De beuk (Fagus sylvatica) is een plant uit de napjesdragersfamilie (Fagaceae). Het is een van nature in Europa voorkomende boom.
De wetenschappelijke naam van het geslacht is afkomstig van Latijn fagus, 'beuk', mogelijk van het Griekse "phagein' [eten] verwijzend naar de eetbare nootjes van de beuk. De soortaanduiding sylvatica is afgeleid van Latijn silva, 'bos', betekent in de bossen in het wild groeiend. Het Nederlandse woord "beuk", het Vlaamse "boek" en het Middelnederlandse "boeke" (Engels "beech", Oudengels "bece", Oudnoors "bok", Duits "Buche" Oudhoogduits "buohha") zijn waarschijnlijk afgeleid van het Proto-Germaanse "*bokjon", dat op zijn beurt komt van de Proto-Indo-Europese wortel "*bhagos" (het sterretje is een aanduiding dat het woord is geconstrueerd). Het woord "boek" is op zijn beurt weer afgeleid van "boeke", mogelijk omdat er in runenschrift op beukenhouten panelen werd geschreven.[1]
De beuk kan tot 46 meter hoog worden. De stam is glad en grijs en de bast is dun, waardoor de boom bij plotse blootstelling aan zonlicht gevoelig is voor schorsbrand. Het blad is veernervig, licht gegolfd en licht glanzend.
De plant is eenhuizig; er zijn dus mannelijke en vrouwelijke bloemen aan dezelfde boom. De knoppen zijn langwerpig en geschubd. De bestuiving vindt plaats door de wind. De beuk kan goed tegen schaduw en is een climaxsoort.
De beukennootjes worden omsloten door een napje, dat gevormd wordt uit de vruchtbladen en de schutbladen. In elk napje zitten twee nootjes. Als de nootjes rijp zijn opent het napje in vier delen en vallen de beukennootjes op de grond. De beukennootjes worden onder andere verspreid door eekhoorns, die ze als wintervoorraad gebruiken. Beukennootjes, die tot de echte noten worden gerekend, zijn voor menselijke consumptie geschikt[2].
De beuk gedijt goed op vochthoudende, goed doorlatende, kalkrijke, leemhoudende bodem. Hij verdraagt hoge waterstanden of droge zandgronden niet. De boom leeft in symbiose met een schimmel (mycorrhiza).
Een oud Veluwse gezegde, dat betrekking heeft op inslagen van de bliksem en de beschermende werking van de beuk:
De eiken moet je wijken, de beuken moet je gebreuken
. Het gaat dan om het wortelstelsel. Wanneer een bliksem in een eik slaat, wordt de kracht niet zoals bij een beuk diep in de grond afgevoerd; je staat dus bij een overval van onweer met bliksem, veilig(er) onder een beuk dan onder een eik. Enige wetenschappelijke onderbouwing is niet voorhanden.
Daarentegen is het wel zo dat de beuk vaak los zittende, dode takken in zijn kruin bewaart. Deze kunnen bij onweer of felle windstoten naar beneden komen, wat niet bijdraagt aan een veilige schuilplaats bij stormen.
In België komt de beuk algemeen voor in Vlaanderen, maar is zeer zeldzaam in de polders. In Wallonië is hij algemeen in de Ardennen, langs de Maas en in Brabant en elders vrij algemeen tot vrij zeldzaam. In Nederland is hij algemeen op de hogere gronden op zand, leem en mergel en in de binnenduinen, maar hij is zeldzaam tot zeer zeldzaam op de Waddeneilanden en in laagveen- en zeekleigebieden. De Fagus s. komt in het algemeen veel voor in Europa en westelijk Azië en is nu wereldwijd verspreid in gematigde klimaatzones. Deze boom groeit goed op een zonnige of licht beschaduwde plaats, in matig rijke en vochthoudende grond. Deze boom houdt van lange, warme zomers.[3]
De beuk is een preferente kensoort voor het bochtige smele-beukenbos (Deschampsio-Fagetum).
Beuken worden veel in hagen geplant. Omdat de beuk in symbiose met een schimmel leeft mogen de wortels van het plantgoed nooit schoon gespoeld worden en mag direct na het planten niet te overvloedig water gegeven worden. Jonge beuken behouden hun afgestorven blad tot eind april wanneer het nieuwe blad uitloopt. Daarom zijn ze bijzonder geschikt voor een dichte, hoge haag.[4]
Beuken worden vaak in lanen geplant. Zolang alle bomen gezond zijn gaat dit goed, maar wanneer een boom sterft, dan kan door zonnebrand de een na de andere boom volgen. Bij beukenbossen valt op dat er weinig tot geen ondergroei is, door het dichte bladerdak bereikt maar zeer weinig zonlicht de bodem, terwijl het looizuurrijke blad kruidachtige begroeiing tegengaat.
Beuken worden 200 tot 400 jaar oud. In de Middachter Allee bij Kasteel Middachten in De Steeg stonden tot voor kort enkele van de oudste beuken in Nederland. De dikste was 5 meter in omvang, en enkele van de bomen waren 44-46 meter hoog. Ze waren in 1776 aangeplant. Omdat twee beuken in de winter van 2004/2005 spontaan omvielen en meerdere beuken hol en aangetast bleken door de korsthoutskoolzwam (Kretzschmaria deusta), heeft de eigenaar van Landgoed Middachten ze in november 2005 laten kappen. In Haastrecht staat in de achtertuin van Museum Bisdom van Vliet een beuk uit 1692. De beuk is geplant als herinnering aan het feit dat Adriaan Bisdom zich in Haastrecht vestigde. Op de Veluwe, staat in de gemeente Hattem, op het landgoed Molencate, een van de oudste beuken van Nederland: de Mariabeuk; deze is circa 400 jaar geleden aangeplant.
In het beschermd bosreservaat Joseph Zwaenepoel in het Zoniënwoud, sinds 2017 door UNESCO erkend als werelderfgoed binnen de omschrijving Oude en voorhistorische beukenbossen van de Karpaten en andere regio's van Europa, bevindt zich een beuk van 46 meter hoog met omtrek van vijf meter. Deze beuk is anno 2018 de hoogste geregistreerde beuk in de wereld.[5]
Beuken met een grote omtrek, gemeten op een hoogte tussen 1,30 m en 1,50 m, staan in Nederland op begraafplaats Groenesteeg te Leiden (7,54 meter) en in een tuin te Westerblokker (7,43 meter). Op begraafplaats Sparrendreef te Vianen staat een beuk met de naam 'Capitein ter Zee' die 7,21 meter meet.[6] In Wales, in het Verenigd Koninkrijk, groeit een beuk met een omtrek van 9,97 m in het park van Plas Newydd in Llanfairpwll.
Als de beuk voor het beukenhout gebruikt wordt, moet deze echter veel jonger gekapt worden, omdat het hout anders onbruikbaar wordt door verkleuring en aantasting door schimmels. Het hout kan voor allerlei producten gebruikt worden zoals speelgoed (omdat het nauwelijks splintert), meubilair en parket. Het is niet geschikt voor gebruik buiten of in natte ruimtes, omdat het hout dan snel zwart verkleurt. Het hout wordt gemakkelijk aangetast door de houtworm. In de fijne korrel van beuk en esdoorn zitten bacteriën vast. Als het hout (snijplank) opdroogt, sterven de bacteriën.
De beuk kan aangetast worden door het gewoon meniezwammetje (Nectria cinnabarina), bastkanker (Nectria ditisima), roetdauw (Dematiaceae) en Apiognomonia errabunda die necrotische vlekken veroorzaakt.
Verder kan de beuk last hebben van de beukenbladluis (Phyllaphis fagi), wollige beukenluis (Cryptococcus fagisuga), de beukenspringkever (Rhynchaenus fagi), de galmijt (Aculops fuchsiae) en verschillende galmuggen zoals Mikiola fagi.
De beuk bevat fagine, een saponine. Deze fagines kunnen in grote hoeveelheden hemolyse opwekken[bron?]. Vooral paarden zijn zeer gevoelig voor deze toxines die vooral in de beukennoten zijn opgeslagen. De bladeren zijn weinig toxisch.
De beuk is een inheemse en talrijk aangeplante boom in de westerse cultuurlandschappen. Sinds de 19e eeuw worden er heel wat cultivars van de beuk gekweekt. De bruine beuk (Fagus silvatica 'Atropunicea') is een populaire variëteit die regelmatig ook spontaan opduikt in het wild of in aanplantingen[7][8] Een greep uit de grote hoeveelheid variëteiten:
Kiemplant
Oude beukenaanplant in het Zoniënwoud
Treurbeuken, Echteld (Gld.)
Treurbeuk, Singel, Leiden
Oude beuk, Gjerrild, Jutland
"Nigerlbuche", Neualbenreuth
Li Béni Hesse, 2½m↔, Bonnerue Houffalize
Kroezeboom op Kroondomein (grensboom).
Beukentak
Herfstbladeren aan de boom
Verdord blad
Bloeiwijze
Beukennootjes in napje
Beukennootjes
lege nap.
Schade van zonnebrand
Gallen van de galmug Hartigiola annulipes
Gallen van de galmug Mikiola fagi
Larve van de galmug Mikiola fagi
De beuk (Fagus sylvatica) is een plant uit de napjesdragersfamilie (Fagaceae). Het is een van nature in Europa voorkomende boom.
_01.jpg)
._Beuk_(Fagus_sylvatica)._Locatie,_Kroondomein_03.jpg)
_02.JPG)
_(d.j.b.)_05.jpg)
_gall,_Doorwerth,_the_Netherlands.jpg)
