెల్లంతో కలిపి రెండుపూటలా మజ్జిగ అనుపానంగా తీసుకుంటే శరీరంలో సంచితమైన అదనపు నీరు దిగుతుంది.

సూచికలు

యివి కూడ చూడండి

మూలాలు

• https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B0%95%E0%B0%B0%E0%B0%95%E0%B1%8D%E0%B0%95%E0%B0%BE%E0%B0%AF&action=edit

ಅಳಲೆ ಕಾಯಿ ಮರ

ಅಳಲೆ ಕಾಯಿದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಕಂಡು ಬರುವ ಸಸ್ಯ. ಅದೇ ವೈಜ್ಞಾನಿಕವಾಗಿ, Terminalia chebula ವೆಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಈ ಸಸ್ಯ ಪ್ರಭೇದ, 'ಕಾಂಬ್ರೆಟೇಸಿ' (Combretaceae)ವೆಂಬ ಸಸ್ಯ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಸೇರುತ್ತದೆ. ಅಡುಗೆಮನೆಯ ವೈದ್ಯ (ಅಜ್ಜಿಯ ವೈದ್ಯ) ವೆಂದು ಹೆಸರಾದ ಸಕಲರೋಗಗಳಿಗೂ ಬಳಸಬಹುದಾದ, ನಿರುಪದ್ರವಿ ಅಳಲೆ ಕಾಯಿ (ಹರೀತಕಿ-ಸಂಸ್ಕೃತ) ನಮ್ಮಲ್ಲೆರ ಅಡುಗೆ ಮನೆಯ ವೈದ್ಯನಾಗಿ ಹಲವಾರು ಶತಮಾನಗಳಿಂದ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿದೆ. ತೊಟ್ಟಿಲಿನಲ್ಲಿ ಮಲಗಿರುವ ಕಂದನಿಂದ ಆದಿಯಾಗಿ ವಯೋಮಾನದ ಮನೆಯ ಸದಸ್ಯರಿಗೂ, ಎಲ್ಲಾ ವಿಧದ ಜಡ್ಡಿಗೂ ಅಳಲೆ ಕಾಯಿಯೇ ಮದ್ದು. ಆಯುರ್ವೇದ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಔಷಧಿಗಳ ರಾಜನೆಂದೇ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾದ ಸಸ್ಯ.ಕರ್ನಾಟಕದ ಮನೆಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ಜನಜನಿತವಾಗಿರುವ 'ಅಳಲೆಕಾಯಿ' ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.ಎಲ್ಲಾ ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ಮಧ್ಯಮ ಗಾತ್ರದ ಮರ ಇದಾಗಿದೆ. ಮುಪ್ಪನ್ನು ಗೆಲ್ಲುವ, ಯೌವ್ವನವನ್ನು ಕಾಪಾಡುವ, ಅನೇಕ ವ್ಯಾಧಿಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸುವ, ತ್ರಿದೋಷಗಳನ್ನು ಪರಿಹರಿಸುವ ಹಾಗೂ ಹೃದಯಕ್ಕೆ ಶಕ್ತಿ ನೀಡುವ ಬಹು ಶ್ರೇಷ್ಟ ಗುಣಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದೆ. ದೊಡ್ಡ ಮರವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ವೃಕ್ಷವಾಗಿದೆ. ಬಯಲು ಸೀಮೆಯಲ್ಲಿ ಇದು ಛತ್ರಿಯಾಕಾರದ ಮರವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಇದು 10ರಿಂದ 15 ಮೀಟರ್ ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ. ಎಲೆಗಳ ಕವಲುಗಳಲ್ಲಿ ಮೃದುವಾದ, ಹೊಳೆಯುವ, ಮಾಸುಬಣ್ಣದ ರೋಮಗಳಿರುತ್ತದೆ. ಹೂವುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ರೀತಿಯ ಸಹಿಸಲಾಗದ ವಾಸನೆ ಇರುವುದು ಮತ್ತು ಮಾಸು ಬಿಳುಪು ಅಥವಾ ತಿಳಿಹಳದಿ ವರ್ಣವಿರುವುದು. ಕಾಯಿ ಎಳೆಯದಾಗಿದ್ದಾಗ ಹಸಿರಾಗಿದ್ದು ಒಣಗಿದ ಮೇಲೆ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣವನ್ನು ಹೊಂದುವುದು. ಕಾಯಿಯ ಮೇಲೆ ಉದ್ದುದ್ದ ಮತ್ತು ಆಳವಾದ ತಗ್ಗುಗಳಿರುವುದು. ಕಾಯಿಯ ಒಳಗಡೆ ಗಟ್ಟಿಯಾದ ಹಾಗೂ ಉದ್ದವಾದ ಬೀಜವಿರುವುದು. ಇದು ಚಿಕಿತ್ಸೆಗೂ ಕೂಡಾ ಸಹಕಾರಿಯಾಗಿದೆ.

ಲಕ್ಷಣಗಳು

ಅಳಲೆಕಾಯಿ ಮರವು ೨೫-೩೦ ಮೀಟರ್ ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ. 'ರೆಂಬೆ-ಕೊಂಬೆ'ಗಳೊಂದಿಗೆ ಶೋಭಿಸುವ ಈ ಮರದ ಹಳದಿ ಮಿಶ್ರಿತ ಬಿಳಿಯ ಹೂವುಗಳು ಕ್ರಮೇಣ ಹಸಿರು ಕಾಯಿಗಳಾಗಿ ಮಾರ್ಪಡುತ್ತವೆ. ನಂತರ, ಮಾಗಿದ ಕಾಯಿಗಳು ಕಂದು ಬಣ್ಣಕ್ಕೆ ತಿರುಗುತ್ತವೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಅವುಗಳ ಮೇಲ್ಮೈ ಗಟ್ಟಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಇಂತಹ ಕಾಯಿಗಳನ್ನು ಕಿತ್ತು, ಒಣಗಿಸಿ ಪುಡಿ ಮಾಡಿ, ಹಲವಾರು ಔಷಧಿಗಳಿಗೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಔಷಧವಾಗಿ

ಇನ್ನೂ ಹಣ್ಣಾಗದ ಅಳಲೆ ಕಾಯಿಗಳು

ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ 'ಹರೀತಕೀ' ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಅಳಲೇಕಾಯಿಯ ಬಗ್ಗೆ ೧೮ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ವಿರಚಿತವಾದ ರಾಜವಲ್ಲಭನಿಘಂಟು ಎಂಬ ಆಯುರ್ವೇದೀಯ ಆಕರಗ್ರಂಥದಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಪ್ರಶಂಸಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಒಕ್ಕಣಿಸಲಾಗಿದೆ:

ಯಸ್ಯ ಮಾತಾ ಗೃಹೇ ನಾಸ್ತಿ ತಸ್ಯ ಮಾತಾ ಹರೀತಕೀ |

ಕದಾಚಿತ್ಕುಪ್ಯತೇ ಮಾತಾ ನೋದರಸ್ಥಾ ಹರೀತಕೀ ||^[೧]

(ಯಾರಿಗೆ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ತಾಯಿಯಿಲ್ಲವೋ ಅವರಿಗೆ ಹರೀತಕಿಯೇ ತಾಯಿಯು; ತಾಯಿಯಾದರೂ ಒಮ್ಮೊಮ್ಮೆ ಕೋಪಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ, ಆದರೆ ಹೊಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿರುವ ಹರೀತಕಿಯು ಎಂದೂ ಹಾಗೆ ಕೋಪಗೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ).

'ಆಯುರ್ವೇದ ಶಾಸ್ತ್ರ'ಗಳಲ್ಲಿ ದೀರ್ಘವಾಗಿ ಚರ್ಚಿಸಲ್ಪಡುವ ವಾತ, ಪಿತ್ತ, ಕಫಗಳ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸುವ ಪರಮ ಮದ್ದಾಗಿ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿ ಇದೆ. ನೆಗಡಿ, ಕೆಮ್ಮು, ಜ್ವರ ಮುಂತಾದ ಸಾಮಾನ್ಯ ಜಡ್ಡುಗಳಿಂದ ಹಿಡಿದು, ಕಾಮಾಲೆ, ಅಸ್ತಮಾ, ಮೂಲವ್ಯಾಧಿ, ಮತ್ತು ಹೃದ್ರೋಗದಂತಹ ಗಂಭೀರ ಬೇನೆಗಳಿಗೆ ಅಳಲೆಕಾಯಿ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾದ ಔಷಧಿಯೆಂದು ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿತ್ತು. ದೇಹದ ಯಾವುದೇ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಗಾಯಗಳಾದರೂ ಅಳಲೆಕಾಯಿ ರಸಲೇಪನದಿಂದ ಉಪಶಮನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಬಹುತೇಕ ಚರ್ಮರೋಗಗಳಾದ, ಬ್ಯಾಕ್ಟೀರಿಯಾ ಮತ್ತು ಫಂಗಸ್ ಗಳಂತಹ ರೋಗಾಣುಗಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು ಅಳಲೆ ಕಾಯಿ ಹೇಳಿಮಾಡಿಸಿದ ವೈದ್ಯ ಪದ್ಧತಿಯಾಗಿತ್ತು.

ಅಳಲೆ ಕಾಯಿಯ ಕೆಲವು ಉಪಯೋಗಗಳು

• ಅಳಲೆ ಕಾಯಿಯ ಪುಡಿಯನ್ನು ನೀರಿನೊಂದಿಗೆ ಬೆರೆಸಿ,ಬಾಯಿ ಮುಕ್ಕಳಿಸಿ ಉಗುಳುವುದರಿಂದ ಬಾಯಿಹುಣ್ಣು ಮತ್ತಿತರ ವಸಡು ದೋಷಗಳಿಗೆ ರಾಮಬಾಣ.
• ಜೀರ್ಣಶಕ್ತಿಯನ್ನು ವ್ರದ್ದಿಸಲು ಮಲಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ನೀಗಿಸುವಲ್ಲಿ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿದೆ.
• ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಕಾರದ ಕಣ್ಣುಗಳ ಬೇನೆಗೂ,ಅಳಲೆ ಕಾಯಿ ಉಪಯೋಗಕಾರಿಯಾಗಿದೆ.
• ಪ್ರತಿದಿನ ಮುಂಜಾನೆ ಅಳಲೆ ಕಾಯಿ ಕಷಾಯವನ್ನು ಕುಡಿಯುವುದರಿಂದ ದೇಹದ ಉಷ್ಣತೆಯನ್ನು ಸಮತೋಲನದಲ್ಲಿಡುವುದರ ಜೊತೆಗೆ, ದೇಹದಲ್ಲಿ ಶೇಖರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಅನಗತ್ಯ ಕೊಬ್ಬನ್ನು ಕರಗಿಸುತ್ತದೆ.
• ಲೈಂಗಿಕ ತೊಂದರೆ ಹಾಗೂ ನರದೌರ್ಬಲ್ಯಕ್ಕೆ ಮದ್ದು.
• ಗರ್ಭಿಣಿಯರು ಅಳಲೆ ಕಾಯಿಯನ್ನು ಸೇವಿಸುವಂತಿಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ, ಇದರ ಸೇವನೆಯಿಂದ ಗರ್ಭಪಾತದ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳು ಹೆಚ್ಚೆಂದು ಹಿರಿಯರು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಡುತ್ತಾರೆ.

ರಸಾಯನಿಕಗಳು

ಅಳಲೆ ಕಾಯಿನಲ್ಲಿ, 'ಚೆಬುಲ್ಯಾಜಿಕ್', 'ಆಯಾಸಿಡ್', 'ಚೆಬುಲಿನಿಕ್ ಆಯ್ಯಾಸಿಡ್' ಮತ್ತು 'ಕಾರಿಲೇಜಿನ್' ಮುಂತಾದ ರಸಾಯನಿಕಗಳನ್ನು ಪತ್ತೆ ಹಚ್ಚಲಾಗಿದೆ. ವಿಸ್ತಾರಮಯ ವೈವಿಧ್ಯ ಪೂರ್ಣ ಗುಣಗಳ ಬಗ್ಗೆ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಅಧ್ಯಯನದ ಅಗತ್ಯವಿದೆಯೆಂದು ತಜ್ಞರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ.

ಅಳಲೆ ಕಾಯಿ ಪಂಡಿತರು

ಇಂದಿಗೂ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಹಳೆಯಕಾಲದ ವೈದ್ಯರನ್ನು ಅಳಲೆ ಕಾಯಿ ಪಂಡಿತರೆಂದು ಕರೆಯುವುದುಂಟು. ಏಕೆಂದರೆ, ವಿಪುಲವಾದ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ ಅಳಲೆ ಕಾಯಿಯನ್ನು ಅವರು, ಚೂರ್ಣಮಾಡಿ, ತಮಗೆ ತಿಳಿದ ಹಾಗೂ ತಿಳಿಯದ ಕಾಯಿಲೆಗಳಿಗೂ ಮದ್ದಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರಿಂದ. ಇದರ ಸೇವನೆಯಿಂದ ದುಷ್ಪರಿಣಾಮವಿಲ್ಲದಿರುವುದು ಇದರ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯ.

ವಾಣಿಜ್ಯಿಕ ಉಪಯೋಗ

ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಆಯುರ್ವೇದದ ಕಂಪೆನಿಗಳು, ಅಳಲೆ ಕಾಯಿ ಮಿಶ್ರಿತ ಔಷಧಿಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸಿ, ತಮ್ಮ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಉತ್ಪನ್ನಗಳನ್ನು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಮಾರಾಟ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಈಗಾಗಲೇ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಮಾರಾಟದಲ್ಲಿರುವ ಕೆಲವು ಬ್ರಾಂಡ್ ಗಳನ್ನು ಕೆಳಗೆ ನಮೂದಿಸಲಾಗಿದೆ :

• ಹರಿಟಾಕಿ
• ಅಭಯ ಮೋದಕ್
• ಪಥ್ಯಾದಿ ಚೂರ್ಣ
• ತ್ರಿಫಲ ಚೂರ್ಣ (ಅಳಲೆ ಕಾಯಿಯ ಜೊತೆಗೆ ತಾರೇಕಾಯಿ ಹಾಗೂ ನೆಲ್ಲಿಕಾಯಿಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ)

ಸಂಪರ್ಕಿಸ ಬಹುದಾದ ಗ್ರಂಥಗಳು

• 'ಸ್ವಯಂವೈದ್ಯ'-'ತಿರುಕ,' 'ಅನಾಥ ಸೇವಾಶ್ರಮ', ಮಲ್ಲಾಡಿಹಳ್ಳಿ, 'ವಿಶ್ವಸ್ತ ಸಮಿತಿ', ಮಲ್ಲಾಡಿಹಳ್ಳಿ, ಹೊಳಲ್ಕೆರೆ ತಾಲ್ಲೂಕು, ಚಿತ್ರದುರ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆ

ಸರಳ ಚಿಕಿತ್ಸೆಗಳು

ಕಣ್ಣು ಕೆಂಪಾಗುವುದು ಹಾಗೂ ಕಣ್ಣಿನಲ್ಲಿ ನೀರು ಸುರಿಯುವುದು[ಮೂಲವನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸು] ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬಲಿತಿರುವ ಹಾಗೂ ದಪ್ಪವಾದ ಅಳಲೆ ಕಾಯನ್ನು ಶುದ್ಧವಾದ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ತೇದು ಗಂಧವನ್ನು ಕಣ್ಣಿಗೆ ಹಚ್ಚುವುದರಿಂದ ಕಣ್ಣು ಕೆಂಪಾಗುವುದು ಹಾಗೂ ಕಣ್ಣಿನಲ್ಲಿ ನೀರು ಸುರಿಯುವುದು ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತದೆ.

ಮೂಲವ್ಯಾಧಿ

ಚಿತ್ರಮೂಲ, ಶುಂಠಿ, ಅಳಲೆಕಾಯಿ ಸಿಪ್ಪೆ ಈ ಮೂರು ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಕ್ರಮವಾಗಿ 10-10 ಗ್ರಾಂ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ನುಣ್ಣಗೆ ಕುಟ್ಟಿ ಪುಡಿಮಾಡಿ ಶೇಖರಿಸುವುದು. 10 ಗ್ರಾಂ ಚೂರ್ಣವನ್ನು ನೀರಿಗೆ ಹಾಕಿ ಕಷಾಯ ಮಾಡಿ 2 ಗ್ರಾಂ ಯವಕ್ಷಾರವನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ಸೇವಿಸುವುದರಿಂದಾಗಿ ಮೂಲದ ಮೊಳೆಗಳು ನಿಧಾನವಾಗಿ ಕರಗಿ ಹೋಗುವುದು ಮತ್ತು ರಕ್ತಸ್ರಾವ, ಉರಿ ಶಮನವಾಗುವುದು.

ತಲೆನೋವು

ತ್ರಿಫಲ ಚೂರ್ಣ, ಶುಂಠಿ, ದನಿಯ ಮತ್ತು ವಾಯು ವಿಳಂಗಗಳ ಸಮತೂಕದ ಚೂರ್ಣ ಮಾಡುವುದು. ಇದರಲ್ಲಿ 20 ಗ್ರಾಂ ಚೂರ್ಣವನ್ನು ನೀರಿಗೆ ಹಾಕಿ ಕಷಾಯವನ್ನು ಅರ್ಧಭಾಗ ಕೆಳಗಿಳಿಸಿ ತಣ್ಣಗಾದ ಮೇಲೆ ದಿವಸಕ್ಕೆ ಎರಡುಬಾರಿ ಸೇವಿಸುವುದು.

ಕಣ್ಣುಗಳ ಮುಂದೆ ಕತ್ತಲೆ ಹಾಯುವುದು

10 ಗ್ರಾಂ ತ್ರಿಫಲ ಚೂರ್ಣವನ್ನು ( ಅಳಲೆಕಾಯಿ ಸಿಪ್ಪೆ, ನೆಲ್ಲಿ ಚೆಟ್ಟು, ಮತ್ತು ತಾರೆಕಾಯಿ) ಸ್ವಲ್ಪ ಹಸುವಿನ ತುಪ್ಪ ಸೇರಿಸಿ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಮಿಶ್ರ ಮಾಡಿ ಬೆಳಗ್ಗೆ ಸೇವಿಸುವುದರಿಂದ ಕಣ್ಣುಗಳ ಮುಂದೆ ಕತ್ತಲೆ ಹಾಯುವುದು ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತದೆ.

ದಾಹ ಜ್ವರ, ಶೋಭೆ

ಬೇವಿನ ತೊಗಟೆಯ ಒಳನಾರು, ಮರದರಸಿನ ಮತ್ತು ತ್ರಫಲೆ ಚೂರ್ಣವನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಕಲ್ಪತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಅರೆದು ನೀರಿಗೆ ಹಾಕಿ ಚತುರಾಂಷ ಕಷಾಯ ಮಾಡುವುದು. ಈ ಕಷಾಯಕ್ಕೆ ಶುದ್ಧಿ ಮಾಡಿದ ಮಹಿಷಾಸುರ ಗುಗ್ಗಲು ಮತ್ತು ಒಂದು ಬೆಳ್ಳಿಯ ವರಕು ಸೇರಿಸಿ ಸೇವಿಸುವುದು.

ಪಿತ್ತದ ಕೆಮ್ಮು

ಜ್ಯೇಷ್ಟಮಧು, ಅಳಲೆಕಾಯಿ, ನೆಲ್ಲಿಚೆಟ್ಟು ಸಮಭಾಗ ಚೂರ್ಣಿಸಿ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಅರ್ಧ ಟೀ ಚಮಚ ಚೂರ್ಣಕ್ಕೆ ಅರ್ಧ ಟೀ ಚಮಚ ಸಕ್ಕರೆ ಪುಡಿ ಸೇರಿಸಿ ಹಾಲಿನಲ್ಲಿ ಹಾಕಿ ಸೇವಿಸುವುದರಿಂದ ಪಿತ್ತದ ಕೆಮ್ಮು ಗುಣವಾಗುತ್ತದೆ.

ಸ್ತ್ರೀಯರ ಶ್ವೇತ ಪ್ರದರದಲ್ಲಿ

10 ಗ್ರಾಂ ಅಳಲೆಕಾಯಿಯ ಒಳಗಡೆಯ ಬೀಜಗಳನ್ನು ನುಣ್ಣಗೆ ಚೂರ್ಣಿಸಿ ಸಮಭಾಗದ ಕಲ್ಲು ಸಕ್ಕರೆ ಪುಡಿ ಮತ್ತು ಜೇನು ಸೇರಿಸಿ ದಿನಕ್ಕೆ ಎರಡು ವೇಳೆ ಸೇವಿಸುವುದರಿಂದ ಕಾಯಿಲೆ ಗುಣಮುಖವಾಗುತ್ತದೆ.

ಕಿರುನಾಲಿಗೆ ಬೀಳುವುದು

ಅಳಲೆಕಾಯಿ ಸಿಪ್ಪೆಯ ವಸ್ತ್ರಗಾಳಿತ ಚೂರ್ಣಕ್ಕೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಜೇನು ಸೇರಿಸಿ ಕಿರುನಾಲಿಗೆಗೆ ಸ್ಪರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ ಈ ಕಾಯಲೆ ಗುಣಮುಖವಾಗುತ್ತದೆ.

ಗುಲ್ಮ ಮತ್ತು ಹೊಟ್ಟೆಯೊಳಗಡೆ ಗಂಟುಗಳು

ಅಳಲೆಕಾಯಿ ಸಿಪ್ಪೆಯ ನಯವಾದ ಚೂರ್ಣವನ್ನು 10 ಗ್ರಾಂ ಒಂದು ಬಟ್ಟಲು ಕಬ್ಬಿನ ರಸದಲ್ಲಿ ಕದಡಿ ದಿವಸಕ್ಕೆರಡು ವೇಳೆ ಸೇವಿಸುವುದು.

ಮೂತ್ರ ತಡೆ ಮತ್ತು ಮೂತ್ರದಲ್ಲಿ ಕಲ್ಲು

ಕಕ್ಕೆಯ ತಿರುಳು, ಕುರಿಟಿಗನ ಬೇರು, ಅಳಲೆಕಾಯಿ ಸಿಪ್ಪೆ, ಪಾಷಾಣ ಬೇಧಿ, ನೆಗ್ಗಿಲನ್ನು ಸಮ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಜಜ್ಜಿ ಎಂಟು ಬಟ್ಟಲು ನೀರಿಗೆ ಹಾಕಿ ಕಾಯಿಸಿ ಒಂದು ಬಟ್ಟಲು ಕಷಾಯ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಹಾಗೂ ದಿವಸಕ್ಕೆ ಎರಡು ಟೀ ಚಮಚ ಸೇವಿಸುವುದು.

ಪ್ರಯಾಣದಲ್ಲಿ ಪರ ಊರುಗಳ ನೀರು ಕುಡಿಯುವುದರಿಂದ ಆಗುವ ದೋಷಗಳಿಗೆ

ಅಳಲೆಕಾಯಿ ಸಿಪ್ಪೆ, ಶುಂಠಿ, ಮತ್ತು ಜೀರಿಗೆಯ ಸಮತೂಕ ಅರೆದು ವಸ್ತ್ರಗಾಳಿತ ಪುಡಿ ಮಾಡುವುದು. ಪ್ರಯಾಣದಲ್ಲಿ ಕಾಲು ಚಮಚ ಪುಡಿಯನ್ನು ಜೇನಿನೊಂದಿಗೆ ಸೇರಿಸಿ ನೆಕ್ಕುವುದು.

1. ↑ http://niimh.nic.in/ebooks/e-Nighantu/rajavallabhanighantu/?mod=read

ဖန်ခါးပင်သည် အရိပ်ကောင်းသော အပင်ကြီးမျိုးဖြစ်ပြီး Combretaceae မျိုးရင်းတွင် ပါဝင်သည်။ အရသာဖန်ခါးသော အသီးလုံးငယ်များ သီးသည့် ပင်စောက် တစ်မျိုးလည်းဖြစ်သည်။^[၁] Haritaki သို့မဟုတ် Harar, Harida, Black Myrobalan, Chebulic Myrobalan^[၁] စသဖြင့် အမျိုးမျိုး ခေါ်ဝေါ်ကြသည်။

ပုံသဏ္ဌာန်

အပူပိုင်းအရိပ်ရ အပင်ကြီးမျိုးဖြစ်သည်။ ပင်စည်ဖြောင့်မတ်သည်။ အခေါက်ထူသည်။ ရွက်လွှဲ ထွက်သည်။ ရွက်ကြောများ ထင်ရှားပြီး ဘဲဥပုံဖြစ်သည်။ ရွက်ထိပ်ချွန်သည်။ ပွင့်ညှာမဲပန်းခိုင်ဖြစ်ပြီး ဖြူဝါရောင် ရှိသည်။ အသီးမှာ ဘဲဥပုံဆန်၍ ညိုဝါရောင် ရှိပြီးမာကျောသည်။ ခြောက်သွေ့သော အခါတွင် မြောင်းများဖြစ်လာသည်။ အသားထူ၍ အစေ့တစ်စေ့သာ ရှိသည်။ အစေ့မှာ အဝါဖျော့ရောင် ဖြစ်သည်။

အပင်

ရွက်ကြွေ ပင်ကြီးမျိုး ဖြစ်၍ ပေ ၇၀-၈၀ ထိ မြင့်၏။ ပင်စည် ရှည်၍ ဖြောင့်မတ်၏။ အခေါက် ထူ၏။ အပွေး အနက် ရောင် ရှိ၏။ အက်ကြောင်း များ သေးငယ် သည်။

အရွက်

ရွက်ဆိုင် နီးပါး ထွက်သည်။ ရှည်မျောမျော ဘဲဥပုံ ရှိ၍ ရွက်ထိပ် ချွန်ပြီး ရွက်ရင်း ဝိုင်း၏။ ရွက်ပြား ၃ လက်မ ၄ လက်မ ခန့် ကျယ်ပြန့် သည်။ ရွက်ညွန့် ကတ္တီပါညို အရောင်ရှိ သည်။ ရွက်ကြောများ ထင်ရှား သည်။

အပွင့်

ပွင့်ညှာ မဲ့ ပန်းခိုင် ပေါ်တွင် အဖြူ သို့မဟုတ် အဝါရောင် ပန်းပွင့်လေးများ ပွင့်၏။ ပွင့်ဖတ် မရှိ ပွင့်ချပ် နှင့် ပွင့်သော ပန်းပွင့် ဖြစ်သည်။ ကဆုန်လ မှ ဝါဆို ဝါခေါင် လအတွင်း ဖူးပွင့် သည်။

အသီး

တစ်စေ့ သီး ဖြစ်သည်။ အသား ထူ၍ အရသာ ဖန်သည်။ ပြာသို တပို့တွဲ လတွင် အသီး ရင့်မှည့် သည်။

တွေ့နိုင်သောနေရာများ

များသောအားဖြင့် မြန်မာ နိုင်ငံ အလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်ပေါ် ဒေသ များတွင် ပေါက်ရောက်သည်။ သဘာဝ အလျောက် ပေါက်ရောက် သည်။ မြန်မာနိုင်ငံအနှံ့အပြားတွင် စိုက်ပျိုးနိုင်သည်။

အသုံးဝင်ပုံ

ဖန်ခါးသီးကို အသီး၊ အခေါက်၊ အစေ့အားလုံးကို အသုံးပြုနိုင်သည်။

အာနိသင်

မြန်မာ ဆေးကျမ်းများ အလိုအရ ဖန်ခါးသီး သည် ဖန်၏။ ချဉ်၏။ ခါး၏။ စပ်၏။ ပူ၏။ ဝမ်းမီးကို တောက်စေ၏။ သွေးသား ကို စင်ကြယ်စေ၏။ မျက်စိ ကို ကောင်းစေ၏။ အထူးသဖြင့် အူနှင့် စပ်သော ရောဂါများ ၊ အရေပြား ရောဂါ၊ ကိုယ်ရေဝါ မြင်းသရိုက်၊ ညောင်းကျ၊ ကြို့ထိုး၊ ဝမ်းဗိုက်အောင့်၊ အစာ မကြေ ရောဂါ တို့၌ သုံးရ၏။

အသီး

• ဖန်ခါးသီး ပြုတ်ရည်ကို နို့နှင့် ရောတိုက်ပါက အရက်မူးခြင်း ပျောက်၏။
• ဖန်ခါးသီး အခြောက်မှုန့် နှင့် အုန်းဆီကို ရော၍ မီးလောင်ဖုများကို လိမ်းပေးသော် အနာ သက်သာ စေသည်။
• ဖန်ခါးသီး ကို ထု၍ တစ်ည ရေစိမ်ပြီး ထို ရေကြည်ဖြင့် မျက်စိကို ဆေးပေးပါက မျက်စိ နာကျင်ကိုက်ခဲခြင်း ပျောက်၏။
• ဖန်ခါးသီး ကို အမှုန့် ကြိတ်ပြီး နို့နှင့် သောက်ပါက အနာ ရောဂါ ကင်း၍ အသက် ရှည်စေသည်။ အမြဲ တမ်း မမှီဝဲသော်မှ ၇ ရက် တစ်ကြိမ် မှီဝဲ နိုင်ပါသည်။
• အသီး ကို ဝမ်းနုတ်ဆေး ဖော်စပ် ရာတွင် ထည့်သွင်း အသုံးပြု၏။

အစေ့

• ဝက်ခြံ အမြစ် မထွက်သော် ဖန်ခါးသီးစေ့ကို ဆန်ဆေးရည်နှင့် သွေးလိမ်း ရ၏။

အရွက်

• ဖန်ခါး ရွက်ရှိ အသီး ကဲ့သို့ ဖုဖောင်း နေသော ကတြ သင်္ချေကို ဝမ်းနုတ်ဆေး ၊ သွေးဆေး၊ လေဆေး၊ မျက်စိ နာ ပျောက်ဆေး စသည်တို့ ဖော်စပ် အသုံး ပြု သည်။
• မီးယပ်ဆေး၊ ဒူလာဆေး၊ လိပ်ခေါင်းဆေး များ ဖော်စပ် ရာတွင်လည်း ထည့်သွင်း အသုံး ပြုသည်။

အခေါက်

• အခေါက် ကို ပြုတ်သောက်သော် ဝမ်းလျှော ဝမ်းကိုက် ရောဂါ များကို ပျောက်ကင်း စေသည်။
• ရုတ်တရက် ရရှိသော ထိခိုက် ဒဏ်ရာ များ ပေါ်တွင် အခေါက်ကို ကြိတ်၍ အုံပေး သော် သွေးထွက် လွန်ခြင်း ကို ရပ်တန့် စေသည်။^[၂]

ကိုးကား

1. ↑ ^{၁.၀ ၁.၁} http://www.mmspelling.info/?p=48528
2. ↑ http://arogyamonline.com/commodity/materials/?raw=116

हरीतकीवृक्षः

हरीतकी प्रायेण दक्षिण-एशिया प्रदेशे दृश्यते। वैज्ञानिकभाषया Terminalia chebula इति नाम्नः इदं सस्यं, 'काम्ब्रेटेनी' (Combretaceae)सस्यकुटुम्बे अन्तर्भवति. हरीतकी औषधरूपेण अस्माकं देशे आबहोः कालाद् प्रसिद्धा। आयुर्वेदे औषधराजः इति इदं फलं प्रसिद्धम्। यौवनपरिरक्षणाय, अनेकेषां व्याधीनां निवारणाय च अस्य उपयोगः क्रियते।

लक्षणानि

एतस्य वृक्षः उन्नतः भवति। वृक्षस्य उपरिभागः छत्रसदृशः दृश्यते। १५ तः २० मीटर् यावत् अस्य औन्नत्यं भवति। पर्णेषु कान्तिमत् रोमाणि भवन्ति। एतस्य पुष्पं धूसरवर्णीयम् अथवा पीतवर्णीयं, दुर्गन्धयुक्तं च भवति। अपक्वं फलं हरितवर्णीयम्, शुष्कं च पीतवर्णीयं भवति। फले लघुगर्ताः भवन्ति। फले दीर्घं दृढं च बीजं भवति।.

आयुर्वेदे

हरीतकी

विभीतकी आमलकी हरीतकी इति त्रितयं त्रिफला इत्युच्य़ते। हरीतक्याः विषये राजवल्लभनिघण्टुग्रन्थे एवमुक्तं वर्तते—

^[१]

उपयोगाः

• त्रिदोषवारणे हरीतकी परमौषधम् । पीनसकासज्वरादारादीन् सामान्यान् हृद्रोगसदृशान् महतः रोगान् अपि हरीतकी वारयति।
• व्रणोपशमनार्थं हरीतकीरसलेपनम् औषधं भवितुमर्हति। रोगप्रसारकान् सूक्ष्मजीविनः हरीतकी नाशयति।
• हनूव्रणान् वारयति।
• जीर्णक्रियां समीकरोति।
• नेत्रवेदनां दूरीकरोति।
• प्रातः हरीतकीकषायपानेन देहस्य औष्ण्यं समतोलनस्थितौ भवति।
• लैङ्गिकदौर्बल्यं वारयति।.

रासायनिकपदार्थाः

हरीतक्यां चेब्युलाजिक्, अयासीड्, चेब्युलाजिक् अयासीड्, चेबुलेनिक् अयासीड् कारिलेजिन् इत्यादयः रासायनिकपदार्थाः भवन्ति इति रसायनिक तज्ञाः अभिप्रयन्ति।

वाणिज्यम्

भारते अनेकाः वाणिज्यसंस्थाः हरीतक्याः उत्पन्नानि विक्रीणन्ति। तेषु प्रसिद्धानि इमानि सन्ति।

• हरिटाकी
• अभयमोदक्
• पथ्यादिचूर्णम्
• त्रिफलाचूर्णम्

सरलाः चिकित्साक्रमाः

• पक्वस्य हरीतकीफलस्य पेषणं कृत्वा नेत्रे लेपनेन नेत्रस्य रक्तिमायाः नेत्रस्रावस्य च उपशमनं भवति।
• चित्रमूलम्, आर्द्रकम्, हरीतकीत्वचं च चूर्णीकृत्य यवक्षारेण सह कषायं निर्माय पानेन मूलव्याधिः वार्यते।
• त्रिफलाचूर्णस्य कषायपानेन शिरोवेदना शाम्यते।
• घृतेन सह त्रिफलाचूर्णभक्षणेन नेत्रयोरन्धकारभानम् न भवति।
• हरीतकीकषायेन ज्वरवारणं भवति।
• पित्तकासस्य वारणं हरीतक्या भवति।

उल्लेखाः

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿದ ರೇಕಾಚಿತ್ರೊ

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯೊಡು ಎಚ್ಚಾದ್ ತೋಜಿದ್ ಬರ್ಪುನ ಸಸ್ಯೊ. ಟರ್ಮಿನಾಲಿಯಾ ಚೆಬುಲಾ ಪಂಡ್‍ದ್ ಲೆಪ್ಪುನ ಈ ಸಸ್ಯೊ ಪ್ರಬೇದೊ ಕಾಂಬ್ರೆಟೇಸಿಪನ್ಪಿ ಸಸ್ಯೊ ಕುಟುಮೊಗು ಸೇರುಂಡು. ಅಡಿಗೆದಿಲ್ಲದ ಮರ್ದ್(ಅಜ್ಜಿಮರ್ದ್) ಪಂಡ್‍ದ್ ಪುದರಾಯಿನ ಮಾಂತ ರೋಗೊಗುಲಾ ಗಳಸುನ, ಉಪದ್ರೊ ಇದ್ಯಾಂತಿನ ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಮೊನ ಅಡ್ಪಿ ಇಲ್ಲಾಡ್ ಮರ್ದಾದ್ ದಿಂಜ ಶತಮಾನೊಡ್ದಿಂಚ ಗಳಸೊಂದು ಬತ್ತೊ. ತೊಟ್ಟಿಲ್‍ಡ್ ಜೆತ್ತಿನ ಬಾಲೆಡ್ದ್ ಸುರುವಾದ್ ಪ್ರಾಯೊದ ಮಾಂತ ಸದಸ್ಯೆರೆಗ್‌ಲಾ ಪೂರಾ ಇದೊತ ಕಾಯಿಲೆಗ್ ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಮರ್ದ್. ಆಯುರ್ವೇದ ಶಾಸ್ತ್ರೊಡು ಮರ್ದ್‌ದ ರಾಜೆಂದೇ ಪುದರಾಯಿನ ಸಸ್ಯೊ. ತುಳುನಾಡ್‌ದ ಇಲ್ಲ್‌ಇಲ್ಲ್‌ಡ್ ಪುದರಾಯಿನ ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಕರ್ನಾಟಕೊಡು, ಭಾರತೊ ದೇಸೊದ ಪೂರ ಕಡೆಟ್‍ಲಾ ತೋಜಿದ್ ಬರ್ಪುಂಡು. ಮಾಂತಾ ಕಡೆಟ್‌ಲಾ ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ್ ಬುಲೆಪುನ ಮರ ಉಂದು. ಮುಪ್ಪನು ಗೆಂದುನ, ಜವ್ವನೊನು ಕಾತೊನುನ, ದಿಂಜ ಕಾಯಿಲೆಲೆನ್ ಗುಣಮಲ್ಪುನ, ತ್ರಿದೋಸೊಲೆನ್ ಪರಿಹಾರೊ ಮಲ್ಪುನ ಅಂಚನೇ ಎದೆಕ್ಕ್‌ ಶಕ್ತಿ ಕೊರ್ಪುನ ದಿಂಜ ಗುನೊಲೆಡ್ದ್ ಕೂಡ್ದುಂಡು. ಉಂದು ಮಲೆನಾಡ್‌ಡ್ ಮಲ್ಲ ಮರಾದ್ ಬುಲೆಪುಂಡು. ಬಯಲ್ ಸೀಮೆಡ್ ಉಂದು ಕೊಡೆತ್ತ ಅಕಾರೊಡು ಮರಾದ್ ಬುಲೆಪುಂಡು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ್ ಉಂದು 10ಡ್ದ್ 15 ಮೀಟರ್ ಎತ್ತರೊಗು ಬುಲೆಪುಂಡು.^[೧] ಇರೆತ ಕಬರುಲು ಮೆತ್ತೆನೊಡು ಮೆನ್ಕುನ ಮಾಸ್ ಬಣ್ಣೊಡು ಇಪ್ಪುಂಡು. ಪೂವು ಒಂಜಿ ರೀತಿದ ತಡೆವೆರಾವಂದಿ ಗಾಟ್ ಪರಿಮಲೊ ಇಪ್ಪುಂಡು.^[೨] ಬುಕ್ಕೊ ಬೊಲ್ದು ಬುಕ್ಕೊ ತೆಲಿ ಮಂಜೊಲು ಬಣ್ಣೊ ಇಪ್ಪುಂಡು. ಲತ್ತ್‌ಕಾಯಿ ಪಚ್ಚೆ ಇತ್ತ್‌ದ್ ಉಲ್ಂಗ್‍ನಗ ಗಟ್ಟಿಯಾದ್ ಮಂಜೊಲು ಬಣ್ಣೊಗು ಬರ್ಪುಂಡು. ಕಾಯಿದ ಮಿತ್ತ್ ಉದ್ದೊದ ಎತ್ತರೊ ತಗ್ಗ್‌ಲ್ ಇಪ್ಪುಂಡು. ಕಾಯಿದ ಉಲಯಿ ಗಟ್ಟಿಯಾಯಿನ ಅಂಚನೆ ಉದ್ದೊದ ಬಿತ್ತ್‌ ಇಪ್ಪುಂಡು. ಉಂದು ಮರ್ದ್‌ಗ್ ಸಕಾಯೊ ಅಪುಂಡು.^[೩]

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿದ ಚೆಗ್‌ರ್ ಬುಕ್ಕೊ ಪೂವು

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿದ ಪೂವು

ಅಣಿಲೆದ ಲತ್ತ್‌ ಕಾಯಿ

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಉಲ್ಂಗ್‌ನಗ ಮಂಜಲಾಪುನ ಚಿತ್ರೊ

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಮರ

ಬುಲೆಯಿನ ಕಾಯಿ

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಪದ ಪ್ರಯೋಗೊ

1. ಅಸ್ಸಾಂ : ಹೀಲಿಕಾ
2. ಇಂಗ್ಲಿಸ್‍ : ಟರ್ಮಿನಾಲಿಯಾ ಚೆಬುಲಾ
3. ಒರಿಯಾ : ಕಾರೆಧಾ
4. ಕನ್ನಡ : ಹಲ್ಲೆ, ಅಳಲೆ ಕಾಯಿ
5. ಕೊಂಕಣಿ : ಒರ್ಡೊ
6. ತಮಿಳು : ಕಾಡುಕ್ಕಾಯ್
7. ತೆಲುಗು : ನಲ್ಲಕಾರಕ
8. ತುಳು : ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ
9. ಮಣಿಪುರಿ : মনাহী ಮನಹಿ
10. ಮರಾಠಿ : ಹೀರದ್
11. ಮಲಯಾಳಂ : ಕಾಟುಕ್ಕ
12. ಬೆಂಗಾಳಿ : ಹರೀತಕೀ
13. ಸಂಸ್ಕೃತ : ಕಾಯಸ್ಥ, ಹರೀತಕಿ
14. ಹಿಂದಿ : ಹರಿತಕಿ, हरड़ ಹರಾದ್^[೪]

ಲಕ್ಷಣೊಲು

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಮರ ೨೫-೩೦ ಮೀಟರ್ ಎತ್ತರೊಗು ಬುಲೆಪುಂಡು. ಕಬೆ ಗೆಲ್ಲ್‌ದೊಟ್ಟುಗೆ ಮೆನ್ಕುನ ಈ ಮರ ಮಂಜೊಲು ಮಿಸ್ರೊದ ಬೊಲ್ದು ಪೂವುಲು ಕ್ರಮೇನೊ ಪಚ್ಚೆ ಕಾಯಾದ್ ಮಾರ್ಪಾಟಾಪುಂಡು. ಬುಕ್ಕೊ ಪರ್ಂದ್‍ನ ಕಾಯಿಲು ಕಂದು ಬಣ್ಣೊಗು ತಿರ್ಗುಂಡು. ಅಂಚನೆ ಕಾಯಿದ ಮೈ ಗಟ್ಟಿಯಾಪುಂಡು. ಇಂಚಿತ್ತಿ ಕಾಯಿನ್ ಕೊಯ್ದ್ ಉಲ್ಂಗಾದ್ ಪೊಡಿ ಮಲ್ತ್‌ದ್ ಮಸ್ತ್ ಮರ್ದ್‌ಗ್ ಗಳಸುವೆರ್.

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಮರ್ದ್

ಆಯುರ್ವೇದ ಶಾಸ್ತ್ರೊಡು ದಿಂಜ ಚರ್ಚೆ ಆಯಿನ ವಾತ, ಪಿತ್ತ, ಕಫೊ ಸಮಸ್ಯೆನ್ ನಿವಾರಿಸವುನ ಪರಮ ಮರ್ದ್‌ ಗಳಸೆಡ್ ಉಂಡು. ನಿಗಡಿ, ಚೆಮ್ಮೊ, ಜ್ವರ ಇಂಚಿತ್ತಿ ಸಾಮಾನ್ಯೊ ಬೇನೆಲೆಡ್ದ್ ಕಾಮಾಲೆ, ಅಸ್ತಮಾ, ಮೂಲವ್ಯಾಧಿ, ಬುಕ್ಕೊ ಎದೆಬೇನೆದಂಚಿತ್ತಿ ಗಂಬೀರೊ ಬೇನೆಲೆಗ್ ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಮರ್ದ್‍ಂದ್ ಗಳಸೆಡುಂಡು. ಸರ್ರೊದ ಒವ್ವೇ ಬಾಗೊಗು ಗಡಿಕುಲು ಅಂಡ ಅಣಿಲೆಕಾಯಿದ ರಸೊ ಲೇಪನೊಡ್ದು ಬೇನೆ ಕಮ್ಮಿ ಮಲ್ತೊಂದಿತ್ತೆರ್. ಮಾಂತ ಚರ್ಮರೋಗೊಲಾಯಿನ ಬ್ಯಾಕ್ಟೀರಿಯಾ ಬುಕ್ಕೊ ಫಂಗಸ್‌ಲೆಂಚಿನ ರೋಗಾಣುಲೆನ್ ನಿಯಂತ್ರಿಸಯೆರೆ ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಪಂಡ್‍ದ್ ಮಲ್ತಿನ ವೈದ್ಯ ಪದ್ಧತಿ ಆದಿತ್ತ್ಂಡ್.

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿದ ಉಪಯೋಗೊಲು

• ಅಣಿಲೆಕಾಯಿದ ಪೊಡಿನ್ ನೀರ್‍ದೊಟ್ಟುಗು ಕಲಡದ್ ಬಾಯಿ ಮುಕ್ಕುಲಿತ್‍ದ್ ಉಬಿಂಡ ಬಾಯಿಬೇನೆ, ಬಾಯಿಹುಣ್ಣು ಬುಕ್ಕೊ ಕೂಲಿದ ವಸಡುಗು ರಾಮಬಾಣೊ.
• ಜೀರ್ಣಶಕ್ತಿನ್ ಎಚ್ಚ ಮಲ್ಪೆರೆ, ಬಂಜಿ ಕಟ್ಟ್‌ನೆನ್ ಸರಿಮಲ್ಪೆರೆ ಉಂದು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ.
• ಮಾಂತಾ ಪ್ರಕಾರೊದ ಕಣ್ಣ್‌ ಬೇನೆಗ್ ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಉಪಯೋಗ.
• ಪುಲ್ಯಕಾಂಡೆ ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಕಸಾಯೊನು ಪರ್ಪುನೆಡ್ದ್ ಸರ್ರೊದ ಉಷ್ಣತೆ ಸಮತೋಲನಡ್ ಇಪ್ಪುನ ಒಟ್ಟೂಗೆ, ಸರ್ರೊಡು ಸೇರೊನುನ ಅನಗತ್ಯ ಚರ್ಬಿನ್ ಕರಾಪುಂಡು.
• ಲೈಂಗಿಕ ತೊಂದರೆ ಬುಕ್ಕೊ ನರದೌರ್ಬಲ್ಯೊಗು ಪಂಡಿ ಮರ್ದ್.
• ಬಂಜಿನಕುಲು ಅಣಿಲೆಕಾಯಿನ್ ತಿನೆರೆ ಆವಂದ್. ದಾಯೆ ಪಂಡ ಇಂದೆನ್ ತಿಂದ್ಂಡ ಗರ್ಬೊ ಜಾರುಂಡು ಪನ್ಪುನ ಹಿರಿಯೆರೆ ಅಬಿಪ್ರಾಯೊಲು ಉಂಡು.

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಪುಟ್‌ದ್ ಬುಲೆಪುನ ಜಾಗೆ

ಟರ್ಮಿನಲಿಯಾ ಚೆಬುಲಾ ಭಾರತ, ಶ್ರೀಲಂಕಾ, ಭೂತಾನ್, ನೇಪಾಳ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ, ಮ್ಯಾನ್ಮಾರ್, ಕಾಂಬೋಡಿಯಾ, ಲಾವೋಸ್, ವಿಯೆಟ್ನಾಂ, ಇಂಡೋನೇಷ್ಯಾ, ಮಲೇಷಿಯಾ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ, ಬುಕ್ಕೊ ಥೈಲ್ಯಾಂಡ್ ಸೇರ್‌ನಂಚ ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯೊಡು ತೋಜಿದ್ ಬರ್ಪುಂಡು. ಚೀನಾಡ್ ಉಂದು ಯು ಯುನ್ನನ್‍ಡ್ ಉಂಡು ಬುಕ್ಕೊ ಫುಜಿಯನ್, ಗುವಾಂಗ್ಡಾಂಗ್, ಗುವಾಂಗ್ಕ್ಸಿ(ನನ್ನಿಂಗ್), ಅಂಚನೆ ತೈವಾನ್(ನಾಂಟೌ)ಡ್ ಬುಲೆಪುಂಡು

ಭಾರತೊಡು ಉಂದು ಹಿಮಾಲಯೊದ ಮೂಡಾಯಿಡ್ 1,500 m (4,900 ft) ಎತ್ತರೊಡು ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಸೊಡು, ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ ಬುಕ್ಕೊ ಅಸ್ಸಾಂಡ್ ತೋಜಿದ್ ಬರ್ಪುಂಡು. ಈ ಮರ ಉತ್ತರ ಭಾರತೊದ ಮಧ್ಯ ಪ್ರಾಂತ್ಯೊಲುಗಳು ಬುಕ್ಕೊ ಬಂಗಾಳದ ಕಾಡ್‍ಲೆಡ್ ಅತ್ತಂದೆ, ಕರ್ನಾಟಕೊದ ಮಲೆನಾಡ್ ಪ್ರದೇಸೊಲಾಯಿನ ಮಡಿಕೇರಿ, ಕುಡ್ಲ ತೋಜಿದ್ ಬರ್ಪುಂಡು. ತೆನ್ಕಾಯಿದ ಮದ್ರಾಸ್, ಬಡೆಕಾಯಿದ ಬೊಂಬಾಯಿಡ್ ಉಂದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ್ ಬುಲೆಪುಂಡು.^[೫]

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿಡುಪ್ಪುನ ರಸಾಯನಿಕೊಲು

ಅಣಿಲೆಕಾಯಿಡ್ ಚೆಬುಲ್ಯಾಜಿಕ್, ಆಯಾಸಿಡ್, ಚೆಬುಲಿನಿಕ್ ಆಯ್ಯಾಸಿಡ್ ಬುಕ್ಕೊ 'ಕಾರಿಲೇಜಿನ್' ಇಂಚಿತ್ತಿ ರಸಾಯನಿಕೊಲೆನ್ ಪತ್ತೆ ಮಲ್ತೆರ್. ವಿಸ್ತಾರವಾಯಿನ ವೈವಿದ್ಯೊಪೂರ್ಣ ಗುಣೊಕುಲೆ ಬಗೆಟ್ ಅಧ್ಯಯನೊದ ಅಗತ್ಯೊ ಉಂಡುಂದು ತಜ್ಞೆರೆ ಅಬಿಪ್ರಾಯೊ.

ವಾಣಿಜ್ಯೊ ಉಪಯೋಗೊ

ಭಾರತೊಡು ದಿಂಜ ಆಯುರ್ವೇದ ಕಂಪೆನಿಲು ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ಮಿಸ್ರೊದ ಮರ್ದ್ ತಯಾರ್ ಮಲ್ತ್‌ದ್ ಅಕ್ಲೆನ ಬೇತೆಬೇತೆ ಉತ್ಪನ್ನೊಲೆನ್ ಅಂಗಡಿಡ್ ಮಾರಾಟೊ ಮಾಲ್ಪುವೆರ್. ಅಯಿಟ್ ಇತ್ತೆ ಮಾರಾಟೊಡುಪ್ಪುನ ಕೆಲವು ಮರ್ದ್‌ದ ಬ್ರಾಂಡ್‌ಲೆನ್ ತಿರ್ತ್ ತೊಜ್ಪಾಯಿಲೆಕೊ ತೂವೊಲಿ :

• ಹರಿಟಾಕಿ
• ಅಭಯ ಮೋದಕ್
• ಪಥ್ಯಾದಿ ಚೂರ್ಣ
• ತ್ರಿಫಲ ಚೂರ್ಣ (ಅಣಿಲೆಕಾಯಿದ ಒಟ್ಟೂಗೆ ತಾರೇಕಾಯಿ ಬುಕ್ಕೊ ನೆಲ್ಲಿಕಾಯಿ ಗಳಸುವೆರ್)

ಚಿತ್ರೊ ಗ್ಯಾಲರಿ

• ಚೆಗ್‍ರ್

• ಚಟ್ಟಿಡ್ ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ ದಯಿತ ಬೋನ್ಸಾಯಿ

• ಕೊಡಗ್‍ದ ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ

• ಉಲುಂಗಿನ ಅಣಿಲೆಕಾಯಿ

• ಆಣಿಲೆಕಾಯಿ ಬುಕ್ಕೊ ಮರ

• ತೆನ್ಕಾಯಿ ಚೀನೊದ ತೋಟೊದ ಮರ

ಉಲ್ಲೇಕೊ

1. ↑ http://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Terminalia+chebula
2. ↑ http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200014747
3. ↑ http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-2431324
4. ↑ https://books.google.co.in/books?id=sw0RKE8UX58C&pg=PA12&dq=terminalia+chebula&ei=psW5TLjfM4q-lASkwLi9Cg&cd=8#v=onepage&q=terminalia%20chebula&f=false
5. ↑ Bag, Anwesa; Bhattacharyya, Subir Kumar; Chattopadhyay, Rabi Ranjan (2013). "The development of Terminalia chebula Retz. (Combretaceae) in clinical research". Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine. 3 (3): 244.

Terminalia chebula, commonly known as black- or chebulic myrobalan,^[2] is a species of Terminalia, native to South Asia from India and Nepal east to southwest China (Yunnan), and south to Sri Lanka, Malaysia, and Vietnam.^[2][3]

Taxonomy

Swedish naturalist Anders Jahan Retzius described the species. Many varieties are known, such as:^[3]

• T. c. var. chebula – leaves and shoots hairless, or only hairy when very young
• T. c. var. tomentella – leaves and shoots silvery to orange hairy

Description

Haritaki (Terminalia chebula) fruits

Terminalia chebula is a medium to large deciduous tree growing to 30 m (98 ft) tall, with a trunk up to 1 m (3 ft 3 in) in diameter. The leaves are alternate to subopposite in arrangement, oval, 7–8 cm (2.8–3.1 in) long and 4.5–10 cm (1.8–3.9 in) broad with a 1–3 cm (0.39–1.18 in) petiole.^[3] They have an acute tip, cordate at the base, margins entire, glabrous above with a yellowish pubescence below. The fruit is drupe-like, 2–4.5 cm (0.79–1.77 in) long and 1.2–2.5 cm (0.47–0.98 in) broad, blackish, with five longitudinal ridges.^[3] The dull white to yellow flowers are monoecious, and have a strong, unpleasant odour. They are borne in terminal spikes or short panicles. The fruits are smooth ellipsoid to ovoid drupes, yellow to orange-brown in colour, with a single angled stone.

Distribution and habitat

Terminalia chebula Is found throughout South and Southeast Asia including in India, Sri Lanka, Bhutan, Nepal, Bangladesh, Myanmar, Cambodia, Laos, Vietnam, Indonesia, Malaysia, Pakistan and Thailand. In China, it is native in W Yunnan and cultivated in Fujian, Guangdong, Guangxi (Nanning), and Taiwan (Nantou).^[4][5]

In India, it is found in the Sub Himalayan region from Ravi eastwards to West Bengal and Assam, ascending up to the altitude of 1,500 m (4,900 ft) in the Himalayas. This tree is wild in forests of Northern India, central provinces and Bengal, common in Madras, Mysore and in the southern part of the Bombay presidency.^[6]

Its habitat includes dry slopes up to 900 m (3,000 ft) in elevation.^[7]

Cultivation and uses

T. chebula

This tree yields smallish, ribbed and nut-like fruits which are picked when still green and then pickled, boiled with a little added sugar in their own syrup or used in preserves. The seed of the fruit, which has an elliptical shape, is an abrasive seed enveloped by a fleshy and firm pulp. Seven types of fruit are recognized (vijaya, rohini, putana, amrita, abhaya, jivanti, and chetaki), based on the region where the fruit is harvested, as well as the colour and shape of the fruit. Generally speaking, the vijaya variety is preferred, which is traditionally grown in the Vindhya Range of west-central India, and has a roundish as opposed to a more angular shape.^[7] The fruit also provides material for tanning leather and dyeing cloth.^[5]

Terminalia chebula is a main ingredient in the Ayurvedic formulation Triphala.^[8]

Chemical composition

A number of glycosides have been isolated from haritaki, including the triterpenes arjunglucoside I, arjungenin, and the chebulosides I and II. Other constituents include a coumarin conjugated with gallic acids called chebulin, as well as other phenolic compounds including ellagic acid, 2,4-chebulyl-β-D-glucopyranose, chebulinic acid, gallic acid, ethyl gallate, punicalagin, terflavin A, terchebin, luteolin, and tannic acid.^[7][9] Chebulic acid is a phenolic acid compound isolated from the ripe fruits.^[10][11] Luteic acid can be isolated from the bark.^[12]

Terminalia chebula also contains terflavin B, a type of tannin, while chebulinic acid is found in the fruits.^[13]

Gallery

• 

  A green fruit

• 

  A dried T. chebula by the side of a scale

• 

  Flowers

• 

  Trunk

References

Wikimedia Commons has media related to Terminalia chebula.

Wikispecies has information related to Terminalia chebula.

Terminalia chebula (le myrobolan noir ou myrobolanier) est une espèce d'arbres de la famille des Combretaceae. Le fruit de l'arbre s'appelle myrobolan chébule, avant maturité, ou myrobolan indien ou indique. Les graines sont appelées graines d'harad.

Les graines d'harad entrent dans la fabrication du sel noir, un type de sel gemme utilisé couramment en Asie du Sud comme condiment salé à l'odeur forte.

L’acide lutéique est un acide organique présent dans des ellagitanins, un type de tanins hydrolysables. C'est un produit naturel que l'on trouve dans des fruits de T. chebula. L'espèce contient aussi de l'acide chébulique.

Galerie de photographies

• Terminalia chebula
• Tronc

• Fleurs

• Fruit vert

• Fruit sec

Références

• (en) Lee H.S., Koo Y.C., Suh H.J., Kim K.Y. & Lee K.W., 2010. Preventive effects of chebulic acid isolated from Terminalia chebula on advanced glycation endproduct-induced endothelial cell dysfunction. Journal of Ethnopharmacology. 131 (3): 567–574, , PMID 20659546.

Terminalia chebula (binomen ab Andrea Ioanne Retzio anno 1789 statutum) est species arborum fructiferarum fructus edules medicinalesque producens. "Habitat in montibus Palliacattensibus vel Mariensibus mixta cum Pterocarpo Santalino", ait Retzius. Aut sponte aut culturae gratia per Asiam australem et austro-orientalem necnon Sericam meridianam gignitur. Fructus inter eos, qui myrobalani appellari solent, una cum Terminalia bellirica et Phyllanthus emblica comprehenditur; iam apud Clusium anno 1567 myrobalanus quebula appellatur.

Notae

Bibliographia

Fontes antiquiores

• 1563 : Garcias ab Orta, Colóquios dos simples e drogas da Índia colloquium 37; versio Latina Clusium 1567 p. 130 "De myrobalanis"
• 1597 : John Gerard, The Herball, or generall historie of plantes. Londinii: John Norton pp. 1315-1317 "chebula"
• 1789 : Anders Jahan Retzius, Observationes Botanicae vol. 5 (1789) p. 31

Eruditio recentior

• R. Ashwini, S. Gajalakshmi, S. Mythili, A. Sathiavelu, "Terminalia chebula-A Pharmacological Review" in Journal of Pharmacy Research vol. 4 (2011) pp. 2884-2887
• Indra D. Bhatt, Sandeep Rawat, Amit Badhani, Ranbeer S. Rawal, "Nutraceutical potential of selected wild edible fruits of the Indian Himalayan region" in Food Chemistry vol. 215 (2017) pp. 84–91
• Bibhabasu Hazra, Rhitajit Sarkar, Santanu Biswas, Nripendranath Mandal, "Comparative study of the antioxidant and reactiveoxygen species scavenging properties in the extracts of the fruits of Terminalia chebula, Terminalia belerica and Emblica officinalis" in BMC Complementary and Alternative Medicine vol. 10 (2010) no. 20
• Assie Jokar, Fatemeh Masoomi, Omid Sadeghpour, Mohsen Nassiri-Toosi, Shokouhsadat Hamedi, "Potential therapeutic applications for Terminalia chebula in Iranian traditional medicine" in Journal of Traditional Chinese Medicine vol. 36 (2016) pp. 250-254
• M. U. Khan, Habibullah Khalilullah, Jawed Akhtar, Gamal Osman Elhassan, "Terminalia chebula: an ephemeral glance" in International Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences vol. 7 (2015)
• Maryam Sarwat, Sandip Das, Prem S. Srivastava, "Estimation of genetic diversity and evaluation of relatedness through molecular markers among medicinally important trees: Terminalia arjuna, T. chebula and T. bellerica" in Molecular Biology Reports (2011?)

Nexus externi

Vicimedia Communia plura habent quae ad Terminalia chebula spectant.

Plaukuotasis viršūklis^[1] (Terminalia chebula) – kliedminių (Combretaceae) šeimos medžių rūšis, paplitusi Pietų ir Pietryčių Azijoje (nuo Nepalo, Junano ir Taivano iki Indonezijos, Šri Lankos, Pakistano).

Tai iki 30 m aukščio užaugantis lapus metantis medis. Jo kamieno skersmuo gali siekti iki 1 m. Lapai paprastieji, priešiniai, kiaušiniški, 7–8 cm ilgio, 4,5–10 cm pločio, ant 1–3 cm ilgio lapkočio. Vaisius – 2–4,5 cm ilgio kaulavaisis. Žiedai balkšvi arba gelsvi, nemalonaus kvapo, vienanamiai, susitelkę į nedideles šluoteles. Plaukuotasis viršūklis auga daugiausia sausuose kalnų šlaituose, iki 900 m aukštyje.

Plaukuojo viršūklio vaisiai valgomi (rauginti, suvirti į uogienę), naudojami odų rauginimui, tekstilės dažymui, tradicinėje medicinoje (sudaro „Ajurvedoje“ minimą triphalos („trijų vaisių“) mišinį).

Vietiniai pavadinimai:

• Žiedynas

• Vaisiai

• Lapai

• Medis, numetęs lapus

Šaltiniai

Vikiteka

Chiêu liêu^[2] hay còn gọi chiêu liêu hồng, kha tử,^[2] xàng, tiếu (danh pháp khoa học: Terminalia chebula) là một loài thực vật có hoa trong họ Trâm bầu. Loài này được Retz. miêu tả khoa học đầu tiên năm 1789.^[1] Nó là loài bản địa miền nam châu Á từ Ấn Độ và Nepal kéo dài về phía đông tới miền tây nam Trung Quốc (Vân Nam), và về phía nam tới Sri Lanka, Malaysia và Việt Nam^[3][4].

Hình thái

Chiêu liêu là cây gỗ nhỡ có thể cao tới gần 30m, đường kính thân cây có thể tới 1m.^[3] Vỏ thân cây màu xám tro, có nứt dạng vảy hình chữ nhật không đều> Lớp vỏ thân cây dày tới 2 cm có nhiều tầng màu đỏ và nâu nhạt xen kẽ nhau. Lá đơn mọc cách. Phiến lá nguyên có hình trứng hoặc trứng ngược, đầu lá có mũi nhọn (nhọn gấp), đuôi lá hình nêm rộng, phiến dài trung bình 7–10 cm và rộng 4,5–8 cm. Cuống lá dài 1–3 cm,^[3] đỉnh cuống lá có 2-4 tuyến nhỏ. Hệ gân lông chim có 6-10 cặp gân thứ cấp.^[2]

Mùa hoa vào tháng 5-6. Hoa nhỏ lưỡng tính, tập trung trên hoa tự. Hoa tự hình bông viên chùy mọc ở nách lá đầu cành, dài từ 5,5 – 10 cm. Hoa nhỏ màu vàng đến trắng đục,^[3] không có tràng, có 10 nhị, vòi nhụy nhô cao. Bầu hạ, có 1 ô chứa 1 noãn. Quả hạch hình trứng dài 3–4 cm rộng 2 cm, có 5 múi tù. Quả chín vào tháng 8-9, khi chín có màu vàng đến cam hơi nâu.^[2]

Sinh thái và phân bổ

Cây có thể được tìm thấy phân bổ lên tới độ cao 1500m so với mực nước biển.^[5] Chiêu liêu ưa sáng, mọc nhiều ven sông suối, các khu rừng thưa lá rộng. Cây tái sinh tốt dưới tán rừng thưa, đất ẩm.

Chiêu liêu phân bổ rộng khắp vùng Đông Nam Á, Nam Á, miền nam Trung Quốc và Đài Loan.^[3]

Sử dụng

Quả và hạt được sử dụng trong y học cổ truyền Ấn Độ, Tây Tạng, Trung Quốc, Việt Nam. Quả và vỏ cây còn được dùng nhiều trong nguyên liệu nhuộm. Gỗ màu nâu vàng nhạt, thớ mịn, khá nặng nhưng thường chỉ dùng trong xây dựng.^[2]

Hình ảnh

• Thân cây Chiêu liêu

• Quả Chiêu liêu

• Quả rụng

• Chiêu liêu

Chú thích

Liên kết ngoài

• Phương tiện liên quan tới Terminalia chebula tại Wikimedia Commons
• Dữ liệu liên quan tới Terminalia chebula tại Wikispecies
• Vườn thực vật hoàng gia Kew; Đại học Harvard; Australian Plant Name Index (biên tập). “Terminalia chebula”. International Plant Names Index. Truy cập ngày 6 tháng 8 năm 2013.

Bài viết về họ Trâm bầu này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.

• x
• t
• s

關於名为诃子的服装，請見“诃子 (服装)”。

微毛诃子 var. tomentella (Kurz) C. B. Clarke

诃子（学名：Terminalia chebula）为使君子科诃子属的植物。

释名

诃子原称诃黎勒，源于阿拉伯语halileh，据《本草纲目》解释，诃黎勒在梵语中意为“天主持来”。^[1]

分布

分布于越南、老挝、柬埔寨、泰国、缅甸、马来西亚、尼泊尔、印度、中国云南。生于海拔800-1840米的疏林中。

形态

乔木，高可达30米，树皮灰黑色至灰色，叶互生或近对生，叶片卵形或椭圆形至长椭圆形，穗状花序腋生或顶生，有时又组成圆锥花序，核果坚硬，卵形或椭圆形，青色，无毛，成熟时变黑褐色。花期5月，果期7-9月。

药用

诃子是常用中药，有涩肠止泻、敛肺止咳的功效，用于久泻、久咳，常用方剂有真人养脏汤等。

参考文献

外部链接

• 中国植物志：诃子