Ła nogara o nogher o noxara (nome sientifico Juglans regia) ła xe na pianta deła fameja dełe Juglandaceae, originaria de l'Asia centrałe e ocidentałe, dei Balcani e del Mediteraneo orientałe (in todesco Walnuss, in inglexe walnut, in tałjan noce). A dita de Plinio el Vecio inte ła só opera Naturalis historia, ła xe sta portà in Eoropa dai Greci fra el setimo e el quinto secoło vanti Cristo.
Ła riva a esar alta anca 30 metri, ła pol viver fin a 160 ani e ła crese fin ai 1200 metri de quota. Ła scorsa ła xe lisia e grixa da xovane, nero-grixa co crepe fonde da vecia; łe foje, longhe 30 cm, łe ga un pecol da dove ke se staca 5 o 7 fojete ełitiche, longhe ciaskeduna dai sie ai dodexe çentimetri. I fioreti załi i vien fora fra apriłe e giugno, ingrumà in bigołeti quełi maschiłi, ugnołi quełi feminiłi. I fruti (łe noxe) i ga na scorsa tènara verde fora e una dura drento; i se tira xó fra setenbre e otobre.
Ła nogara, a parte ke par i fruti, ła ga inportansa anca pal legno, pregiato par far mobiłi e pavimenti (Parquet).
La noghera la fa an fruto sferico de 'l diametro de circa 5 cm. La scorža e la polpa insieme le ciapa al nome de malut e le costituiss an strato de circa 1 cm. Al malut al è vert durante al acressiment, ma a la maduražion de la semenža al gnen negroe marž, e al se sbrega e al se destaca. Al è pien de sostanže coloranti che le macia le man e i vestì. La semenža la se ciama noss e la è costituida da na protežion legnosa spessa qualche melimetro, e da 'l ghito. Al ghito al è rugoss e al è dividest in 2 cotiledoni, ogni un ramificà a so olta ten do part. Al è quatà da na pelesina fina ma da 'l gusto ligadiž e picante. La noghera la gnen coltivada apunto par le noss, de le quale al ghito al gnen doperà par magnar, par far dolci e anca par far ojo. Al ghito, se al è sech, se 'l magna insieme de la so pelesina (che no se ghe donde de destacarla) e al à an gusto vagamente dolž e picante. Se inveže se magna la noss pena cheta do da la noghera, cognen destacarghe la pelesina da 'l ghito, senò la inžende massa.
Ła nogara o nogher o noxara (nome sientifico Juglans regia) ła xe na pianta deła fameja dełe Juglandaceae, originaria de l'Asia centrałe e ocidentałe, dei Balcani e del Mediteraneo orientałe (in todesco Walnuss, in inglexe walnut, in tałjan noce). A dita de Plinio el Vecio inte ła só opera Naturalis historia, ła xe sta portà in Eoropa dai Greci fra el setimo e el quinto secoło vanti Cristo.
Ła riva a esar alta anca 30 metri, ła pol viver fin a 160 ani e ła crese fin ai 1200 metri de quota. Ła scorsa ła xe lisia e grixa da xovane, nero-grixa co crepe fonde da vecia; łe foje, longhe 30 cm, łe ga un pecol da dove ke se staca 5 o 7 fojete ełitiche, longhe ciaskeduna dai sie ai dodexe çentimetri. I fioreti załi i vien fora fra apriłe e giugno, ingrumà in bigołeti quełi maschiłi, ugnołi quełi feminiłi. I fruti (łe noxe) i ga na scorsa tènara verde fora e una dura drento; i se tira xó fra setenbre e otobre.
