Pan ye un xéneru de primates homínidos qu'entiende les especies Pan troglodytes (chimpancé común) y Pan paniscus (bonobo o chimpancé pigméu). Por estudios de xenética y inmunoloxía púdose datar la diverxencia ente la so llinia evolutiva y la del Gorilla fai 7-8 millones d'años y de la de los Homo fai unos 6 millones d'años. Los seres humanos compartimos el 99% del xenoma col chimpancé.[1] Finalmente, puede dicise que los dos especies actuales dixebrar d'un últimu ancestru común fai 2 millones d'años, en quedando aisllaes una de la otra pol ríu Congu.[ensin referencies]
Al contrariu que la so hestoria xenética, la hestoria fósil de los chimpancés ye dica agora un misteriu. Namái se conocen dellos dientes topaos apocayá na zona esti del Gran Valle del Rift, pertenecientes a Pan troglodytes o otra especie de Pan entá innominada, que tienen una antigüedá de 500.000 años. Naquella dómina esa zona d'África oriental yá yera una sabana, ente que estos animales namái s'atopen anguaño nes selves d'África occidental.
Dellos fósiles humanos fueron atopaos, pero nun se describieron fósiles de chimpancé hasta l'añu 2005. Les poblaciones esistentes de chimpancés en África Central y del Oeste non se superponen cola mayoría de los fósiles humanos atopaos en África del Este. Sicasí, apocayá atopáronse dellos fósiles de chimpancé en Kenia. Esto indicaría que tanto los humanos, como los miembros del xéneru Pan coesistieron mientres el Pleistocenu Mediu nel África del Este.[2]
Los chimpancés pueden crear ferramientes y utilizales p'adquirir alimentu o pa cumplir dalgún rol social; Tienen estratexes de caza sofisticaes que riquen cooperación. Son conscientes del so estatus social y son remanadores, capaces d'engañar. Pueden aprender a usar símbolos y pueden entender aspeutos del llinguaxe humanos, inclusive delles rellaciones sintáctiques y conceutos de númberos y numberación.[3] Son capaces d'entamar bonalmente'l futuru cercanu.[4]
Unu de los descubrimientos más importantes foi n'ochobre de 1960 cuando Jane Goodall reparó l'usu de ferramientes ente los chimpancés. Investigaciones recién indiquen que'l chimpancé usaría ferramientes de piedra dende fai a lo menos 4,300 años.[5] Tamién se reportó l'usu de palos llargos pa cavar nos termiteros y palos pequeños que modifiquen nun estremu pa poder sacar y prindar termites.[6] Apocayá rexistróse l'usu de ferramientes avanzaes como son llances qu'afilen colos dientes y usar pa enartar gálagos de Senegal nos buecos de los árboles.[7][8] Enantes del descubrimientu del usu de ferramientes per parte de los chimpancés creíase que los seres humanos yeren los únicos que les utilizaben; güei sábese que son delles les especies que tamién les utilicen.[9][10]
Mientres enforma tiempu, los científicos creyeron que la dieta de los chimpancés consistía namá de frutes, fueyes, nueces, raigaños ya insectos. Dempués afayaron que tamién cacen pequeños vertebraos y otros primates (principalmente los monos colobos colloraos y los gálagos) ya inclusive maten a chimpancés d'otres families. Cacen de forma cooperativa: por casu, mientres unu escuerre a un primate distintu polos árboles, otru apexa la ruta d'escape y un terceru esperar para emboscarlo.
Los chimpancés son una mascota común en dellos países como los Estaos Xuníos, anque va trenta años esto yera muncho más frecuente. En dellos países d'África los chimpancés atópense como mascotes illegales, de normal encadenaos o nuna xaula cuando yá son mayores.
El tener un chimpancé machu yá adultu como mascota, vuélvese potencialmente peligrosu pa los sos dueños y pa quien los arrodien, asocediendo dellos ataques d'estos animales al abrir la so xaula escontra'l so dueñu o amigos d'ésti. Estos ataques son unes de les razones más frecuentes poles que los chimpancés mascotes son zarraos o encadenaos yá adultos.
Les circunstancies más frecuentes nes que se dieron ataques de chimpancés fueron l'escape de dalgún abelugu. Nestos casos los chimpancés ataquen a los humanos (nel so defensa o proteición de territoriu), o nel casu d'un chimpancé mascota qu'ataca a daqué que lo estrese, nesti casu, persones.
Pan ye un xéneru de primates homínidos qu'entiende les especies Pan troglodytes (chimpancé común) y Pan paniscus (bonobo o chimpancé pigméu). Por estudios de xenética y inmunoloxía púdose datar la diverxencia ente la so llinia evolutiva y la del Gorilla fai 7-8 millones d'años y de la de los Homo fai unos 6 millones d'años. Los seres humanos compartimos el 99% del xenoma col chimpancé. Finalmente, puede dicise que los dos especies actuales dixebrar d'un últimu ancestru común fai 2 millones d'años, en quedando aisllaes una de la otra pol ríu Congu.[ensin referencies]
Al contrariu que la so hestoria xenética, la hestoria fósil de los chimpancés ye dica agora un misteriu. Namái se conocen dellos dientes topaos apocayá na zona esti del Gran Valle del Rift, pertenecientes a Pan troglodytes o otra especie de Pan entá innominada, que tienen una antigüedá de 500.000 años. Naquella dómina esa zona d'África oriental yá yera una sabana, ente que estos animales namái s'atopen anguaño nes selves d'África occidental.
Şimpanze (lat. Pan) - Primatlar dəstəsinin Hominidlər fəsiləsinə aid insanabənzər meymun cinsi. Bu cinsin iki növü yaşayır, adi şimpanze (Pan troglodytes) və cırtdan şimpanze, bonobo (Pan paniscus).
Şimpanze yeganə heyvandır ki, özünü güzgüdə tanıya bilir. Son dövrlər aparılan araşdırmalar göstərir ki, ölən sevgilisinin, ailə üzvünün yasını tutmaq, ölümün nə olduğunu anlamaq kimi hisslər tək insanlara xas deyil və şimpanzelər də ailələrindən, sevdiklərindən biri öldüyü zaman göz yaşı tökərək, "yas" saxlayırlar. Şimpanzelər sevdikləri ilə cinsi əlaqə zamanı tumar çəkmələri ilə də araşdırmaçıların diqqətini çəkib.
Kamerundakı "Sanaqa-Yonq" parkında 40 yaşında ürək çatışmazlığından ölən "Dorothy" adlı şimpanzeninin dəfn mərasimində digər şimpanzelər insan kimi iştirak ediblər. Şimpanzelər insanlar kimi bir-birlərinə sarılıblar və səssizcə bir-birlərinə təsəlli verməyə çalışıblar. Parkın gözətçilərindən biri "Dorothy" adlı ölən şimpanzeni əl arabasında dəfn yerinə aparıb, digər şimpanzelər də sıra ilə arxadan gəliblər.
Troglodytes E. Geoffroy, 1812 (preoccupied); Mimetes Leach, 1820
TheranthropusBrookes, 1828
ChimpanseeVoight, 1831
AnthropopithecusBlainville, 1838
HylanthropusGloger, 1841
PseudanthropusReichenbach, 1862
EngecoHaeckel, 1866
FsihegoDePauw, 1905
Şimpanze (lat. Pan) - Primatlar dəstəsinin Hominidlər fəsiləsinə aid insanabənzər meymun cinsi. Bu cinsin iki növü yaşayır, adi şimpanze (Pan troglodytes) və cırtdan şimpanze, bonobo (Pan paniscus).
Şimpanze yeganə heyvandır ki, özünü güzgüdə tanıya bilir. Son dövrlər aparılan araşdırmalar göstərir ki, ölən sevgilisinin, ailə üzvünün yasını tutmaq, ölümün nə olduğunu anlamaq kimi hisslər tək insanlara xas deyil və şimpanzelər də ailələrindən, sevdiklərindən biri öldüyü zaman göz yaşı tökərək, "yas" saxlayırlar. Şimpanzelər sevdikləri ilə cinsi əlaqə zamanı tumar çəkmələri ilə də araşdırmaçıların diqqətini çəkib.
Kamerundakı "Sanaqa-Yonq" parkında 40 yaşında ürək çatışmazlığından ölən "Dorothy" adlı şimpanzeninin dəfn mərasimində digər şimpanzelər insan kimi iştirak ediblər. Şimpanzelər insanlar kimi bir-birlərinə sarılıblar və səssizcə bir-birlərinə təsəlli verməyə çalışıblar. Parkın gözətçilərindən biri "Dorothy" adlı ölən şimpanzeni əl arabasında dəfn yerinə aparıb, digər şimpanzelər də sıra ilə arxadan gəliblər.
Ar chimpanze a zo ur marmouz rummataet e-touez an Hominidae. Lakaet e vez ivez e-touez ar marmouzed meur met an droienn-mañ n’eo ket un doare skiantel da welet an traoù pa ne zegouezh ket gant ar rummatadur klasel.
Daou spesad chimpanze a zo:
E-touez ar marmouzien meur eo ar chimpanzeed ar re dostañ eus an den: an disparti a vefe c'hoarvezet tro 4,5 milion a vloavezhioù zo.
Evel ar gorilhed hag an orangoutaned o deus ar chimpanzeed 48 kromozom. Disheñvel eo o c'hariotip eta diouzh hini an dud (46 kromozom).
Emañ ar bonoboed o chom er su d'ar stêr Kongo. Ledanoc'h eo lec'h-bevañ ar chimpanzeed boutin, eus Senegal betek Tanzania.
_distribution_map.svg)
Tiriad ar chimpanzeed Ar chimpanze a zo ur marmouz rummataet e-touez an Hominidae. Lakaet e vez ivez e-touez ar marmouzed meur met an droienn-mañ n’eo ket un doare skiantel da welet an traoù pa ne zegouezh ket gant ar rummatadur klasel.
El ximpanzé és el nom comú per a les dues espècies existents de simi del gènere Pan. El Riu Congo delimita els hàbitats naturals d'ambdues espècies:[1]
Els ximpanzés són membres de la família Hominidae, juntament amb goril·les, humans i orangutans. Es pensa que els ximpanzés es van dividir de l'evolució humana fa aproximadament 6 milions d'anys i així les dues espècies de ximpanzés són els parents més propers dels humans, com a membres de la tribu Hominini (juntament amb representants extints de la subtribu Hominina). Els ximpanzés són els únics membres coneguts de la subtribu Panina. Les dues espècies de Pan es dividiren fa només al voltant d'un milió d'anys. Més d'un 99%[2] de les seqüències de l'ADN humà i ximpanzé són les mateixes.
Es considera ara el gènere Pan com a part de la subfamília Homininae a la qual els humans també pertanyen. Els humans compartim un avantpassat comú amb els ximpanzés de fa sis milions d'anys .[3] La recerca innovadora feta per Mary-Claire King el 1973 trobà ADN idèntic en un 99% entre els éssers humans i els ximpanzés,[4] encara que la investigació des de llavors ha modificat aquella dada fins al 94%[5] de semblança, amb algunes diferències al DNA no codificant. S'ha proposat fins i tot que les dues espècies de ximpanzés s'agrupin en el gènere Homo'. Un argument a favor d'això és que altres espècies s'han reclassificat per pertànyer al mateix gènere sobre una base de menor similitud genètica que la que hi ha entre humans i ximpanzés.
Els fòssils de ximpanzés no es van descriure fins al 2005. Les poblacions de ximpanzés existents a l'Àfrica Central i Occidental no se superposen amb els fòssils humans de l'Àfrica Oriental. Tanmateix, ara s'ha informat sobre fòssils de ximpanzés a Kenya. Això indicaria que tant els humans com els membres de la família dels Pan eren presents al Rift Valley de l'Àfrica Oriental durant el Mig Plistocè.[6]
El ximpanzé comú mascle té una alçada de fins a 1.7 m dret i pesa tant com 70 kg; la femella és una mica més petita. Els llargs braços del ximpanzé comú, quan són estesos, tenen la meitat d'amplada una altra vegada com l'alçada del cos i són més llargs que les seves cames. El bonobo és una mica més baix i més prim que el ximpanzé comú però té membres més llargs. Les dues espècies utilitzen els seus braços llargs i forts per pujar a arbres. A terra, els ximpanzés normalment caminen de quatre grapes utilitzant els artells per a suport amb les mans tancades, una forma de locomoció anomenada caminar amb artells. Els peus del ximpanzé s'ajusten millor per caminar que els de l'orangutan perquè les soles del ximpanzé són més amples i els dits més curts. Tant el ximpanzé comú com el bonobo poden caminar alçats a dues cames quan porten objectes amb les mans i braços. El pelatge és fosc; la cara, dits, les palmes de les mans i soles dels peus són sense pèl; i el ximpanzé no té cua. Un bony d'os per sobre dels ulls dóna al front un aspecte recedent i el nas és pla. Encara que les mandíbules sobresurten, els llavis sobresurten només quan un ximpanzé fa morros. El cervell d'un ximpanzé té al voltant de la meitat de la mida d'un cervell humà.[7]
Els ximpanzés rarament viuen per sobre de l'edat de 40 en estat salvatge, però se sap que han arribat a l'edat de més de 60 en la captivitat. De Cheeta, l'estrella de Tarzan, ha estat dit que encara era viva el 2009 a l'edat de 79 anys,[8] que el faria el ximpanzé més vell al món. Tanmateix, aquesta declaració ha estat qüestionada per altres.[9]
Les diferències anatòmiques entre el Ximpanzé Comú i el Bonobo són lleugeres, però en comportament sexual i social les diferències són marcades. El Ximpanzé Comú té un règim omnívor, una cultura de cacera de tropa basada en mascles beta dirigits per un mascle alfa i relacions socials altament complexes.
El Bonobo, d'altra banda, té un règim principalment frugívor i un comportament igualitari, no violent, matriarcal i sexualment receptiu.[10] La pell exposada de la cara, mans i peus varia de rosa a molt fosc en les dues espècies, però és generalment més clar en individus més joves, enfosquint-se mentre s'arriba a maduresa. El Bonobo té membres superiors proporcionadament més llargs i tendeix a caminar alçats més sovint que el Ximpanzé Comú. Una Universitat d'estudi de Centre Mèdic de Chicago ha trobat diferències genètiques significatives entre les poblacions de ximpanzés.[11] Grups diferents de ximpanzés també tenen comportaments culturals diferents amb preferències pels tipus d'eines.[12]
El Ximpanzé Comú tendeix a mostrar nivells més alts d'agressió que el Bonobo.[13]
Els ximpanzés fan eines i les utilitzen per adquirir menjars i per a exhibicions socials; tenen estratègies de cacera sofisticades que exigeixen cooperació, influència i posició; són conscients dels estatus, manipuladors i capaços de mostrar decepció; poden aprendre a utilitzar símbols i entendre aspectes de la llengua humana incloent-hi alguna sintaxi relacional, conceptes de nombre i seqüència numèrica;[14] també són capaços de planejar espontàniament un estat o event futur.[15]
Els ximpanzés moderns utilitzen eines i la investigació recent indica que l'ús d'eines de pedra dels ximpanzés data com a mínim de fa 4300 anys.[16] Un estudi recent revela que l'ús d'eines avançades com ara llances, que els Ximpanzés Comuns al Senegal afilaven amb les seves dents, eren utilitzades per travessar els Galago senegalensis o fer forats petits en arbres.[17][18] Abans de la descoberta d'ús d'eines en ximpanzés, es creia que els humans eren l'única espècie que feia i utilitzava eines, però ara se'n coneixen unes quantes més.[19][20]
Els estudis recents han mostrat que els ximpanzés s'involucren en comportaments aparentment altruistes.[21][22]
L'evidència a favor d'"espiritualitat de ximpanzés" inclou mostres de dol, "incipient amor romàntic", "dansa de pluja", apreciació de bellesa natural, com ara una posta de sol sobre un llac, curiositat i respecte envers la fauna (com el pitó, que no és ni una amenaça ni una font alimentària pels ximpanzés), empatia cap a altres espècies (per exemple alimentant tortugues) i fins i tot "animisme" o "joc pretés", en ximpanzés que bressen i que raspallen roques o pals.[23] Tanmateix, si aquests comportaments s'expliquen per una espiritualitat o no encara és discutit.
Científics escocesos han descobert que la relació dels ximpanzés amb la mort no difereix molt de la percepció humana. En concret, en un estudi van estudiar el comportament dels primats davant la mort d'una femella de més de cinquanta anys anomenada Pansy, que tenia una malaltia terminal. En entrar en coma, els científics van observar com els altres membres de la comunitat romanien més silenciosos de l'habitual i es quedaven acariciant la femella moribunda durant les nits. Després de la seva mort, la filla s'estigué al costat del seu cos, malgrat que mai abans havia dormit al lloc on hi havia el cadàver. La resta del grup va evitar passar pel lloc on va morir. Un altre estudi, realitzat a Oxford, confirma l'existència de forts vincles entre les mares i les seves cries, que persisteixen fortament fins i tot després de la mort dels fills.[2]
Els ximpanzés es comuniquen d'una manera similar a comunicació no verbal humana, utilitzant vocalitzacions, gests de mà i expressions facials. Investigacions al cervell de ximpanzés han revelat que la comunicació del ximpanzé activa una àrea del cervell del ximpanzé que està en la mateixa posició que l'àrea de Broca, el centre del llenguatge al cervell humà.[24]
Els científics han estat fascinats molt de temps amb els estudis del llenguatge, considerant que és una habilitat cognitiva humana única. Per provar aquesta hipòtesi, els científics han intentat ensenyar llenguatge a unes quantes espècies de grans simis. Un primer intent d'Allen i Beatrice Gardner durant els anys 1960 va implicar passar 51 mesos ensenyant llengua de signes americana a un ximpanzé anomenat Washoe. Washoe va aprendre 151 signes i espontàniament els ensenyava a uns altres ximpanzés.[25] Durant un període més llarg de temps, Washoe va aprendre uns 800 signes.[26] Des d'aleshores, nombrosos estudis, incloent-hi un amb un ximpanzé anomenat Nim Chimpsky, s'han dirigit amb diversos nivells d'èxit. Hi ha debats en curs entre alguns científics, notablement Noam Chomsky i David Premack, sobre l'habilitat dels grans simis no humans per aprendre llenguatge.
Un estudi de 30 anys a l'Institut d'Investigació de Primats de la Universitat de Kyoto ha mostrat que els ximpanzés poden aprendre a reconèixer els números 1-9 i els seus valors. Els ximpanzés mostren una aptitud per memòria fotogràfica, demostrat en experiments en els quals els dígits barrejats 1-9 s'enfoquen a una pantalla d'ordinador durant menys d'un quart de segon, després del qual el ximpanzé, Ayumu, és capaç d'assenyalar correctament i ràpidament les posicions on apareixien en ordre ascendent. El mateix experiment era suspès pel campió de memòria mundial Ben Pridmore a la majoria dels intents.[27]
El riure podria no limitar-se a ser únicament dels humans. Les diferències entre la rialla ximpanzé i la humana poden ser el resultat d'adaptacions que han evolucionat per permetre la parla humana. L'autoconsciència de la situació d'un mateix, vista en la prova del mirall, o l'habilitat per identificar-se amb el destret d'altres (vegi neurones mirall), són prerequisits per a riure. Així doncs els animals poden riure de la mateixa manera que ho fan els humans .
Els ximpanzés, els goril·les i els orangutans mostren vocalitzacions paregudes a la rialla en resposta al contacte físic, com lluitar, jugar a encalçar-se, o fer pessigolles. Això es documenta en ximpanzés salvatges i captius. El riure del Ximpanzé comú no és immediatament reconegut per als humans com a tal, perquè es genera alternant inhalacions i exhalacions que sonen més com respirar i esbufegar. Hi ha exemples en què s'ha declarat que els primats no humans han expressat alegria. Un estudi analitzava i enregistrava sons fets per criatures humanes i Bonobos quan se'ls feien pessigolles. Trobà, que encara que el riure del Bonobo tenia una freqüència més alta, la rialla seguia un patró similar a les criatures humanes, i incloïa expressions facials similars. Els humans i els ximpanzés comparteixen àrees del cos per pessigollejar similars, com les aixelles i la panxa. La diversió de les pessigolles en ximpanzés no disminueix amb l'edat.[28]
Els ximpanzés són altament territorials i s'ha provat que es maten els uns als altres.[29] El febrer de 2009, a causa d'un incident relativament rar en el qual un ximpanzé domèstic anomenat Travis havia atacat una dona a Stamford (Connecticut), el Congrés dels Estats Units va aprovar la prohibició de tenir primats com a animals de companyia als Estats Units.[30]
Els africans han tingut contacte amb ximpanzés durant mil·lennis. Els ximpanzés s'han mantingut com a animals de companyia durant segles en uns quants pobles africans, especialment al Congo. El primer contacte enregistrat d'europeus amb ximpanzés va tenir lloc a l'Angola actual durant els anys 1600. El diari de l'explorador portuguès Duarte Pacheco Pereira (1506), conservat a l'Arxiu Nacional Portuguès (Torre do Tombo), és probablement el primer document europeu en admetre que els ximpanzés construïen les seves pròpies eines rudimentàries.
El primer ús del nom "ximpanzé", tanmateix, no arribà fins al 1738. El nom s'obtingué d'un terme de la llengua Tshiluba, "kivili-chimpenze", que és el nom local per a l'animal i es tradueix balderament com "mockman", o possiblement només "simi". Els biòlegs van designar Pan com a nom de gènere de l'animal. Els ximpanzés, com altres simis coneguts per escriptors occidentals en temps antics, eren referenciats principalment com a mites i llegendes de la societat euroàrab, sobretot a través de contes fragmentats i incomplets d'aventurers europeus. Els simis són esmentats diversament per Aristòtil, així com a la Bíblia, on s'esmenta que els simis i mandrils eren recollits per Solomon en 1 Reis 10:22.
Quan els ximpanzés van ser portats al continent Europeu per primera vegada, els científics Europeus van anotar la inexactitud d'algunes descripcions antigues, que sovint informaven que tenien banyes i peülles. Els primers d'aquests ximpanzés transcontinentals venien d'Angola, i van ser oferts com a regal per a Frederick Henry, príncep d'Orange el 1640. Els científics que examinaven aquests espècimens rars quedaven perplexos i descrivien aquests primers ximpanzés com a "Pigmeus" i notaven les similituds clares dels animals amb els humans. Les dues dècades següents veieren un cert nombre d'aquestes criatures importades a Europa, principalment adquirides per diversos jardins zoològics com a diversió per a visitants.
La teoria de Darwin sobre la selecció biològica (publicada el 1859) va esperonar l'interès científic pels ximpanzés i va portar finalment a nombrosos estudis sobre aquests animals, tant salvatges com en captivitat. Els observadors de ximpanzés de l'època estaven principalment interessats en el comportament i en la semblança amb el dels humans. Eren estudis menys estrictes i científics del que podria semblar, centrant molt l'atenció en si els animals tenien trets que es poguessin considerar 'bons'. La intel·ligència de ximpanzés s'exagerava sovint significativament, com s'immortalitza en l'"Affe mit Schädel" (mico amb crani) de Hugo Rheinhold (vegis la imatge de l'esquerra), on un ximpanzé aparentment cult contempla un crani. Es va arribar a redactar fins i tot un esquema per domesticar ximpanzés i fer-los fer diverses tasques domèstiques (per exemple treball de fàbrica). Al final dels anys 1800 els ximpanzés encara eren un misteri per als humans, es disposava d'informació científica molt poc objectiva.
Al segle XX s'inicia una nova edat en la investigació científica del comportament dels ximpanzés. Abans de 1960, gairebé no se sabia res sobre el seu comportament a l'hàbitat natural. El juliol d'aquell any, Jane Goodall va començar a viure entre els ximpanzés al bosc Gombe de Tanzània, on principalment estudiava els membres de la comunitat de ximpanzés Kasakela. La descoberta que els ximpanzés feien i utilitzaven eines va ser innovadora, fins llavors es considerava que els humans eren l'única espècie que podia fer-ho. Els primers estudis innovadors en ximpanzés van ser encapçalats principalment per Wolfgang Köhler i Robert Yerkes, dos cèlebres psicòlegs. Tant ells com els seus col·legues van establir que els estudis de laboratori de ximpanzés s'havien de centrar específicament a conèixer les seves habilitats intel·lectuals, especialment les solucions que adoptaven als problemes. Això implicava fer proves bàsiques i pràctiques en ximpanzés de laboratori que els exigissin una capacitat intel·lectual moderadament alta (com resoldre el problema d'aconseguir una banana fora de l'abast). Yerkes també feia extenses observacions de ximpanzés salvatges que complementaven enormement la comprensió científica dels ximpanzés i el seu comportament. Yerkes va estudiar ximpanzés fins a la Segona Guerra Mundial, mentre Köhler, després de cinc anys d'estudi, va publicar la famosa Mentalitat de Simis el 1925 (any en què fortuïtament Yerkes comença els seus anàlisis), concloent finalment que "els ximpanzés manifesten comportament intel·ligent de tipus general familiar en éssers humans… un tipus de comportament que s'entén com a específicament humà" (1925).[31]
L'agost de 2008, l'exemplar del Diari Americà de Primatologia va comunicar els resultats d'un estudi sobre ximpanzés fet al llarg d'un any al Parc Nacional de Mahale Mountains de Tanzània, que mostrava l'evidència que els ximpanzés estan emmalaltint de malalties víriques contagioses que han contret probablement d'humans. Les investigacions moleculars, microscòpiques i epidemiològiques demostraven que els ximpanzés que viuen al Parc Nacional de Mahale Mountains han estat patint una malaltia respiratòria probablement provocada per una variant d'un paramyxovirus humà.[32]
El ximpanzé és el nom comú per a les dues espècies existents de simi del gènere Pan. El Riu Congo delimita els hàbitats naturals d'ambdues espècies:
Ximpanzé comú, Pan troglodytes: el ximpanzé més conegut, viu principalment a l'Àfrica Central i Occidental. Bonobo, Pan paniscus: també conegut com el "Ximpanzé pigmeu", es troba als boscos de la República Democràtica del Congo.Els ximpanzés són membres de la família Hominidae, juntament amb goril·les, humans i orangutans. Es pensa que els ximpanzés es van dividir de l'evolució humana fa aproximadament 6 milions d'anys i així les dues espècies de ximpanzés són els parents més propers dels humans, com a membres de la tribu Hominini (juntament amb representants extints de la subtribu Hominina). Els ximpanzés són els únics membres coneguts de la subtribu Panina. Les dues espècies de Pan es dividiren fa només al voltant d'un milió d'anys. Més d'un 99% de les seqüències de l'ADN humà i ximpanzé són les mateixes.
Anifail sy'n byw yng ngorllewin a chanolbarth Affrica yw Tsimpansî. Mae dwy rywogaeth hominid ohonynt ac maent yn aelodau o deulu'r epaod yn y genws Pan. Mae'r Afon Congo'n gwahanu'r ddwy rywogaeth:[1]
Mae'r Tsimpansî'n aelod o deulu'r Hominidae, ynghyd â bodau dynol, gorilas ac orangutangs. Cawsant eu hollti o linell y bod dynol oddeutu chwe miliwn o flynyddoedd cyn y presennol (CP). Yr is-lwyth Panina yw perthynas agosaf bodau dynol ac mae'r ddau'n aelodau o'r llwyth Hominini. Dim ond y tsimpansî sydd yn yr is-lwyth Pamina, hyd y gwyddom.
Holltwyd y ddwy rywogaeth: y bonobo a'r tsimpansî oddi wrth ei gilydd tua miliwn o flynyddoedd CP.
Cofnodwyd yr enw "Chimpanze" am y tro cyntaf yn y cylchgrawn The London Magazine a hynny yn 1738,[2] a chredir iddo olygu "Mockman" yn iaith pobl o Angola (Ieithoedd Bantu o bosib), ac mae'n air o fewn yr iaith H Bantu: ci-mpenzi[3]). Ugain mlynedd wedyn fe'i sillafwyd fel Chimpanzee yn Cyclopædia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences.[4] Defnyddiwyd y bachigyn "chimp" am y tro cyntaf tua'r 1870au.[5]
Anifail sy'n byw yng ngorllewin a chanolbarth Affrica yw Tsimpansî. Mae dwy rywogaeth hominid ohonynt ac maent yn aelodau o deulu'r epaod yn y genws Pan. Mae'r Afon Congo'n gwahanu'r ddwy rywogaeth:
Tsimpansî cyffredin, Pan troglodytes (Gorllewin Affrica a Chanol Affrica) Bonobo, Pan paniscus (fforestydd Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo)Mae'r Tsimpansî'n aelod o deulu'r Hominidae, ynghyd â bodau dynol, gorilas ac orangutangs. Cawsant eu hollti o linell y bod dynol oddeutu chwe miliwn o flynyddoedd cyn y presennol (CP). Yr is-lwyth Panina yw perthynas agosaf bodau dynol ac mae'r ddau'n aelodau o'r llwyth Hominini. Dim ond y tsimpansî sydd yn yr is-lwyth Pamina, hyd y gwyddom.
Holltwyd y ddwy rywogaeth: y bonobo a'r tsimpansî oddi wrth ei gilydd tua miliwn o flynyddoedd CP.
Šimpanz (Pan) je člověku blízce příbuzný lidoop z čeledi hominidů, patřících do řádu primátů. Do tohoto rodu se řadí dva žijící zástupci: šimpanz učenlivý a šimpanz bonobo. Oba druhy žijí v Africe. Šimpanze učenlivého pokrývá černá nebo šedá srst, s výjimkou uší, tváří, dlaní a chodidel. Tváře jsou obvykle růžové, s věkem tmavnou až zčernají. Bonobo je o něco menší, s lehčí tělesnou stavbou, menšími zuby a tmavšími tvářemi. Uši mu překrývají chomáče chlupů. Jsou to všežravci.
Šimpanz je náš nejbližší žijící příbuzný. Náš společný předek s šimpanzem totiž žil před 5–6 miliony lety.[1] Ukazují na to tělesná stavba, jeho genom, chování i inteligence, stejně jako doklady evoluce známé z fosílií.
Maximální věk šimpanzů může přesáhnout v zajetí 50 let. Nejstarší jedinec šimpanze učenlivého se v zajetí dožil téměř 60 let.[2]
Šimpanzi jsou aktivní hlavně ve dne. Po rozbřesku vyrážejí za potravou a většinu času tráví přijímáním potravy, odpočinkem a pohybem. Podobně jako gorily dávají přednost pohybu na zemi před lezením po stromech. Kráčejí po všech čtyřech končetinách. Na noc si po gorilím způsobu každý dospělý staví hnízdo k odpočinku. Naláme si a ohne větve s listy a splete je dohromady. Zde zůstává a spí až do rána.
U šimpanzů více než u ostatních živočichů můžeme vysledovat lidské aspekty chování. Zahrnují starost o blízké osoby, spolupracují při lovu, dělí se o potravu, udržují dlouhotrvající přátelské svazky, jsou schopni se učit po celý život stejně učením získávat dovednosti, umějí používat nástroje, společně řeší problémy a díky dlouhotrvající paměti zaznamenávají jedince, místa a události. Šimpanzi si rovněž dokážou uvědomit sami sebe. Na rozdíl od většiny ostatních zvířat poznají, že odraz v zrcadle jsou oni sami, a nikoliv jiný šimpanz.
Šimpanzi vedou nejsložitější společenský život ze všech lidoopů, nepočítaje v to člověka. Ovládají širokou škálu výrazů tváří, tělesných póz, gest, posunků, signálů a zvuků. Na řešení jednoduchého problému v přírodě i v lidské péči dokážou spolupracovat. Vytvářejí a používají jednoduché nástroje.
Přestože se šimpanzi většinou chovají mírně a ohleduplně, jsou to velmi silní živočichové, kteří občas mohou někoho poranit. Dospělý samec šimpanze má mnohem větší sílu než dospělý muž. K tomu je vybaven širokým hrudníkem a mimořádně svalnatými pažemi. Samci šimpanzů často vyhledávají souboje nebo teritoriální potyčky. S lehkostí zvedají a házejí velké kameny nebo kmeny. Někdy vytvoří přepadovou skupinu, která uloví a roztrhá na kusy zvíře, například opici, nebo uspořádají hon na sousední nepřátelskou skupinu, při kterém mohou samce zabít nebo samice unést. Většina šimpanzích tlup má asi 20 až 50 členů s jedním nebo dvěma velkými, vedoucími samci, několika mladými samci a samicemi s mláďaty. Byly popsány případy, kdy takovéto útoky v průběhu několika let vedly k vybití sousední tlupy.[3] Válčení šimpanzů je však běžnější, než se dříve myslelo, a nesouvisí s vlivem člověka.[4] Šimpanz se také dopouští kanibalismu.[5]
Domovem šimpanze učenlivého je západní a střední Afrika, od Senegalu po Tanzanii, hlavně v Kongu, Gabonu, Kamerunu. Bonobo žije ve střední Africe (výhradně v Kongu).
Ideálním domovem šimpanzů jsou africké tropické oblasti s ovocnými stromy, neboť plody stromů tvoří jejich hlavní potravu. Šimpanz jí 4–5 hodin denně. K dalším pochoutkám patří čerstvě vyrašené listí, semena, měkká kůra, míza, šťavnatá pryskyřice a květy. Občas také kamenem rozlouskne skořápky ořechů a jiných plodů.
Šimpanzi jsou převážně vegetariáni, ale konzumují také živočichy. K lahůdkám z živočišné říše patří termiti, mravenci a housenky. Když šimpanz najde termitiště nebo mraveniště, použije klacík k jeho prozkoumání. Pokud je větvička dostatečně plná chutných soust, šimpanz ji vytáhne a hmyz slízne. Skupina šimpanzů příležitostně spolupracuje při lovu větších ptáků a savců včetně mladých prasat, opic a antilop. Spolupracují i na následné hostině.
Počty šimpanzů v posledních letech rychle klesají ve všech oblastech jejich přírodního výskytu. Hlavní příčinou tohoto poklesu je ničení životního prostředí kvůli těžbě dřeva a zemědělství a nezákonný lov.[zdroj?] Mnohé zbytkové populace jsou malé a oddělené, a tím se stávají velice zranitelnými. Stavy šimpanzů bonobů nejsou příliš známy, je vzácnější než jeho větší příbuzný šimpanz učenlivý a jeho životní prostředí rovněž nejvíce ohrožuje komerční těžba dřeva. Ukazuje se však, že se šimpanz přizpůsobil novému prostředí a stavy mohou být ve skutečnosti větší.[6]
Obrázky, zvuky či videa k tématu šimpanz ve Wikimedia Commons
Tento článek není dostatečně ozdrojován a může tedy obsahovat informace, které je třeba ověřit.Šimpanz (Pan) je člověku blízce příbuzný lidoop z čeledi hominidů, patřících do řádu primátů. Do tohoto rodu se řadí dva žijící zástupci: šimpanz učenlivý a šimpanz bonobo. Oba druhy žijí v Africe. Šimpanze učenlivého pokrývá černá nebo šedá srst, s výjimkou uší, tváří, dlaní a chodidel. Tváře jsou obvykle růžové, s věkem tmavnou až zčernají. Bonobo je o něco menší, s lehčí tělesnou stavbou, menšími zuby a tmavšími tvářemi. Uši mu překrývají chomáče chlupů. Jsou to všežravci.
Slægten Chimpanser (Pan) er en slægt af menneskeaber med 2 nulevende arter:
Chimpanser er menneskets nærmeste nulevende slægtninge, da vi først blev splittet op for kun omkring 4-7 millioner år siden. Mennesket har derfor omkring 98-99 procent af vores gener tilfælles med chimpanserne. For nylig blev chimpansen splittet op i to forskellige arter:
De to arter ligner hinanden meget, men adfærdsmæssigt er de temmelig forskellige. Bonoboen er den chimpanseart der ligner mennesket mest.
Die Schimpansen (Pan) sind eine Gattung aus der Familie der Menschenaffen (Hominidae). Schimpansen sind die nächsten lebenden Verwandten des Menschen und bewohnen das mittlere Afrika. Zur Gattung zählen zwei Arten: der Gemeine Schimpanse (Pan troglodytes), der häufig auch nur „Schimpanse“ genannt wird, und der Bonobo oder Zwergschimpanse (Pan paniscus). Die beiden Arten haben sich aus gemeinsamen Vorfahren entwickelt, nachdem der Kongo-Fluss vor rund 1,7 Millionen Jahren eine natürliche Grenze zu bilden begann und die Schimpansen-Populationen links und rechts des Flusses voneinander getrennt wurden.[1]
Die Bezeichnung „Schimpanse“ ist aus der Bantu-Sprache Tschiluba abgeleitet. „kivili-chimpenze“ ist die lokale Bezeichnung des Tiers und lässt sich mit „Schein-Mensch“ oder auch „Affe“ übersetzen. Diese Bezeichnung ist für das Jahr 1738 erstmals belegt.
Pan, der wissenschaftliche Gattungsname, bezieht sich auf den bocksfüßigen Hirtengott Pan in der griechischen Mythologie, auch spielten andere Vorstellungen eine Rolle, denen nach die Schimpansen fabeltiermäßig als behaarte, geschwänzte Urmenschen in Erscheinung traten. Das Epitheton troglodytes (griechisch, „Höhlenbewohner“) basiert auf der falschen Vorstellung, die frühen Vorfahren des anatomisch modernen Menschen (Homo sapiens) hätten in Höhlen gelebt. Das klassifizierende Beiwort paniscus für den Bonobo ist abgeleitet von griechisch Πανίσκος (paniskos); es bedeutet „kleiner Pan“ und verweist auf die altgriechische Sitte, miniaturisierte Statuen dieser Gottheit an Feldern aufzustellen.
Schimpansen erreichen eine Kopfrumpflänge von 64 bis 94 Zentimeter, ein Schwanz fehlt, wie bei allen Menschenaffen. Aufrecht stehende Tiere erreichen eine Höhe von 1 bis 1,7 Metern. Hinsichtlich des Gewichts herrscht ein deutlicher Geschlechtsdimorphismus: während Weibchen rund 25 bis 50 Kilogramm schwer werden, erreichen Männchen ein Gewicht von 35 bis 70 Kilogramm. Die Bezeichnung „Zwergschimpanse“ für den Bonobo ist insofern irreführend, als beide Arten annähernd gleich groß werden. Allerdings hat der Bonobo einen grazileren Schädel und weniger muskulöse Gliedmaßen.
Die Arme der Schimpansen sind länger als die Beine, Hände und Füße enden in fünf Fingern beziehungsweise Zehen, wobei Daumen und große Zehen wie bei vielen Primaten opponierbar sind, geeignet zum Umgreifen von Ästen. Der größte Teil des Körpers ist von einem dunkelbraunen oder schwarzen Fell bedeckt.
Der Kopf ist durch die hervorragenden, runden Ohren, die Überaugenwülste und die hervorstehende Schnauze charakterisiert. Das Gesicht ist unbehaart und beim adulten Tier dunkelgrau oder schwarz gefärbt. Im Bau des Kopfes unterscheiden sich die beiden Arten darin, dass beim Gemeinen Schimpansen das Gesicht heller und die Stirn rundlicher als beim Bonobo ist.
Die Eckzähne sind beim Gemeinen Schimpansen stark geschlechtsdimorph (bei Männchen deutlich größer), beim Bonobo hingegen sehr gering. Insgesamt sind die Schneidezähne breiter und die Molaren mit runderen Höckern versehen als etwa beim Gorilla.
Die Körpertemperatur gesunder Schimpansen beträgt – wie beim Menschen – im Mittel 37 Grad Celsius.[2]
Schimpansen sind im mittleren Afrika beheimatet. Während sich das Verbreitungsgebiet des Gemeinen Schimpansen von Senegal über Nigeria und den Norden und Osten der Demokratischen Republik Kongo bis Uganda und Tansania erstreckt, ist der Bonobo in den mittleren und südlichen Teilen der Demokratischen Republik Kongo endemisch. Der Kongo stellt für den Gemeinen Schimpansen die südliche Verbreitungsgrenze dar, dieser kaum überquerbare Fluss bildet auch die Grenze zur Heimat der Bonobos.
Gemeine Schimpansen sind flexibler als andere Menschenaffen in Bezug auf ihren Lebensraum und bewohnen sowohl Regenwälder als auch trockene, baumarme Savannen. Im Gegensatz dazu sind Bonobos ausgeprägte Regenwaldbewohner.
Schimpansen können sowohl am Boden als auch auf den Bäumen nach Nahrung suchen, meist geschieht dies jedoch auf Bäumen. Am Boden bewegen sie sich wie Gorillas im Knöchelgang fort, das heißt, dass sie sich mit den vorderen Extremitäten auf die zweiten und dritten Fingerglieder aufstützen. Im Geäst klettern sie entweder mit allen vier Gliedmaßen oder bewegen sich an den Armen hängend (suspensorisch) fort. Generell sind Bonobos in stärkerem Ausmaß Baumbewohner und bewegen sich häufiger suspensorisch fort als Gemeine Schimpansen.
In der Regel sind Schimpansen tagaktiv. Zur Nachtruhe legen sie ein Blätternest in den Bäumen an, wobei sie üblicherweise jede Nacht ein neues Nest errichten. Schimpansen und andere Menschenaffen gelten als unfähig zu schwimmen und können in Zoos normalerweise auf Inseln umgeben von einem Wassergraben gehalten werden; zahlreiche Fälle von ertrunkenen Menschenaffen sind bekannt. In einem Vortrag im Jahr 2011 hat der Sportwissenschaftler Renato Bender die ersten Beweise für Schwimmverhalten bei kaptiven und halbwilden Schimpansen und einem Orang-Utan vor einem Fachpublikum vorgestellt.[3]
Die Sozialstruktur der Schimpansen wird als „Fission-Fusion-Organisation“ beschrieben. Das heißt, sie leben in Großgruppen, die sich jedoch oft in Untergruppen aufspalten. Diese Untergruppen sind sehr flexibel und stellen oft nur vorübergehende Zusammenschlüsse dar. So findet man einzelgängerische Tiere neben Paaren sowie getrennt- und gemischt-geschlechtlichen Gruppen. Die Organisation der Großgruppen unterscheidet sich jedoch bei den beiden Arten: die der Bonobos sind stärker matriarchalisch strukturiert und werden oft von einem Weibchen geführt, bei den Gemeinen Schimpansen sind die Männchen dominant, indem sie auch untereinander streng ranghierarchische Trupps bilden. Die Untergruppen der Bonobos sind mit 6 bis 23 Tieren größer als die der Gemeinen Schimpansen (durchschnittlich 4 bis 8 Tiere), öfter gemischt-geschlechtlich und in der Regel friedvoller als die der Gemeinen Schimpansen. Gegenseitige Körper- und Fellpflege („Grooming“) stellt wie bei vielen Primaten – abgesehen vom hygienischen Zweck – eine wichtige soziale Komponente dar, die auch dazu dient, Allianzen zu schmieden und insofern die Gruppenhierarchie widerspiegelt.
In einer verhaltensbiologischen Studie wurde elf Individuen die Möglichkeit gegeben, mit Hilfe einer Apparatur sich Obst zu beschaffen, was jedoch nur gelingen konnte, wenn zwei oder drei Tiere die Apparatur gemeinsam bedienten oder wenn ihnen nach erfolgreicher Aktion die Belohnung von einem anderen Tier weggenommen wurde. Die Studie ergab, dass Kooperationswillige sich ihre Partner sorgfältig aussuchen, „Bestohlene“ sich lautstark beklagten, dominante Affen nach einem „Diebstahl“ intervenierten oder die ganze Gruppe gegen den „Dieb“ vorgeht.[4]
Jane Goodalls Beobachtung des „Schimpansenkrieges“ von Gombe und eine danach im Kibale-Nationalpark durchgeführte Studie haben ergeben, dass sich die Männchen des Gemeinen Schimpansen zu „Kampfverbänden“ zusammenschließen können, die regelmäßig an den Grenzen des von ihnen besiedelten Gebietes patrouillieren. Gelegentlich beginnen sie, die Grenzen zu überschreiten und Angriffe auf die dort lebenden Schimpansen zu unternehmen. Dabei kann es vorkommen, dass deren Territorium zum eigenen hinzugewonnen wird. Im Verlauf solcher Auseinandersetzungen wurde die Tötung von erwachsenen Artgenossen beobachtet, zudem wurden Säuglinge benachbarter Gruppen getötet. Gelegentlich kommt es auch innerhalb der eigenen Gemeinschaft zur Kindstötung und wird dann nicht selten von den dominanten Weibchen gegen minderrangige Mütter durchgeführt.[5]
Nach dem aktuellen Stand der Primaten-Ethologie sind auch Schimpansen fähig, besondere Erfindungen zu machen und diese zu tradieren. Dies führt zu kulturellen Unterschieden: Ein und dasselbe Problem kann von jeder Gruppe auf ganz eigene Art und Weise gelöst werden. Einige der diesbezüglichen Errungenschaften – wie z. B. Kenntnisse über medizinisch wirksame Pflanzen[6] – lassen sich am besten dadurch erklären, dass eine gegenwärtige Generation auf Kenntnisse zurückgreift, die von einem ihrer Vorfahren beliebig weit zurück in der Vergangenheit entdeckt wurde. In solch einem Fall ist die aktuelle Schimpansenkultur durch soziales Lernen geprägt (abgucken, ‚nachäffen‘) und nicht durch das individuelle Ausprobieren („Versuch und Irrtum“). Für die Wissenschaftler war dennoch überraschend, wie schnell einige Tiere angesichts neuartiger Probleme eine angemessene Lösung fanden, was erklären würde, warum sich selbst benachbarte Horden in kultureller Hinsicht manchmal extrem unterscheiden. Diese Differenzen finden sich sowohl beim Gebrauch von Werkzeugen als auch bei der gegenseitigen Fellpflege und beim Balzverhalten. So entstehen Traditionen bei den Tieren, indem ein Gruppenangehöriger eine neue Erfindung macht, die andere sich ebenfalls aneignen.[7][8] Ein besonderer Fall von Tradierung ist die Tatsache, dass Schimpansen in Guinea gelernt haben, die Fallen von Wilderern unschädlich zu machen.[9]
Gut dokumentiert ist der Werkzeuggebrauch beim Gemeinen Schimpansen. So benutzen sie Holzstücke oder Steine als Hammer und Amboss, Stöcke als Sonden oder Grabegeräte und zerkaute Blätter als Schwämme.[10][11]
Forscher haben bei wildlebenden Schimpansen in Uganda über 14 Jahre beobachtet, dass weibliche Jungtiere häufiger „Stick-Carrying“ betreiben als ihre männlichen Artgenossen.[12] Die Tiere trugen dabei Stöcke mit sich herum, nahmen sie mit in ihre Ruhenester und spielten mit ihnen wie mit einer Puppe oder einem Jungtier. Dies deutet auf ein geschlechtsspezifisches Spielverhalten bei Menschenaffen hin, denn Weibchen zeigten dieses Verhalten häufiger als ihre männlichen Artgenossen. Sie hörten damit auf, sobald sie selbst Jungtiere hatten, wohingegen sich andere Formen der Stocknutzung, wie Untersuchung von Löchern, die Nahrung enthalten, Waffennutzung als aggressives Verhalten und als Spielzeug, nicht verringerten. Das Stick-Carrying hat dabei keine offensichtliche Funktion, könnte allerdings dem „Mutterspielen“ dienen, was auch bei Menschenkindern häufiger zu beobachten ist. Männliche Schimpansen verwendeten dagegen die Stöcke vermehrt als Waffe.
An Bonobos in freier Wildbahn wurde bislang kein Werkzeuggebrauch beobachtet, wohl aber bei Tieren in menschlicher Gefangenschaft.[13][14]
Schimpansen sind Allesfresser, die sich aber zum überwiegenden Teil von Pflanzen ernähren. Früchte und Nüsse stellen den Hauptbestandteil der Nahrung dar, daneben verzehren sie auch Blätter, Blüten, Samen und anderes Pflanzenmaterial. Schimpansen fressen aber auch regelmäßig Insekten und verschiedene kleine Säugetiere (wie etwa Fledermäuse, kleine Primaten und Ducker). Vom Gemeinen Schimpansen sind regelrechte Jagden auf kleine Säugetiere bekannt, die meist von den Männchen durchgeführt werden und vermutlich weniger der Deckung des Nahrungsbedarfs als der Stärkung der Position in der Gruppenhierarchie dienen.
Die Fortpflanzung kann das ganze Jahr über erfolgen. Die Zyklusdauer beträgt 35 bis 45 Tage, die Fruchtbarkeit des Weibchens wird im Gegensatz zu anderen Menschenaffen durch eine deutliche Sexualschwellung (Regelschwellung) der Gesäßregion angezeigt. Nach einer rund 220- bis 250-tägigen Tragzeit bringt das Weibchen in der Regel ein einzelnes Jungtier zur Welt. Zwillinge sind selten, wenngleich vermutlich etwas häufiger als beim Menschen. Das Geburtsgewicht des Jungtiers beträgt rund 1 bis 2 Kilogramm.
In den ersten Lebensmonaten klammert es sich am Bauch der Mutter fest, später reitet es auf ihrem Rücken. Das Abstillen findet in der Regel im Alter von ca. 4 bis 5 Jahren statt,[15] die Jungen bleiben aber danach noch längere Zeit bei der Mutter. Die Geschlechtsreife tritt mit 7 bis 9 Jahren ein, die erste Fortpflanzung erfolgt aufgrund des Gruppenverhaltens jedoch deutlich später, beim Gemeinen Schimpansen etwa mit rund 13 bis 16 Jahren.
Schimpansen sind wie alle Menschenaffen langlebig. Tiere in menschlicher Obhut erreichen in der Regel ein Alter von etwa 50 Jahren,[16] einzelne Tiere wie der Schimpanse Gregoire können aber auch deutlich älter werden. Im Freiland werden sie 30 bis 40 Jahre alt.[17]
Wie lange Schimpansen der westlichen Welt bekannt sind, ist nicht genau feststellbar. Der karthagische Seefahrer Hanno († 440 v. Chr.) brachte von seiner Afrikareise die Felle von drei „wilden Frauen“ mit, vermutlich Schimpansen oder Gorillas.[18]
Im 17. Jahrhundert kamen die ersten lebenden Schimpansen nach Europa; das erste Tier stammte aus Angola und wurde 1640 dem seinerzeitigen Prinzen von Oranien geschenkt. Ob es sich im Jahr 1661 bei dem Affen um einen Schimpansen handelte, den Samuel Pepys erwähnt, ist unklar. Immerhin stellte sich der Autor die Frage, ob es auch Lernen und Kommunikation ohne Sprache geben könne, denn er bemerkte, dass man sich mit dem Tier mittels Zeichen verständigen konnte.[20] Als 1698 erstmals ein Schimpanse, auch dieses junge Tier aus Angola, nach London verbracht wurde, starb sie nach kurzer Zeit. Daraufhin nutzte der Anatom und Arzt Edward Tyson die Gelegenheit, den Leichnam zu untersuchen. Bereits 1699 erschien seine mehrfach neuaufgelegte Studie, die ihn zum „Vater der vergleichenden Anatomie machte“, wobei es noch üblich war, Schimpansen als „pygmies“ zu bezeichnen.[21] Zugleich etablierte sie die Vorstellung, nur zweibeinige Wesen wären zu höherer Entwicklung fähig.[22]
Spätestens seit Darwins und Huxleys Werken zur Evolutionstheorie rückten Schimpansen als nahe Verwandte des Menschen ins Licht der Öffentlichkeit.
1960 beauftragte der Paläoanthropologe Louis Leakey Jane Goodall mit der Erforschung des Verhaltens der Schimpansen, um hierdurch Rückschlüsse auf die Evolution des Verhaltens im Verlauf der Stammesgeschichte des Menschen ziehen zu können. Werkzeuggebrauch, Lernverhalten, soziale Dynamik und Kommunikationsfähigkeit dieser Menschenaffen stehen deswegen bis heute in den Brennpunkten der Forschung, bekannte Wissenschaftler sind Frans de Waal, David Premack und Roger Fouts. Zu den aufsehenerregendsten Beobachtungen zählt der sogenannte Schimpansenkrieg von Gombe.
Angaben über die genetische Ähnlichkeit zwischen dem Menschen und den verschiedenen Arten der Menschenaffen beruhten zunächst auf Untersuchungsbefunden zu Übereinstimmungen von Aminosäuresequenzen bestimmter wichtiger Proteine; diesen Untersuchungen nach wurden die Bonobos als die dem Menschen nächstverwandte Art eingestuft. Aus der vorläufigen DNA-Sequenzierung des Gemeinen Schimpansen wurde 2005 abgeleitet, dass Mensch und Schimpanse sich bezogen auf Einzelnukleotid-Polymorphismen in ungefähr 1,23 Prozent der Basenpaare unterscheiden.[23]
Die phänotypisch großen Differenzen zwischen Mensch und Schimpanse werden heute nicht so sehr auf die geringen Unterschiede in den genetischen Codes beider Arten zurückgeführt, als vielmehr auf die anders gelagerte Genexpression.[24] Eine vergleichsweise große Abweichung wurde dennoch bezüglich des Y-Chromosoms entdeckt: Mehr als 30 Prozent dieses u. a. die Männlichkeit bedingenden Abschnittes im Erbgut der Schimpansen haben keinen vergleichbaren Gegenpart beim Menschen.[25] Relevante Differenzen gibt es ferner bei den Proteinen: Rund 80 Prozent aller Proteine weisen Unterschiede auf,[26] die meisten allerdings nur bei ein oder – wie beispielsweise beim Forkhead-Box-Protein P2 – zwei Aminosäuren. Im April 2007 wurde das Ergebnis der detaillierten DNA-Sequenzierung des Rhesusaffen-Genoms bekannt gegeben.[27] Ein Vergleich von 13.888 Genen der Schimpansen, des Menschen und der Rhesusaffen ergab, dass 233 Schimpansen-Gene, aber nur 154 Gene des Menschen sich so stark von den Rhesusaffen-Genen unterscheiden, dass sie veränderte Proteine kodieren.[28] In der Schlussfolgerung aus diesem Befund wurde postuliert, dass sich die Schimpansen im Verlauf der stammesgeschichtlichen Entwicklung ihrer Art weiter von dem allen drei Arten gemeinsam zugrunde liegenden Vorfahren entfernt haben als der Mensch. Tatsächlich wurde im Jahr 2012 – nach der Sequenzierung des Gorilla-Genoms – ein Unterschied („mean nucleotid divergences“) von 1,37 % für Mensch / Schimpanse und von 1,81 % für Gorilla / Schimpanse, aber nur von 1,75 % für Gorilla / Mensch ausgewiesen.[29]
Molekularbiologische Vergleiche der DNA von Mensch und Schimpanse wurden in Kombination mit Hypothesen zur Häufigkeit von Mutationen („Molekulare Uhr“) auch herangezogen, um die Zeitspanne einzugrenzen, während der sich die evolutionären Wege beider Arten getrennt haben. Die publizierten Berechnungen der diversen Forschergruppen weichen jedoch erheblich voneinander ab. Auf der Basis von Fossilienfunden datierte C. Owen Lovejoy diese Trennung 2009 in die Zeitspanne vor etwa 6 bis 5 Millionen Jahren.[30] Terry Harrison datierte Anfang 2010 die Trennung der Schimpansen von den Hominini hingegen in die Zeit vor 7,5 Millionen Jahren.[31] Bernard Wood nannte 2010 die Zeitspanne zwischen 6 und 4 Millionen Jahren als die „wahrscheinlichste“,[32] und nach einer Revision der Annahmen über die Häufigkeit von Mutationen wurde 2012 dann wieder eine Trennung vor 8 bis 7 Millionen Jahren errechnet.[33]
Beide Schimpansenarten sind durch die fortschreitende Zerstörung ihres Lebensraumes bedroht. Insbesondere das Verbreitungsgebiet des Gemeinen Schimpansen wird immer weiter eingeschränkt und ist stark zerstückelt. In Uganda werden Schimpansen zunehmend auch verzehrt.[34] Der Bonobo ist auf ein relativ kleines Gebiet beschränkt und auch deswegen gefährdet. Beide Arten werden von der IUCN als stark gefährdet (endangered) gelistet. Zuverlässige Schätzungen über die Populationsgröße beider Arten gibt es jedoch nicht.
Hinzu kommt, dass – durch Forscher, Wilderer und Ökotouristen – Krankheitserreger des Menschen auf Schimpansen übertragen werden können und dies bereits den Tod von Schimpansen zur Folge hatte.[35]
Im Zuge der Entwicklung immunsuppressiver Medikamente unternahmen Transplantationsmediziner Anfang der 1960er Jahre Versuche zur Übertragung von Schimpansennieren auf Menschen. In Erwartung einer massenhaften Bejagung freilebender Schimpansen als Organlieferanten ergriffen Artenschützer vermehrt Maßnahmen zum Erhalt der Tiere. In diesem Zusammenhang wilderte Bernhard Grzimek 1966 erstmals in Gefangenschaft gehaltene Schimpansen wieder in der Natur aus, namentlich auf der im Victoriasee gelegenen Insel Rubondo. Zur Auswilderung von Schimpansen kam es nachfolgend auch im Senegal und in Gambia.[36]
Das Europäische Patentamt erteilte ab 2012 die Patente EP1456346 und EP1572862 der Firma Intrexon sowie das Patent EP1409646 der Firma Altor BioScience auf das Erbgut von Schimpansen. Intrexon verfügt über eine Reihe weiterer Patente bezüglich des Erbgutes von Säugetieren verschiedener Ordnungen. Die Firma Altor BioScience hat mittels Einfügung entsprechenden Codes das Immunsystem der Schimpansen „humanisiert“, um Medikamente mit Antikörpern an ihnen besser testen zu können. Die Firma kooperiert dabei mit der Firma Genentech, die zu Hoffmann-La Roche gehört.
Unter Verweis auf die Civil Practice Law and Rules des US-Bundesstaates New York, speziell Artikel 70 (Habeas Corpus) beantragte im Jahr 2014 eine Tierschutzorganisation vor Gericht, den Schimpansen Tommy als (rechtsfähige) Person anzuerkennen und ihn infolgedessen aus der „Gefangenschaft“ einer Privathaltung zu befreien. Eine Berufungskammer des New Yorker Supreme Court (des Obersten Gerichtes) wies diesen Antrag zurück mit der Begründung, dass nach aller bisherigen Rechtsauffassung kein Tier, sondern nur ein Mensch (a „human being“) als „Person“ bezeichnet werden könne.[37]
Demgegenüber existiert seit den 1990er Jahren das „Great Ape Project“ als internationale Initiative, um bestimmte Menschenrechte auch für andere Primaten zu fordern. Das Projekt geht zurück auf das 1993 erschienene Buch Menschenrechte für die Großen Menschenaffen – Das Great Ape Projekt (Originaltitel: The Great Ape Project: Equality Beyond Humanity), das von den Philosophen Paola Cavalieri und Peter Singer herausgegeben wurde.[38]
Die Schimpansen bilden gemeinsam mit den Orang-Utans (Pongo), den Gorillas (Gorilla) und dem Menschen (Homo) die Familie der Menschenaffen (Hominidae). Dabei sind Menschen und Schimpansen die jeweils nächsten lebenden Verwandten. Im Jahr 2005 wurde – anhand von drei in Kenia entdeckten Zähnen – erstmals ein fossiler Schimpanse wissenschaftlich beschrieben, dessen Alter auf etwas über 500.000 Jahre bestimmt wurde.[39]
Der um das Jahr 2000 von einigen Forschern formulierte Vorschlag, die Gorillas und die Schimpansen aufgrund der nur geringfügigen genetischen Unterschiede zwischen diesen und den Menschen der Gattung Homo zuzuordnen,[40] fand in den folgenden Jahren keinen Eingang in die international angesehenen systematischen Werke.
Die Gattung der Schimpansen teilt sich in zwei Arten, den Gemeinen Schimpansen (Pan troglodytes) und den Bonobo oder Zwergschimpansen (Pan paniscus). Schätzungen zufolge trennten sich die beiden Arten vor 0,8 bis 1,8 Millionen Jahren.[41] Beide unterscheiden sich nicht zuletzt in Hinblick auf die Formen des Zusammenlebens, insofern letztere ausgesprochen friedliche, Weibchen-dominierte Gemeinschaften bilden, erstere hingegen solche, in denen sich die Männchen zu streng ranghierarchischen Trupps organisieren, die unter bestimmten Umständen kriegsähnliche Territorialkämpfe ausführen.
Innerhalb des Gemeinen Schimpansen lassen sich vier Unterarten unterscheiden: P. t. troglodytes (von Kamerun bis in den Westen der Demokratischen Republik Kongo), P. t. schweinfurthii (in Zentralafrika, dem Norden der Demokratischen Republik Kongo und angrenzenden Ländern), P. t. ellioti (im östlichen Nigeria und dem westlichen Kamerun) und P. t. verus (im westlichen Afrika von Senegal bis Ghana, eventuell bis Nigeria). Diese westliche Unterart weicht im Schädelbau und auch in DNS-Sequenzen so stark von den anderen Unterarten ab, dass sie möglicherweise eine eigene Art darstellt.
Der manchmal als eigene Art oder Unterart postulierte „Riesenschimpanse“ oder „Bili-Schimpanse“ hat sich nach DNS-Untersuchungen als Vertreter der östlichen Unterart des Gemeinen Schimpansen (P. t. schweinfurthii) herausgestellt.[42]
Die Schimpansen (Pan) sind eine Gattung aus der Familie der Menschenaffen (Hominidae). Schimpansen sind die nächsten lebenden Verwandten des Menschen und bewohnen das mittlere Afrika. Zur Gattung zählen zwei Arten: der Gemeine Schimpanse (Pan troglodytes), der häufig auch nur „Schimpanse“ genannt wird, und der Bonobo oder Zwergschimpanse (Pan paniscus). Die beiden Arten haben sich aus gemeinsamen Vorfahren entwickelt, nachdem der Kongo-Fluss vor rund 1,7 Millionen Jahren eine natürliche Grenze zu bilden begann und die Schimpansen-Populationen links und rechts des Flusses voneinander getrennt wurden.
De chimpansees zien twie soorte minsape oet 't geslach Pan. 't Geit um de groete of gewoene chimpansee (Pan troglodytes) en de bonobo of dwergchimpansee (Pan paniscus). Ze liekene sterk opein en stoon ouch kort bij de mins; ze zien eus ingste verwante. De groete chimpansee leef in e gebeed vaan Wes- tot Midde-Afrika, de bonobo kump allein in Kongo-Kinshasa veur. Tot 1929 woorte ze veur ein soort aongezeen.
Allebei de soorte zien get klein veur minsape en leve 't bèste deil vaan d'n tied op de groond, al kinne ze good klumme. Ze loupe gemeinelek op veer pu, die wie de mieste minsape alleveer wie erm oetzien (mèt han aon veur- en achterpu), meh kinne good rechop goon. Ze zien bezunder intelligent en weure dao ouch dèks op getes; tot aon 't daarde jaor verlöp hun oontwikkeling zelfs snelder es die vaan e minsekeend. Hun dieet is omnivoor. Versjèlle tösse de bei soorte zien tot de bonobo e stök kleinder is (de groete chimpansee kin maanslaank weure, de bonobo noets groeter es e keend), get dèkser rechop löp en minder vleis èt. De belaankriekste versjèlle zitte evels in 't gedraag: de groete chimpansee leef in 'n ing en hiërarchische gemeinsjap mèt 'n alfamenneke wat in de jach veuraon steit, de bonobo evels is matriarchaol, egalitair, minder op vechte en mie op seks geriech.
Chimpansi (genus Pan) nisqakunaqa huk hatun k'usillukunam, Afrikapi kawsaq. Iskaynintin rikch'aqmi:
Chimpansi (genus Pan) nisqakunaqa huk hatun k'usillukunam, Afrikapi kawsaq. Iskaynintin rikch'aqmi:
Hatun chimpansi (Pan troglodytes) Uchuy chimpansi icha Bonobo (Pan paniscus)
Chimpanzees (sometimes cried chimps) are ane o the twa species o the genus Pan, the ither bein the bonobo. Thegither wi gorillas, they are the anerly exclusively African species o great ape that are currently extant. Native tae sub-Saharan Africae, baith chimpanzees an bonobos are currently foond in the Congo jungle.
Chimpanzees (sometimes cried chimps) are ane o the twa species o the genus Pan, the ither bein the bonobo. Thegither wi gorillas, they are the anerly exclusively African species o great ape that are currently extant. Native tae sub-Saharan Africae, baith chimpanzees an bonobos are currently foond in the Congo jungle.
Chimpanzeo esas kostuma nomo por du speci de la genero Pan qui esas multe proxima dil genero homo.
La komuna chimpanzeo Pan troglodytes vivas en westal e central-Afrika, dum ke bonobi esas mikra e vivas nur an l'estala rivo dil fluvio Kongo.
Lo chimpanzé es lo nom comun de doas espècias existissent de monin de genre Pan, ont lo fluvi Còngo forma lo limit entre l'abitat natiu d'ambedoas espècias.[1]
Lo chimpanzés son membres de la familha Hominidae, coma los Gorillas, Umans e Orangotans. Òm pensa que los chimpanzés se dividiguèron de l'evolucion umana fa prèp de 6 milions d'ans e atal las doas espècias de chimpanzés son los pus pròches parents en vida dels umans. Los chimpanzés son los unics membres coneguts de la sostribú Panina. Las doas espècias de Pan se divisèron fa solament un milion d'ans. Mai de 99% de las sequéncias de l'ADN uman e chimpanzés son las meteissas.
Se considèra ara que lo genre Pan fa part de la sosfamilha Hominidae a que los umans tanben apartenon. Aquelas doas espècias son los parents dins l'evolucion en vida pus prèp dels umans. Lo umans partejavan un ancessor comun amb los chimpanzés fa sièis milions d'ans .[2] La recerca innovanta facha per Mary-Claire King en 1973 trobèt un ADN identic a 99% entre èssers umans e chimpanzés,[3] encara que la recerca dempuèi modifiquèt aquela descobèrta a 94% [4] de semblança, amb almens qualques diferéncias sus l'ADN pas encodat. S'es prepausat quitament que los troglodites e paniscus anen amb los sapiens dins lo genre Homo, puslèu qu'en lo Pan . Un argument en favor d'aiçò es qu'unas autras espècias se tornèron classificada per aperténer al meteis genre sus la basa de mens similitud genetica qu'aquela que i a entre umans e chimpanzés.
Se trobèt fòrça fossils umans, mas los fossils de chimpanzés se descriguèron pas abans 2005. Las populacions de chimpanzés existissent en Occident e Africa Central se superpausan pas amb los sites essencials de fossils umans en Africa Orientala. Pasmens, ara se sap suls fossils de chimpanzés de Kenya. Aquò indicariá que tant los umans coma los membres de la classa dels Pan foguèron presents dins la Val del Rift pendent la mitan del Pleïstocèn.[5]
Lo chimpanzé comun mascle a es grand de 1,7 m quilhat e pesa aperaquí 70 kg; la femèla es un pauc mai pichona. Los braces del chimpanzé comun, quand son estenduts, son la mitat pus longs la nautor del còs e son pus longs que las cambas. Lo bonobo es un pauc pus pichon e pus prim que lo chimpanzé comun mas a de membres pus longs. Las doas espècias utilizan sos braces longs e fòrts per pujar als arbres. Sus la tèrra, los chimpanzés normalament van de quatre patas utilizant coma supòrt sos artelhs per supòrt amb sas mans tancadas. Los pès del chimpanzé son melhors per caminar qu'aqueles de l'orangotan perque las solas del chimpanzé son pus largas e los dets mai corts. Ambedoas espècias pòdon caminar quilhats sus doas cambas quand carrejan d'objèctes amb sas mans e sos braces. Lo pelatge es escur; la cara, los dets, las palmes de las mans e las sòlas dels pès son sens pel; e lo chimpanzé a pas cap de coa. Una massa d'òs en dessús los uèlhs dona a la tèsta un biais retractat e lo nas es plan. Malgrat que las mandibulas sián salhentas, los pòts salhon solament quand un chimpanzé fa morros. Lo cervèl d'un chimpanzé es la mitat de la dimension d'un cervèl uman.[6]
Los chimpanzés rarament vivon aprèp l'edat de 40 en vida salvatja, mas pòdon arribar a l'edat de mai de 60 ans en captivitat. Cheeta, l'eroïna de Tarzan, foguèt que encara viva en 2009 a l'edat de 79 ans,[7] que ne fariá lo chimpanzé pus vièlh del monde. Pasmens, aquela declaracion es contestada.[8]
Las diferéncias anatomicas entre lo chimpanzé Comun e lo Bonobo son leugièras, mas lo comportament sexual e social son fòrt diferents. Lo chimpanzé Comun a un regim omnivòr, una cultura de caça en gropa baisada amb de mascles beta dirigit per un mascle alfa e de relacions socialas extrèmament complèxes.
Lo Bonobo, d'autra banda, a un regim subretot frugivòr e un comportament egalitari, pas violent, matriarcala e sexualament receptiu. [9] De cara glabra, anant de color ròsa a fòrt escura segon las espècias, mas es generalament pus clara pels individús pus joves, s'escursissent mentre se fan vièlh. Lo Bonobo a los membres superiors mao longs e capitan anar quilhats pus sovent que lo Chimpanzé Comun. Una Universitat d'estudi del Centre Medical de Chicago trobèt de diferéncias geneticas significativas entre las populacions de chimpanzés.[10]. De gropes diferents de chimpanzés an de comportaments culturals diferents amb de preferéncias pels diferents tipes d'esplech.[11]
Lo chimpanzé Comun mòstra de nivèls d'agression mai nauts que lo Bonobo.[12]
Los chimpanzés fan d'espleches e los utilizan per obtenir de noiriduras e per de demostracions socialas; an d'estrategias de caça sofisticadas qu'exigisson cooperacion, influéncia e posturas; son conscients dels estatuts, capables de manipulacion e de decepcion; pòdon aprendre a utilizar simbòls e comprendre aspèctes de la lenga umana e tanben qualques aspèctes de sintaxi e concèptes del nombre e sequéncia numerica;[13] e son capable de planejar volontàriament un estat futur o un eveniment.[14]
Los chimpanzés modèrnes utilizan espleches e la recèrca recenta indica que l'utilizacion d'espleches de pèira comencèt fa 4300 ans.[15] Un estudi recent revela que l'utilizacion de tals espleches avançats coma lanças, que los Chimpanzés Comuns de Senegal afilavan amb sas dents, s'utilizan per caçar lo Galago senegalensis.[16][17] Abans de la descobèrta de l'usatge d'espleches pels chimpanzés, se pensava que los umans foguèron l'unica espècia que fasián e utilizavan d'espleches, mas encara mai d'autras espècias utilizant espleches son ara conegudas.[18][19]
Los estudis recents an mostrat que los chimpanzés s'implican dins de comportaments aparentament altruistas.[20][21]
Las pròvas en favor de l'"espiritualitat dels chimpanzés" son demostracion de dòl, "naissance d'amor romantic", "Dança de la pluèja", apreciacion de belesa naturala coma l'observacion de la cloca del solelh sus un lac, curiositat e respècte cap a fauna qu'es pas una amenaça o una font alimentària pels chimpanzés, empatia cap a d'autras espècias (en alimentant tartugas) e "animisme" o "joc pretenduts" breçant e penchenant pèiras o bastons.[22].
De scientifics escoceses descobriguèron que la relacion dels chimpanzés amb la mòrt es pas plan diferenta de la percepcion umana. Un estudi estudièt lo comportament dels primats davant la mòrt d'una femèla de mai de cinquanta ans nomenada Pansy, qu'avian una malautiá terminala. Quand dintrèt en coma, los scientifics observèron que los autres membres de la comunitat foguèron pus calmes que d'abitud e careçavan la femèla moribonda pendent las nuèches. Aprèp sa mòrt, sa filha demorèt al costat de son còs. La rèsta del grop evitava de passar pel luòc ont èra mòrta. Un autre estudi, realizat a Oxford, confirma l'existéncia de fòrts ligams entre las maires e sos enfants e que demòran, aprèp la mort dels filhs.[23]
Los chimpanzés comunican d'un biais similar a comunicacion non verbala umana, utilizant vocalizacions, accion de man e expressions facialas. Estudis dels cervèl del chimpanzés revelèron que la comunicacion del chimpanzé activa un airal del cervèl del chimpanzé qu'es en la meteissa posicion que l'airal de Broca, lo centre del lengatge del cervèl uman.[24]
Los scientifics foguèron fascinats longemps amb los estudis del lengatge, considerant qu'es una activitat cognitiva umana unica. Per provar aquela ipotèsi, los scientifics temptèron aprendre lo lengatge a qualques espècias d'grands monins. Una primièra temptativa per Allen e Beatrice Gardner pendent los ans 1960 en passant 51 meses aprendent Lenga dels signes americana a un chimpanzé nomenat Washoe. Washoe aprenguèt 151 signes e volontàriament los ensenhèt d'autres.[25] Pendant un periòde de temps pus long, Washoe aprenguèt prèp de 800 signes.[26] Dempuèi, fòrça autres estudis, notablament amb un chimpanzé nomenat Nim Chimpsky, foguèron dirigits amb divèrses nivèls de succès. I a debas en còs entre qualques scientifics, notablament Noam Chomsky e David Premack, sus la possibilitat dels grands monins pas umans per aprene lo lengatge .
Un estudi d'i a 30 ans a l'Institut de Recèrca dels Primats de l'Universitat de Kyoto mostrèt que los chimpanzés pòdon aprendre a reconóisser los numèros 1-9 e sas valors. Los chimpanzés mòstran una aptitud per la memòria fotografica, demostrèt en experiéncias ont distinguisson 1-9 sus un ecran d'ordinator en mens d'un quart de segonda, e mai lo chimpanzé Ayumu foguèt capable de ensenhar corrècta e lèu las posicions ont apareissent en ordre ascendent. La meteissa experiéncias foguèt temptada pel campion de la memòria mondial Ben Pridmore.[27]
Lo rire poiriá pas se limitar o èsser unic dels umans. Las diferéncias entre lo rire chimpanzé e uman pòdon èsser lo resultat d'adaptacions que l'evolucion permetèt al umana de parlar. L'autoconsciéncia se mòstra amb la pròva del miralh, o l'abiletat per s'identificar per rapòrt als autres, per aquò an las condicions prealablas per rire, atal los animals pòdon rire del meteis biais qu'o fan los umans.
Los chimpanzés, los Gorillas e los Orangotans fan de vocalizacions emblant lo rire en responsa al contacte fisic, dins los jocs de luta e de corsejada, o fasent gratilhs, tan pels chimpanzés salvatges coma captius. Lo rire del chimpanzé comun es pas immediatament reconeissable pels umans, perqué se fa d'inalacions e exalacions alternativas que sonan mai coma respirar e expirar. I a d'exemples que mostrèron que los primats pas umans exprimiguèron jòia. Un estudi analisèt e enregistrèt de sons faches per de pichons umans e Bonobos quand òm lor fan gratilhs. Trobèr, que encara que lo rire del Bonobo foguèt d'una frequéncia pus nauta, lo rire seguís un modèl similar pels enfants umans e amb d'expressions facialas similaras. Los umans e los chimpanzés se gratilhan las meteissas zònas del còs coma las aissèlas e lo ventre. Lo plaser dels gratilhs pels chimpanzés demenís pas amb l'edat.[28]
Los chimpanzés son fòrt territorials e se provèt que s'ajudan los uns als autres.[29] En febrièr de 2009, a causa d'un accident fòrt escas que un chimpanzé domestic nomenat Travis ataquèt una femna a Stamford (Connecticut), lo Congrès dels Estats Units d'America aprovèt l'interdiccion d'aver de primats coma animals de companhiá als Estats Units d'America.[30]
Los africans an contactes amb chimpanzés dempuèi millenaris. Los chimpanzés foguèron animals de companhiá pendent sègles per qualques africans, especialament al Còngo. Lo primièr contacte enregistrat d'europèus amb chimpanzés es a l'Angòla actual pendent los ans 1600. Lo jornal de l'explorator portugués Duarte Pacheco Pereira (1506), conservat a l'Archius Nacional Portugués (Torre do Tombo), es probablament lo primièr document europèu mostrant que los chimpanzés fabricavan los seus pròpris espleches rudimentaris.
La primièra utilizacion del nom "chimpanzé" es pasmens atestada fins a 1738. Lo nom s'obten d'un tèrme de la lenga tshiluba, "kivili-chimpenze", qu'es e lo nom local de l'animal. Los biologistas explican Pan coma lo nom de genre de l'animal. Los chimpanzés, atal coma d'autres monins tanben semblan d'èsser estats coneguts pels escrivans occidentals en tempses ancians, mas principalament per mejan de mites e legendas, principalament a travèrs de comptes fragmentats e incomplèts d'aventuraires europèus. Los monins son mencionats entre autres per Aristòtel, o la Bíblia, ont los monins e baboïns se descrivon coma èsser estats reculhits pel rei Salamon (libre primièr del reis).
Quand los primièrs chimpanzés foguèron transportats al continent europèu, los scientifics europèus notèron l'inexactitud de las descripcions ancianas, que disián sovent que los chimpanzés avián banas e batas. Los primièrs chimpanzés transcontinentals venguèron d'Angòla e foguèron ofèrts a Frederick Henry, Prince d'Orange en 1640. Los scientifics qu'examinèron aqueles especimèns rars daissèron perplèxes e los descriguèron lo primièrs chimpanzés coma "Pigmèus" e notèron las similituds claras dels animals amb los umans. Las doas decennias venentas un certan nombre d'especimèns foguèron importats cap a Euròpa, subretot comprats per divèrses pargues zoologics coma divertiment pels visitants.
La teoria de Darwin de seleccion biologica (publicada el 1859) e dins lo vam de la biologia suscitèron l'interès scientific pels chimpanzés, que menèt finalament a d'estudis nombrós dels animals salvatges e en captivitat. Los observators de chimpanzés a l'epòca foguèron subretot interessats pel comportament e de mai que teniá a veire amb aquel dels umans. Aquò se faguèt dins un sens mens scientific estricte e desinteressat de que poiriá sonar, s'agissiá de determinar fin finala se òc o non los animals avián de traches que de poirián considerar coma 'bons'; l'intelligéncia dels chimpanzés foguèt sovent exagerada significativament, amb l'exemple de l'"Affe mit Schädel" (monin amb crani) de Hugo Rheinhold (vejatz l'imatge), ont un chimpanzé aparentament cultivat contempla un crani. Arribèt a i aver fins a un programa redigit per domesticar chimpanzés per lor far far divèrses prètzfaches domestics . (p.ex. trabalh dins la fabrica). A la fin dels ans 1800 los chimpanzés demoravan coma un mistèri pels umans, amb una informacion scientifica fòrça pauc objectiva disponible.
Lo sègle XX foguèt una edat nova de recerca scientifica dins lo comportament dels chimpanzés. Abans de 1960, gaireben se sabiá pas res sul comportament dels chimpanzés dins son abitat natural. En julhet d'aquel an, Jane Goodall comencèt dins lo bosque Gombe de Tanzania a viure entre los chimpanzés, ont subretot estudièt los membres de la Comunitat del chimpanzés Kasakela. Sa descobèrta que los chimpanzés fasián e utilizavan d'espleches foguèt novèla, alara que se considerava abans que los umans èran l'unica espècia que podián far aquò. Los primièrs estudis mai progressius suls chimpanzés foguèron dirigits subretot per Wolfgang Köhler e Robert Yerkes, los dos èran de psicològs celèbres. Aqueles òmes coma lors collègas establiguèron que los estudis de laboratòri suls chimpanzés se centravan especificament a aprendre sus las abiletats intellectualas del chimpanzés, mai que mai la solucion de problèmas. Aquò plan segur implicava de pròvas basicas, practicas de laboratòri, qu'exigissián una capacitat intellectuala fòrça nauta (coma resòlvre lo problèma d'obténer una banana defòra de portada). Notablament, Yerkes tanben faguèt fòrça observacions de chimpanzés salvatges qu'enriquiguèron fòrça la compreneson scientifica dels chimpanzés e son comportament. Yerkes estudièt los chimpanzés fins a la Segonda Guèrra Mondiala, mentretant Köhler aprèp cinc ans d'estudi publiquèt sa celèbra Mentalitat dels Monins en 1925, finalament conclusent que {{cita|los chimpanzés manifèstan un comportament intelligent del tipe general familiar pels èssers umans... un tipe de comportament que passa per èsser especificament uman" (1925). [31]
En agost de 2008 l'exemplar del Jornal American de Primatologia comuniquèt los resultats d'un estudi d'un an al Pargue Nacional de Mahale Mountains de Tanzania que metèt en evidéncia que los chimpanzés se tròban malauts de malautiás viralas contagiosas que contractèt probablament los umans. Las recèrcas molecularas, microscopicas e epidemiologicas demostrèron que los chimpanzés que vivon dins lo Pargue Nacional de Mahale Mountains trapèron una malautiá respiratòria qu'es probablament provocada per un variant d'un paramixovirus uman.[32]
Lo chimpanzé es lo nom comun de doas espècias existissent de monin de genre Pan, ont lo fluvi Còngo forma lo limit entre l'abitat natiu d'ambedoas espècias.
Chimpanzé comun, Pan troglodytes: lo chimpanzé pus conegut vivent subretot en Africa Occidentala e Centrala. Bonobo, Pan paniscus: tanben conegut coma lo "chimpanzé Pigmèu", aquela espècia se tròba dins los bosques de la Republica Democratica de Còngo.Lo chimpanzés son membres de la familha Hominidae, coma los Gorillas, Umans e Orangotans. Òm pensa que los chimpanzés se dividiguèron de l'evolucion umana fa prèp de 6 milions d'ans e atal las doas espècias de chimpanzés son los pus pròches parents en vida dels umans. Los chimpanzés son los unics membres coneguts de la sostribú Panina. Las doas espècias de Pan se divisèron fa solament un milion d'ans. Mai de 99% de las sequéncias de l'ADN uman e chimpanzés son las meteissas.
O͘-seng-seng, Latin-miâ hō-chòe Pan, Eng-gí hō "chimpanzee", sī Hominidae-kho ê chi̍t-ê sio̍k, ū nn̄g-ê bu̍t-chéng, iā-chiū-sī Pan troglodytes kap Pan paniscus.
O͘-seng-seng, Latin-miâ hō-chòe Pan, Eng-gí hō "chimpanzee", sī Hominidae-kho ê chi̍t-ê sio̍k, ū nn̄g-ê bu̍t-chéng, iā-chiū-sī Pan troglodytes kap Pan paniscus.
Pan ye un chenero de primatz hominidos hominins, en a subtribu d'os panins, propios d'as selvas y sabanas con arbolau de l'Africa sub-sahariana occidental y central, dende Senegal dica Tanzania,[1] enca que son mas freqüents en os países que arredolan o golfo de Guinea. Popularment se os conoix como chimpanzés (d'o francés <chimpanzé)[2].
En l'actualidat o chenero comprende dos especies reconoixidas; Pan troglodytes (o chimpanzé común) y Pan paniscus (o bonobo u chimpanzé pigmeu).[3]
Estudeos cheneticos y inmunolochicos han demostrau que Pan ye o chenero vivo filochenicament mas amanau a Homo, en o qual nos trobamos os humans.[4] A diverchencia evolutiva de totz dos linaches, que ixo ye o zaguer antipasau común que compartiemos, s'ha datau en fa bells 5-6 millons d'anyos.[5] Os chimpanzés y os humans compartimos aproximadament o 96% d'o nuestro chenoma.[4]
Son animals diurnos y tienen costumbres arboricolas u semi-arboricolas, gosando pasar en o suelo quasi o 50% d'o tiempo que son dispiertos.[3][5] Os exemplars chovens son mas arboricolas que no es adultos.
Son animals socials, y viven en grupos complexos (sociedatz) con numeros d'individuos que bailan d'entre 15 y 150. En a especie P. troglodytes, os grupos s'agregan y se disgregan estacionalment, desfendo-se en grupichons mas chicorrons, tot seguindo una estratechia que os primatologos denominan «de fisión-fusión».[6][7]
Pan ye un chenero de primatz hominidos hominins, en a subtribu d'os panins, propios d'as selvas y sabanas con arbolau de l'Africa sub-sahariana occidental y central, dende Senegal dica Tanzania, enca que son mas freqüents en os países que arredolan o golfo de Guinea. Popularment se os conoix como chimpanzés (d'o francés
Ang henus na Pan, tinatawag rin sa Ingles na chimpanzee[1] ay kabilang sa mga dakilang bakulaw. Namumuhay sila sa Aprika. Ito ay kinabibilangan ng karaniwang chimpanzee at mga subespesye nito at ang bonobo. Natutulog sila sa mga puno, ngunit mas nagnanais na magpalipas ng oras sa ibabaw ng lupa. Kumakain sila ng mga bunga, mga kulisap, at mga karne.
Namumuhay ang common chimpanzee sa Kanluran at Gitnang Aprika. Naninirahan ang mga Bonobo sa mga kagubatan ng Demokratikong Republika ng Konggo. Nasa magkabilang gilid ng Ilog ng Konggo ang dalawang mga uri.
Mayroong kaugnay na impormasyon sa Wikispecies ang Pan May kaugnay na midya ang Wikimedia Commons ukol sa artikulong:
Ang lathalaing ito na tungkol sa Mamalya ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Ang henus na Pan, tinatawag rin sa Ingles na chimpanzee ay kabilang sa mga dakilang bakulaw. Namumuhay sila sa Aprika. Ito ay kinabibilangan ng karaniwang chimpanzee at mga subespesye nito at ang bonobo. Natutulog sila sa mga puno, ngunit mas nagnanais na magpalipas ng oras sa ibabaw ng lupa. Kumakain sila ng mga bunga, mga kulisap, at mga karne.
Pan esse un taxon.
Chimpanze (pronunciate shimpanzé[1]) es le nomine commun pro duo species de simia in le genere Pan.
Chimpanzes es membros del familia Hominidae, familia que contine gorillas, homines e orangutanes. Chimpanzes se separava ab le evolution del homine circa 6 milliones annos retro e le duo species de chimpanze es le plus proxime relativos de homines. Totes es membros del tribo de Hominini (con le subtribo del species extincte Hominina). Chimpanzes es le sol membros cognoscite del subtribo Panina. Le duo species Pan se separava un million de annos retro.
Le Fluvio Congo forma le frontieras inter le habitat native del duo species:[2]
Le genere Pan es considerate parte del subfamilia Homininae como le homines. Le duo species es in le plus vecinitate relativos in vivo con homines e habeva un ancestre commun 6 milliones annos retro.[3] Le recercas de Mary-Claire King in 1973 trovava un ADN 99% identic inter homines e chimpanzes,[4] ma nove recercas trovava que le similitude es, in realitate, 94%.[5]
Chimpanzes fabrica utensiles e usa los pro obtener alimentos e pro social monstration; illes es manipulative e capabile de deception; illes pote apprender le uso de symbolos e comprende aspectos del lingua human includente un poco de syntaxe relational, conceptos de numeros e sequentias numeric;[6] e illes es capabile de planification spontanee pro un evento o statut future.[7]
Un discoperta del plus grande importantia esseva in octobre 1960 quando Jane Goodall observava le uso de utensiles inter chimpanzes. Recerca recente indicava que le uso de utensiles per chimpanzes de petra es datate 4.300 annos retro.[8] [9] [10][11] [12][13]
Recerca recente ha demonstrate que chimpanzes ingagia in comportamento altruistic inter le gruppos,[14][15] ma es indifferente del bon-statut de membros del gruppos non relative.[16][17]
Chimpanzes communica in un maniera similar al communication non verbal del hommines, usante vocalisationes, gestos del mano, e expressiones facial. Recerca super le cerebro del chimpanze ha monstrate que lor communication activa un area del cerebro que es in le mesme position que area Broca, le centro del lingua in le cerebro human.[18]
Scientistas ha cercate como inseniar lingua human a multe species de simias superior. In le annos 1960, Allen e Beatrice Gardner inseniava durante 51 menses le lingua de signos a un chimpanze nominate Washoe que apprendeva 151 signos, e illa instrueva isto de maniera spontanee a altere chimpanzes.[19] Durnate un longe period de tiempo, Washoe apprendeva plus de 800 signos.[20]
Un studio de 30 annos al Universitate de Kyoto Instituto de recerca pro primates ha demonstrate que chimpanzes pote apprender le numeros 1-9 e lor valores. Le chimpanzes demonstra un aptitude pro memoria photographic in experimentos super un chimpanze nominate Ayumu. Ayumu pote punctar le position de numeros 1-9 visibile durante minus de 1 seconda. Le mesme experimento esseva facite super le campion mundial de memoria Ben Pridmore in le plus tentativas.[21]
Riso non es unic a homines. [22]
In Novembre 2007, 1.300 chimpanzes exista in 10 laboratories in U.S.A. (dentre 3.000 apes in vivo in captivity in le labs de USA).[23] Multe recercas es intrusive[24]como "inoculation con agent infectious, chirurgie o biopsiee e testare de medicament".[25] Two federally funded laboratories use chimps: Yerkes National Primate Research Laboratory at Emory University in Atlanta, Georgia, and the Southwest National Primate Center in San Antonio, Texas.[26]
D Schimpanse (Pan) si e Gattig us dr Familie vo de Menschenaffe (Hominidae). Si si die nöggste lääbige Verwandte vom Mensch und lääbe im middlere Afrika. Zur Gattig ghööre zwäi Arte: dr Gmäin Schimpans (Pan troglodytes) und dr Bonobo oder Zwärgschimpans (Pan paniscus).
Schimpanse häi e maximali Chopfrumpflengi vo 64 bis 94 Santimeter und häi kä Schwanz wie alli andere Menschenaffe au. Wenn si ufrächt stöön chönne si uf e Hööchi vo 1 bis 1,7 Meter cho. Bim Gwicht git s e dütlige Gschlächtsdimofismus: wäärend Wiibli öbbe 25 bis 50 Kilogramm schwer wärde, sich s Gwicht vo Männli zwüsche 35 bis 70 Kilogramm. D Bezäichnig „Zwärgschimpans“ für e Bonobo isch äigetlig falsch, wil bäidi Arte öbbe gliich grooss wärde. Allerdings het dr Bonobo e grazilere Schäadel und lengeri und dünneri Ärm und Bäi.
D Erm vo de Schimpanse si lenger as d Bäi, d Händ häi fümf Finger, d Füess fümf Zeeche, d Duume und die groosse Zeehe chönne de andere Finger oder Zeeche gegnübergstellt wärde, si si opponierbar. Uf em grösste Däil vom Körper waggst e dunkelbruuns oder schwarzes Fäll.
Über de Auge häi d Schimpanse Augewülst, d Oore stöön ab und si rundlig und d Schnauze stoot uuse. Uf em Gsicht het s käni Hoor und es isch bim adulte Dier dunkelgrau oder schwarz. Bim Chopf vom Gmäine Schimpans isch s Gsicht heller und d Stirne runder as bim Bonobo.
D Eggzeen si bim Gmäine Schimpans stark gschlächtsdimorf (bi Männli si si dütlig gröösser), bim Bonobo seer vil weniger. Im groosse Ganze si d Schniidzeen bräiter und d Molare häi runderi Höcker as bim Gorilla.
D Körpertämpratur vo gsunde Schimpanse isch – wie bim Mensch – im Durchschnitt 37 Grad Celsius.[1]
Dr Chopf vom ene Gmäine Schimpans: Dr Schädel isch massiver, s Gsicht mäistens heller. Es git Dier, won e wisse Bart am Chiini häi.
Dr Chopf vom ene Bonobo: Uffellig si dr lang Hoorschopf, wo vilmol gschäitlet isch, und s dunkle Gsicht mit de helle Libbe.
D Schimpanse (Pan) si e Gattig us dr Familie vo de Menschenaffe (Hominidae). Si si die nöggste lääbige Verwandte vom Mensch und lääbe im middlere Afrika. Zur Gattig ghööre zwäi Arte: dr Gmäin Schimpans (Pan troglodytes) und dr Bonobo oder Zwärgschimpans (Pan paniscus).
Simpanseu (sering disingget dina basa Inggris, chimp), nyaéta ngaran umum pikeun dua spésiés anu masih hirup tina monyét dina genus pan.[1] Walungan Kongo ngawangun wates tempat cicing alamiah tina dua spésiés:
Simpanseu nyaéta anggota ti kulawarga Hominidae, sarua jeung gorila, manusa ogé orangutan.[1]
Simpanseu mangrupa salah sahiji jenis primata anu teu boga buntut.[2] Ukuran awakna gedé, anu jalu jangkungna 77–92 cm, sedengkeun dantenna kira-kira 70–85 cm.[2] Beuratna maksimal 50 kg, awakna katutup ku mantel bulu anu panjang jeung kandel, warnana hideung semu abu-abu.[2] Bentuk beungeut jeung gado rada ngagantung, biwir ipis, jeung bagian halisna nonjol kalawan jelas.[2] Sato ieu ngabogaan ceuli anu ukuranna rélatip gedé, dadana lega, anggota badanna katingali paranjang, sanajan ari ramona mah parondok.[2] Leungeunna kuat, beungeut anak simpanseu mirip jeung indungna dibédakeunna ceuli anak simpanseu mah katingali semu beureum jeung buluna teu kandel, carang kénéh.[2]
Klasifikasi simpanseu nyaéta:
Simpanseu sumebar di Aprika Barat jeung Aprika Tengah anu ngawengku Zaire, Sinegal, jeung Tasmania.[2] Primata ieu biasana cicing d leuweung tropis, tapi kapanggih ogé di leuweung awi, rawa, jeung sakapeung di tegalan jukut.[5] Simpanseu biasana cicing dina tatangkalan sarta ngagunakeun daun pikeun sayangna.[5]
Asakna Séksualitas simpanseu dina umur 5-6 taun, usum perkawinana sapanjang taun.[3] Simpanseu bikang ngalaman siklus ménsturasi salila 35 poé, kalayan mangsa évolusina 6 poé.[3] Mangsa reuneuhna 200-260 poé, kalayan anakna rata-rata hiji maksimalna dua.[3] Simpanseu bikang bakal ngalayanan sababraha hiji simpanseu jalu, sarta bakal ngasuh anakna nepi ka umur 4 taun.[2]
Di tempat hirupna, simpanseu ngadahar rupa-rupa bungbuahan jeung dangdaunan.[2] Dina usum halodo simpanseu bakal ngadahar sisikian, kembang jeung bagian tatangkalan anu hipu, karesepna kana tonjolan kai anu tapak supa.[2] Sajaba ti ngadahar bagian tina tutuwuhan, simpanseu ogé ngadahar sababaraha rupa sasatoan.[2]
Kadaharan simpanseu umumna vegetarian, sanajan sakapeung sok nyerang ka sasatoan laleutik, atawa ngadahar seranga.[3] Musuh hiji-hijina anu sok sering nyerang simpanseu nyaéta oray.[3] Kahirupan sosialna, simpanseu hirup babarengan ngawangun kulawarga, sarta dibandingkeun jeung sato séjénna simpanseu ngabogaan hubungan sosial anu kaitung maju.[3]
Simpanseu mangrupa sato sosialis, hirupna ngagorombol nepi ka 50 anggota.[5] Sakelompokna mangrupa gabungan 3-6 kulawarga anu cicing babarengan.[5] Simpanseu nuturkeun sistem hirarki dina gorombolanna, jalu anu pangkuatna jadi kapalana, bikang déwasa dianggap bagian tina gorombolan anu béda.[5] Simpanseu ngabogaan aturan ketat patali jeung wilayahna, bakal timbul huru-hara gedé saupama gorombolan séjén nyerang ka wilayah nu séjénna.[5]
Simpanseu nyaéta sato anu rawan, deukdeut kana musnah sarta ngabutuhkeun panangtayungan anu total.[3] DIna danget ieu kira-kira aya 250.000 simpanseu, tapi jumlahna condong ka turun.[3] Conto tempat panangtayungan simpanseu nyaéta di pulo Ngamba di dano Victoria.[6] Pulo Ngamba dianggap hadé pikeun cicing simpanseu lantaran tempatna mencil jauh tina jangkowan manusa.[6] Pulo simpanseu Liberia, ogé salah sajiji pulo anu dikawasa ku simpanseu.[7]
Génus Pan dianggap bagian tina sub-kulawarga Homininae di mana manusa ogé kaasup salah sahijina.[1] Dua spésiés ieu mangrupa sadulur pangdeukeutna jeung manusa sacara évolusi anu masih kénéh hirup[1] Panalungtikan Mary-Claire King dina taun 1973 manggihan 99% sasaruaan DNA antara manusa jeung simpanseu, sanajan kitu ieu panalungtikan geus diralat jadi 94% sasaruaanna, kalayan sababaraha bébédaan aya dina non-coding DNA.[1]
Geus diajukeun yén troglodytes jeung panscus bareng jeung sapiens aya dina génus homo, daripada dina pan.[1] Salah sahiji alesanna ngeunaan ieu hal nyaéta spésiés diklarifikasi deui jadi génus anu sarua dumasar sasaruaan génétis, upamana anu aya dina manusa jeung simpanseu.[1]
1. Simpanseu mangrupa sato anu asalna ti Aprika.[8]
2. Manusa jeung léopard mangrupa ancaman pikeun lumangsuna hirup simpanseu.[8]
3. Simpanseu resep hirup ngagorombol.[8]
4. Normalna simpanseu ngagunaleun dua leungeun jeung dua sukuna, tapi simpanseu ogé bisa leumpang ajeg ngagunakeun dua sukuna.[8]
5. Simpanseu méakeun waktuna pikeun dahar jeung saré dina tatangkaleun.[8]
6. Simpanseu bikang mangsa réproduktifna nepi ka umur 13 taun.[8]
7. Umur simpanseu 50-60 taun.[8]
8. Simpanseu mangrupa sato nu mampuh ngagunakeun alat dina kagiatan sapopona, conto nalika néngan kadaharan, nyieun sayangna, mesék kacang ku batu, ngagunakeun daun jang nginum, jrrd.[8]
Simpanseu (sering disingget dina basa Inggris, chimp), nyaéta ngaran umum pikeun dua spésiés anu masih hirup tina monyét dina genus pan. Walungan Kongo ngawangun wates tempat cicing alamiah tina dua spésiés:
Simpanseu biasa, pan troglodytes (Afrika Barat jeung Afrika Tengah) Bonobo, Pan panissus (Leuweung Républik Kongo)Simpanseu nyaéta anggota ti kulawarga Hominidae, sarua jeung gorila, manusa ogé orangutan.
Simpanseu mangrupa salah sahiji jenis primata anu teu boga buntut. Ukuran awakna gedé, anu jalu jangkungna 77–92 cm, sedengkeun dantenna kira-kira 70–85 cm. Beuratna maksimal 50 kg, awakna katutup ku mantel bulu anu panjang jeung kandel, warnana hideung semu abu-abu. Bentuk beungeut jeung gado rada ngagantung, biwir ipis, jeung bagian halisna nonjol kalawan jelas. Sato ieu ngabogaan ceuli anu ukuranna rélatip gedé, dadana lega, anggota badanna katingali paranjang, sanajan ari ramona mah parondok. Leungeunna kuat, beungeut anak simpanseu mirip jeung indungna dibédakeunna ceuli anak simpanseu mah katingali semu beureum jeung buluna teu kandel, carang kénéh.
Simpansé iku kethèk gedhé saka Afrika saka gènus Pan, sing wuluné ireng dawa. Simpansé iku kawujudaké saka rong spèsiès: simpansé lumrah 〔Pan troglodytus〕lan bonobo (Pan paniscus).
Simpanse iku anggota saka kulawarga Hominidae, bebarengan karo gorila, manungsa, lan urangutan. Manungsa lan simpansé miturut téori kapisah wiwit 4 - 6 yuta taun kapengker.
Simpansé iku kéwan pribumi ing laladan Afrika sangisoring Sahara lan simpansé lumrah sarta bobono bisa ditemokaké ing alas Kongo, kamangka simpansé lumrah uga ana ing lor manèh ing Afrika Kulon. Rong spèsiès iki ana ing pratélan abang IUCN sing ngenani spèsiès kaancem bebaya cures lan nalika Konvènsi Spèsiès Migrasi ing taun 2017, sing dianakaké ing Filipina, simpansé lumrah disèlèksi supaya direksa sacara kusus.
_distribution_map.svg)
|date= (pitulung) Simpansé iku kethèk gedhé saka Afrika saka gènus Pan, sing wuluné ireng dawa. Simpansé iku kawujudaké saka rong spèsiès: simpansé lumrah 〔Pan troglodytus〕lan bonobo (Pan paniscus).
Simpanse iku anggota saka kulawarga Hominidae, bebarengan karo gorila, manungsa, lan urangutan. Manungsa lan simpansé miturut téori kapisah wiwit 4 - 6 yuta taun kapengker.
Simpansé iku kéwan pribumi ing laladan Afrika sangisoring Sahara lan simpansé lumrah sarta bobono bisa ditemokaké ing alas Kongo, kamangka simpansé lumrah uga ana ing lor manèh ing Afrika Kulon. Rong spèsiès iki ana ing pratélan abang IUCN sing ngenani spèsiès kaancem bebaya cures lan nalika Konvènsi Spèsiès Migrasi ing taun 2017, sing dianakaké ing Filipina, simpansé lumrah disèlèksi supaya direksa sacara kusus.
'S e seòrsa mhamal a tha ann an siompansaidhe (Pan troglodytes ; Beurla: chimpanzee). Tha iad nan apaichean, agus gu math faisg ri cinne-daonna. O chionn 's gu bheil aghaidhean aca mar daoine, cleachdar iad gus comadaidh a dhèanamh agus teistean-leighis a dhèanamh. Is ann à Afraga a tha iad.
Masokwe mtu ni wanyama wakubwa wa jenasi Pan katika familia Hominidae (masokwe wakubwa). Masokwe hawa wanaishi katika maeneo ya tropiki ya Afrika.
Sokwe mtu wa kawaida (jike na mtoto)
Bonobo (dume)
Bonobo (majike)
Masokwe mtu ni wanyama wakubwa wa jenasi Pan katika familia Hominidae (masokwe wakubwa). Masokwe hawa wanaishi katika maeneo ya tropiki ya Afrika.
Ximpanze es la nom comun per la du spesies esistente en la jenero Pan. La Rio Congo es la borda entre la abitas natural de la du spesies:
Ximpanzes es membros de la familia Hominide, con gorilas, orangutanes, e umanas. Ximpanzes ia diverje de la umanas sirca ses milion anios en la pasada, e es la spesies esistente cual es la plu prosima a umanas. La du spesies Pan ia diverje sola sirca un milion anios en la pasada.
La mas de la ximpanze comun es asta 1.7 metres en altia cuando stante, e ave asta 70 cilogrames de pesa. La fema es alga plu peti. La brasos de la ximpanze comun es longa: cuando estendeda, los es 1.5 veses de la altia e plu longa ce se gamas. La bonobo es plu peti e plu magra ca la ximpanze comun, ma el ave membros plu longa. Ambos spesies usa sua brasos longa e forte per asende arbores. Sur la tera, ximpanzes pasea normal sur tota cuatro membros e usa la nocas de sua manos tensada per suporta. La pedes de la ximpanze es plu bon per pasea ca los de la orangutan car la plantas de la pedes es plu larga e la ditos plu corta. Ambos spesies pote pasea sur sua du gamas cuando portante ojetos con sua brasos e manos. La bonobo pasea sur du gamas plu frecuente ca la ximpanze comun.
La pelo de ximpanzes es brun oscur. La fas, ditos, palmas, e plantas es sin capeles. La ximpanze no ave un coda. La pel esposada de la fas, manos, e pedes pote es entre rosa e negra en ambos spesies, ma es jeneral plu pal en jovenes. Ximpanzes ave un fronte protende e un nas plata. La mandibula protende, ma la labios es estendeda sola cuando la ximpanze mua.
La serebro de la ximpanze es sirca dui lo de la umana.
Šimpanzi pripadaju rodu Pan iz porodice Pongidae, tj. Hominidae (prema novijim klasifikacijama). Do prije nekoliko decenija, u ovom rodu je opisivana samo jedna vrsta: obični šimpanzo (Pan troglodites), a zatim je iz nje izdvojen patuljasti ili vitki šimpanzo, danas sve češće - bonobo (Pan paniscus).[1] Zatim su, u okviru vrste obični šimpanzo, diferencirane tri podvrste: zapadnoafrička (P. t. verus), centralnoafrička (P. t. troglodytes) i istočnoafrička (P. t. schweinfurtii). Posljednja je izdvojena podvrsta P. t. ellioti.
Simia troglodytes Blumenbach, 1776
Troglodytes troglodytes (Blumenbach, 1776)
Troglodytes niger Etienne Geoffroy St. Hilaire, 1812
Pan niger (E. Geoffroy, 1812)
Anthropopithecus troglodytes (Sutton, 1883)
Obični šimpanzo ( Pan troglodytes ), poznat i kao robusni šimpanzo' , je vrsta je porodice Hominidae iz skupine tzv. velikih ili bezrepih majmuna. Kolokvijalno, obični šimpanzo se često naziva i čimpanzo, iako se ovaj termin se može odnositi i usko srodnog bonobos, koji je ranije nazivan patuljastim šimpanzom. Dokazi iz fosila i DNK pokazuju kako vrsta šimpanzi (oba) sestrinski taksoni moderne ljudske loze.
Ime vrste troglodytes na grčkom znači "špiljski stanovnik", a skovao ga je Johann Friedrich Blumenbach u svojoj knjizi De humani generis varietate Nativa liber 1776.[2][3][4] Ova knjiga je bazirana na doktorskoj disertaciji predstavljenoj godinu dana prije.[5]
Obični šimpanzo je prekriven grubom crnom dlakom, ali ima golo lice, prste, dlanove i tabane. Robusniji je od bonoboa, a važe između 40 i 65 kg. Dug je oko 63–94 cm, od glave do repa. Period trudnoće traje je osam mjeseci. Mladi se osamostaljuju pri uzrastu od oko tri godine, ali obično održavaju blizak odnos sa svojom majkom još nekoliko godina. Pubertet dostižu u dobi od osam do 10 godin, a životni vijek u zatočeništvu im je oko 50 godina.
Živi u grupama u rasponu 15-150 članova, iako se, u potrazi za hranom, tokom dana, kreću i pojedinačno ili u mnogo manjim grupama. U ovoj životinjskoj vrsti u dominiraju mužjaci, u strogoj hijerarhiji, što znači da se sporovi uglavnom riješavaju bez potrebe za nasiljem. U gotovo svim populacijama šimpanzi je uočena upotreba alata – modificiranih palica, kamenja, trave i lišća, koje koriste za vađenje meda, termita, mrava, oraha i vode. Također je uočeno stvaranje oblikovanih posrednih alata za ispijanje vode iz malih rupe u drveću (u Senegalu).[6]
Obični šimpanzo je uveden u IUCN crvenu listu kao ugrožena vrsta. Procjenjuje se da ih u šumama i savanama zapadne i centralne Afrike imaIzmeđu 170.000 i 300.000. Najveće prijetnje im dolaze od razaranja staništa, krivolova i bolesti.
Šimpanzi pripadaju rodu Pan iz porodice Pongidae, tj. Hominidae (prema novijim klasifikacijama). Do prije nekoliko decenija, u ovom rodu je opisivana samo jedna vrsta: obični šimpanzo (Pan troglodites), a zatim je iz nje izdvojen patuljasti ili vitki šimpanzo, danas sve češće - bonobo (Pan paniscus). Zatim su, u okviru vrste obični šimpanzo, diferencirane tri podvrste: zapadnoafrička (P. t. verus), centralnoafrička (P. t. troglodytes) i istočnoafrička (P. t. schweinfurtii). Posljednja je izdvojena podvrsta P. t. ellioti.
Χιμπαντζής είναι η κοινή ονομασία των δύο ειδών του γένους Παν (Pan) που δεν έχουν εκλείψει. Ονοματολογία : χιμπαντζής < αγγλική chimpanzee < ci-mpenzi (λέξη μιας αταξινόμητης διαλέκτου της γλώσσας Μπαντού στην Αγκόλα). Ο ποταμός Κονγκό διαχωρίζει το φυσικό περιβάλλον των δύο ειδών[1] τα οποία είναι:
Οι χιμπαντζήδες είναι μέλη της οικογένειας των Ανθρωπίδων μαζί με τους γορίλες, τους ανθρώπους και τους ουρακοτάγκους. Η εξελικτική πορεία των χιμπαντζήδων διαχωρίστηκε από την ανθρώπινη εξέλιξη περίπου 6 εκατομμύρια χρόνια πριν.[2] Τα δύο είδη των χιμπαντζήδων είναι οι στενότεροι συγγενείς του ανθρώπου, και ανήκουν μαζί με τον άνθρωπο στο φύλο Ανθρωπίνοι (μαζί με τα είδη του υποφύλου Ανθρωπίνια που έχουν εκλείψει). Οι Χιμπαντζήδες είναι τα μόνα γνωστά μέλη του γένους Pan. Τα δύο είδη διαχωρίστηκαν μεταξύ τους περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια πριν. Οι τρεις μεγαλύτερες απειλές για τον χιμπατζή είναι ο άνθρωπος, τα αιλουροειδή και τα φίδια. Οι χιμπατζήδες απειλούνται εξαιτίας της καταστροφής του βιότοπού τους, του κυνηγιού για το κρέας τους και του εμπορίου κατοικίδιων ζώων. Η υπηρεσία Ψαριών και άγριας ζωής των ΗΠΑ εφαρμόζει ένα νόμο από τις 12 Ιουνίου του 2015, δημιουργώντας πολύ αυστηρούς κανονισμούς, σχεδόν φραγής κάθε δραστηριότητας με τους χιμπατζήδες, εκτός αν πρόκειται για επιστημονικούς ή λόγους συντήρησης, αφού θεωρεί το είδος απειλούμενο.
Ο πληθυσμός του Χιμπατζή στον πλανήτη σήμερα, υπολογίζεται στις 300.000 και είναι είδος υπό εξαφάνιση.
Το γένος Pan θεωρείται μέρος της υποοικογένειας Ανθρωπίναι στην οποία ανήκουν και οι άνθρωποι. Τα δύο είδη του γένους Pan είναι οι πιο στενοί εξελικτικοί συγγενείς του ανθρώπου που δεν έχουν εκλείψει, καθώς μοιράζονται έναν κοινό πρόγονο που έζησε περίπου έξι εκατομμύρια χρόνια πριν. Οι νεότερες έρευνες υποστηρίζουν πως ο άνθρωπος και ο χιμπαντζής έχουν περίπου 99% όμοιο DNA.[3][4]
Ο αρσενικός κοινός χιμπαντζής έχει ύψος 1,7 μέτρα όταν στέκεται όρθιος και περίπου 70 κιλά βάρος - το θηλυκό είναι λίγο μικρότερο. Τα χέρια του κοινού χιμπαντζή έχουν άνοιγμα σχεδόν όσο το μισό τους ύψος και είναι μακρύτερα των ποδιών του. Οι μπονόμπος είναι λίγο κοντύτεροι και λεπτότεροι από τον κοινό χιμπαντζή αλλά έχουν μεγαλύτερα άκρα. Και τα δύο είδη χρησιμοποιούν τα μακριά και δυνατά τους χέρια για να αναρριχώνται στα δέντρα. Στο έδαφος οι χιμπαντζήδες συνήθως περπατούν στα τέσσερα, χρησιμοποιώντας τις αρθρώσεις των δαχτύλων τους για στήριγμα. Τα πόδια των χιμπαντζήδων είναι καταλληλότερα για περπάτημα σε σχέση με αυτά των ουρακοτάγκων γιατί οι πατούσες των χιμπαντζήδων είναι μεγαλύτερες και τα δάχτυλα τους μικρότερα. Η μέγιστη ταχύτητα που μπορεί να αναπτύξουν είναι 40 χιλ./ώρα. Ο κοινός χιμπαντζής και ο μπονόμπο μπορούν να περπατήσουν στα δύο όταν μεταφέρουν αντικείμενα με τα χέρια τους. Το τρίχωμά τους είναι μαύρο - το πρόσωπο, τα δάχτυλα, οι παλάμες των χεριών καθώς και οι πατούσες είναι άτριχα. Επίσης οι χιμπαντζήδες δεν έχουν ουρά. Όταν γεννιούνται το χρώμα του δέρματος είναι λευκό και με την πάροδο του χρόνου σκουραίνει. Η μύτη των χιμπαντζήδων είναι επίπεδη και ο εγκέφαλος τους έχει περίπου το μισό μέγεθος του ανθρώπινου εγκέφαλου.[5]
Οι χιμπαντζήδες εισέρχονται στην εφηβεία στην ηλικία των 7-8 ετών τα αρσενικά και 6-10 ετών τα θηλυκά. Τα θηλυκά ξεκινούν να αναπαράγονται περίπου στα 13 έτη ενώ τα αρσενικά στα 16. Ζουν περισσότερα από 40 χρόνια στη φύση ή 60 υπό αιχμαλωσία. Η εγκυμοσύνη διαρκεί 8 μήνες και ο θηλασμός 48 μήνες.
Παμφάγοι, μόνο το 5%-10% της διατροφής τους αποτελείται από κρέας. Το 60% είναι φρούτα και το 30% άλλη βλάστηση. Φύλλα, φρούτα, μέλι, καρύδια, σπόρους, αυγά πουλιών, φλοιούς δέντρων, βολβούς, βλαστάρια, τερμίτες και μικρά θηλαστικά όπως μαϊμούδες ή μικρές αντιλόπες.
Οι χιμπαντζήδες είναι πολύ κοινωνικά ζώα. Χρησιμοποιούν γκριμάτσες, ήχους, την γλώσσα του σώματος, αλληλοπεριποίηση και ακόμα φιλιά και χάδια ως μέσα επικοινωνίας.[6] Έχουν αναγνωριστεί 30 διαφορετικοί ήχοι που παράγουν, αν και το μεγαλύτερο μέρος της επικοινωνίας γίνεται με μορφασμούς. Η κραυγή τους μπορεί να ακουστεί μέχρι 2 χιλ. μακριά. Έρευνα στον εγκέφαλο του χιμπατζή έχει αποκαλύψει ότι οι χιμπατζήδες επικοινωνούν, με μια περιοχή του εγκεφάλου που είναι στην ίδια θέση με το κέντρο γλώσσας στον άνθρωπο, που ονομάζεται Broca. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι χιμπατζήδες είναι ικανοί να μάθουν περιορισμένο αριθμό νοημάτων από σύμβολα της νοηματικής γλώσσας, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιούν για να επικοινωνούν με τους ανθρώπους.
Κάνουν καθημερινά μία καινούρια φωλιά σε δέντρα για να κοιμηθούν.
Σε σχετικά βίντεο που έχουν δημοσιοποιηθεί χιμπατζήδες φαίνονται να .....χορεύουν[7].
Zουν σε ομάδες 15 έως 120 ατόμων. Δεν δέχονται ξένους στο έδαφός τους και κάποιες φορές τους σκοτώνουν. Η ιεραρχία σχηματίζεται από τα ενήλικα αρσενικά τα οποία κυριαρχούνται από έναν κυρίαρχο αρσενικό.
Οι χιμπαντζήδες είναι αλτρουϊστές και δείχνουν σεβασμό στα άλλα ζώα[8]. Συνεργάζονται σε εργασίες όπως η περιπολία των συνόρων και το κυνήγι. Οι χιμπατζήδες όπως και οι άνθρωποι, γελούν. Ακόμη, υιοθετούν μικρά από άλλες ομάδες.
Είναι γνωστό ότι οι χιμπαντζήδες χρησιμοποιούν εργαλεία. Χρησιμοποιούν κλαδιά για να βγάζουν τους τερμίτες από την φωλιά τους, πέτρες ως σφυριά για να ανοίξουν καρύδια και μασημένα φύλλα που χρησιμοποιούν σαν σφουγγάρι για να πιουν νερό. Τον Φεβρουάριο του 2013, μια μελέτη έδειξε ότι οι χιμπαντζήδες λύνουν γρίφους για ψυχαγωγία.
Μια μελέτη προ 30 ετών στο Πανεπιστήμιο του Κιότο έδειξε ότι οι χιμπαντζήδες είναι σε θέση να μάθουν να αναγνωρίζουν τους αριθμούς 1 έως 9. Οι χιμπαντζήδες δείχνουν μία περαιτέρω ικανότητα στη φωτογραφική μνήμη, που αποδείχθηκε σε πειράματα στα οποία τα μπερδεμένα ψηφία εμφανίζονται επάνω σε μια οθόνη υπολογιστή για λιγότερο από το ένα τέταρτο του δευτερολέπτου. Ένας χιμπαντζής (Ayumu), ήταν σε θέση να ταξινομήσει σωστά και γρήγορα τους αριθμούς σε αύξουσα σειρά. Το ίδιο πείραμα απέτυχε με τον παγκόσμιο πρωταθλητή μνήμης Ben Pridmore στις περισσότερες προσπάθειες[9]. Οι χιμπαντζήδες περνούν το "τεστ του καθρέπτη" δηλ. αναγνωρίζουν το είδωλό τους.
Χιμπαντζής είναι η κοινή ονομασία των δύο ειδών του γένους Παν (Pan) που δεν έχουν εκλείψει. Ονοματολογία : χιμπαντζής < αγγλική chimpanzee < ci-mpenzi (λέξη μιας αταξινόμητης διαλέκτου της γλώσσας Μπαντού στην Αγκόλα). Ο ποταμός Κονγκό διαχωρίζει το φυσικό περιβάλλον των δύο ειδών τα οποία είναι:
Χιμπαντζής ο κοινός, Pan troglodytes - Παν ο τρωγλοδύτης (Δυτική και Κεντρική Αφρική) Μπονόμπο, Pan paniscus - Παν ο πανίσκος (δάση της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό)Οι χιμπαντζήδες είναι μέλη της οικογένειας των Ανθρωπίδων μαζί με τους γορίλες, τους ανθρώπους και τους ουρακοτάγκους. Η εξελικτική πορεία των χιμπαντζήδων διαχωρίστηκε από την ανθρώπινη εξέλιξη περίπου 6 εκατομμύρια χρόνια πριν. Τα δύο είδη των χιμπαντζήδων είναι οι στενότεροι συγγενείς του ανθρώπου, και ανήκουν μαζί με τον άνθρωπο στο φύλο Ανθρωπίνοι (μαζί με τα είδη του υποφύλου Ανθρωπίνια που έχουν εκλείψει). Οι Χιμπαντζήδες είναι τα μόνα γνωστά μέλη του γένους Pan. Τα δύο είδη διαχωρίστηκαν μεταξύ τους περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια πριν. Οι τρεις μεγαλύτερες απειλές για τον χιμπατζή είναι ο άνθρωπος, τα αιλουροειδή και τα φίδια. Οι χιμπατζήδες απειλούνται εξαιτίας της καταστροφής του βιότοπού τους, του κυνηγιού για το κρέας τους και του εμπορίου κατοικίδιων ζώων. Η υπηρεσία Ψαριών και άγριας ζωής των ΗΠΑ εφαρμόζει ένα νόμο από τις 12 Ιουνίου του 2015, δημιουργώντας πολύ αυστηρούς κανονισμούς, σχεδόν φραγής κάθε δραστηριότητας με τους χιμπατζήδες, εκτός αν πρόκειται για επιστημονικούς ή λόγους συντήρησης, αφού θεωρεί το είδος απειλούμενο.
Ο πληθυσμός του Χιμπατζή στον πλανήτη σήμερα, υπολογίζεται στις 300.000 και είναι είδος υπό εξαφάνιση.
Шимпанзе (Pan) - киши сымал маймылдар уруусу.
Дене уз. 150 см, салмагы 50-60 кг. Колу бутунан узун, манжалары шадылуу, баш бармагы калган манжаларына карама-каршы жайгашкан, үстүңкү эрини калбагай, мурду тенире кей, кичине, жүнү кара, сейрек, бети түксүз. Башы анча чоң эмес, тумшугу алдын карай созулуңку. Кулагы чоң, делдегей. 2 түрү (кадимки Шимпанзе, кидик Шимпанзе) Африка экваторунда токой жана ачык ландшафттарда жашайт. Тиричилиги жарым жартылай жерде өтөт. Азыгы жетиштүү болсо деле бир жерден экинчи жерге оошуп жүрөт.
Ылгабай азыктанат, куштар ж. б. майда жаныбарларды да жейт. Жыныстык жактан 6-10 жашында жетилет. 225 күн көтөрүп, бир бала тууйт, аны 3-4 жашка чейин эмизип багат. Ш. 50-60 жыл жашайт, чогулуп топ түзүп жүрүшөт. Алар бири бири менен үн сигналдары, жаңсоо, мимика ж. б. аркылуу байланышат. Шимпанзе лабораториялык жаныбар катары көп колдонулат.
Шимпанзе́ (лат. Pan) — приматтар отрядындағы гоминидтар ырыуы. Гоминидтар ырыуы ике төрҙө берләштерә: ғәҙәти шимпанзе (Pan troglodytes) һәм кәрлә шимпанзе (Pan paniscus). Кәрлә шимпанзе бонобо исеме менән дә билдәле. Бөгөнгө көндә ике төргә лә юғалыу хәүефе янай.
Шимпанзелар көнсығыш һәм үҙәк Африкала таралған.
Шимпанзе — эре маймыл, буйы 150 см, ауырлығы 45-50 кг һәм артығырыҡ та була. Ҡолаҡ япраҡтары кешенекенә оҡшаған. Ҡара төҫтәге йөн менән ҡапланған. Ҡулдары аяҡтарынан оҙонораҡ. Битендә төктәре юҡ. Ата заттың да, инә заттың да эйәк аҫтында аҡ төктәр була. Африканың тропик урмандарында йәшәй. Күпселек ваҡытын ағастарҙа, көндөң өстән бер өлөшөн ерҙә үткәрә.
Һутлы емештәр, япраҡтар, сәтләүектәр һәм ағас ҡайыры менән туҡлана. Ҡырмыҫҡа һәм термиттарҙы ла ашай.
Шимпанзе (Pan) - киши сымал маймылдар уруусу.
Дене уз. 150 см, салмагы 50-60 кг. Колу бутунан узун, манжалары шадылуу, баш бармагы калган манжаларына карама-каршы жайгашкан, үстүңкү эрини калбагай, мурду тенире кей, кичине, жүнү кара, сейрек, бети түксүз. Башы анча чоң эмес, тумшугу алдын карай созулуңку. Кулагы чоң, делдегей. 2 түрү (кадимки Шимпанзе, кидик Шимпанзе) Африка экваторунда токой жана ачык ландшафттарда жашайт. Тиричилиги жарым жартылай жерде өтөт. Азыгы жетиштүү болсо деле бир жерден экинчи жерге оошуп жүрөт.
Ылгабай азыктанат, куштар ж. б. майда жаныбарларды да жейт. Жыныстык жактан 6-10 жашында жетилет. 225 күн көтөрүп, бир бала тууйт, аны 3-4 жашка чейин эмизип багат. Ш. 50-60 жыл жашайт, чогулуп топ түзүп жүрүшөт. Алар бири бири менен үн сигналдары, жаңсоо, мимика ж. б. аркылуу байланышат. Шимпанзе лабораториялык жаныбар катары көп колдонулат.
Шимпанзе́ (лат. Pan) — приматтар отрядындағы гоминидтар ырыуы. Гоминидтар ырыуы ике төрҙө берләштерә: ғәҙәти шимпанзе (Pan troglodytes) һәм кәрлә шимпанзе (Pan paniscus). Кәрлә шимпанзе бонобо исеме менән дә билдәле. Бөгөнгө көндә ике төргә лә юғалыу хәүефе янай.
Шимпанзелар көнсығыш һәм үҙәк Африкала таралған.
Шимпанзе — эре маймыл, буйы 150 см, ауырлығы 45-50 кг һәм артығырыҡ та була. Ҡолаҡ япраҡтары кешенекенә оҡшаған. Ҡара төҫтәге йөн менән ҡапланған. Ҡулдары аяҡтарынан оҙонораҡ. Битендә төктәре юҡ. Ата заттың да, инә заттың да эйәк аҫтында аҡ төктәр була. Африканың тропик урмандарында йәшәй. Күпселек ваҡытын ағастарҙа, көндөң өстән бер өлөшөн ерҙә үткәрә.
Һутлы емештәр, япраҡтар, сәтләүектәр һәм ағас ҡайыры менән туҡлана. Ҡырмыҫҡа һәм термиттарҙы ла ашай.
Шымпанзэ́ (Pan) — род зь сямейства гамінідаў атрада прыматаў. Да яго адносяцца два віды: шымпанзэ звычайны (Pan troglodytes) і шымпанзэ карлікавы (Pan paniscus), таксама вядомы пад назвай баноба. Абодвы віды знаходзяцца пад пагрозай вымыраньня.
— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
Шымпанзэ́ (Pan) — род зь сямейства гамінідаў атрада прыматаў. Да яго адносяцца два віды: шымпанзэ звычайны (Pan troglodytes) і шымпанзэ карлікавы (Pan paniscus), таксама вядомы пад назвай баноба. Абодвы віды знаходзяцца пад пагрозай вымыраньня.
चिंपैंजी जिसे आम बोलचाल की भाषा में कभी-कभी चिम्प भी कहा जाता है, पैन जीनस (वंश) के वनमानुष (एप) की दो वर्तमान प्रजातियों का सामान्य नाम है।[2] कांगो नदी दोनों प्रजातियों के मूल निवास स्थान के बीच सीमा का काम करती है:[3]
चिंपैंजी; बोनोबो, गोरिल्ला, मानव और ओरंगउटान के साथ होमिनिडे परिवार के सदस्य हैं। एप्स प्रजाती के जीवों को साधारण भाषा में चिम्पांज़ी कहते हैं।[4] सबसे जाना माना चिम्पांज़ी पैन ट्रोदलोडाइटस (Pan troglodytes) है, जो मुख्यतः पश्चिमी तथा मध्य अफ्रिका में पाया जाता है। चिम्पांज़ी होमीनीडा परिवार का सदस्य है। मनुष्य तथा गोरिल्ला भी इसी परिवार के हैं। चिम्पांजी लगभग साठ लाख वर्ष पहले मानव विकास की प्रक्रिया से अलग हो गए थे और चिम्पांजी की दो प्रजातियाँ मनुष्य की सबसे करीबी जीवित संबंधी हैं, ये सभी होमिनी जनजाति (होमिनिया उप-जनजाति की वर्तमान प्रजातियों के साथ) के सदस्य हैं। चिम्पांजी पैनिना उप-जनजाति के एकमात्र ज्ञात सदस्य भी हैं। इन दो पैन प्रजातियों का विभाजन केवल दस लाख (1 मिलियन) वर्ष पहले ही हुआ था।
पैन जीनस को होमिनिनी उप-परिवार का हिस्सा माना जाता है जिससे मनुष्यों का संबंध है। ये दो प्रजातियाँ मनुष्यों की सबसे करीबी जीवित विकासवादी संबंधी हैं तथा साठ लाख (छः मिलियन) वर्ष पहले मनुष्यों और इनके पूर्वज एक ही थे।[5] 1973 में मैरी-क्लेयर किंग की शोध में मनुष्यों और चिम्पान्जियों के बीच 99% एक सामान डीएनए पाए गए,[6] हालांकि गैर-कोडिंग डीएनए में कुछ भिन्नता के कारण उसके बाद की शोध में इस आंकड़े को बदलकर लगभग 94%[7] कर दिया गया। यह प्रस्ताव किया गया है ट्रोग्लोडाइट्स और पैनिस्कस का संबंध सेपियंस के साथ जीनस पैन की बजाय होमो से है। इसके लिए दिए गए तर्कों में से एक यह है कि अन्य प्रजातियों को मनुष्यों और चिम्पान्जियों के बीच की तुलना में कम आनुवंशिक समानता के आधार पर एक ही जीनस में रखने के लिए पुनः वर्गीकृत किया गया है।
मानव जीवाश्म काफी मात्रा में पाए गए हैं लेकिन चिम्पांजी के जीवाश्मों के बारे में 2005 तक कोई वर्णन मौजूद नहीं था। पश्चिम और मध्य अफ्रीका में चिम्पांजी की मौजूदा आबादी पूर्वी अफ्रीका में प्रमुख मानव जीवाश्म स्थलों से मेल नहीं खाती हैं। हालांकि अब चिम्पांजी के जीवाश्मों के बारे में केन्या से जानकारी प्राप्त हुई है। इससे यह संकेत मिलता है कि मनुष्य और पैन क्लेड के सदस्य, दोनों मध्य प्लेस्टोसीन काल के दौरान पूर्वी अफ्रीकी रिफ्ट वैली में मौजूद थे।[8]
आम नर चिम्प की ऊँचाई खड़े होने पर 1.7 मीटर (5.6 फीट) तक होती है और इसका वजन अधिक से अधिक 70 किलोग्राम (150 पौंड) होता है; मादा चिम्पांजी कुछ छोटी होती है। आम चिम्प के लंबे हाथ फैलाए जाने पर शरीर की ऊँचाई से अधिक से अधिक डेढ़ गुना अधिक होते हैं और चिम्पांजी के हाथ इसके पैरों से लम्बे होते हैं।[9] बोनोबो आम चिम्पांजी की तुलना में थोड़ा छोटा और दुर्बल होता है लेकिन इसके हाथ-पैर लम्बे होते हैं। दोनों प्रजातियाँ अपने लंबे, शक्तिशाली हाथों का इस्तेमाल पेड़ों पर चढ़ने के लिए करती हैं। जमीन पर चिम्पांजी आम तौर पर अपने सभी चारों हाथ-पैरों पर अपनी उँगलियों की गांठों (नक्कल्स) का इस्तेमाल करते हुए चलते हैं और सहारे के लिए हाथों को भीच कर रखते हैं, चलने-फिरने का यह तरीका नक्कल-वाकिंग कहलाता है। चिम्पांजी के पैर ओरांगउटान की तुलना में चलने-फिरने के लिए कहीं अधिक अनुकूल होते हैं क्योंकि चिम्पांजी के तलवे अपेक्षाकृत चौड़े और अंगूठे छोटे होते हैं। आम चिंपांज़ी और बोनोबो दोनों अपने हाथों और बाजुओं से किसी चीज को उठाकर ले जाते समय दो पैरों पर सीधे खड़े होकर चल सकते हैं। बोनोबो के हाथ आनुपातिक रूप से अधिक लंबे होते हैं और ये आम चिम्पांजी की तुलना में अक्सर सीधे खड़े होकर चलना पसंद करते हैं। इसकी खाल काली होती है; चेहरे, उँगलियों, हाथ की हथेलियाँ और पैर के तलवे बालरहित होते हैं; और चिम्प के पास पूँछ नहीं होती है। दोनों प्रजातियों में चेहरे, हाथों और पैरों की बाहरी त्वचा गुलाबी से लेकर बहुत गहरे रंग की होती है लेकिन युवा चिम्पान्जियों में आम तौर पर यह रंग अपेक्षाकृत हल्का होता है, परिपक्व (वयस्क) होने पर इसका रंग गहरा होने लगता है। शिकागो मेडिकल सेंटर विश्वविद्यालय के एक अध्ययन में चिम्पांजी की आबादियों के बीच काफी आनुवंशिक भिन्नताएं पायी गयी हैं।[10] आँखों के ऊपर एक हड्डी का शेल्फ माथे को एक ढलवां स्वरूप देता है और नाक चौड़ी होती है। हालांकि जबड़े बाहर निकले हुए होते हैं, होठ केवल तभी फैलाए जाते हैं जब कोई चिम्प मुँह फुलाने (खीझने) की मुद्रा में होता है। चिम्पांजी का मस्तिष्क मनुष्य के मस्तिष्क के आधे आकार का होता है।[11]
चिम्पांजी के अंडकोष उसके शरीर के आकार के हिसाब से असामान्य तौर पर बड़े होते हैं जिनका संयुक्त वजन एक गोरिल्ला के अंडकोष 1 औंस (28 ग्राम) या एक मानव अंडकोष 1.5 औंस (43 ग्राम) की तुलना में लगभग 4 औंस (110 ग्राम) होता है। इसके लिए आम तौर पर चिम्पांजी के संभोग संबंधी आचरण की बहुपतीत्व (पोलीएंड्रस) प्रकृति के कारण होने वाली शुक्राणु की प्रतिस्पर्धा जिम्मेदार है।[12] चिम्पांजी 8 से 10 वर्ष के बीच की आयु में यौवनावस्था तक पहुँच जाते हैं और जंगलों में शायद ही कभी 40 साल की उम्र से अधिक जीवित रहते हैं लेकिन कैद में इसके 60 वर्ष से अधिक की उम्र तक पहुँचने के बारे में ज्ञात है।
आम चिम्पांजी और बोनोबो के बीच शारीरिक रचना में मामूली अंतर होता है लेकिन इनके यौन संबंधी और सामाजिक व्यवहार में काफी भिन्नताएं होती हैं। आम चिम्पांजी का एक सर्वभक्षी आहार होता है, ये बीटा नरों पर एक अल्फा नर के नेतृत्व के आधार पर टुकड़ी बनाकर शिकार करने की संस्कृति का अनुसरण करते हैं और इनके सामाजिक संबंध अत्यंत जटिल होते हैं। दूसरी और बोनोबो का आहार ज्यादातर फलाहारी (फ्रूजीवोरस) होता है और इनका आचरण समतावादी, अहिंसक, मातृसत्तात्मक और यौन संबंधों के लिए ग्रहणशील होता है।[13] बोनोबो लगातार यौन संबंध बनाने के लिए प्रसिद्ध हैं जिसमें नरों और मादाओं दोनों के लिए तरीका उभयलिंगी होता है, इसके अलावा ये यौन संबंधों का इस्तेमाल विवादों को रोकने और सुलझाने में मदद के लिए भी करते हैं। उपकरणों के प्रकार की प्राथमिकता के अनुसार विभिन्न समूहों के चिम्पान्जियों के सांस्कृतिक आचरण भी अलग-अलग होते हैं।[14] आम चिम्पांजी बोनोबो की अपेक्षा अधिक आक्रामक होते हैं।[15]
चिम्पांजी, अनेक नर और मादा वाले सामाजिक समूहों में रहते हैं जिन्हें समुदाय कहा जाता है। समुदाय के भीतर एक निश्चित सामाजिक पदानुक्रम होता है जो एक सदस्य की सामाजिक स्थिति और दूसरों पर उसके प्रभाव से निर्धारित होता है। चिम्पांजी एक निम्न (लीनर) पदानुक्रम में रहते हैं जिसमें एक से अधिक सदस्य इतने प्रभावी हो सकते हैं कि वे कम रैंक वाले अन्य सदस्यों पर अपना दबदबा कायम कर सकें. आम तौर पर इसमें एक प्रभावशाली नर सदस्य होता है जिसे अल्फा मेल के रूप में जाना जाता है। अल्फा मेल सर्वोच्च-रैंकिंग वाला नर सदस्य होता है जो समूह पर नियंत्रण रखता है और किसी भी विवाद के दौरान व्यवस्था को बनाए रखता है। चिम्पांजी समाज में 'प्रमुख नर' हमेशा सबसे बड़ा या सबसे ताकतवर नर नहीं होता है बल्कि यह सदस्य सबसे अधिक जोड़-तोड़ करने वाला और राजनीतिक नर होता है जो एक समूह के भीतर चल रही गतिविधियों को प्रभावित कर सके। नर चिम्पांजी आम तौर पर अपना वर्चस्व ऐसे मित्र बनाकर हासिल करता है जो शक्ति के लिए उस सदस्य की भविष्य की महत्वाकांक्षाओं के मामले में सहायता प्रदान करेगा। ताकत दिखाने और दूसरों से मान्यता प्राप्त करने की कोशिश का प्रदर्शन करना एक नर चिम्पांजी के चरित्र में होता है जो अपनी सामाजिक स्थिति को कायम रखने के लिए बुनियादी तौर पर जरूरी हो सकता है। अल्फा नर अपनी शक्ति पर पकड़ और अधिकार को बनाए रखने के प्रयास में अन्य सदस्यों को धमकाने के लिए अपने आकार को बड़ा और डरावना दिखाने और जितना अधिक संभव हो अपनी शक्ति का प्रदर्शन करने के लिए अक्सर अपनी सामान्य रूप से पतली खालों को फुला कर मोटा कर लेते हैं। निचली-श्रेणी के चिम्पांजी शारीरिक भाषा में आज्ञाकारी हाव-भाव बनाकर या घुरघुराते हुए अपने हाथ को बाहर निकालकर सम्मान का प्रदर्शन करते हैं। मादा चिम्पांजी अपने पुट्ठों (हाइंड-क्वार्टर्स) को पेश कर अल्फा नर के प्रति अपनी अधीनता का प्रदर्शन करती हैं।
मादा चिम्पांजी भी एक पदानुक्रम रखती हैं जो किसी समूह के भीतर एक मादा की व्यक्तिगत स्थिति से प्रभावित होता है। कुछ चिम्पांजी समुदायों में युवा मादाएं एक उच्च-श्रेणी की माँ से विरासत के तौर पर अपनी उच्च सामाजिक स्थिति हासिल कर सकती है। मादाएं भी निचले-क्रम की मादाओं पर अपना वर्चस्व कायम करने के लिए नए मित्र बनाती हैं। नरों के विपरीत जिनका वर्चस्व का दर्जा हासिल करने का मुख्य प्रयोजन यौन संबंधों में विशेषाधिकार प्राप्त करना और कभी-कभी अपने अधीनस्थों पर हिंसक प्रभाव दिखाना होता है, मादाएं भोजन जैसे संसाधनों को प्राप्त करने के लिए वर्चस्व का दर्जा हासिल करती हैं। उच्च-श्रेणी की मादाओं को अक्सर संसाधनों तक पहली पहुँच हासिल होती है। आम तौर पर नर और मादाएं दोनों एक समूह के भीतर सामाजिक स्थिति में सुधार के लिए प्रभावशाली दर्जा हासिल करते हैं।
अक्सर मादाएं ही अल्फा नर का चयन करती हैं। एक नर चिम्पांजी को अल्फा का दर्जा हासिल करने के लिए समूह के भीतर मादाओं से स्वीकृति प्राप्त करना अनिवार्य होता है क्योंकि वास्तव में वे ही ये तय करती हैं कि किस तरह की जीवनशैली निर्धारित की जाए (मादाएं ही अगली पीढ़ी की आजीविका सुनिश्चित करती हैं; उन्हें यह सुनिश्चित करना होता है कि उनका समूह उन स्थानों में जा रहा है जहाँ उन्हें पर्याप्त मात्रा में भोजन की आपूर्ति होगी). कई ऐसे मामले हैं जहाँ प्रभावशाली मादाओं का एक समूह अपनी प्राथमिकता के अनुरूप न होने के कारण अल्फा नर को बेदखल कर देता है और इसके बजाय वे दूसरे नर का समर्थन करती हैं जिसके पास उन्हें एक सफल अल्फा नर के रूप में समूह का नेतृत्व करने की क्षमता दिखाई देती है।
चिम्पांजी अपने उपकरण बनाते हैं और उनका उपयोग भोजन-सामग्रियों को जुटाने और सामाजिक प्रदर्शन के लिए करते हैं; उनके पास शिकार करने की आधुनिक रणनीतियां होती हैं जिसके लिए समन्वय, प्रभाव और रैंक की जरूरत होती है; वे अपने स्टेटस के लिए संवेदनशील, जोड़-तोड़ करने वाले और छल-कपट के लिए योग्य होते हैं; वे संकेतों का इस्तेमाल करना सीख सकते हैं और इंसानी भाषा के पहलुओं को समझ सकते हैं जिनमें शामिल हैं कुछ संबंधपरक वाक्य विन्यास, संख्या और संख्यात्मक अनुक्रम की अवधारणाएं;[16] और वे भविष्य की स्थिति या घटना के लिए तत्काल योजना तैयार करने में सक्षम होते हैं।[17]
अक्टूबर 1960 में जेन गुडऑल द्वारा चिम्पान्जियों के बीच उपकरणों के इस्तेमाल की खोज को सबसे महत्वपूर्ण खोजों में से एक माना गया है। हाल के शोध से यह संकेत मिलता है कि चिम्पांजी द्वारा पत्थर के उपकरण का इस्तेमाल कम से कम 4,300 साल पहले शुरू किया गया था।[18] चिम्पांजी के उपकरण संबंधी उपयोग में एक बड़े छड़ीनुमा उपकरण से दीमक के ढेर की खुदाई और उसके बाद एक छोटी रूपांतरित छड़ी का उपयोग कर दीमकों को "बाहर" निकालना शामिल है।[19] हाल के एक अध्ययन से भाले जैसे उन्नत औजारों का पता चला है जिसे सेनेगल के आम चिम्पांजी अपनी दांतों से पैना करते थे और उसका इस्तेमाल सेनेगल की बुशबेबीज को पेड़ों के छोटे-छोटे छिद्रों से बाहर निकालने में करते थे।[20][21] चिम्पांजियों में औजारों के इस्तेमाल की खोज से पहले यह माना जाता था कि मनुष्य ही एकमात्र ऐसी प्रजाति थी जो औजार बनाना और उसका इस्तेमाल करना जानती थी, लेकिन औजार का इस्तेमाल करने वाली कई अन्य प्रजातियों के बारे में अब ज्ञात हो चुका है।[22][23]
हाल के अध्ययनों से पता चला है कि चिम्पांजी समूहों के भीतर जाहिर तौर पर परोपकारी व्यवहार में संलग्न होते हैं,[24][25] लेकिन ये असंबंधित समूह के सदस्यों की भलाई के प्रति उदासीन रहते हैं।[26]
"चिम्पांजी के अध्यात्म" के साक्ष्यों में शामिल हैं शोक का प्रदर्शन, "प्रारंभिक रोमांटिक प्यार", "वर्षा नृत्य", प्राकृतिक सौन्दर्य की सराहना जैसे कि किसी झील के ऊपर सूर्यास्त का दृश्य, वन्यजीव के प्रति जिज्ञासा और आदर भाव (जैसे कि अजगर, जो चिम्पान्जियों के लिए ना तो कोई खतरा है और ना ही भोजन का स्रोत), अन्य प्रजातियों के प्रति समानुभूति (जैसे कि कछुओं को खिलाना) और यहाँ तक कि बच्चों को खिलाते समय "एनिमिज्म (नाटक)" का प्रदर्शन.[27]
चिम्पांजी मनुष्य के गैर-शाब्दिक संवाद की तरह स्वरों के उच्चारण, हाथ के इशारों और चेहरे के हाव-भाव के प्रयोग से आपस में संवाद करते हैं। चिम्पांजी के मस्तिष्क पर किये गए शोध में यह पता चला है कि चिम्प का संवाद उनके मस्तिष्क के एक क्षेत्र को सक्रिय करता है जो उसी स्थान पर मौजूद है जहां मानव मस्तिष्क में भाषा का केन्द्र, ब्रोका का क्षेत्र मौजूद होता है।[28]
वैज्ञानिक लंबे समय से भाषा के अध्ययन के प्रति इस विश्वास के साथ आकर्षित होते हैं कि यह एक अद्वितीय मानव संज्ञानात्मक क्षमता है। इस परिकल्पना का परीक्षण करने के लिए वैज्ञानिकों ने विशालकाय वानरों की कई प्रजातियों को मानवीय भाषा सिखाने का प्रयास किया है। 1960 के दशक में एलन और बीट्रिस गार्डनर द्वारा की गयी एक शुरुआती कोशिश में वाशू नामक एक चिम्पांजी को अमेरिकी सांकेतिक भाषा सिखाने के लिए 51 महीने का समय बिताना शामिल था। गार्डनर ने बताया कि वाशू ने 151 संकेतों को सीख लिया था और यह कि उसने तत्काल इन्हें अन्य चिम्पान्जियों को सिखा दिया था।[29] एक लंबी अवधि के बाद वाशू ने 800 से अधिक संकेतों को सीख लिया था।[30]
कुछ वैज्ञानिकों, विशेषकर नोम चोमस्की और डेविड प्रिमैक के बीच गैर-मानव विशालकाय वानरों की भाषा सीखने की क्षमता के बारे में लगातार बहस चल रही है। वाशू पर शुरुआती रिपोर्ट के बाद कई अन्य अध्ययनों को विभिन्न स्तरों की सफलता प्राप्त हुई है,[31] जिसमें कोलंबिया विश्वविद्यालय के हर्बर्ट टेरेस द्वारा प्रशिक्षित पैरोडी के रूप में रखे गए निम चिम्प्स्की नाम के एक चिम्पांजी पर किया गया अध्ययन शामिल है। हालांकि उनके प्रारंभिक रिपोर्ट काफी सकारात्मक थे, नवंबर 1979 में टेरेस और उनकी टीम ने निम के वीडियोटेपों का उसके प्रशिक्षकों के साथ पुनः मूल्यांकन किया जिसमें उन्होंने संकेतों और सही संदर्भ (निम के संकेतों के पहले और उसके बाद दोनों ही स्थितियों में क्या हो रहा था) मूल्यांकन दोनों से पहले और नीम के संकेत के बाद) के लिए फ्रेम दर फ्रेम इसका विश्लेषण किया। फिर से विश्लेषण में टेरेस ने यह निष्कर्ष निकाला कि निम के जवाबों की व्याख्या केवल प्रयोगकर्ताओं की ओर से प्रोत्साहन और आंकड़ों की जानकारी देने में त्रुटियों के रूप में की जा सकती है। उन्होंने कहा, "वानरों का अधिकांश व्यवहार, अभ्यास मात्र होता है।" "भाषा अभी भी मानव प्रजाति की एक महत्वपूर्ण परिभाषा के रूप में मौजूद है।" इस विपरीत प्रतिक्रिया में टेरेस अब यह तर्क देते हैं कि निम द्वारा एएसएल का इस्तेमाल एक मानवीय भाषा को अपनाना नहीं था। निम ने कभी स्वयं बातचीत की शुरुआत नहीं की, नये शब्दों का इस्तेमाल शायद ही कभी किया और लोगों ने जो किया उसने सिर्फ़ उसकी नकल की। निम के वाक्य इंसानी बच्चों के विपरीत ज्यादा लंबे नहीं होते थे जिनकी शब्दावली और वाक्य की लंबाई एक मजबूत आपसी संबंध को प्रदर्शित करते हैं।[32]
क्योटो विश्वविद्यालय के प्राइमेट रिसर्च इन्स्टिट्यूट में 30-साल तक किये गये एक अध्ययन ने यह दिखाया कि चिम्पांजी 1 से 9 तक की संख्याओं और उनके मानों की पहचान करना सीखने में सक्षम हैं। इससे आगे चिम्पांजी ने फोटोग्राफ़ संबंधी स्मरण शक्ति के प्रति एक रुझान दिखाया, जिसे प्रयोगों में दिखाया गया था जिसमें 1 से 9 तक की संयुक्त संख्याओं को एक कंप्यूटर स्क्रीन पर एक सेकंड के चौथाई हिस्से से भी कम समय तक फ़्लैश किया गया था जिसके बाद चिम्प, अयूमू आरोही क्रम में दिखाये गये स्थानों को सही तरीके से और तुरंत बताने में सफ़ल रहा था। यही प्रयोग विश्व स्मरण शक्ति चैम्पियन बेन प्रिड्मोर द्वारा कई कोशिशों के बावजूद असफ़ल रहा था।[33]
हँसी मनुष्यों की तरह सीमित या विशिष्ट नहीं हो सकती है। चिम्पांजी और मनुष्य की हँसी में भिन्नताएं उन रूपांतरणों का परिणाम हो सकती हैं जो इंसानी बोली के रूप में विकसित हुआ है। दर्पण परीक्षण में देखे गये के अनुसार किसी की स्थिति के बारे में आत्म-जागरूकता या दूसरे की अवस्था के साथ उसकी पहचान करने की क्षमता (देखें मिरर न्युरोंस), हँसी के लिये आवश्यक शर्तें हैं, इसीलिये संभवतः जानवरों के हँसने का तरीका भी मनुष्यों के समान ही होता है।
चिम्पांजी, गोरिल्ला और ओरांगउटान शारीरिक संपर्क जैसे कि कुश्ती, पीछा करने के खेल या गुदगुदी के जवाब में हँसी की तरह के स्वरोच्चारण का प्रदर्शन कर सकते हैं। यह जंगली और कैद में रखे गये चिम्पांजियों के मामले में प्रलेखित है। आम चिम्पांजी की हँसी को मनुष्यों द्वारा आसानी से नहीं पहचाना जा सकता है क्योंकि यह साँस लेने और छोड़ने की वैकल्पिक क्रियाओं से उत्पन्न होती है जिसकी आवाज काफ़ी हद तक साँस लेने या हाँफने जैसी होती है। कई ऐसे उदाहरण हैं जिनमें गैर-मानव प्रजातियों को खुशी जाहिर करते दिखाया गया है। एक अध्ययन में मानव शिशु और बोनोबोज के गुदगुदी करने पर निकाले गये आवाजों का विश्लेषण किया गया और इन्हें रिकार्ड किया गया है। ऐसा देखा गया है कि हालांकि बोनोबो की हँसी उच्च आवृत्ति की थी, इस हँसी में मानव शिशुओं के समान हँसी के तरीके का अनुसरण किया गया था और इसमें चेहरे के भाव भी उसी तरह के थे। मनुष्य और चिम्पांजी के शरीर में एक जैसी जगहों पर गुदगुदी होती है जैसे कि काँख और पेट. चिम्पांजियों में गुदगुदी का आनंद उम्र के साथ कम नहीं होता है।[34]
आम वयस्क चिम्पांजी विशेष रूप से नर बहुत ही आक्रामक हो सकते हैं। ये अपने क्षेत्र के प्रति अति संवेदनशील होते हैं और अन्य चिम्पांजियों को जान से भी मार सकते हैं।[35] चिम्पांजी निम्न श्रेणी के प्राइमेट्स जैसे कि रेड कोलोबस[36] और बुश बेबीज[37][38] का लक्ष्य बनाकर शिकार करने में भी संलग्न रहते हैं और इन शिकारों से प्राप्त माँस का इस्तेमाल अपने समुदाय के बीच "सोशल टूल" के रूप में करते हैं।[39] फ़रवरी 2009 में एक ऐसी घटना के बाद जिसमें ट्रैविस नामक एक पालतू चिम्प ने स्टैन्फ़ोर्ड, कनेक्टिकट में एक मादा पर हमला किया था और उसे विकृत कर दिया था, जिसके बाद अमेरिकी प्रतिनिधि सभा ने संयुक्त राज्य अमेरिका में आदिम पालतू जानवरों पर प्रतिबंध को मंजूरी दी थी।[40]
अफ़्रीकियों का चिम्पांजियों के साथ सहस्त्राब्दियों से संपर्क रहा है। कुछ अफ़्रीकी गाँवों, विशेषकर कांगो के लोकतांत्रिक गणराज्य में चिम्पांजियों को सदियों तक पालतू जानवरों के रूप में रखा गया था। देश के पूर्व में स्थित विरुंगा नेशनल पार्क में पार्क के अधिकारी नियमित रूप से उन लोगों से चिम्पांजियों को जब्त कर लेते थे जो उन्हें पालतू जानवरों के रूप में रखते थे।[41] यूरोपीय लोगों के साथ चिम्पांजियों का पहला सम्पर्क 17वीं सदी के दौरान वर्तमान समय के अंगोला में दर्ज किया गया था। पुर्तगाली राष्ट्रीय संग्रहालय (टोरे डो टोम्बो) में संरक्षित पुर्तगाली अन्वेषक ड्वार्टे पैचेको परेरा (1506) की डायरी संभवतः यह बताने वाला पहला यूरोपीय दस्तावेज है कि चिम्पांजियों ने अपने चट्टानी औजारों स्वयं बनाया था।
हालांकि “चिम्पांजी” नाम का पहला प्रयोग 1738 तक नहीं देखा गया था। यह नाम शिलूबा भाषा के शब्द "किविली-चिम्पेन्जे" से लिया गया है जो इस जानवर का स्थानीय नाम है और इसका साधारण अनुवाद "मॉकमैन" या सम्भवतः सिर्फ़ "वानर" है। भाषा विज्ञान में "चिम्प " को काफ़ी हद तक 1870 के दशक के अंत में किसी समय शामिल किया गया था।[42] जीव विज्ञानियों ने पैन को इस जानवर के जीनस नाम रूप में रखा है। चिम्पांजियों तथा अन्य वानरों के बारे में कथित रूप से प्राचीन काल के पश्चिमी लेखकों को ज्ञात था; लेकिन उनकी यह जानकारी मुख्यतः यूरोपीय यात्रियों के खंडित वर्णनों से उपजे यूरोपीय और अरब समाज के मिथकों या किंवदंतियों पर ही आधारित थी। वानरों का उल्लेख अरस्तू और अंग्रेजी बाइबल में भी कई जगह किया गया है जहाँ इन्हें सोलोमन द्वारा एकत्र किये जाने के रूप में वर्णित किया गया है। (1 किंग्स 10:22. हालांकि हिब्रू शब्द qőf का मतलब वानर हो सकता है). कुरान में भी वानरों का उल्लेख किया गया है (7:166), जहाँ शब्बत का उल्लंघन करने वाले इजरायलियों से अल्लाह कहते हैं "बी ये एप्स".
इन प्रारम्भिक अंतरमहाद्वीपीय चिम्पांजियों में से पहला अंगोला से आया था और उसे 1640 में ओरेंज के राजकुमार फ़्रेडरिक हेनरी को उपहार स्वरूप भेंट किया गया था और अगले कई सालों तक इसके भाई-बंधुओं द्वारा इस सिलसिले का अनुसरण किया गया था। वैज्ञानिकों ने इन पहले चिम्पांजियों का वर्णन "पिग्मीज" के रूप में किया और मनुष्य के साथ इनकी गहरी समानता पर ध्यान दिया। अगले दो दशकों में यूरोप में अनेकों जीवों का आयात किया गया जिन्हें मुख्यतः विभिन्न प्राणी उद्यानों में दर्शकों के मनोरंजन हेतु मंगाया गया था।
डार्विन के प्राकृतिक चयन के सिद्धांत (1859 में प्रकाशित) ने चिम्पांजियों अधिकांश जीव विज्ञान में वैज्ञानिकों की दिलचस्पी जगा दी जिसके कारण जंगलों और कैद में रखे गये जानवरों के कई अध्ययन किये गए। उस समय के चिम्पांजियों के पर्यवेक्षक मुख्यतः मनुष्यों से संबंधित व्यवहारों में दिलचस्पी रखते थे। इसको विशुद्ध रूप से वैज्ञानिक नहीं कहा जा सकता क्योंकि ज्यादातर ध्यान इस बात पर केंद्रित किया जा रहा था कि क्या इन जानवरों में ऐसे गुण मौजूद हैं जिन्हें "अच्छा" कहा जा सके; चिम्पांजियों की बुद्धि को अक्सर काफ़ी बढ़ा-चढ़ा कर बताया जाता था, उदाहरण के लिए ह्यूगो रेनहोल्ड की अति प्रसिद्ध एफ़े मिट शैडेल (बायीं ओर के चित्र को देखें) में. 19वीं सदी के अंत तक चिम्पांजी मनुष्यों के लिये काफ़ी हद तक एक रहस्य बने हुये थे जिसकी बहुत ही कम वैज्ञानिक जानकारी उपलब्ध थी।
20वीं सदी में चिम्पांजी व्यवहार में वैज्ञानिक शोध के एक नए अध्याय का शुभारंभ हुआ। 1960 से पहले चिम्पांजी के अपने प्राकृतिक आवास में उसके व्यवहार के बारे में लगभग कोई भी जानकारी नहीं थी। उसी साल जुलाई में जेन गुडऑल तंजानिया के गोम्बे वन में चिम्पांजियों के बीच रहने के लिये चली गयीं जहाँ उन्होंने प्राथमिक रूप से कासाकेला चिम्पांजी समुदाय के सदस्यों पर अध्ययन किया। उनकी यह खोज धमाकेदार थी कि चिम्पांजी अपने औजार स्वयं बनाते थे और उनका उपयोग करते थे, क्योंकि पहले यह माना जाता था कि ऐसा करने वाली एकमात्र प्रजाति मानव है। चिम्पांजियों पर सबसे अधिक प्रगतिशील प्रारंभिक अध्ययन वोल्फ़गैंग कोहलर और राबर्ट यर्केस द्वारा किये गये थे, दोनों ही प्रसिद्ध मनोवैज्ञानिक थे। दोनों वैज्ञानिकों और उनके साथियों ने चिम्पांजियों की सीखने, विशेषकर समस्या को सुलझाने की बौद्धिक क्षमता के बारे में अध्ययन पर खास तौर से ध्यान केंद्रित करने वाले चिम्पांजियों के प्रयोगशाला अध्ययनों को निर्धारित किया। इसमें प्रयोगशाला के चिम्पांजियों पर विशेष रूप से बुनियादी, व्यावहारिक परीक्षणों को शामिल किया गया था जिसके लिये साफ़ तौर पर एक उच्च स्तरीय बौद्धिक क्षमता (जैसे कि पहुँच से दूर मौजूद केले को हासिल करने की समस्या का समाधान कैसे करें) की आवश्यकता थी। उल्लेखनीय रूप से यर्केस ने जंगलों में चिम्पांजियों पर विस्तारित परीक्षण किये जिससे चिम्पांजियों और उनके व्यवहार की वैज्ञानिक समझ को विकसित करने में काफ़ी मदद मिली। यर्केस ने द्वितीय विश्व युद्ध के समय तक चिम्पांजियों पर अध्ययन किया जबकि कोहलर ने पाँच वर्ष के अध्ययन के नतीजे को अपनी प्रसिद्ध रचना 1925 में (जो संयोगवश वही समय था जब यर्केस ने अपना विश्लेषण शुरु किया था) मेंटालिटी आफ़ एप्स में प्रकाशित किया, उन्होंने अंततः यह निष्कर्ष दिया कि "चिम्पांजी मनुष्यों में देखे जाने वाले सामान्य तरह के बौद्धिक व्यवहार को विकसित कर लेते हैं।.. एक ऐसा व्यवहार जिसे विशेष तौर पर मनुष्यों में देखा जाता है" (1925).[43]
अमेरिकन जर्नल आफ़ प्राइमेटोलोजी के अगस्त 2008 के अंक में तंजानिया के महाले माउंटेन्स नेशनल पार्क में चिम्पांजियों पर एक साल तक चले एक अध्ययन के परिणामों के बारे में बताया गया था जिसमें यह साक्ष्य प्रस्तुत किये गये थे कि चिम्पांजी वायरस के संक्रमण से होने वाली बीमारियों के शिकार होते हैं जो संभवतः उन्हें मनुष्यों के सम्पर्क से हुआ होगा। आणविक, सूक्ष्मदर्शीय और महामारी संबंधी जाँचों ने यह दिखाया कि महाले माउंटेन नेशनल पार्क में रहने वाले चिम्पांजी एक सांस की बीमारी से ग्रस्त थे जिसका कारण सम्भवतः मानव पारामाइक्सोवायरस का एक प्रकार था।[44]
नवंबर 2007 तक अमेरिका की 10 प्रयोगशालाओं में (वहाँ कैद में रहने वाले 3,000 विशाल वानरों में से) 1300 चिम्पांजी मौजूद थे जिन्हें या तो जंगलों से पकड़ा गया था या फ़िर सर्कसों, पशु प्रशिक्षकों या चिड़ियाघरों से प्राप्त किया गया था।[45] ज्यादातर प्रयोगशालाओं में या तो शोध को स्वयं किया गया या शोध के लिए चिम्पांजियों को उपलब्ध कराया;[46] इस शोध को "संक्रामक एजेंट के साथ टीकाकरण, चिम्पांजी के हित के लिये नहीं बल्कि शोध के लिये की जाने वाली शल्य चिकित्सा या बायोप्सी और/या औषधि परीक्षण" के रूप में परिभाषित किया गया।[47] संघ द्वारा वित्त पोषित दो प्रयोगशालाएं चिम्पांजियों का प्रयोग करती हैं: जॉर्जिया के अटलांटा में इमोरी यूनिवर्सिटी में यर्केस नेशनल प्राइमेट रिसर्च लेबोरेटरी और टेक्सास के सैन एंटोनियो में साउथवेस्ट नेशनल प्राइमेट सेंटर.[48] अमेरिका में पाँच सौ चिम्पांजियों को प्रयोगशाला में इस्तेमाल से रिटायर कर दिया गया है और ये अमेरिका या कनाडा में अभयारण्यों में रहते हैं।[46]
जैव-चिकित्सा संबंधी अनुसंधान में इस्तेमाल किये गए चिम्पांजियों को ज्यादातर प्रयोगशाला संबंधी जानवरों के मामले में प्रयोग करने के बाद मार डालने के प्रचलन की बजाय कई दशकों तक बार-बार इस्तेमाल किया जाता है। अमेरिका की प्रयोगशालाओं में वर्तमान में मौजूद कुछ चिम्पांजियों को 40 से अधिक वर्षों से प्रयोगों में इस्तेमाल किया जा रहा है।[49] प्रोजेक्ट आरएंडआर के अनुसार अमेरिका की प्रयोगशालाओं में रखे गये चिम्पांजियों को मुक्त करने के लिये एक अभियान – न्यू इंगलैंड एंटी-विविसेक्शन सोसायटी द्वारा जेन गुडऑल और अन्य प्राइमेट शोधकर्ताओं के सहयोग से चलाया जा रहा है – अमेरिकी प्रयोगशाला में सबसे पुराना ज्ञात चिम्प, वेनका है जिसका जन्म 21 मई 1954 को फ़्लोरिडा की एक प्रयोगशाला में हुआ था।[50] उसे उसके जन्म के दिन ही एक दृष्टि प्रयोग में इस्तेमाल के लिये उसकी माँ से अलग कर दिया गया था, यह प्रयोग 17 महीनों तक चला और उसके बाद उसे एक पालतू जानवर के रूप में उत्तरी कैरोलिना के एक परिवार को बेच दिया गया। 1957 में उसे फ़िर से यर्केस नेशनल प्राइमेट रिसर्च सेंटर में वापस लाया गया जब वह इतना बड़ा हो गया था कि उसे संभालना मुश्किल हो गया था। तब से उसने छः बार अपने बच्चों को जन्म दिया है और उसे शराब के इस्तेमाल, खाने वाले गर्भ निरोधकों, बुढ़ापा और संज्ञानात्मक अध्ययनों में इस्तेमाल किया गया है।[51]
चिम्पांजी जीनोम के प्रकाशन के साथ प्रयोगशालाओं में चिम्पांजियों के इस्तेमाल को बढ़ाने की कथित तौर पर योजनाएं तैयार की गयी हैं जिसके बारे में कुछ वैज्ञानिकों का तर्क है कि शोध के लिये चिम्पांजियों के प्रजनन पर संघीय प्रतिबंध (फ़ेडरल मोरेटोरियम) को हटा लिया जाना चाहिये। [48][52] यू.एस. नेशनल इन्स्टिट्यूट्स आफ़ हेल्थ (एनआईएच) द्वारा 1996 में पाँच साल का एक प्रतिबंध लगाया गया था क्योंकि एचआईवी संबंधी शोध के लिये बड़ी संख्या में चिम्पांजियों को पैदा किया जा रहा था और इसे 2001 के बाद से वार्षिक रूप से आगे बढ़ाया जा रहा था।[48]
अन्य शोधकर्ताओं का तर्क है कि चिम्पांजी विशिष्ट प्रकार के जानवर हैं और इनका इस्तेमाल या तो प्रयोगशालाओं में नहीं किया जाना चाहिये या फ़िर इनके साथ अलग तरह से व्यवहार किया जाना चाहिये। एक विकासवादी जीव विज्ञानी और सैन डियेगो में कैलिफ़ोर्निया विश्वविद्यालय के प्राइमेट विशेषज्ञ, पास्कल गैग्नियक्स यह तर्क देते हैं कि चिम्पांजियों की अपने बारे में समझ, औजारों का इस्तेमाल और मनुष्यों से आनुवंशिक समानता को देखते हुए चिम्पांजियों के इस्तेमाल से किये जाने वाले अध्ययनों में उन नैतिक दिशानिर्देशों का पालन किया जाना चाहिये जिन्हें आम-सहमति देने में अक्षम मानवीय विषयों के लिये इस्तेमाल किया जाता है।[48] इसके अलावा हाल के एक अध्ययन में यह बताया गया है कि प्रयोगशालाओं से मुक्त किये गये चिम्पांजियों में यातना के बाद होने वाली एक तनाव संबंधी समस्या देखी जाती है।[53] यर्केस नेशनल प्राइमेट रिसर्च लैबोरेटरी के निदेशक, स्टुअर्ट ज़ोला इस बात से सहमत नहीं हैं। उन्होंने नेशनल ज्योग्राफ़िक को बताया: "मुझे नहीं लगता है कि हमें किसी प्रजाति के साथ मानवीय रूप से व्यवहार करने के लिये अपने दायित्व के बीच किसी तरह का अंतर रखना चाहिये, चाहे यह कोई चूहा हो या बंदर हो या फ़िर चिम्पांजी. इससे कोई फ़र्क नहीं पड़ता है कि हम इसका कितना भला चाह सकते हैं, आखिरकार चिम्पांजी इंसान नहीं हैं।"[48]
सरकारों द्वारा विशाल वानरों के शोध पर प्रतिबंध लगाने की संख्या बढ़ती जा रही है जो शोध या जहरीले परीक्षणों में चिम्पांजियों और अन्य विशाल वानरों के इस्तेमाल पर रोक लगाती है।[54] वर्ष 2006 तक ऑस्ट्रिया, न्यूजीलैंड, नीदरर्लैंड, स्वीडन और ब्रिटेन ने इस तरह के प्रतिबंधों की शुरुआत की है।[55]
चिम्पांजियों को लोकप्रिय संस्कृति में एक समान रूप से दिखाया गया है जहाँ उन्हें ज्यादातर मानकीकृत भूमिकाओं[56] जैसे कि बच्चों जैसे साथियों के रूप में, खास सहयोगियों या जोकरों के रूप में शामिल किया गया है।[57] अपने चेहरे की प्रमुख विशिष्टताओं, लम्बे हाथ-पैरों और तेजी से चलने-फ़िरने के कारण खास सहयोगियों या जोकरों की भूमिका के लिये ये विशेष रूप से अनुकूल होते हैं, जो मनुष्यों के लिये मनोरंजक होते हैं।[57] इसी प्रकार चिम्पांजियों को मनुष्यों की तरह कपड़े पहनाकर दिखाने के मनोरंजक कार्य सर्कसों और रंगमंचीय कार्यक्रमों के पारंपरिक स्टेपल्स रहे हैं।[57]
टेलीविजन के युग में चिम्प की भूमिका के लिये संयुक्त राज्य अमेरिका में एक नयी शैली की शुरुआत हुई है: एक ऐसी सीरीज जिसके पात्रों में चिम्पांजियों को पूरी तरह से मनुष्यों जैसे कपड़े पहने और मानव अभिनेताओं द्वारा डब की गयी लाइनों पर "बोलते" हुए दिखाया जाता है।[56] ये कार्यक्रम, जिनके उदाहरणों में 1970 के दशक में लैन्सेलोट लिंक, सीक्रेट चिम्प या 1990 के दशक में द चिम्प चैनल शामिल हैं, अपनी पुरानी, कम हास्य वाली कथाओं को मजेदार बनाने के लिये वानर पात्र की विलक्षणता पर भरोसा किया गया था।[56] उनके चिम्पांजी "अभिनेता" सर्कस के किसी खेल में वानरों के समान आपस में बदले जाने योग्य होते थे जो चिम्पांजियों की तरह मनोरंजक होते थे ना कि व्यक्तिगत तौर पर.[56] मानव अधिकार समूह पेटा ने पशुओं के साथ होनेवाले दुरुपयोग का हवाला देते हुए विज्ञापन दाताओं को टेलीविजन और व्यावसायिक विज्ञापनों में चिम्पांजियों के इस्तेमाल के विरुद्ध आग्रह किया था।[58]
जब अन्य टीवी कार्यक्रमों में चिम्पांजियों को दिखाया जाता है, आम तौर पर उन्हें हास्यपूर्ण ढंग से मनुष्यों को सहायता पहुँचाने के लिये ऐसा करते हुए पेश किया जाता है। उदाहरण के लिये उस भूमिका में जे. फ़्रेड मग्स टुडे शो के प्रस्तोता (होस्ट) डेव गैरोवे के साथ 1950 के दशक में, जूडी 1960 के दशक में डक्टारी में या डार्विन द वाइल्ड थोर्न बेरीज में 1990 के दशक में दिखाई दिये थे।[56] इसके विपरीत अन्य जानवरों के काल्पनिक चित्रणों में जैसे कि कुत्तों (लैसी के रूप में), डॉल्फ़ीन्स (फ़्लिपर), घोड़े (द ब्लैक स्टैलियन) या यहाँ तक कि अन्य विशाल वानरों (किंग कांग), चिम्पांजी के पात्र और उनकी भूमिकाएं शायद ही कभी कथानक के लिये प्रासंगिक होती हैं।[56]
चिम्पांजियों के व्यक्तिगत चित्रण और किसी कथानक में आकस्मिक की बजाय उनकी केंद्रीय भूमिका को[56] आम तौर पर विज्ञान कथाओं में देखा जा सकता है। रॉबर्ट ए. हेनलेन की लघु कथा "जेरी वाज ए मैन" (1947) में एक आनुवंशिक रूप से विकसित चिम्पांजी द्वारा बेहतर चिकित्सा के लिए किये गए मुकदमे को दर्शाया गया है। 1972 की निकट भविष्य पर आधारित फ़िल्म कॉन्क्वेस्ट ऑफ द प्लानेट ऑफ द एप्स में एकमात्र बोलने वाले चिम्पांजी, सीजर के नेतृत्व में गुलाम वानरों द्वारा अपने मानव मालिकों के खिलाफ़ विद्रोह का चित्रण दर्शाया गया था।[56] वर्तमान समय पर आधारित रॉबर्ट सिल्वरबर्ग द्वारा लिखित एक अन्य लघु कथा "द पोप ऑफ द चिम्प्स" में चिम्पांजियों के एक समूह में धार्मिकता के चिह्नों को विकसित होते दिखाया गया है, जो उनके व्यवहार पर नज़र रखने वालों के लिये काफ़ी हद तक आश्चर्यजनक था। डेविड बर्न के सुधारक उपन्यासों में भविष्य की एक ऐसी स्थिति को प्रस्तुत किया गया है जिसमें मनुष्यों द्वारा चिम्पांजियों (और कुछ अन्य प्रजातियों) का "उत्थान" करके उनमें मानव-स्तरीय क्षमताओं को विकसित किया जाता है।
.jpg)
|month= की उपेक्षा की गयी (मदद); |access-date= दिए जाने पर |url= भी दिया जाना चाहिए (मदद) |author= (मदद); Cite journal requires |journal= (मदद) |isbn= के मान की जाँच करें: invalid character (मदद). |accessdate= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
|accessdate=, |date= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
चिंपैंजी जिसे आम बोलचाल की भाषा में कभी-कभी चिम्प भी कहा जाता है, पैन जीनस (वंश) के वनमानुष (एप) की दो वर्तमान प्रजातियों का सामान्य नाम है। कांगो नदी दोनों प्रजातियों के मूल निवास स्थान के बीच सीमा का काम करती है:
आम चिंपांज़ी, पैन ट्रोग्लोडाइट्स (पश्चिम और मध्य अफ्रीका) बोनोबो, पैन पैनिस्कस (कांगो लोकतांत्रिक गणराज्य के जंगलों में)चिंपैंजी; बोनोबो, गोरिल्ला, मानव और ओरंगउटान के साथ होमिनिडे परिवार के सदस्य हैं। एप्स प्रजाती के जीवों को साधारण भाषा में चिम्पांज़ी कहते हैं। सबसे जाना माना चिम्पांज़ी पैन ट्रोदलोडाइटस (Pan troglodytes) है, जो मुख्यतः पश्चिमी तथा मध्य अफ्रिका में पाया जाता है। चिम्पांज़ी होमीनीडा परिवार का सदस्य है। मनुष्य तथा गोरिल्ला भी इसी परिवार के हैं। चिम्पांजी लगभग साठ लाख वर्ष पहले मानव विकास की प्रक्रिया से अलग हो गए थे और चिम्पांजी की दो प्रजातियाँ मनुष्य की सबसे करीबी जीवित संबंधी हैं, ये सभी होमिनी जनजाति (होमिनिया उप-जनजाति की वर्तमान प्रजातियों के साथ) के सदस्य हैं। चिम्पांजी पैनिना उप-जनजाति के एकमात्र ज्ञात सदस्य भी हैं। इन दो पैन प्रजातियों का विभाजन केवल दस लाख (1 मिलियन) वर्ष पहले ही हुआ था।
ਚਿੰਪੈਂਜ਼ੀ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲਚਾਲ ਚ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਚਿੰਪ ਹੀ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੈਨ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਬਣਮਾਅਣੂਆਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਰਤਮਾਨ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਆਮ ਨਾਮ ਹੈ। ਕਾਂਗੋ ਨਦੀ ਦੋਨਾਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ:[2]
చింపాంజీ (ఆంగ్లం: Chimpanzee) హోమినిడే కుటుంబానికి చెందిన జంతువు. నిటారుగా నిలబడక చేతులను కూడా నడవడానికి ఉపయోగిస్తుంది. "చింపాంజీ" అనే పదాన్ని రెండు వేరువేరు కోతి జాతుల జంతువులకు వాడుతారు (two species of apes in the genus Pan).
వీటిలో ఒకటి పశ్చిమ ఆఫ్రికా, మధ్య ఆఫ్రికా ప్రాంతాలలో వివసించేది. దానిని అంగ్లంలో Common Chimpanzee అనీ, శాస్త్రీయంగా Pan troglodytes అనీ అంటారు. రెండవ జాతి చింపాంజీలు కాంగో పరిసర ప్రాంతాలలో ఉంటాయి. ఆ జాతి సాధారణ నామం బొనొబో. శాస్త్రీయ నామం Pan paniscus. ఆఫ్రికాలో ఈ రెండు జాతుల చింపాజీల నివాస స్థలాలకు కాంగో నది సరిహద్దుగా ఉంటున్నది.[1]
చింపాంజీలు, గొరిల్లాలు, ఒరాంగుటాన్లు, మానవులు - వీరంతా హోమినిడే అనే జీవ కుటుంబానికి చెందిన జంతువులు. వీటిలో పైన చెప్పిన రెండు చింపాజీ జాతులు మానవ జాతికి అతి దగ్గరగా ఉన్న జంతుజాలం.
పూర్తిగా పెద్దదైన మగ చింపాంజీ 35-70 కిలోగ్రాములు బరువుంటుంది. 0.9-1.2 మీటర్లు (3-4 అడుగులు) ఎత్తు ఉంటుంది. ఆడ చింపాంజీలు 26-50 కిలో గ్రాములు బరువు, 0.66-1 మీటర్లు (2-3½ అడుగులు) ఎత్తు ఉంటాయి.
అడవులలో పెరిగే చింపాంజీలు 40 యేండ్ల వరకు జీవిస్తాయి. పెంపకంలో ఇవి 60 యేళ్ళ వరకు బ్రతికిన సందర్భాలు ఉన్నాయి. టార్జాన్ చిత్రంలో నటించిన "చీతా" అనే చింపాంజీ వయసు 2008 నాటికి 76 సంవత్సరాలు. ఇది ఇప్పటికి రికార్డయిన అత్యంత పెద్ద వయసు గల చింపాంజీ.[2]
సాధారణ చింపాంజీ, బోనొబో అనే ఈ రెండు జాతులూ ఈదలేవు. ఆఫ్రికా ఖండంలో 1.5-2 మిలియన్ సంవత్సరాల క్రింద కాంగో నది ఏర్పడినపుడు అప్పటి ఒకే జాతి అయిన చింపాజీలు నది దక్షిణాన "బొనొబో"లు గాను, నది ఉత్తరాన సాధారణ చింపాంజీలు గాను పరిణామం చెందాయని శాస్త్రజ్ఞుల అభిప్రాయం. ఇలా జాతులు రూపు దిద్దుకోవడాన్ని speciation అంటారు.[3]
సాధారణ చింపాంజీ, బోనొబోల శరీర నిర్మాణంలో వ్యత్యాసాలు స్వల్పం. కాని వాటి సామాజిక జీవనంలోను, లైంగిక ప్రవర్తనలోను గణనీయమైన భేదాలున్నాయి. సాధారణ చింపాంజీలు శాకాహార, మాంసాహారాలు తింటాయి (omnivorous diet). కలసి వేటాడుతాయి. క్లిష్టమైన సమూహ సంబంధాలు కలిగి ఉంటాయి. alpha male నాయకత్వంలో వేటాడుతాయి.
బోనొబోలు అధికంగా ఫలభక్షణ చేస్తాయి. ( frugivorous diet). వీటి సమూహాలలో నాయకత్వ పోరు ఉండదు. ఆడ బొనొబోలు పిల్లల పెంపకంలో ముఖ్యపాత్ర వహిస్తాయి.[4]
రెండు జాతులలోను పైకి కనిపించే చర్మం చిన్నపుడు లేత రంగులో ఉండి పెద్దయినాక ముదురు రంగులోకి మారుతుంది. సాధారణ చింపాంజీలకంటే బోనొబోలు అధికంగా రెండు కాళ్ళమీద నడుస్తాయి. చింపాంజీ జనాభాలో జన్యుపరమైన వ్యత్యాసాలు చాలానే ఉన్నట్లు చికాగో విశ్వవిద్యాలయం మెడికల్ సెంటర్ అధ్యయనంలో తెలుస్తున్నది.[5] చింపాంజీలు పనిముట్లు వాడే విధానం కూడా ఒకో సమూహానికి ఒకో విధంగా ఉందని పరిశీలనలో తెలుస్తున్నది.[6]. బోనొబోల కంటే సాధారణ చింపాంజీలలో అధికంగా దాడి చేసే ప్రవర్తన కనిపిస్తున్నది.[7]
ఆఫ్రికా వాసులు చింపాంజీలతో కొన్ని మిలియన్ సంవత్సరాల నుంచే సంబంధాలు కలిగిఉండేవారు. కాంగో లాంటి కొన్ని ఆఫ్రికా దేశాలలోని కొన్ని గ్రామాలలో వీటిని పెంపుడు జంతువులుగా పెంచుకునే వారు. యూరోపియన్లు మొదటి సారిగా చింపాంజీలను అంగోలా అనే దేశంలో 17వ శతాబ్దంలో కనుగొన్నారు. 1506లో ఒక పోర్చుగీస్ పరిశోధకుడు (Duarte Pacheco Pereira) తన డైరీలో వ్రాసుకొన్న విషయమే పాశ్చాత్య దేశాలలో చింపాంజీల గురించి మొదటి ప్రస్తావన కావచ్చును. ఇందులో చింపాంజీలు మౌలికమైన పనిముట్లను చేసుకొంటాయని అతడు వ్రాశాడు. 1640లో అంగోలా నుండి ఫ్రెడరిక్ హెన్రీ (Frederick Henry) కి బహుమతిగా పంపారు. తరువాత కొంతకాలం కొన్ని చింపాంజీలు వినోద జంతువులుగాను, జంతుప్రదర్శనశాలలో చూపడానికి దిగుమతి అయ్యాయి.
1859లో ఛార్లెస్ డార్విన్ (Charles Darwin) ప్రచురించిన జీవ పరిణామ సిద్ధాంతము (en:theory of evolution) శాస్త్రీయ వర్గాలలో చింపాజీల అధ్యయనం పట్ల ఆసక్తిని ఒక్కసారిగా పెంపొందించింది. అయితే ఈ కాలంలోజరిగిన అధ్యయనాలలో చింపాంజీల మానవ తరహా ప్రవర్తన పట్ల అధికంగా దృష్టి సారించారు. ప్రచురణలలో చింపాంజీల ప్రవర్తన గురించి అతిశయోక్తులు తరచు వ్రాశారు. కనుక వాటి గురించి శాస్త్రీయ అవగాహన నిజానికి అభివృద్ధి కాలేదు.
1960లో జేన్ గూడాల్ (en:Jane Goodall) అనే శాస్త్రవేత్త టాంజానియా గోంబె నేషనల్ పార్క్ అడవులలో సాగించిన అధ్యయనాలు చింపాంజీల గురించిన విజ్ఞానానికి ముఖ్యమైనవి. జంతువులలో మనుషులు మాత్రమే పనిముట్లు వాడతారని అంతతకుముందు అభిప్రాయం ఉండేది. చింపాంజీలు పనిముట్లను వాడతాయని ఆమె కనుక్కోవడం ఒక ప్రముఖ పరిశీలనగా భావిస్తారు. తరువాత అడవులలోను, పరిశోధనాగారాలలోను చింపాంజీల గురించి అనేక అధ్యయనాలు జరిగాయి. Wolfgang Köhler, Robert Yerkes అనే శాస్త్రవేత్తలు విస్తృతమైన పరిశోధనలు చేసి, చింపాంజీలు మానవుల వంటి ప్రవర్తననే కలిగి ఉంటాయని 1925లో ప్రచురించారు.("chimpanzees manifest intelligent behaviour of the general kind familiar in human beings ... a type of behaviour which counts as specifically human" -1925).[8]
సాధారణ చింపాంజీలు మనుషులపై దాడి చేయడం గురించి తరచు రిపోర్టులు ఉన్నాయి.[9][10] ఉగాండాలో పిల్లలపై చింపాంజీలు దాడిచేయడం పలుమార్లు జరిగింది. వీటిలో కొన్ని దాడులు మాత్రం చింపాంజీలు ఒక విధమైన స్థానిక సారాయి త్రాగి, మనుషుల పిల్లలను [11] Western Red Colobus అనే తమ అహారంగా భ్రమించడం కారణంగా జరిగిందని అభిప్రాయం ఉంది.[12] చింపాంజీలు మనుషులనుండి ప్రమాదాన్ని శంకించడం వలన కొన్ని దఅడులు జరిగాయి.[13] ఒక మనిషికంటే చింపాంజీ ఐదు రెట్లు పెద్దది కనుక చింపాంజీ దాడి మనిషికి ప్రాణాంతకం కావచ్చును.[14][15][16][17]
ఆగష్టు 2008లో American Journal of Primatologyలో ప్రచురించిన రిపోర్టుల ప్రకారం ప్రస్తుతం కొన్ని ప్రాంతాలలో చింపాంజీలు మనుషులనుండి సంక్రమించిన వైరస్ వ్యాధుల కారణంగా అనారోగ్యంతో బాధ పడుతున్నాయి.[18]
చింపాంజీలు పనిముట్లను తయారుచేసుకొని వాటిని ఆహార సేకరణకు, సామాజిక ప్రదర్శనకు ఉపయోగిస్తాయి. చింపాంజీలకు సమన్వయము, హోదా, ప్రభావము వంటివి అవసరమయ్యే క్లిష్టమైన వేటాడే వ్యూహాలు ఉంటాయి. ఇవి తమ హోదా, స్థాయిని యెరిగి ఉంటాయి. మోసము చేయగల, వంచించగల సామర్ధ్యము చింపాంజీలకు ఉంది. ఇవి సంజ్ఞలను ఉపయోగించటం నేర్చుకోగలవు, కొంత మానవ భాష యొక్క కొన్ని లక్షణాలను అర్ధం చేసుకోగలవు. వీటిలో సంఖ్యా భావన, సంఖ్యాక్రమము, రిలేషనల్ సింటాక్స్ వంటివి ఉన్నాయి.[19] సంఖ్యలను గుర్తుపెట్టుకునే అవసరమున్న కొన్ని పనులు యువ చింపాంజీలు కళాశాల విద్యార్థులకంటే మెరుగుగా చేసినవి.[20]
ఆధునిక చింపాంజీలు పనిముట్లను ఉపయోగిస్తాయి. చింపాంజీల రాతి పనిముట్ల ఉపయోగము కనీసం 4300 యేళ్ళకు పూర్వము నుండే ఉన్నదని ఇటీవలి పరిశోధనలు సూచిస్తున్నాయి.[21] ఇటీవలి ఒక అధ్యయనం మరింత మెరుగైన ఈటెల వంటి పరికరాలను కూడా చింపాంజీలు ఉపయోగించినట్లు వెల్లడించింది. సెనెగల్లోని సాధారణ చింపాంజీలు ఈటెలను పళ్ళతో సానబెట్టి, చెట్టుతొర్రల్లో నివసించే సెనెగల్ బుష్బేబీలను వాటి తొర్రల్లోనుండి ఈటెలతో పొడిచి బయటకు రప్పించడానికి ఉపయోగిస్తాయి.[22][23] చింపాంజీల పనిముట్ల ఉపయోగాన్ని కనుగొనకముందు కేవలం మానవ జాతి మాత్రమే పనిముట్లను తయారుచేసుకొని ఉపయోగించిందని భావించేవారు. అయితే ఇప్పుడు అనేక ఇతర పనిముట్లను ఉపయోగించే జాతులు తెలియవచ్చినవి.[24][25]
ఇటీవల జరిపిన అధ్యయనాల ప్రకారం చింపాంజీలు సాటి జీవుల పట్ల దయ, జాలి వంటి గుణాలను కలిగి ఉంటాయని ఋజువైంది.[26][27]. విచారాన్ని వెలిబుచ్చడం, ప్రేమను పంచడం, వానలో చిందులు, ప్రకృతి అందాలైన సూర్యోదయం, సూర్యాస్తమయం, జీవ జాలం పట్ల ఆసక్తి మొదలైన లక్షణాలు, చింపాంజీ ఆధ్యాత్మికతకు ఆధారాలు.[28]
మానవ జాతి యొక్క అనూహ్యమైన స్థితప్రజ్ఞతకు తార్కాణమైన భాషా పాటవంపై అధ్యయనాలలో చాలాకాలం నుండి శాస్త్రజ్ఞులు అత్యంత ఆసక్తి కనబరిచారు. భాష, మానవజాతి యొక్క ప్రత్యేక పాటవం అన్న ప్రతిపాదనను ఋజువు చేయటానికి శాస్త్రజ్ఞులు అనేక జాతుల యొక్క కోతులకు భాషను నేర్పించే ప్రయత్నాలు చేశారు. ఇటువంటి ప్రయత్నాలలో మొట్టమొదటి దాన్ని 1960వ దశకంలో అలెన్, బియాట్రిస్ గార్డెనర్లు చేశారు. వీరీ ప్రయోగంలో భాగంగా వాషో అనే పేరుగల చింపాంజీకి 51 నెలల పాటు అమెరికన్ సంజ్ఞా భాషను నేర్పించే పయత్నం చేశారు. వాషో ఆ 51 నెలల్లో 151 సంజ్ఞలను నేర్చుకున్నది.[29] అయితే మరింత దీర్ఘకాలంలో వాషో 800 సంజ్ఞలను నేర్చుకున్నట్టు నివేదించారు.[30] నిమ్ చింప్స్కీ అనే మరో చింపాంజీతో చేసిన అనేక అధ్యయనాలు మిశ్రమ ఫలితాలనిచ్చాయి. నోమ్ చోమ్స్కీ, డేవిడ్ ప్రెమాక్ వంటి కొంతమంది శాస్త్రవేత్తల మధ్య పెద్ద కోతుల యొక్క భాషాగ్రహణ శక్తిపై ఇంకా చర్చ జరుగుతున్నది.
"నవ్వు అనేది జంతువులలో మనుషులకు మాత్రమే ప్రత్యేకం" అన్న అభిప్రాయం ఉంది (అరిస్టాటిల్ అలా అన్నాడు). కాని ఈ అభిప్రాయం నిజం కాకపోవచ్చును. తనను గురించిన గుర్తింపు (Self-awareness of one's situation as seen in the mirror test), ఎదుటివారి ఇబ్బందిలో ఊహించుకొనే శక్తి (ability to identify with another's predicament - mirror neurons) అనేవి నవ్వగలగడానికి ముఖ్యమైన అవసరాలు. ఈ రెండూ జంతువులలో కూడా ఉన్నాయని తెలుస్తున్నది. అయితే మానవులు నవ్వినపుడు వచ్చే శబ్దం మాత్రం వారి భాషకు అనుగుణంగా రూపుదిద్దుకున్న వ్యక్తీకరణ. ఇది మానవులకు ప్రత్యేకం. అది తప్పించితే జంతువులు కూడా మనుషులలాగానే నవ్వుతూ ఉండవచ్చును. వాటి "నవ్వు" మనకు గాలిపీల్చి విడచే శబ్దంలా అనిపించవచ్చును.
చింపాంజీలు, గొరిల్లాలు, ఒరాంగుటాన్లు మనుషులలాగానే ఆటల్లోను, కుస్తీలలోను, చక్కిలిగింతలపుడు నవ్వుతున్న శబ్దవ్యక్తీకరణ చేస్తాయి. ఇది అనేక పెంపుడు చింపాజీలలో కనుగొనబడింది. బొనొబోలు సంతోషంగా ఉన్నపుడు, చక్కిలిగింతలు పెట్టినపుడు చిన్నపిల్లలలాగానే ముఖకవళికలను, భావ వ్యక్తీకరణను చూపించాయి. అయితే బోనొబోల నవ్వు (higher frequency) ఎక్కువ ఫ్రీక్వెన్సీలో ఉంటుంది. చింపాంజీలు కూడా మనుషులలాగానే చంకలు, పొట్ట వంటి అవయవాలలో చక్కిలిగింత లక్షణాలు కలిగి ఉంటాయి.[31]
నవంబరు 2007 నాటికి అమెరికా పరిశోధనా శాలలలో 1300 చింపాంజీలున్నాయి. మొత్తం దేశంలో 3000 పెంపకం చింపాజీలు ఉన్నాయి. [32] వీటిపై అనేక విధాలైన ప్రయోగాలు జరుగుతున్నాయి.[33]. అంటు వ్యాధుల క్రిములను ప్రయోగించడం, ఆపరేషన్లు చేయడం, మందుల ప్రయోగం వంటివి అధికంగా జరిగే ప్రయోగాలు. వీటిని బాధాకరమైన, క్రూరమైన విధంగా కూడా ఉపయోగిస్తారు. ఈ విషయమై చాలా విమర్శలు ఉన్నఅయి.
చింపాంజీ జినోమ్ ప్రాజెక్టు తరువాత ప్రయోగశాలలలో చింపాంజీల అవసరం ఇంకా పెరిగింది. పరిశోధనలకోసం చింపాంజీలను పెంచాలనే వాదాలు ఉన్నాయి.[34]
చింపాంజీలు చాలా విషయాలలో మనుషులను పోలి ఉన్నందున (వ్యక్తీకరణ, తమను గురించినజ్ఞానం, పనిముట్ల వాడకం వంటివి) వాటిని జంతువులలాగా ప్రయోగాలలో వాడకూడదని, మనుషులకు వర్తించే నియమాలను (తమ అంగీకారం తెలపడానికి అశక్తులైన మానవులకు వర్తించే నియమాలను) వాటికి వర్తింప జేయాలని కొందరు శాస్త్రజ్ఞులు వాదిస్తున్నారు. ఇందుకు విరుద్ధంగా వాదించేవారు కూడా ఉన్నారు.[35]. చింపాంజీలపై విషపూరిత పదార్ధాల ప్రయోగాలను కొన్ని ప్రభుత్వాలు నిషేధించాయి. [36]
Pan అనే genus, Homininae అనే ఉప కుటుంబంలో ఒక భాగంగా పరిగణిస్తున్నారు. మానవులు కూడా ఇదే జాతికి చెందుతారు. మానవ జాతికి జీవ పరిణామ క్రమంలో అత్యంత సన్నిహితంగా ఉన్నజాతి ఇది ఒక్కటే. 5 మిలియన్ సంవత్సరాల క్రిందటి ప్లయోసీన్ ఇపోక్ నుండి 8 మిలియన్ సంవత్సరాల క్రిందటి మయోసీన్ ఇపోక్ మధ్యకాలంలో చింపాంజీ జాతి నుండి మానవజాతి విడివడి వేరు జాతిగా పరిణామం పొంది ఉండవచ్చును.[37] 1973లో మేరీ క్లెయిర్ కింగ్ జరిపిన అతి ముఖ్యమైన పరిశోధనల ప్రకారం చింపాంజీలకు, మానవులకు డి.ఎన్.ఏ క్రమంలో 99% సారూప్యత ఉంది అని వెల్లడైంది.[38] తరువాత మరింత విపులంగా జరిగిన పరిశోధనల ద్వారా ఈ సారూప్యత 94% వరకు మాత్రమే ఉందని తెలిసింది.[39]
కార్నెల్ విశ్వవిద్యాలయానికి చెందిన క్లార్క్, నీల్సన్ అనేవారి అధ్యయనాలు 2003 డిసెంబరు సైన్స్ జర్నల్లో ప్రచురించబడ్డాయి. వాటి ప్రకారం చింపాంజీలకు, మానవులకు ఉన్న ఒక మౌలిక భేదం— భాషను అర్ధం చేసుకోవడం, మాటల ద్వారా భావాన్ని వ్యక్తీకరించగలగడం. అయితే ఈ భేదాలు చింపాజీలకు, మానవులకు ఉన్న శరీర నిర్మాణ భేదాల కారణంగా వచ్చి ఉండవచ్చును. పరిణామ క్రమంలో మానవులు ఈ శక్తిని అభివృద్ధి చేసుకొని ఉండవచ్చును. ఆరంభ కాలంలో లక్షలాది సంవత్సరాలదాకా పనిముట్ల వాడకంలో మానవులు ఇతర 'హోమో' జాతులతో పోటీపడి ఉండవచ్చును.
మానవ శిలాజాలు ఎన్నో కనుగొన బడ్డాయి కానీ చింపాంజీకి సంబంధించిన శిలాజాలు మాత్రం 2005 వరకు వెలుగు లోకి రాలేదు. పశ్చిమ, మధ్య ఆఫ్రికాలో ఇప్పుడున్న చింపాంజీలు తూర్పు ఆఫ్రికాలో లభ్యమైన మానవ శిలాజాలతో overlap కావడం లేదు. అయితే ఇటీవలే కెన్యాలో లభ్యమైనాయి. దీని ద్వారా మానవులు, పాన్ క్లేడ్ జాతికి చెందిన చింపాంజీల మధ్య Pleistocene కాలంలో తూర్పు ఆఫ్రికాలో జీవించినట్లుగా తెలుస్తోంది.[37]
|work= (help) |website= (help) |work= (help) |website= (help); External link in |publisher= (help) |website= (help) |website= (help) |work= (help) |work= (help) |work= (help) |work= (help) |work= (help) |website= (help) |website= (help) |website= (help) |website= (help) |website= (help) |website= (help) |month= ignored (help); |access-date= requires |url= (help) |website= (help) |website= (help) |website= (help) |coauthors= ignored (|author= suggested) (help) |website= (help) చింపాంజీ (ఆంగ్లం: Chimpanzee) హోమినిడే కుటుంబానికి చెందిన జంతువు. నిటారుగా నిలబడక చేతులను కూడా నడవడానికి ఉపయోగిస్తుంది. "చింపాంజీ" అనే పదాన్ని రెండు వేరువేరు కోతి జాతుల జంతువులకు వాడుతారు (two species of apes in the genus Pan).
వీటిలో ఒకటి పశ్చిమ ఆఫ్రికా, మధ్య ఆఫ్రికా ప్రాంతాలలో వివసించేది. దానిని అంగ్లంలో Common Chimpanzee అనీ, శాస్త్రీయంగా Pan troglodytes అనీ అంటారు. రెండవ జాతి చింపాంజీలు కాంగో పరిసర ప్రాంతాలలో ఉంటాయి. ఆ జాతి సాధారణ నామం బొనొబో. శాస్త్రీయ నామం Pan paniscus. ఆఫ్రికాలో ఈ రెండు జాతుల చింపాజీల నివాస స్థలాలకు కాంగో నది సరిహద్దుగా ఉంటున్నది.
చింపాంజీలు, గొరిల్లాలు, ఒరాంగుటాన్లు, మానవులు - వీరంతా హోమినిడే అనే జీవ కుటుంబానికి చెందిన జంతువులు. వీటిలో పైన చెప్పిన రెండు చింపాజీ జాతులు మానవ జాతికి అతి దగ్గరగా ఉన్న జంతుజాలం.
ಆಫ್ರಿಕದಲ್ಲಿ ಜೀವಿಸುವ ಒಂದು ವಾನರ. ಪ್ರೈಮೇಟ್ ಗಣದ ಹೊಮಿನಿಡೇ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಸೇರಿದೆ. ಒರಾಂಗೂಟಾನ್, ಗಿಬ್ಬನ್, ಗೊರಿಲ್ಲಗಳ ಹತ್ತಿರ ಸಂಬಂಧಿ. ಅವುಗಳಂತೆಯೇ ಇದಕ್ಕೂ ಬಾಲವಿಲ್ಲ. ಇದರ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಹೆಸರು ಪ್ಯಾನ್(Pan).
ಚಿಂಪಾಂಜಿ಼ಯ ಮುಖ, ಕಿವಿ, ಹಸ್ತ ಹಾಗೂ ಪಾದಗಳು ರೋಮರಹಿತ, ಮೈಯ ಮಿಕ್ಕ ಭಾಗದ ಮೇಲೆ ಒರಟಾದ, ಕಪ್ಪು ಬಣ್ಣದ ಕೂದಲುಗಳಿವೆ. ಮುಖದ ಬಣ್ಣ ಕಪ್ಪು ಇಲ್ಲವೆ ಕಂದು ಮಿಶ್ರಿತ ನಸುಗೆಂಪು. ಮೂಗು, ಕಿವಿ, ಕೈ ಹಾಗೂ ಪಾದಗಳು ಮಾತ್ರ ನಸುಗೆಂಪು ಮಾಂಸದ ಬಣ್ಣದವು. ಪೃಷ್ಠಭಾಗ ಮಾಸಲು ಬಿಳಿ ಬಣ್ಣಕ್ಕಿದೆ. ಚಿಂಪಾಂಜಿ಼ಯ ಮುಖ, ಉಳಿದ ವಾನರಗಳ ಮುಖಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಮನುಷ್ಯ ಮುಖವನ್ನು ಹೋಲುತ್ತದೆ. ಹಣೆ ದೊಡ್ಡದು. ಕಣ್ಣುಗಳು ಚಿಕ್ಕವು. ಎದ್ದು ಕಾಣುವಂತೆ ಮುಂಚಾಚಿದ ಹುಬ್ಬಿನಿಂದಾಗಿ ಆಳವಾಗಿ ಹುದುಗಿದಂತಿವೆ. ಅವುಗಳ ಬಣ್ಣ ಮಾಸಲು ಕಂದು. ಮೂಗು ಅಗಲ ಹಾಗೂ ಚಪ್ಪಟೆ. ಮೂತಿ ಗುಂಡಗಿದೆ. ತುಟಿಗಳು ತೆಳುವಾಗಿರುವವಲ್ಲದೆ ಮುಂಚಾಚಿ ಕೊಂಡಿವೆ. ಹಲ್ಲುಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಮಾನವನಲ್ಲಿರುವಂತೆಯೇ 32. ಕಿವಿಗಳು ದೊಡ್ಡ ಗಾತ್ರದವು. ಕಾಲುಗಳಿಗಿಂತ ಕೈಗಳು ಬಲು ಉದ್ದ. ಚಿಂಪಾಂಜಿ಼ ನಿಂತಾಗ ಅದರ ಮಂಡಿಗೂ ಕೆಳಗೆ ಜೋಲು ಬೀಳುತ್ತವೆ. ಕೈಯು ಇತರ ಬೆರಳುಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಬ್ಬೆರಳು ಬಲುಮೋಟು. ಪಾದದಲ್ಲೂ ಹಸ್ತದಲ್ಲೂ ಹೆಬ್ಬೆರಳು ಉಳಿದ ಬೆರಳುಗಳಿಗೆ ಅಭಿಮುಖವಾಗಿದೆ. ಇದರಿಂದ ರೆಂಬೆಗಳನ್ನು, ಇತರ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಹಿಡಿಯಲು ಅನುಕೂಲ.
ವಯಸ್ಕ ಚಿಂಪಾಂಜಿ಼ಯ ಎತ್ತರ 1-1.7 m. ತೂಕ 56-80 kg. ಹೆಣ್ಣುಗಳು ಗಂಡುಗಳಿಗಿಂತ ಚಿಕ್ಕವು.
ಚಿಂಪಾಂಜಿ಼ ಸಮಾಜಜೀವಿ. ಎರಡರಿಂದ ಇಪ್ಪತ್ತು ಪ್ರಾಣಿಗಳುಳ್ಳ ಗುಂಪು ಇಲ್ಲವೆ ಕುಟುಂಬಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿಗುಂಪಿಗೆ ಒಂದು ಬಲಿಷ್ಠ ಗಂಡು ನಾಯಕ. ಗುಂಪಿನ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯೆಲ್ಲ ನಾಯಕ ಚಿಂಪಾಂಜಿ಼ಯದೇ ಆದರೂ ಗುಂಪಿನ ಆಗುಹೋಗುಗಳಿಗೆ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸದಸ್ಯಪ್ರಾಣಿಯ ವೈಯಕ್ತಿಕ ನಿಷ್ಠೆಯೂ ಮುಖ್ಯ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಗುಂಪಿಗೂ ಅದರದೇ ಆದ ಅಧೀನ ಪ್ರಾಂತ್ಯವಿರುತ್ತದೆ. ಇಂಥ ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ವಿಸ್ತೀರ್ಣ ಸುಮಾರು 10 ಚದರ ಮೈಲಿಯಷ್ಟಿರಬಹುದು. ಚಿಂಪಾಂಜಿ಼ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ನೆಲದ ಮೇಲೇ ಕಾಲ ಕಳೆಯುವುದಾದರೂ ಹೆಚ್ಚುದೂರ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡಬೇಕಾದಾಗ ಖುಷಿಯಾಗಿ ಮರದಿಂದ ಮರಕ್ಕೆ ಕೈಕಾಲುಗಳ ಸಹಾಯದಿಂದ ಜಿಗಿಯುತ್ತ, ತೊನೆಯುತ್ತ ಸಾಗುತ್ತದೆ. ನೆಲದಮೇಲೆ ನಡೆಯುವಾಗ ಕೈಲಾಲುಗಳೆರಡನ್ನೂ ಬಳಸುತ್ತದೆ. ಕಾಲುಗಳನ್ನು ಕೊಂಚಬಗ್ಗಿಸಿ, ದೇಹವನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಬಾಗಿಸಿ ಕೈಬೆರಳುಗಳನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಮಡಿಚಿಕೊಂಡು ನಡೆಯುವುದೇ ಸಾಮಾನ್ಯಕ್ರಮ, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಮನುಷ್ಯನಂತೆ ಬರಿಯ ಕಾಲುಗಳ ಮೇಲೆಯೇ ನಡೆಯುವುದುಂಟು. ಹೀಗೆ ನಡೆಯುವಾಗ ಪಾದಗಳನ್ನು ಅಡ್ಡಡ್ಡವಾಗಿ ಇಡುತ್ತದೆ. ಹಗಲೆಲ್ಲ ಆಹಾರವನ್ನು ಅರಸಿಕೊಂಡು ಸಂಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದು ರಾತ್ರಿಯ ವೇಳೆಗೆ ಮರದಲ್ಲಿ ಸೊಪ್ಪುಸದೆಯ ಗೂಡುಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಂಡು ಗುಂಪಿನ ಎಲ್ಲ ಚಿಂಪಾಂಜಿ಼ಗಳೂ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಮಲಗಿಬಿಡುತ್ತವೆ. ಹಗಲಿನಲ್ಲೂ ಇಂಥ ಗೂಡುಗಳನ್ನು-ಮರದ ಮೇಲೆ ಇಲ್ಲವೆ ನೆಲದ ಮೇಲೆ-ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಮಲಗಿ ವಿಶ್ರಮಿಸುವ ರೂಢಿ ಉಂಟು, ಕೆಲವು ಸಲ ಹೆಚ್ಚು ಬಿಸಿಲಿದ್ದರೆ ಗೂಡುಗಳ ಮೇಲೆ ಒಂದು ತೆರನ ಒರಟು ಚಾವಣಿಯನ್ನೂ ಕಟ್ಟುವುವು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ರಾತ್ರಿಯೆಲ್ಲ ನಿದ್ದೆಯಲ್ಲೇ ಕಳೆಯುವುವಾದರೂ ಬೆಳದಿಂಗಳಿದ್ದರೆ ಎಚ್ಚರಗೊಂಡು ಏನಾದರೂ ಕಾರ್ಯನಿರತವಾಗಿರುವುದುಂಟು. ಬೆಳಗಿನ ಝಾವ ಎದ್ದು ಸೂರ್ಯ ಹುಟ್ಟಿದ ಎರಡು ಗಂಟೆಗಳವರೆಗೆ ಆಹಾರವನ್ನು ತಿನ್ನುತ್ತಿದ್ದು, ಅನಂತರ ತಿನ್ನುವುದನ್ನು ಕಡಿಮೆಮಾಡಿ, ಮಧ್ಯಾಹ್ನದ ವೇಳೆಗೆ ಕೊಂಚ ವಿಶ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡು ಸಂಜೆ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಗಣನೀಯ ಪರಿಮಾಣದಲ್ಲಿ ಆಹಾರವನ್ನು ಸೇವಿಸಿ ರಾತ್ರಿಯ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಮರವನ್ನೇರಿ ಮಲಗುವುದು ಇವುಗಳ ದಿನನಿತ್ಯದ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ. ಹಣ್ಣುಹಂಪಲು, ಚಿಗುರು, ಗೆಡ್ಡೆಗೆಣಸು ಮುಂತಾದವೇ ಚಿಂಪಾಂಜಿ಼ಗಳ ಪ್ರಧಾನ ಆಹಾರ, ಕೀಟಗಳನ್ನೂ ಹಕ್ಕಿಗಳ ಮೊಟ್ಟೆಗಳನ್ನೂ ತಿನ್ನುವುದಿದೆ. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಬುಶ್ಬಕ್ ಮುಂತಾದ ಜಿಂಕೆಗಳನ್ನು ಬೇಟೆಮಾಡಿ ತಿನ್ನುವುದುಂಟು.
ವೈದ್ಯಕೀಯ ಹಾಗೂ ಶರೀರ ವಿಜ್ಞಾನಗಳಲ್ಲಿ ಚಿಂಪಾಂಜಿ಼ಗೆ ಅತ್ಯಂತ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಸ್ಥಾನವುಂಟು. ಕಾರಣ, ಇದು ಮನುಷ್ಯನಿಗೆ ಹತ್ತಿರ ಸಂಬಂಧಿಯಾಗಿರುವುದು. ಇದು ಮಂಗಗಳಿಗಿಂತ ಮನುಷ್ಯನಿಗೆ ಹತ್ತಿರ ಎನ್ನುವುದನ್ನು ತುಲನಾತ್ಮಕ ಅಂಗ ರಚನಾಶಾಸ್ತ್ರ, ಶರೀರ ವಿಜ್ಞಾನಶಾಸ್ತ್ರ ಮತ್ತು ಜೀವರಸಾಯನಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ಸಂಶೋಧನೆಗಳಿಂದ ಶ್ರುತಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದರ ಕಂಕಾಲ ಮನುಷ್ಯನ ಕಂಕಾಲವನ್ನು ಹೋಲುವುದೂ ಈ ಅಭಿಪ್ರಾಯದ ಒಂದು ಮುಖ್ಯ ಆಧಾರಾಂಶವಾಗಿದೆ.
ಆಫ್ರಿಕದಲ್ಲಿ ಜೀವಿಸುವ ಒಂದು ವಾನರ. ಪ್ರೈಮೇಟ್ ಗಣದ ಹೊಮಿನಿಡೇ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಸೇರಿದೆ. ಒರಾಂಗೂಟಾನ್, ಗಿಬ್ಬನ್, ಗೊರಿಲ್ಲಗಳ ಹತ್ತಿರ ಸಂಬಂಧಿ. ಅವುಗಳಂತೆಯೇ ಇದಕ್ಕೂ ಬಾಲವಿಲ್ಲ. ಇದರ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಹೆಸರು ಪ್ಯಾನ್(Pan).
The genus Pan consists of two extant species: the chimpanzee and the bonobo. Taxonomically, these two ape species are collectively termed panins.[4][5] The two species were formerly collectively called "chimpanzees" or "chimps"; if bonobos were recognized as a separate group at all, they were referred to as "pygmy chimpanzees". Together with humans, gorillas, and orangutans they are part of the family Hominidae (the great apes, or hominids). Native to sub-Saharan Africa, chimpanzees and bonobos are currently both found in the Congo jungle, while only the chimpanzee is also found further north in West Africa. Both species are listed as endangered on the IUCN Red List of Threatened Species, and in 2017 the Convention on Migratory Species selected the chimpanzee for special protection.[6]
The chimpanzee (P. troglodytes) who lives north of the Congo River, and the bonobo (P. paniscus) who lives south of it, were once considered to be the same species, but since 1928 they have been recognized as distinct.[7] In addition, P. troglodytes is divided into four subspecies, while P. paniscus is undivided. Based on genome sequencing, these two extant Pan species diverged around one million years ago.
The most obvious differences are that chimpanzees are somewhat larger, more aggressive and male-dominated, while the bonobos are more gracile, peaceful, and female-dominated. Their hair is typically black or brown. Males and females differ in size and appearance. Both chimpanzees and bonobos are some of the most social great apes, with social bonds occurring throughout large communities. Fruit is the most important component of a chimpanzee's diet; but they will also eat vegetation, bark, honey, insects and even other chimpanzees or monkeys. They can live over 30 years in both the wild and captivity.
Chimpanzees and bonobos are equally humanity's closest living relatives. As such, they are among the largest-brained and most intelligent primates: they use a variety of sophisticated tools and construct elaborate sleeping nests each night from branches and foliage. Their learning abilities have been extensively studied. There may even be distinctive cultures within populations. Field studies of Pan troglodytes were pioneered by primatologist Jane Goodall. Both Pan species are considered to be endangered as human activities have caused severe declines in the populations and ranges of both species. Threats to wild panina populations include poaching, habitat destruction, and the illegal pet trade. Several conservation and rehabilitation organisations are dedicated to the survival of Pan species in the wild.
The genus name Pan was first introduced by Lorenz Oken in 1816. While Oken did not give a rationale for his choice, it is generally thought to have been inspired by the name of the Greek god Pan.[8] An alternative Theranthropus was suggested by Brookes 1828 and Chimpansee by Voigt 1831. Troglodytes was not available, as it had been given as the name of a genus of wren in 1809, for "cave-dweller", reflecting the tendency of some wrens to forage in dark crevices. The International Commission on Zoological Nomenclature adopted Pan as the only official name of the genus in 1895,[9] though the "cave-dweller" connection was able to be included, albeit at the species level (Pan troglodytes – the common chimpanzee) for one of the two species of Pan. The genus name is a reference to Pan, the Greek god of nature and wilderness.[10]
The first use of the name "chimpanze" is recorded in The London Magazine in 1738,[11] glossed as meaning "mockman" in a language of "the Angolans" (apparently from a Bantu language; reportedly modern Vili (Civili), a Zone H Bantu language, has the comparable ci-mpenzi[12]). The spelling chimpanzee is found in a 1758 supplement to Chamber's Cyclopædia.[13] The colloquialism "chimp" was most likely coined some time in the late 1870s.[14][15]
The chimpanzee was named Simia troglodytes by Johann Friedrich Blumenbach in 1776. The species name troglodytes is a reference to the Troglodytae (literally "cave-goers"), an African people described by Greco-Roman geographers. Blumenbach first used it in his De generis humani varietate nativa liber ("On the natural varieties of the human genus") in 1776,[16][17] Linnaeus 1758 had already used Homo troglodytes for a hypothetical mixture of human and orangutan.[9]
The bonobo, in the past also referred to as the "pygmy chimpanzee", was given the species name of paniscus by Ernst Schwarz (1929), a Greek-style diminutive of the theonym Pan used by Cicero.[18]
There are two species of the genus Pan, both previously called simply chimpanzees:
The genus Pan is part of the subfamily Homininae, to which humans also belong. The lineages of chimpanzees and humans separated in a process of speciation between roughly five to twelve million years ago,[21] making them humanity's closest living relative.[22] Research by Mary-Claire King in 1973 found 99% identical DNA between human beings and chimpanzees.[23] For some time, research modified that finding to about 94%[24] commonality, with some of the difference occurring in noncoding DNA, but more recent knowledge states the difference in DNA between humans, chimpanzees and bonobos at just about 1%–1.2% again.[25][26]
The chimpanzee fossil record has long been absent and thought to have been due to the preservation bias in relation to their environment. However, in 2005, chimpanzee fossils were discovered and described by Sally McBrearty and colleagues. Existing chimpanzee populations in West and Central Africa are separate from the major human fossil sites in East Africa; however, chimpanzee fossils have been reported from Kenya, indicating that both humans and members of the Pan clade were present in the East African Rift Valley during the Middle Pleistocene.[27]
The chimpanzee's arms are longer than its legs. The male common chimp stands up to 1.2 m (3.9 ft) high. Male adult wild chimps weigh between 40 and 60 kg[29][30][31] with females weighing between 27 and 50 kg.[30] When extended, the common chimp's long arms span one and a half times the body's height.[7] The bonobo is slightly shorter and thinner than the common chimpanzee, but has longer limbs. In trees, both species climb with their long, powerful arms; on the ground, chimpanzees usually knuckle-walk, or walk on all fours, clenching their fists and supporting themselves on the knuckles. Chimpanzees are better suited for walking than orangutans, because the chimp's feet have broader soles and shorter toes. The bonobo has proportionately longer upper limbs and walks upright more often than does the common chimpanzee. Both species can walk upright on two legs when carrying objects with their hands and arms.
The chimpanzee is tailless; its coat is dark; its face, fingers, palms of the hands, and soles of the feet are hairless. The exposed skin of the face, hands, and feet varies from pink to very dark in both species, but is generally lighter in younger individuals and darkens with maturity. A University of Chicago Medical Centre study has found significant genetic differences between chimpanzee populations.[32] A bony shelf over the eyes gives the forehead a receding appearance, and the nose is flat. Although the jaws protrude, a chimp's lips are thrust out only when it pouts.
The brain of a chimpanzee has been measured at a general range of 282–500 cm3.[33] The human brain, in contrast, is about three times larger, with a reported average volume of about 1330 cm3.[34]
Chimpanzees reach puberty between the age of eight and ten years. A chimpanzee's testicles are unusually large for its body size, with a combined weight of about 4 oz (110 g) compared to a gorilla's 1 oz (28 g) or a human's 1.5 ounces (43 g). This relatively great size is generally attributed to sperm competition due to the polygynandrous nature of chimpanzee mating behaviour.[35][36]
In the wild, chimpanzees live to their 30s,[37][38] while some captured chimps have reached an age of 70 years and older.[39]
Chimpanzees are known for possessing great amount of muscle strength, especially in their arms. However, compared to humans the amount of strength reported in media and popular science is greatly exaggerated with numbers of four to eight times the muscle strength of a human. These numbers stem from two studies in 1923 and 1926 by a biologist named John Bauman.[40][41] These studies were refuted in 1943 and an adult male chimpanzee was found to pull about the same weight as an adult man.[42] Corrected for their smaller body sizes, chimpanzees were found to be stronger than humans but not anywhere near four to eight times. In the 1960s these tests were repeated and chimpanzees were found to have twice the strength of a human when it came to pulling weights. The reason for the higher strength seen in chimpanzees compared to humans are thought to come from longer skeletal muscle fibers that can generate twice the work output over a wider range of motion compared to skeletal muscle fibers in humans.
It is suspected that human observers can influence chimpanzee behaviour. For this reason researchers sometimes prefer camera traps and remote microphones rather than human observers.[43]
Anatomical differences between the common chimpanzee and the bonobo are slight. Both are omnivorous adapted to a mainly frugivorous diet.[44][45] Yet sexual and social behaviours are markedly different. The common chimpanzee has a troop culture based on beta males led by an alpha male, and highly complex social relationships. The bonobo, on the other hand, has egalitarian, nonviolent, matriarchal, sexually receptive behaviour.[46] Bonobos frequently have sex, sometimes to help prevent and resolve conflicts. Different groups of chimpanzees also have different cultural behaviour with preferences for types of tools.[47] The common chimpanzee tends to display greater aggression than does the bonobo.[48] The average captive chimpanzee sleeps 9 hours and 42 minutes per day.[49]
Contrary to what the scientific name (Pan troglodytes) may suggest, chimpanzees do not typically spend their time in caves, but there have been reports of some of them seeking refuge in caves because of the heat during daytime.[50]
Chimpanzees live in large multi-male and multi-female social groups, which are called communities. Within a community, the position of an individual and the influence the individual has on others dictates a definite social hierarchy. Chimpanzees live in a leaner hierarchy wherein more than one individual may be dominant enough to dominate other members of lower rank. Typically, a dominant male is referred to as the alpha male. The alpha male is the highest-ranking male that controls the group and maintains order during disputes. In chimpanzee society, the 'dominant male' sometimes is not the largest or strongest male but rather the most manipulative and political male that can influence the goings on within a group. Male chimpanzees typically attain dominance by cultivating allies who will support that individual during future ambitions for power. The alpha male regularly displays by puffing his normally slim coat up to increase view size and charge to seem as threatening and as powerful as possible; this behaviour serves to intimidate other members and thereby maintain power and authority, and it may be fundamental to the alpha male's holding on to his status. Lower-ranking chimpanzees will show respect by submissively gesturing in body language or reaching out their hands while grunting. Female chimpanzees will show deference to the alpha male by presenting their hindquarters.
Female chimpanzees also have a hierarchy, which is influenced by the position of a female individual within a group. In some chimpanzee communities, the young females may inherit high status from a high-ranking mother. Dominant females will also ally to dominate lower-ranking females: whereas males mainly seek dominant status for its associated mating privileges and sometimes violent domination of subordinates, females seek dominant status to acquire resources such as food, as high-ranking females often have first access to them. Both genders acquire dominant status to improve social standing within a group.
Community female acceptance is necessary for alpha male status; females must ensure that their group visits places that supply them with enough food. A group of dominant females will sometimes oust an alpha male which is not to their preference and back another male, in whom they see potential for leading the group as a successful alpha male.
The mating system within each community is polygynandrous, with each male and female possibly having multiple sexual partners.[51]
Chimpanzees make tools and use them to acquire foods and for social displays; they have sophisticated hunting strategies requiring cooperation, influence and rank; they are status conscious, manipulative and capable of deception; they can learn to use symbols and understand aspects of human language including some relational syntax, concepts of number and numerical sequence;[52] and they are capable of spontaneous planning for a future state or event.[53]
In October 1960, Jane Goodall observed the use of tools among chimpanzees. Recent research indicates that chimpanzees' use of stone tools dates back at least 4,300 years (about 2,300 BC).[54] One example of chimpanzee tool usage behavior includes the use of a large stick as a tool to dig into termite mounds, and the subsequent use of a small stick altered into a tool that is used to "fish" the termites out of the mound.[55] Chimpanzees are also known to use smaller stones as hammers and a large one as an anvil in order to break open nuts.[56]
In the 1970s, reports of chimpanzees using rocks or sticks as weapons were anecdotal and controversial.[57] However, a 2007 study claimed to reveal the use of spears, which common chimpanzees in Senegal sharpen with their teeth and use to stab and pry Senegal bushbabies out of small holes in trees.[58][59]
Prior to the discovery of tool use by chimpanzees, humans were believed to be the only species to make and use tools; however, several other tool-using species are now known.[60][61]
Nest-building, sometimes considered to be a form of tool use, is seen when chimpanzees construct arboreal night nests by lacing together branches from one or more trees to build a safe, comfortable place to sleep; infants learn this process by watching their mothers. The nest provides a sort of mattress, which is supported by strong branches for a foundation, and then lined with softer leaves and twigs; the minimum diameter is 5 metres (16 ft) and may be located at a height of 3 to 45 metres (10 to 150 ft). Both day and night nests are built, and may be located in groups.[62] A study in 2014 found that the muhimbi tree is favoured for nest building by chimpanzees in Uganda due to its physical properties, such as bending strength, inter-node distance, and leaf surface area.[63]
Studies have shown chimpanzees engage in apparently altruistic behaviour within groups.[64][65] Some researchers have suggested that chimpanzees are indifferent to the welfare of unrelated group members,[66] but a more recent study of wild chimpanzees found that both male and female adults would adopt orphaned young of their group. Also, different groups sometimes share food, form coalitions, and cooperate in hunting and border patrolling.[67] Sometimes, chimpanzees have adopted young that come from unrelated groups. And in some rare cases, even male chimpanzees have been shown to take care of abandoned infant chimpanzees of an unrelated group, though in most cases they would kill the infant.[68]
According to a literature summary by James W. Harrod, evidence for chimpanzee emotivity includes display of mourning; "incipient romantic love"; "rain dances"[Note 1]; appreciation of natural beauty (such as a sunset over a lake); curiosity and respect towards other wildlife (such as the python, which is neither a threat nor a food source to chimpanzees); altruism toward other species (such as feeding turtles); and animism, or "pretend play", when chimpanzees cradle and groom rocks or sticks.[69]
Chimpanzees communicate in a manner that is similar to that of human nonverbal communication, using vocalizations, hand gestures, and facial expressions. There is some evidence that they can recreate human speech.[70] Research into the chimpanzee brain has revealed that when chimpanzees communicate, an area in the brain is activated which is in the same position as the language center called Broca's area in human brains.[71]
Adult common chimpanzees, particularly males, can be very aggressive. They are highly territorial and are known to kill others of their species.[72]
Chimpanzees also engage in targeted hunting of smaller primates, such as the red colobus[73] and bush babies.[74][75] Males who acquire the meat may share it with females to have sex or for grooming.[76]
In February 2013, a study found that chimpanzees solve puzzles for entertainment.[77]
Chimpanzees, as well as other apes, had also been purported to have been known to ancient writers, but mainly as myths and legends on the edge of European and Near Eastern societal consciousness. Apes are mentioned variously by Aristotle. The English word ape translates Hebrew qőf in English translations of the Bible (1 Kings 10:22), but the word may refer to a monkey rather than an ape proper.
The diary of Portuguese explorer Duarte Pacheco Pereira (1506), preserved in the Portuguese National Archive (Torre do Tombo), is probably the first written document to acknowledge that chimpanzees built their own rudimentary tools. The first of these early transcontinental chimpanzees came from Angola and were presented as a gift to Frederick Henry, Prince of Orange in 1640, and were followed by a few of its brethren over the next several years. Scientists described these first chimpanzees as "pygmies", and noted the animals' distinct similarities to humans. The next two decades, a number of the creatures were imported into Europe, mainly acquired by various zoological gardens as entertainment for visitors.
Charles Darwin's theory of natural selection (published in 1859) spurred scientific interest in chimpanzees, as in much of life science, leading eventually to numerous studies of the animals in the wild and captivity. The observers of chimpanzees at the time were mainly interested in behaviour as it related to that of humans. This was less strictly and disinterestedly scientific than it might sound, with much attention being focused on whether or not the animals had traits that could be considered 'good'; the intelligence of chimpanzees was often significantly exaggerated, as immortalized in Hugo Rheinhold's Affe mit Schädel (see image, left). By the end of the 19th century, chimpanzees remained very much a mystery to humans, with very little factual scientific information available.
In the 20th century, a new age of scientific research into chimpanzee behaviour began. Before 1960, almost nothing was known about chimpanzee behaviour in their natural habitats. In July of that year, Jane Goodall set out to Tanzania's Gombe forest to live among the chimpanzees, where she primarily studied the members of the Kasakela chimpanzee community. Her discovery that chimpanzees made and used tools was groundbreaking, as humans were previously believed to be the only species to do so. The most progressive early studies on chimpanzees were spearheaded primarily by Wolfgang Köhler and Robert Yerkes, both of whom were renowned psychologists. Both men and their colleagues established laboratory studies of chimpanzees focused specifically on learning about the intellectual abilities of chimpanzees, particularly problem-solving. This typically involved basic, practical tests on laboratory chimpanzees, which required a fairly high intellectual capacity (such as how to solve the problem of acquiring an out-of-reach banana). Notably, Yerkes also made extensive observations of chimpanzees in the wild which added tremendously to the scientific understanding of chimpanzees and their behaviour. Yerkes studied chimpanzees until World War II, while Köhler concluded five years of study and published his famous Mentality of Apes in 1925 (which is coincidentally when Yerkes began his analyses), eventually concluding, "chimpanzees manifest intelligent behaviour of the general kind familiar in human beings ... a type of behaviour which counts as specifically human" (1925).[78]
The August 2008 issue of the American Journal of Primatology reported results of a year-long study of chimpanzees in Tanzania's Mahale Mountains National Park, which produced evidence of chimpanzees becoming sick from viral infectious diseases they had likely contracted from humans. Molecular, microscopic and epidemiological investigations demonstrated the chimpanzees living at Mahale Mountains National Park have been suffering from a respiratory disease that is likely caused by a variant of a human paramyxovirus.[79]
The US Fish and Wildlife Service finalized a rule on June 12, 2015, creating very strict regulations, practically barring any activity with chimpanzees other than for scientific, preservation-oriented purposes.[80]
The genus Pan consists of two extant species: the chimpanzee and the bonobo. Taxonomically, these two ape species are collectively termed panins. The two species were formerly collectively called "chimpanzees" or "chimps"; if bonobos were recognized as a separate group at all, they were referred to as "pygmy chimpanzees". Together with humans, gorillas, and orangutans they are part of the family Hominidae (the great apes, or hominids). Native to sub-Saharan Africa, chimpanzees and bonobos are currently both found in the Congo jungle, while only the chimpanzee is also found further north in West Africa. Both species are listed as endangered on the IUCN Red List of Threatened Species, and in 2017 the Convention on Migratory Species selected the chimpanzee for special protection.
La ĉimpanza genro (latine Pan) estas afrotropisa besta genro el la familio de homedoj. La genro dividiĝas al du specioj, la ĉimpanzoj (latine Pan troglodytes) kaj la bonoboj aŭ "etaj ĉimpanzoj" (latine Pan paniscus). La genro apartenas al la ordo de primatoj. La ĉimpanzojn kaj bonobojn oni konsideras la plej proksimaj kuzoj al homo inter la bestoj (vidu la artikolon pri homedoj).
Por plej baza diferencigo vidu la du sekvajn fotojn:
Pan es un género de primates homínidos que comprende las especies Pan troglodytes (chimpancé) y Pan paniscus (bonobo). Por estudios de genética e inmunología se ha podido datar la divergencia entre su línea evolutiva y la de Gorilla hace 7-8 millones de años y de la de Homo hace unos seis millones de años. Las dos especies actuales se separaron de un último ancestro común hace unos dos millones de años, tras quedar aisladas una de la otra por el río Congo.[1] Los seres humanos comparten el 98-99 % del genoma con chimpancés y bonobos.[2]
Al contrario que su historia genética, el registro fósil de los chimpancés y bonobos es por ahora un misterio. Solo se conocen algunos dientes hallados recientemente en la zona este del Gran Valle del Rift, pertenecientes a Pan troglodytes u otra especie de Pan aún innominada, que tienen una antigüedad de 500 000 años. En aquella época esa zona de África oriental ya era una sabana, mientras que estos animales solo se encuentran actualmente en las selvas de África occidental.
El género Pan se considera parte de la subfamilia Homininae, que engloba también al género Homo. Las dos especies de chimpancé son las más cercanas a Homo sapiens entre las actuales. Mediante la comparación del genoma humano con el del chimpancé, se ha determinado que el ancestro común de las tres especies existió hace unos cinco a siete millones de años,[3] y la divergencia entre el chimpancé común con el bonobo se produjo hace unos 2 millones de años.[1]
La divergencia con el género Gorilla tuvo lugar hace aproximadamente 10 millones de años, mientras que la del linaje de los orangutanes de hace 12 a 14 millones de años, y la de los gibones se separó hace más de 15 millones de años.[4]
El examen conjunto de los genomas del gorila, el chimpancé y el ser humano demuestra que los dos últimos son más similares en un 70 % del genoma, pero en el 30 % restante presentan más parecidos con las secuencias correspondientes del gorila que con las mutuas. Esta separación incompleta de linajes podría ser un efecto del corto tiempo transcurrido, en términos relativos, entre la divergencia de las tres especies. También podría deberse en parte a cruces entre los ancestros de los gorilas y los de los seres humanos por un lado, y los de los chimpancés por otro, en tiempos antiguos.[5]
En el 2002, el Instituto Nacional para la Investigación del Genoma Humano (NHGRI), fundado por los Institutos Nacionales de la Salud estadounidenses, aprobaron la secuenciación del genoma de Pan troglodytes.[6] La meta de este proyecto es entender mejor cuál es la base genética de las diferencias entre los seres humanos y otras especies. En diciembre de 2003 se anunció la obtención de la primera secuencia y su alineación con el genoma humano.[7] En 2005 la revista Nature publicó un artículo con los primeros resultados del análisis de los dos genomas; los genes que han evolucionado más rápidamente desde la separación de las especies son aquellos relacionados con la reproducción y la defensa del organismo.[8] Las diferencias entre las secciones equivalentes de los genomas son pequeñas, alrededor de un 1,24 %, aunque el porcentaje aumenta considerablemente, hasta un 5 o un 10 % si se tienen en cuenta las secciones duplicadas del genoma. Se sospecha que una gran parte de las diferencias fenotípicas y de comportamiento entre las especies se deben más a factores reguladores de los genes que a la secuencia exacta de estos.[9]
Un estudio de octubre de 2016 demostró que los chimpancés y los bonobos tuvieron hibridación (se cruzaron) en dos ocasiones. Hace unos 500 000 años, los bonobos se cruzaron con el grupo que originó los actuales chimpancés centrales y orientales. La segunda hibridación ocurrió hace unos 200 000 años. Como resultado, algunas subespecies de chimpancé actuales llevan hasta un 1 % de ADN bonobo.[10]
A pesar de que se han encontrado numerosos restos fósiles de humanos, no se descubrieron fósiles de chimpancé sino hasta el 2005. Las poblaciones existentes de chimpancés y bonobos en África Central y del Oeste no se superponen con la mayoría de los fósiles humanos encontrados en África del Este. Sin embargo, recientemente se han encontrado algunos fósiles de chimpancé en Kenia. Esto indicaría que tanto los humanos, como los miembros del género Pan coexistieron durante el Pleistoceno Medio en el África del Este.[11]
Durante mucho tiempo, los científicos creyeron que la dieta de los chimpancés consistía únicamente de frutas, hojas, nueces, raíces e insectos. Después descubrieron que también cazan pequeños vertebrados y otros primates (principalmente los monos colobos rojos y los gálagos) e incluso matan a chimpancés de otras familias. Cazan de forma cooperativa: por ejemplo, mientras uno persigue a un primate distinto por los árboles, otro obstruye la ruta de escape y un tercero lo espera para emboscarlo. [12] [13][14]
Los chimpancés poseen estrategias de caza sofisticadas que requieren cooperación. Son conscientes de su estatus social y son manipuladores, capaces de engañar. Pueden aprender a usar símbolos y pueden entender aspectos del lenguaje humano, incluso algunas relaciones sintácticas y conceptos de números y numeración.[15] Son capaces de planear espontáneamente el futuro cercano.[16]
Uno de los descubrimientos más importantes fue en octubre de 1960 cuando Jane Goodall observó el uso de herramientas entre los chimpancés. Investigaciones recientes indican que el chimpancé usaría herramientas de piedra desde hace por lo menos 4300 años.[17] También se ha reportado la utilización de palos largos para cavar en los termiteros y palos pequeños que modifican en un extremo para poder sacar y capturar termitas.[18] En 2007 se registró el uso de herramientas avanzadas; como lanzas que afilan con los dientes y las usan para ensartar gálagos de Senegal en los huecos de los árboles.[19][20] Antes del descubrimiento del uso de herramientas por parte de los chimpancés se creía que los seres humanos eran los únicos que las utilizaban; hoy se sabe que son varias las especies que también las utilizan.[21][22]
_and_human.svg)
|coautores= (ayuda) Pan es un género de primates homínidos que comprende las especies Pan troglodytes (chimpancé) y Pan paniscus (bonobo). Por estudios de genética e inmunología se ha podido datar la divergencia entre su línea evolutiva y la de Gorilla hace 7-8 millones de años y de la de Homo hace unos seis millones de años. Las dos especies actuales se separaron de un último ancestro común hace unos dos millones de años, tras quedar aisladas una de la otra por el río Congo. Los seres humanos comparten el 98-99 % del genoma con chimpancés y bonobos.
Al contrario que su historia genética, el registro fósil de los chimpancés y bonobos es por ahora un misterio. Solo se conocen algunos dientes hallados recientemente en la zona este del Gran Valle del Rift, pertenecientes a Pan troglodytes u otra especie de Pan aún innominada, que tienen una antigüedad de 500 000 años. En aquella época esa zona de África oriental ya era una sabana, mientras que estos animales solo se encuentran actualmente en las selvas de África occidental.
Šimpans (Pan) on inimlaste sugukonda kuuluv perekond ahve.
Šimpanside perekonda kuulub kaks liiki: šimpans ehk tavašimpans (Pan troglodytes) ja bonobo ehk kääbusšimpans (Pan paniscus). Esimene liik jaotub kolmeks alamliigiks:
Neid alamliike peetakse sageli omaette liikideks, kuid poole sajandi eest avastatud bonobot soovitavad mõned autorid eraldada koguni omaette perekonda. Bonobo ehk kääbusšimpans on pisut infantiilse välimusega. Ta on šimpansist palju väiksem, sihvakas, musta näonahaga; meeltekohtadel kasvavad pikemad karvad.
Šimpansid on levinud Ekvatoriaal-Aafrikas, kus nad elavad troopilistes vihmametsades ja mägimetsades (kuni 3000 m üle merepinna).
Šimpansid on suured loomad üldpikkusega kuni 150 cm, millest tüvepikkusele langeb 75–95 cm; mass on 45–50 kg, mõnikord isegi 80 kg. Šimpansidel on erinevalt orangutanist sooline dimorfism vähe väljendunud – näiteks moodustab emase mass 90% isase omast. Käed on tunduvalt pikemad kui jalad. Sõrmed on võrdlemisi pikad, ainult pöial lühike. Suurvarvas on pikk, ülejäänud varbad aga väikesed ja nahkse kilega ühendatud. Kõrvalestad on suured nagu inimesel, ülahuul pikk, nina väike. Näonahk, käeseljad ja pöidade pealispind on kortsulised. Karv on must, mõlemal sugupoolel kasvavad lõual valged karvad. Keha kattev nahk on hele, kuid näonaha toon alamliigiti erinev. Keskmine kehatemperatuur on 37,2 °C.
Šimpansid paljunevad läbi aasta. Tiinus kestab 225 päeva. Harilikult sünnib üks poeg, kuid tuleb ette ka kaksikuid. Nagu 1939. aastal Moskva loomaaias. Poeg on sündides paljas ja abitu. Õige mitu kuud on nad tihedalt emaga seotud. Emased saavad suguküpseks 5–10-aastaselt, isased 7–8-aastaselt. Potentsiaalne eluiga on 60 aastat.
Šimpansid elavad osalt maapinnal, osalt puudel, veetes maapinnal umbes 30% päevasest ajast. Maad mööda liiguvad nad tavaliselt käpuli, toetudes täiele tallale ja kõverdatud sõrmede keskmiste lülide pealispinnale. Sellises asendis võivad nad kiiresti joosta. Harva sammuvad nad kahel jalal. Puid mööda liiguvad šimpansid kiiresti brahhiatsiooni teel, rippudes oma tugevate käte otsas. Okstel liikumise ajal kasutavad nad sageli ka käsi ja jalgu samaaegselt. Šimpansid magavad pesas, lamades külili(kõverdatud põlvedega), mõnikord ka selili (väljasirutatud või vastu kõhtu tõmmatud jalgadega). Pesi ehitavad nagu orangutanidki, võra keskossa. Päevaseks puhkuseks rajatakse pesa maapinnale või puu otsa. Tehistingimustes teevad nad pesa kaltsudest ja paberist.
Šimpansid söövad peamiselt taimset toitu, mis koosneb mahlakatest puuviljadest, lehtedest, pähklitest, noortest võrsetest, seemnetest ja puukoorest, kuid ei põlga vahel ka sipelgaid ja termiite. On jälgitud, kuidas šimpans pistis kepikese sipelgapessa ning lakkus siis selle peale kogunenud sipelgaid. Jane Goodall kirjeldab, kuidas šimpansid Tanganjikas tapavad ja söövad väikesi ahve. Tema teadete kohaselt valmistavad šimpansid endale jooginõu lehe torbikuks keerates.
Šimpansid tegutsevad rühmadena, milles loomade arv on ebastabiilne. Šimpansite karjaelu seisneb ühises toiduotsimises ja mitmesuguses omavahelises suhtlemises. Pojad ja 3–8-aastased noorloomad veedavad palju aega mängides. Kui nad vanemaks saavad, siis asenduvad mängud täiskasvanute rituaalse karvaotsimisega. Igasse rühma võib kuuluda 2–25 või rohkemgi isendit. Tuleb ette koguni 40–45-isendilisi segaseltsinguid. Ka karja koosseis pole stabiilne. Sinna võib kuuluda üks paar (isane ja emane); leidub ka ainult isastest koosnevaid seltsinguid; samuti neid, kus on ainult emased koos eri vanuses poegadega; peale selle veel segasalku. Kohatakse ka erakuina elavaid isasloomi. Šimpanside karjasisestes vastastikustes suhetes erilist hierarhiat ei täheldata. Jane Goodall täheldas nende elu looduslikes tingimustes uurides õige harva tülisid ja agressiivsust; ta rõhutab sallivat vahekorda täiskasvanud isaste ja noorloomade vahel. Täisealised hoolitsevad üksteise eest ja otsivad vastastikku karva.
Lävimisel kasutavad šimpansid umbes 30 erinevat häälitsust; suurt osa etendavad ka käte žestid ja kehaasendid. Eriline osa on näoilmel. N. N. Ladõgina-Kots, kes pühendas palju aastaid šimpansite uurimisele tehistingimustes, kirjeldab nende näoilme muutusi erutuse, hirmu, nutu ja naeru korral. Huvitaval kombel sulevad nad nuttes silmad ja karjuvad valjusti. Erinevalt inimestest ei voola neil silmist pisaraid. Maiuspala saamisel manavad šimpansid näole midagi naeratusetaolist. Silmanurgad lähevad krimpsu, silmad säravad, suunurgad koolduvad ülespoole. J. Goodall kirjeldab ka tervitamise ja leppimise märguandeid šimpansitel.
Inimese evolutsioon Hominoidea Inimlased (Hominidae) Gibonlased (Hylobatidae)Pan Hominido familiako primate generoetako bat da. Kongo ibaiak bi espezieen arteko muga ezartzen du:
Panek gizaki, gorila eta orangutanen ahaideak dira. Uste denez orain dela 6 milioi urte berezitu ziren gizakiengaindik eta bi espezie hauek dira gure ahaiderik gertukoenak. Bi espezieak orain dela milioi bat urte inguru bereizi ziren eta Panina azpileinuko kide ezagun bakarrak dira.
Homo
Pan
Gorilla
Pongo
Hylobatidae
Pan Hominido familiako primate generoetako bat da. Kongo ibaiak bi espezieen arteko muga ezartzen du:
Pan troglodytes edo txinpanzea. Pan paniscus edo bonoboa.Panek gizaki, gorila eta orangutanen ahaideak dira. Uste denez orain dela 6 milioi urte berezitu ziren gizakiengaindik eta bi espezie hauek dira gure ahaiderik gertukoenak. Bi espezieak orain dela milioi bat urte inguru bereizi ziren eta Panina azpileinuko kide ezagun bakarrak dira.
Simpanssit (Pan) on ihmisapinoiden suku, joka on perimältään lähimpänä ihmistä. Ihminen on erkaantunut simpansseista ja ihminen luetaan omaan Homo-sukuunsa. Simpanssien sukuun kuuluu kaksi lajia, simpanssi (Pan troglodytes) ja kääpiösimpanssi (Pan paniscus) eli bonobo. Simpanssit elävät Afrikassa.
Biologi Jared Diamond on nimittänyt ihmistä kolmanneksi simpanssilajiksi,[1] koska ihmisten ja simpanssien perimän erot ovat monin paikoin pieniä. Ihmisen ja simpanssin sytokromi-C -proteiinien aminohapposekvenssit ovat samoja. Noin 30 prosenttia ihmisen ja simpanssin proteiineista ei eroa toisistaan lainkaan. Ihmisen ja simpanssin suurimmat eroavaisuudet ovat urosten Y-kromosomissa. Koska naarailla ei ole Y-kromosomia, ihmisnaaraan ja simpanssinaaraan erovaisuus on alle yhden prosentin, kun taas ihmisuroksen ja simpanssiuroksen eroavaisuus on 1,3 prosenttia.[2]
Bonobon lihaksisto on kuitenkin lähempänä ihmisen lihaksistoa kuin simpanssin lihaksisto. Se tarkoittaa, että bonobo on lähimpänä elävää ihmisen kantalajia.[3] Ihmisellä ja bonobolla on 98,7 prosentin DNA:n yhteneväisyys, ja eräs DNA:n 1,6 prosentin osuus ihmisellä on yhtenevä bonobon kanssa, mutta ei simpanssin kanssa.[4]
Bonobo on yksi viimeisimpinä löydetyistä suurista nisäkäslajeista[5]. Bonobo nimettiin omaksi lajikseen vasta vuonna 1929. Siihen asti sitä pidettiin samana eläimenä kuin simpanssia. Simpanssista eroavia piirteitä ovat kuitenkin kävely pystyasennossa, matriarkaalinen kulttuuri sekä seksuaalisen kanssakäymisen huomattava rooli bonoboyhteisöissä.
Suurimmat erot simpanssien ja ihmisen DNA:ssa ovat urosten Y-kromosomissa.[6] Simpanssilla (Pan troglodytes) on paljon vähemmän geenejä Y-kromosomissaan kuin ihmisellä. Simpanssin Y-kromosomi on kehittynyt sellaiseen suuntaan, että siemennesteen tuotanto on korkea.[7]
Simpanssin (Pan troglodytes) kivekset ovat yli kolme kertaa suuremmat kuin ihmisellä.[8]
Simpanssit kiinnostavat tiedemiehiä, sillä ne antavat vihiä ihmisen kantalajista ja simpanssien avulla kyetään tutkimaan ihmisen käyttäytymistä. Simpansseja tutkimalla on esimerkiksi saatu tietoa ihmisen haukottelun[9] ja homoseksuaalisen käyttäytymisen[10] merkityksistä. Eräässä tutkimuksessa ihmisen pystyasennon syyksi on löydetty simpanssien tapa kulkea pystyasennossa kantaessaan arvokkaita resursseja kaksin käsin, sillä näin ne saavat kannettua enemmän[11]. Tiedemiehet ovat myös löytäneet, että simpansseilla heittämiskyky kulkee käsi kädessä kasvaneen älyn ja aivojen kehityksen kanssa. Ne simpanssit jotka ovat erityisen hyviä heittämään, ovat myös sosiaalisesti kyvykkäitä ja kommunikoivia. Ajan kuluessa heittäminen on saattanut kasvattaa ihmisen älyä, sosiaalista kyvykkyyttä ja kommunikointia. Simpansseilla heittäminen ei kuitenkaan kehittynyt metsästämiseen, vaan simpanssit heittelevät toisiaan.[12]
Ihmisen erkaantuminen simpansseista on tiedemiehiä kiinnostava kysymys. Lajien on uskottu alkaneen erkaantua yhteisestä esi-isästä noin kuusi miljoonaa vuotta sitten. Eräs arvio hetkestä on 6,5 miljoonaa vuotta sitten[13]. Vuonna 2014 tehdyn tutkimuksen mukaan ihminen ja simpanssi (Pan troglodytes verus) ovat saattaneet alkaa erkaantua jopa 13 miljoonaa vuotta sitten. Ihmisen genomin mutaatioiden tapahtumisnopeutta käyttäen on mahdollista arvioida milloin erkaantuminen on alkanut. Ihmisen genomin mutaationopeus on paljastunut puolta hitaammaksi kuin aikaisemmin luultiin, mikä siirtää erkaantumisen vähintään 12 miljoonan vuoden päähän. Ihmisen genomissa tapahtuu 0,1 prosentin muutos miljoonassa vuodessa ja kun genomien eroavaisuus on 1,2 prosenttia, tästä saadaan laskutoimituksella 12 miljoonaa vuotta. Arvio erkaantumisen alkamisesta 12–13 miljoonaa vuotta sitten ei kuitenkaan tarkoita, että simpanssi ja ihminen olisivat olleet välittömästi erillisiä lajeja jotka eivät olisi pystyneet lisääntymään keskenään.[8] Toisen arvion mukaan ihminen ja simpanssi ovat erkaantuneet 6,5 miljoonaa vuotta sitten ja kun molemmat lajit ovat lähteneet kehittymään omiin suuntiinsa, mutaatioiden lukumäärä lajien välillä on vain kaksinkertainen, mikä johtaa laskennalliseen 13 miljoonan vuoden eroavaisuuteen 6,5 miljoonassa vuodessa.[13]
Kreikasta on kuitenkin löydetty 7,24 miljoonaa vuotta vanha Graecopithecus freybergin jäänne. Bulgariasta on löydetty myös saman lajin jäänne, joka on ajoitettu 7,175 miljoonaa vuotta vanhaksi. Ihmisen ja simpanssin erkaantuminen siis tapahtui todennäköisesti Euroopassa. Aikaisemmin oltiin sitä mieltä, että ihmisen on täytynyt erkaantua Afrikassa. Ihmisen ja simpanssien erkaantumiseen on todennäköisesti vaikuttanut ympäristön muutos, sillä Saharan autiomaan tiedetään kasvaneen noin 7,2 miljoonaa vuotta sitten. Tuolloin Euroopassa on saattanut olla savanni.[14]
Kun ihmisen kehityshistoria siirretään Afrikasta Välimeren alueelle, ihmisen kehittymiseen on saattanut vaikuttaa 6–5,3 miljoonaa vuotta sitten tapahtunut Välimeren kuivuminen. Gibraltarin salmi sulkeutui ja meren vesi haihtui, sillä merestä haihtuu enemmän vettä kuin sinne tulee joista ja sadannasta. Välimerestä tuli suola-aavikko jossa oli kipsiä.[15]
Simpanssit (Pan) on ihmisapinoiden suku, joka on perimältään lähimpänä ihmistä. Ihminen on erkaantunut simpansseista ja ihminen luetaan omaan Homo-sukuunsa. Simpanssien sukuun kuuluu kaksi lajia, simpanssi (Pan troglodytes) ja kääpiösimpanssi (Pan paniscus) eli bonobo. Simpanssit elävät Afrikassa.
Pan
Le Chimpanzé, Pan, est un genre de Singes appartenant à la famille des Hominidés[1]. Ce genre comprend deux espèces : le Chimpanzé commun (Pan troglodytes) et le Chimpanzé nain, plus connu sous le nom de Bonobo (Pan paniscus). Ces hominidés d'Afrique équatoriale sont les animaux génétiquement les plus proches d’Homo sapiens.
La répartition géographique du Chimpanzé commun s'étend de la Guinée aux lacs Tanganyika et Victoria. Identifié tardivement comme espèce à part entière, le Bonobo ne se trouve que dans le bassin oriental du fleuve Congo, en République démocratique du Congo.
Les deux espèces présentent des traits physiques, affectifs, mentaux, de même que des comportements relationnels et sociaux, particulièrement remarquables pour l'être humain dans leur similitude ou parfois dans leur différence. Pour cette raison, elles sont des sujets privilégiés d'étude scientifique avec en arrière-plan l'énigme de la nature humaine et de son histoire évolutive.
Le Chimpanzé et surtout le Bonobo sont menacés d'extinction du fait essentiellement de l'activité humaine : destruction de leur habitat, chasse, guerre.
Le mot chimpanzé vient d'une langue congolaise, le kikongo[2], et signifie faux-homme[3],[4].
En 1812, Étienne Geoffroy Saint-Hilaire choisit le genre Troglodytes pour classer le chimpanzé et le taxon est utilisé dans ce sens par plusieurs auteurs ultérieurs. Mais ce taxon s'avère en réalité invalide car déjà utilisé par Louis-Pierre Vieillot en 1806 pour nommer un genre de passereaux. La Commission internationale de nomenclature zoologique l'annule définitivement en 1985 au profit de Pan, en vertu du principe d'antériorité[5].
Les Chimpanzés et les Bonobos mesurent de 70 à 82 cm (corps et tête) et pèsent de 31 à 60 kg[6]. Ils peuvent vivre jusqu'à plus de trente ans en captivité ou dans la nature[7].
Le génome de l'Homme moderne comporte 46 chromosomes, soit deux de moins que celui du Chimpanzé. Deux paires de chromosomes {2p, 2q} de l'ancêtre commun aux Hommes et aux Chimpanzés ont fusionné dans la lignée humaine en la paire de chromosomes {2}. Le Chimpanzé a en revanche conservé les deux paires de chromosomes {2p, 2q} de l'ancêtre commun et donc 48 chromosomes.
La comparaison génétique de l'Homme et du Chimpanzé montre des gonosomes (chromosomes sexuels) X, et Y très voisins, treize autres paires de chromosomes {3, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 14, 16, 19, 20, 21, 22} semblent quasiment identiques entre les deux espèces, ainsi que six paires qui sont restées proches car les changements intervenus (insertions {1}, inversions {4, 5, 17} et délétions {13, 18}) sont relativement simples et facilement identifiables ; à l'opposé, deux paires de chromosomes {9, 15} ont été plus profondément différenciées à la suite de mutations complexes probablement échelonnées dans le temps au sein des tribus Hominines et/ou Panines.
Au total, les génomes de l'Homme et du Chimpanzé diffèrent de 1,2 %[8].
Le régime alimentaire du Chimpanzé est omnivore[9], à dominante herbivore, notamment frugivore : feuilles, fruits et noix constituent le menu de base du Chimpanzé. Il mange également des chenilles, des termites, des fourmis, du miel sauvage et des œufs d'oiseaux. Il chasse occasionnellement des oiseaux et de petits mammifères[7].
Il chasse en particulier un petit singe arboricole dont il est friand, le colobe (Colobus guereza, Procolobus verus, etc.) : c'est une véritable traque en bande organisée avec un chimpanzé « conducteur » qui effraie et poursuit le colobe ainsi que des chimpanzés « chasseurs » et « bloqueurs » qui rabattent la proie vers le chimpanzé « embusqué » qui attrape et tue la victime[10].
Bien que dans la nature le Chimpanzé mange de la nourriture crue, il préfère la nourriture cuite[11],[12].
Comme les autres grands singes, les chimpanzés sont remarquablement intelligents.
Depuis les années 1960 on sait, comme l'a montré Jane Goodall, que les chimpanzés utilisent des outils de bois et outils de pierre[13] en particulier des brindilles pour pêcher des termites ou des fourmis[14]. Ils se fabriquent aussi des « tongs » avec des brindilles, un coussin pour poser ses fesses sur un sol mouillé, etc. : en tout, pas moins de soixante-cinq outils[10].
Ils ont aussi, comme les orangs-outans, les gorilles et peut-être les macaques crabiers, les macaques de Tonkean et les capucins, la faculté de se reconnaître dans un miroir[15]. On a aussi fait apprendre la langue des signes au chimpanzé Washoe et au bonobo Kanzi par exemple (tout comme au gorille Koko et à l'orang-outan Chantek (en)).
Le chimpanzé vit dans des groupes multimâles-multifemelles en société à dynamique de fission-fusion[16].
Chimpanzé commençant une vocalise.
On rencontre les Chimpanzés dans 21 pays africains, souvent dans les forêts tropicales de la zone équatoriale[17].
Phylogénie des familles de singes, d'après Perelman et al. (2011)[18] et Springer et al. (2012)[19] :
Simiiformes Catarrhini CercopithecoideaCercopithecidae (Babouin, Macaque, Colobe…)
Hylobatidae (Gibbon)
Hominidae (Orang-outan, Gorille, Chimpanzé et Homme)
Cebidae (Sapajou, Singes-écureuil, Ouistiti, Tamarin…)
Pitheciidae (Saki, Ouakari, Titi…)
Atelidae (Atèle, Singe-hurleur…)
Phylogénie des genres actuels d'hominidés, d'après Shoshani et al. (1996)[20] et Springer et al. (2012)[21] :
Hominidae PonginaePongo (Orang-outan)
Gorilla (Gorille)
Pan (Chimpanzé)
Le genre Pan compte deux espèces, dont l'une, le Chimpanzé commun, compte quatre sous-espèces[22] :
Pan paniscus (Bonobo).
Pan troglodytes (Chimpanzé commun).
Depuis 1928, le Chimpanzé commun (Pan troglodytes) et le Bonobo (Pan paniscus) sont reconnus comme deux espèces distinctes. Le premier vit au nord du fleuve Congo, le second au sud. De plus, le Chimpanzé commun est divisé en 4 sous-espèces alors que la population de Bonobo ne fait qu'une. Selon la théorie de l'horloge moléculaire, les deux espèces auraient divergé il y a plus de 2 millions d'années.
Les différences principales sont que le Chimpanzé commun est plus grand, plus agressif et vit dans des groupes dominés par des mâles, alors que le Bonobo est plus petit, léger et gracile, plus paisible et vit dans des groupes dominés par des femelles[9].
Les poils des Chimpanzés et des Bonobos sont habituellement bruns ou noirs. Les mâles et les femelles diffèrent en taille et en apparence. Les Chimpanzés et les Bonobos sont tous les deux parmi les grands singes les plus sociaux, avec des liens sociaux étendus au sein de larges groupes[7].
Le premier Chimpanzé arrivé en Europe est celui de la ménagerie du duc d'Orange. Il mourut en 1641 et fut disséqué.
Au cours des siècles suivants, de nombreux animaux sont capturés pour être rapportés en Occident. Doué d'une mimique extrêmement expressive, le chimpanzé est en effet une source de distraction dans les cirques et les jardins zoologiques. Les spectacles les plus appréciés font alors apparaître des animaux dressés et accoutrés dans des vêtements humains jouant des scènes quotidiennes. L'intelligence du Chimpanzé le rend en effet capable de maîtriser des tours complexes. Par la suite, on verra plusieurs individus chimpanzés au cinéma, le plus célèbre étant sans doute Cheeta, un chimpanzé qu'on a pu voir régulièrement à l'affiche des films de Tarzan.
Les Chimpanzés ont aussi contribué à l'aventure scientifique et technologique du XXe siècle. En 1961, envoyé à bord d'une capsule spatiale américaine en vol suborbital, le Chimpanzé Ham précède de quelques mois le cosmonaute soviétique Youri Gagarine dans l'espace. De par sa proximité génétique avec l'Homme, le Chimpanzé a aussi souvent été utilisé comme modèle animal dans les domaines médicaux et scientifiques. La prise de conscience publique et l'évolution des pratiques en laboratoires ont toutefois largement réduit son utilisation à des fins d'expérimentation animale.
Au XXIe siècle, le Chimpanzé reste un animal de prédilection pour la psychologie comparée car en étudiant ses capacités cognitives en lien avec celles des êtres humains, on peut mieux comprendre la spécificité et l'évolution de l'esprit humain[23].
Les espèces de chimpanzés sont toutes les deux classées « en danger d'extinction » sur la liste rouge de l'Union internationale pour la conservation de la nature (UICN).
Les populations de Chimpanzés ont été divisées par un facteur 10 au cours du XXe siècle[32]. Aujourd'hui, classés comme des espèces en danger par la CITES, le Chimpanzé commun et, surtout, le Chimpanzé nain vivant en milieu naturel sont sous le coup de diverses menaces dont les principales sont la destruction de leur écosystème et le braconnage pour la viande de brousse et la capture (qui passe souvent par la mise à mort des adultes pour récupérer les petits destinés à être revendus comme animaux de compagnie).
Le Chimpanzé est très convoité pour son pelage et pour son nez. Comme les autres genres de Primates, les Chimpanzés sont menacés par le développement des activités humaines (déforestation, pollution par des produits chimiques dont les pesticides[33], trafic, consommation) et par des maladies comme la maladie à virus Ebola.
Partout en Afrique les populations sont en régression : la population totale initiale de Chimpanzés était de plusieurs millions d'individus. Elle est passée de 2 millions au début du XXe siècle à 1 million en 1960 pour tomber à 300 000 dans les années 1980, et moins de 150 000 dans les années 2000. 90 % de la population des Chimpanzés a disparu au cours des 50 dernières années[34].
Autrefois présents dans vingt-cinq pays d'Afrique, ces singes ont disparu de quatre d'entre eux (Gambie, Burkina Faso, Bénin, Togo) et sont en danger partout ailleurs. La déforestation les condamne à survivre dans des îlots isolés. De plus, la chasse devient massive car cette viande de brousse est très prisée des citadins.
En 1960, Jane Goodall commence son étude sur les Chimpanzés en Tanzanie. Cette étude deviendra bientôt le plus long suivi de Chimpanzés jamais réalisé et fera l'objet d'une étude en primatologie qui permettra de redéfinir les rapports entre l’Homme et les animaux.
L’une des plus grandes découvertes a été la mise en exergue de la capacité de fabrication et d’utilisation d'outils par les Chimpanzés[35]. Elle a modifié la limite Homme-animal et forcé la science à repenser la définition du propre de l'Homme[36], une question que se posait déjà en 1952 l'écrivain Vercors dans son roman Les Animaux dénaturés et son adaptation théâtrale en 1963 Zoo ou l'Assassin philanthrope.
Jane Goodall donna une autre dimension à ses recherches en attribuant des noms aux individus qu'elle suivait plutôt que des numéros, elle mit également en valeur les relations durables qui étaient établies au sein d'une même famille. Elle insista sur le fait que les Chimpanzés ont une personnalité, et ressentent des émotions. Jane Goodall fut aussi l'une des premières personnalités à s'engager dans la protection des Chimpanzés en créant l'Institut Jane Goodall en 1977 aux États-Unis.
Fondé en 1977, en Californie, par le Dr Goodall, l’Institut Jane Goodall inscrit son action dans une démarche globale de protection de la biodiversité, d’aide à la gestion durable et équitable des ressources naturelles, et d’éducation des plus jeunes.
Depuis l’Institut Jane Goodall protège les chimpanzés sauvages, gère des réserves naturelles et a créé des refuges en Afrique pour protéger nos plus proches cousins. Ces refuges accueillent majoritairement des orphelins dont les mères ont été victimes de la chasse. Sans les refuges de l'Institut, ils seraient condamnés.
Pour préserver la faune et lutter contre les menaces (trafics, chasse, déforestation, épidémies) qui pèsent sur l’avenir des grands singes, l’Institut développe, depuis sa création, des programmes innovants : Roots & Shoots pour l’éducation des plus jeunes (il encourage les jeunes à s'impliquer dans des projets visant à prendre davantage soin des animaux, de l'environnement et de la communauté humaine), Tacare pour aider au développement durable des populations et lutter contre les maladies, ChimpanZoo pour étudier et améliorer les conditions de vie des chimpanzés en captivité.
Depuis 2001, les Chimpanzés font l'objet d'un programme de protection (Grasp : Great Apes Survival Project (en)) dans le cadre du PNUE (Programme des Nations unies pour l'environnement).
Confrontés à la destruction de leur habitat, « les chimpanzés en sont réduits à vivre dans des ghettos forestiers », selon les primatologues. Le chimpanzé verus a perdu plus de 80 % de sa population en trois générations, principalement en raison de la destruction de son habitat[37].
Pan
Le Chimpanzé, Pan, est un genre de Singes appartenant à la famille des Hominidés. Ce genre comprend deux espèces : le Chimpanzé commun (Pan troglodytes) et le Chimpanzé nain, plus connu sous le nom de Bonobo (Pan paniscus). Ces hominidés d'Afrique équatoriale sont les animaux génétiquement les plus proches d’Homo sapiens.
La répartition géographique du Chimpanzé commun s'étend de la Guinée aux lacs Tanganyika et Victoria. Identifié tardivement comme espèce à part entière, le Bonobo ne se trouve que dans le bassin oriental du fleuve Congo, en République démocratique du Congo.
Les deux espèces présentent des traits physiques, affectifs, mentaux, de même que des comportements relationnels et sociaux, particulièrement remarquables pour l'être humain dans leur similitude ou parfois dans leur différence. Pour cette raison, elles sont des sujets privilégiés d'étude scientifique avec en arrière-plan l'énigme de la nature humaine et de son histoire évolutive.
Le Chimpanzé et surtout le Bonobo sont menacés d'extinction du fait essentiellement de l'activité humaine : destruction de leur habitat, chasse, guerre.
Os chimpancés constitúense como o epónimo das dúas especies existentes do xénero Pan, do que o río Congo forma o límite natural entre ámbalas dúas especies.[1]
Os chimpancés son membros da familia dos homínidos, xuntos cos gorilas, os orangutáns e os seres humanos. Crese que os chimpancés dividíronse da evolución humana hai aproximadamente 6 millóns de anos e máis dun 99% das secuencias do ADN humano e do chimpancé son iguais. Isto fai que os bonobos e os chimpancés comúns sexan os primates vivos máis próximos ó ser humano.[2]. Así mesmo, os chimpancés son os únicos membros coñecidos da subtribu Panina. As dúas especies de Pan dividíronse hai un millón de anos.
Os chimpancés constitúense como o epónimo das dúas especies existentes do xénero Pan, do que o río Congo forma o límite natural entre ámbalas dúas especies.
Chimpancé común, Pan troglodytes: o chimpancé máis coñecido. Habita en África Occidental e Central. Bonobo, Pan paniscus: tamén coñecido como "chimpancé pigmeo". Atópase nas selvas da República Democrática do Congo.Os chimpancés son membros da familia dos homínidos, xuntos cos gorilas, os orangutáns e os seres humanos. Crese que os chimpancés dividíronse da evolución humana hai aproximadamente 6 millóns de anos e máis dun 99% das secuencias do ADN humano e do chimpancé son iguais. Isto fai que os bonobos e os chimpancés comúns sexan os primates vivos máis próximos ó ser humano.. Así mesmo, os chimpancés son os únicos membros coñecidos da subtribu Panina. As dúas especies de Pan dividíronse hai un millón de anos.
Čimpanze (Pan) su rod iz porodice Hominidae. U taj rod spadaju dvije vrste. Obična čimpanza (Pan troglodytes), koja dalje ima tri podvrste (zapadnoafrička čimpanza (Pan t. verus), centralnoafrička čimpanza (Pan t. troglodytes) i istočnoafrička čimpanza (Pan t. schweinfurtii)) i bonobo (Pan paniscus) ili, kako su ga nekada nazivali, vitka ili patuljasta čimpanza.
Dok se sve tri podvrste čimpanza sreću u velikim dijelovima Afrike, područje na kojem živi bonobo je ograničeno na jedan mali dio Konga. Obje vrste se smatraju ugroženim.
Čimpanze su najbliži srodnici ljudima i genetički su vrlo bliski. Genetička istraživanja dovela su do zaključka, da su se evolucijski putovi čimpanza i ljudi razdvojili prije oko 6 milijuna godina. Prema najnovijim istraživanjima, nasljedni materijal čimpanza i ljudi se podudara oko 98,7%.
Čimpanze su svežderi i hrane se pretežno voćem, lišćem i povremeno malim kralježnjacima, ali (osim bonobo) povremeno love druge majmune koje zatim trgaju i jedu. Unutar grupe, mužjaci imaju relativno visoki potencijal agresije. Ovo je potrebno radi formiranja jasne hijerarhije za obranu od zvijeri, prije svega leoparda koji ih jako ugrožava. Agresija mužjaka zna se ponekad usmjeriti i na ženke, međutim ta agresija nikada ne rezultira ozljedama. Ženke imaju menstrualni ciklus od 35 dana i mogu, nakon najmanje trogodišnjeg dojenja mladunca, ostati skotne tijekom cijele godine. Skotnost traje sedam do osam mjeseci. Odnos između majke i dojenčadi i mladunaca je obilježen nježnošću, brigom i strpljenjem.
Čimpanze (Pan) su rod iz porodice Hominidae. U taj rod spadaju dvije vrste. Obična čimpanza (Pan troglodytes), koja dalje ima tri podvrste (zapadnoafrička čimpanza (Pan t. verus), centralnoafrička čimpanza (Pan t. troglodytes) i istočnoafrička čimpanza (Pan t. schweinfurtii)) i bonobo (Pan paniscus) ili, kako su ga nekada nazivali, vitka ili patuljasta čimpanza.
Dok se sve tri podvrste čimpanza sreću u velikim dijelovima Afrike, područje na kojem živi bonobo je ograničeno na jedan mali dio Konga. Obje vrste se smatraju ugroženim.
Simpanse, (sering disingkat dalam Bahasa Inggris, chimp), adalah nama umum untuk dua spesies yang masih hidup dari kera dalam genus Pan. Sungai Kongo membentuk batas habitat alamiah dari kedua spesies ini:[1]
Simpanse adalah anggota dari keluarga Hominidae, bersama dengan gorila, manusia, dan orangutan. Simpanse terpisah dengan manusia dalam ranting keluarga sekitar 4 - 6 juta tahun lalu. Dua spesies simpanse di atas adalah kerabat terdekat manusia, semuanya anggota dari suku Hominini (berikut dengan spesies yang punah dari sub-suku Hominina). Simpanse satu-satunya anggota yang diketahui dari sub-suku Panina. Kedua spesies Pan tersebut terpisah sekitar 1 juta tahun lalu.
Genus Pan dianggap merupakan bagian dari sub-keluarga Homininae di mana manusia juga salah satu bagiannya. Kedua spesies ini adalah kerabat terdekat manusia secara evolusi yang masih hidup, memiliki kesamaan nenek moyang dengan manusia enam juta tahun lalu.[2] Penelitian oleh Mary-Claire King tahun 1973 menemukan 99% kesamaan DNA antara manusia dan simpanse,[3] walaupun penelitian lain telah meralat hasilnya menjadi 94% [4] kesamaan, dengan beberapa perbedaan terdapat dalam non-coding DNA. Telah diusulkan bahwa troglodytes dan paniscus bersama dengan sapiens berada dalam genus Homo, daripada dalam Pan. Salah satu alasan mengenai hal ini adalah spesies lain telah diklasifikasi ulang menjadi genus yang sama berdasarkan persamaan genetis seperti yang terdapat pada manusia dan simpanse.
Kebanyakan fosil manusia telah ditemukan, tetapi fosil simpanse tidak dijelaskan sampai pada tahun 2005. Populasi simpanse yang ada sekarang di Afrika Barat dan Tengah tidak berbenturan dengan situs besar fosil manusia di Afrika Timur. Namun, fosil simpanse sekarang telah dilaporkan berasal dari Kenya. Hal ini mengindikasikan bahwa manusia dan anggota dari clade Pan berada di Rift Valley Afrika Timur selama Pertengahan Pleistocene.[5]
Kebanyakan simpanse jantan memiliki tinggi 1.7 m saat berdiri, dan memiliki berat 70 kg; yang betina lebih kecil. Panjang tangan simpanse umumnya, bila dilebarkan, memiliki rentang satu setengah kali tinggi badan dan tangan simpanse lebih panjang dari kakinya.[6] Bonobo sedikit pendek dan kurus daripada kebanyakan simapanse tetapi memiliki tungkai yang lebih panjang. Kedua spesies menggunakan tangannya yang panjang dan kuat untuk memanjat pohon. Di tanah, simpanse biasanya berjalan menggunakan keempatnya dengan bantuan baku tangan dan kepalan tangan, sebuah bentuk tenaga penggerak yang disebut dengan knuckle-walking. Kaki simpanse lebih cocok untuk berjalan dibandingkan orangutan karena telapak kaki simpanse lebih luas dan jempol yang pendek. Simpanse biasa dan bonobo dapat berjalan tegak dengan dua kaki saat membawa barang dengan kedua tangannya. Bonobo secara proporsional memiliki tungkai lebih panjang dan cenderung sering berjalan tegak dibandingkan Simpanse Biasa. Kulitnya lebih gelap; wajah, tangan, telapak tangan dan kaki tidak berbulu; dan simpanse tidak memiliki ekor. Kedua spesies memiliki warna pada kulit luar wajah, tangan dan kaki yang beragam dari merah jambu sampai berwarna gelap, tetapi memiliki warna lebih terang pada saat muda, menjadi lebih gelap saat menua. Penelitian Universitas Chicago Medical Center menemukan perbedaan genetis yang signifikan antara populasi simpanse.[7] Tonjolan bertulang diatas mata memberikan tampilan mundur pada dahi, dan hidungnya datar. Walaupun dengan mulut menonjol, bibirnya hanya mendorong kedepan saat simpanse mencibir. Otak simpanse setengah dari ukuran otak manusia.[8]
Testikel simpanse lebih besar untuk ukuran badannya, dengan kombinasi berat sekitar 110 gram dibandingkan dengan gorilla 28 gram atau manusia 43 g. Hal ini secara umum diatribusikan pada kompetisi sperma karena sifat poliandri alamiah pada perilaku perkawinan simpanse.[9] Simpanse mencapai masa puberti pada umur antara 8 dan 10 tahun, dan jarang hidup melebihi umur 40 di alam liar, tetapi diketahui hidup sampai 60 tahun selama penangkaran.
Nancy Lynn Barrickman dari Departemen Evolutionary Psycholoy di Universitas Duke mengklaim penemuan Brian T.Shea dengan analisis multivariat bahwa Bonobo lebih neotenized dibandingkan simpanse biasa, dengan melihat fitur seperti panjang batang tubuh yang lebih proporsional pada Bonobo.[10]
Perbedaan anatomi antara Simpanse biasa dan Bonobo hanya sedikit, tetapi dalam seksual dan perilaku sosial mereka memiliki perbedaan yang menyolok. Simpanse biasa mengkonsumsi segala macam makanan, memiliki kultur berburu secara berkelompok sesama pejantan muda yang dipimpin oleh jantan alfa, dan hubungan sosial yang sangat kompleks. Bonobo, disisi lain, umumnya pemakan buah dan egaliter, tidak melakukan kekerasan, matriarki, sifat mengerti secara seksual.[11] Bonobo diketahui sering melakukan seks, dengan norma biseksualitas untuk jantan dan betina, dan juga menggunakan seks untuk membantu mencegah dan menyelesaikan konflik. Grup simpanse yang berbeda juga memiliki kultur yang berbeda dalam pemilihan tipe alat.[12] Simpanse condong memperlihatkan tingkat agresi yang lebih tinggi daripada Bonobo. [13]
Simpanse hidup dalam grup sosial multi-jantan dan multi-betina yang besar yang disebut dengan komunitas. Dalam sebuah komunitas terdapat hierarki sosial yang jelas yang didiktekan oleh posisi dari satu individu dan pengaruh dari individu tersebut bagi yang lain. Simpanse hidup dalam sebuah hierarki yang lebih ramping di mana lebih dari satu individu bisa mendominasi anggota lain dari tingkat lebih rendah. Biasanya ada jantan yang lebih dominan yang dijuluki dengan jantan Alfa. Jantan Alfa adalah jantan dengan tingkat tertinggi yang mengkontrol grup dan memberikan perintah selama terjadi perselisihan. Dalam masyarakat simpanse 'jantan dominan' tidak harus yang jantan terbesar atau terkuat tetapi jantan yang lebih manipulatif dan politis yang dapat memberi pengaruh terhadap kejadian dalam suatu grup. Simpanse jantan biasanya mendapatkan dominasi lewat pengaruh sekutu yang akan menyediakan dukungan bagi individu tersebut seandainya nanti terdapat perselisihan kekuatan. Jantan alfa biasanya memperlihatkan sifat sombong untuk meningkatkan kuasa supaya terlihat menggertak dan kuat sedapat mungkin. Hal ini bertujuan untuk mengintimidasi anggota lain yang berusaha mengambil alih kuasa dan menjaga autoritas, dan sangat penting bagi jantan alfa bertahan pada status yang dimilikinya. Simpanse peringkat-rendah akan memperlihatkan rasa hormat dengan gestur patuh dalam bahasa tubuh atau menjulurkan tangannya sambil mengeluarkan bunyi dengkur. Simpanse betina memperlihatkan rasa hormat pada jantan alfa dengan memperlihatkan seperempat bagian belakangnya.
Simpanse betina juga memiliki hierarki yang dipengaruhi oleh posisi si betina dalam suatu grup. Dalam beberapa komunitas simpanse, betina muda bisa mewarisi status tinggi dari ibu yang berperingkat-tinggi. Betina-betina juga akan membentuk sekutu untuk mendominasi betina tingkat-rendah. Berbeda dengan jantan yang tujuan utama dari status dominasinya yaitu untuk mendapatkan hak akses perkawinan dan terkadang dominasi kekerasan terhadap bawahan, yang betina memperoleh status dominasi untuk mendapatkan sumber seperti makanan. Betina tingkat-tinggi biasanya akan mendapat akses pertama terhapap sumber. Secara umum, kedua kelamin menginginkan status dominan untuk meningkatkan kedudukan sosial dalam suatu grup.
Terkadang betinalah yang memilih jantan alfa. Bagi simpanse jantan supaya dapat status alfa, dia harus memperoleh penerimaan dari betina-betina dalam suatu komunitas. Betina-betina harus meyakinkan bahwa grupnya harus memperoleh pasokan makanan yang cukup. Dalam beberapa kasus, kelompok betina dominan akan mengusir jantan alfa yang tidak sesuai dengan pilihan mereka dan akan membantu jantan lain yang mereka lihat berpotensi memimpin grup sebagai jantan alfa yang sukses.
Simpanse membuat alat dan menggunakannya untuk mendapatkan makan dan dipertontonkan; mereka memiliki strategi berburu yang canggih yang membutuhkan kerjasama, influensi dan tingkatan; mereka memiliki status, manipulatif dan mampu menipu; mereka mampu belajar menggunakan simbol dan memahami aspek dari bahasa manusia termasuk beberapa sintaks relasi, konsep dari angka dan urutan numerik;[14] dan mereka mampu membuat perencaan spontan untuk keadaan atau kejadian pada masa depan.[15]
Salah satu penemuan terpenting adalah pada Oktober 1960 saat Jane Goodall mengobservasi penggunaan alat di antara simpanse. Penelitian terbaru mengindikasikan bahwa penggunaan alat batu pada simpanse terjadi sekitar 4.300 tahun lalu.[16] Penggunaan alat pada simpanse termasuk menggali sarang rayap menggunakan alat sebuah tongkat kayu besar, dan menggunakan tongkat kayu kecil untuk memancing rayap keluar.[17] Penelitian terbaru mengungkap penggunaan alat lebih canggih seperti galah, di mana Simpanse di Senegall mengasah galah dengan giginya dan digunakan untuk menusuk Senegal Bushbaby lewat lubang kecil di pohon.[18] [19] Sebelum penemuan penggunaan alat pada simpanse, ia dipercaya bahwa manusia satu-satunya spesies yang membuat dan menggunakan alat, tetapi beberapa spesies pengguna-alat lainnya sekarang telah diketahui.[20] [21]
Pembuatan-sarang, terkadang dianggap sebagai penggunaan alat, terlihat pada simpanse yang membangun sarang di pohon dengan menyatukan dahan dari satu atau lebih pohon. Hal ini membentuk bagian terpenting dalam perilaku, terutama dalam kasus saat ibu yang mengajarkan perlilaku ini kepada anaknya. Sarang terdiri dari matras, didukung oleh fondasi yang kuat, dan dilapisi dengan daun-daun yang lembut dan ranting. Sarang dibuat dalam pohon dengan diameter minimal 5 m dan terletak pada ketinggian 3 – 5 m. Siang dan malam sarang dibuat. Sarang bisa terdapat dalam grup.[22]
Penelitian terbaru menunjukkan bahwa simpanse rupanya terlibat dalam perilaku altruistik dalam suatu grup,[23] [24] tapi tidak peduli dengan keselamatan anggota dari grup lain.[25] Namun di lingkungan liar simpanse juga mengadopsi simpanse yatim piatu, terkadang dari grup yang tidak bertalian. Dan pada kasus tertentu bahkan simpanse jantan menjaga anak simpanse di luar grup yang telantar, namun dalam kebanyakan kasus mereka biasanya membunuh bayi tersebut.[butuh rujukan]
Bukti untuk "Spiritualitas Simpanse" termasuk memperlihatkan berkabung, "cinta romantis pertama", "tari hujan", apresiasi terhadap keindahan alam seperti pemandangan matahari terbenam di pinggiran danau, keingintahuan dan rasa hormat terhadap mahluk liar (seperti python, yang bukan berupa ancaman maupun sumber makanan bagi simpanse), empati terhadap spesies lain (seperti memberi makan kura-kura) dan bahkan "animisme" atau "berpura-pura bermain" di mana simpanse menggendong dan mendadani batu atau tongkat kayu.[26]
Simpanse berkomunikasi hampir sama dengan manusia berkomunikasi secara non-verbal, menggunakan vokalisasi, gestur tangan, dan ekspresi wajah. Penelitian pada otak simpanse mengungkapkan bahwa komunikasi pada simpanse mengaktifkan sebuah area pada otak simpanse yang berada pada posisi yang sama pada area Broca, pusat bahasa pada otak manusia.[27]
llmuwan telah lama tertarik dengan penelitian pada bahasa, mempercayai bahwa ia kemampuan kognitif yang unik pada manusia. Untuk menguji hipotesis ini, ilmuwan telah mencoba mengajarkan bahasa manusia pada beberapa spesies kera besar. Percobaan pertama dilakukan oleh Allen dan Beatrix Gardner pada tahun 1960-an dengan menghabisan 51 bulan mengajarkan American Sign Language (ASL) kepada simpanse bernama Washoe. Gardners melaporkan bahwa Washoe mempelajari 151 isyarat, dan secara spontan juga mengajarkan pada simpanse lainnya.[28] Dalam waktu yang lebih lama, Washoe telah mempelajari lebih dari 800 isyarat.[29]
Debat masih berlangsung antara para ilmuwan, yang terkenal yaitu antara Noam Chomsky dan David Premack, tentang kemampuan kera besar dalam mempelajari bahasa. Sejak laporan pertama tentang Washoe, sejumlah penelitian lain telah dilakukan dengan tingkat kesuksesan yang beragam,[30] termasuk satu ekor simpanse yang bernama, secara parodi, Nim Chimpsky, dilatih oleh Herbert Terrace di Columbia University. Walaupun laporan awalnya sedikit positif, pada bulan November 1979, Terrace dan teamnya mengevaluasi ulang kaset video dari Nim dengan pelatihnya, menganalisis mereka frame demi frame untuk setiap isyarat dan konteks (keadaan yang terjadi sebelum dan sesudah isyarat Nim). Dalam analisis ulang, Terrace menyimpulkan bahwa penyebutan oleh Nim dapat dijelaskan hanya sebagai dorongan dari yang melakukan eksperimen, dan juga kesalahan pada data laporan. "Kebanyakan perilaku kera adalah latihan murni," kata dia. "Bahasa masih berdiri sebagai definisi penting pada spesies manusia." Dalam kekalahan ini, Terrace sekarang beralasan bahwa penggunaan ASL pada Nim tidak seperti pendekatan bahasa manusia. Nim tidak pernah memulai percakapan, jarang memperkenalkan kata-kata baru, dan secara sederhana hanya meniru apa yang manusia lakukan. Kalimat yang dikeluarkan Nim juga tidak berkembang, tidak seperti anak manusia yang perbendaharaan katanya dan panjang kalimatnya memperlihatkan korelasi positif yang kuat.[31]
Penelitian selama 30 tahun di Primate Research Institute, Universitas Kyoto, memperlihatkan bahwa simpanse mampu mengenali angka 1-9 dan nilainya. Simpanse lebih lanjut memperlihatkan kemampuan dalam daya ingat fotograpik, diperlihatkan dalam percobaan di mana campuran angka 1-9 diperlihatkan di layar komputer selama seperempat detik, di mana setelahnya simpanse, Ayumu, mampu secara benar dan cepat menunjukkan posisi di mana angka tersebut secara berurutan. Percobaan yang sama terkadang gagal bila dilakukan pada juara mengingat Ben Pridmore.[32]
Tertawa mungkin tidak terbatas atau unik hanya pada manusia. Perbedaan tertawa antara simpanse dan manusia mungkin hasil dari adaptasi yang telah berevolusi menyebabkan manusia dapat berbicara. Kesadaran terhadap diri sendiri seperti pada pengujian kaca, atau kemampuan untuk mengenali keadaan berbahaya pada mahluk lain (lihat mirror neurons), adalah prasyarat dari tertawa, sehingga binatang dapat tertawa dengan cara yang sama pada manusia.
Simpanse, gorila, dan orangutan memperlihatkan vokalisasi seperti tertawa saat merespon pada kontak fisik, seperti bergelut, bermain kejar-kejaran, atau gelitik. Hal ini didokumentasikan pada simpanse liar dan peliharaan. Tertawa pada Simpanse Biasa tidak mudah dikenali oleh manusia, karena ia dihasilkan dengan tarikan dan keluaran napas yang berbunyi hampir seperti bernapas dan terengah-engah. Ada keadaan di mana primata selain manusia dilaporkan mengekspresikan kegembiraan. Salah satu penelitian menganalisis dan merekam pola suara yang dihasilan oleh bayi manusia dan Bonobo saat digelitik. Ditemukan bahwa walaupun tawa Bonobo menggunakan frekuensi tinggi, tawa diikuti oleh pola yang sama pada bayi manusia dan memiliki ekspresi wajah yang sama. Manusia dan simpanse memiliki area gelitik yang sama pada badan, seperti ketiak dan pusar. Kegembiraan terhadap gelitikan pada simpanse tidak hilang dengan usia.[33]
Waktu tidur rata-rata dalam periode 24-jam pada simpanse peliharaan dikatakan selama 9.7 jam.[34]
Simpanse dewasa, terutama jantan, dapat sangat agresif. Mereka sangat teritorial dan dikenal membunuh simpanse lainnya.[35] Simpanse juga terlibat dalam berburu primata tingkat bawah seperti colobus merah.[36] dan Senegal bushbaby,[37] [38] dan menggunakan daging dari hasil buruan sebagai "alat sosial" dalam komunitasnya.[39] Pada Februari 2009, setelah kecelakaan di mana seekor simpanse peliharaan bernama Travis menyerang dan memutilasi seorang wanita di Stamford, Connecticut, U.S. House of Representatives menyetujui melarang memelihara priamata di Amerika Serikat.[40]
Orang Afrika telah melakukan kontak dengan simpanse selama milenia. Simpanse diambil sebagai hewan peliharaan berabad-abad di beberapa desa Afrika, terutama di Republik Demokrasi Kongo. Di Virunga National Park sebelah timur dari negara tersebut, pihak berwenang taman secara berkala menangkap simpanse dari masyarakat yang memeliharanya sebagai hewan peliharaan.[41] Catatan pertama kontak antara Eropa dengan simpanse terjadi di Angola pada abad 17. Diari Duarte Pacheco Pereira (1506) seorang penjelajah dari Portugis, yang disimpan di Portuguese National Archive (Torre do Tombo), adalah bisa jadi dokumen Eropa pertama yang mengetahui bahwa simpanse membuat alatnya sendiri yang belum sempurna.
Penggunaan nama "simpanse" belum terjadi sampai tahun 1738. Nama itu diturunkan dari bahasa Tshiluba dari makna "simpanse-kivili", yang merupakan nama lokal untuk binatang dan diterjemahkan secara langsung menjadi "mockman" (Inggris) atau bisa saja hanya "kera". Penyebutan sehari-hari untuk "chimp" (Inggris) terjadi sekitar tahun 1870-an.[42] Ahli Biologi menggunakan Pan sebagai nama genus dari binatang tersebut. Simpanse sebagaimana halnya dengan kera lainnya diakui telah diketahui oleh para penulis Barat di waktu dahulu, tetapi umumnya sebagai mitos dan legenda bagi masyarakat pinggiran Eropa dan Arab, biasanya lewat fragmentasi dan coretan para penjelajah Eropa. Kera disebutkan secara beragam oleh Aristotle, dan juga dalam Kitab Injil Inggris, di mana mereka dijelaskan dikoleksi oleh Solomon. (1 Kings 10:22. Kata Hebrew, qőf, bisa berarti monyet.) Kera juga disebutkan dalam Qur'an (7:166), di mana Tuhan mengatakan pada masyarakat Israel yang melanggar Shabbat "Be ye apes".
Simpanse pertama yang melintasi benua datang dari Angola dan diberikan sebagi hadiah kepada Frederick Henry, Prince of Orange pada tahun 1640, dan diikuti oleh beberapa saudara-saudaranya pada tahun-tahun selanjutnya. Ilmuwan menyebut simpanse pertama ini sebagai "pygmies", dan mencatat persamaan binatang tersebut dengan manusia. Dua dasawarsa selanjutnya banyak hewan yang diimpor ke Eropa, umumnya diambil oleh kebun binatang sebagai hiburan bagi pengunjung.
Teori seleksi alam oleh Darwin (diterbitkan tahun 1859) menumbuhkan ketertarikan sains pada simpanse, kebanyakan dalam biologi, memacu sejumlah penelitian terhadap binatang dalam alam liar dan dalam kurungan. Peneliti simpanse pada waktu itu hanya tertarik pada perilaku yang berhubungan dengan manusia. Ini mungkin kajian ilmiah yang kurang ketat dan tidak begitu menarik kedengarannya, di mana perhatian lebih fokus pada apakah binatang memiliki sifat yang disebut 'baik'; inteligensi dari simpanse terkadang sering terlalu dibesar-besarkan, yang diabadikan dalam Affemit Schadel-nya Hugo Rheinhold (lihat gambar sebelah kiri). Pada akhir abad 19 simpanse masih tetap menjadi misteri bagi manusia, dengan sedikit informasi ilmiah yang didapatkan.
Abad 20 memperlihatkan zaman baru bagi penelitian ilmiah dalam perilaku simpanse. Sebelum 1960, hampir tidak ada ynag diketahui mengenai perilaku simpanse dalam habitat naturalnya. Pada bulan Juli pada tahun yang sama, Jane Goodall pergi ke hutan Gombe Tanzania untuk hidup bersama dengan simpanse, di mana dia secara khusus meneliti anggota dari komunitas simpanse Kasakela. Penemuannya tentang simpanse membuat dan menggunakan alat merupakan sebuah terobosan, di mana manusia sebelumnya dikenal sebagai satu-satunya spesies yang dipercaya yang melakukan hal tersebut. Penelitian paling progresif pada simpanse dipelopori oleh Wolfgang Köhler dan Robert Yerkes, keduanya merupakan ahli psikologi terkenal. Kedua orang tersebut dan rekan-rekan kerjanya membuat sebuah labor penelitian simpanse yang berfokus secara spesifik dalam mempelajari tentang kemampuan intelektual dari simpanse, terutama pemecahan-masalah. Hal ini biasanya melibatkan pengujian dasar, praktikal yang membutuhkan kapasitas intelektual yang tinggi (seperti bagaimana memecahkan masalah tentang pisang yang di luar jangkauan). Lebih lanjut lagi, Yerkes juga membuat observasi yang luas tentang simpanse di alam liar sehingga menambahkan pemahaman ilmiah yang luar biasa terhadap simpanse dan perilakunya. Yerkes meneliti simpanse sampai Perang Dunia II, sementara Kohler merangkup lima tahun penelitiannya dan menerbitkan Mentality of Apes-nya yang terkenal pada tahun 1925 (yang secara kebetulan bersamaan dengan mulainya analisis oleh Yerkes), yang akhirnya menyimpulkan bahwa "simpanse menunjukkan perilaku inteligen seperti jenis umum yang tampak pada manusia ... sebuah tipe perilaku yang ada secara spesifik hanya pada manusia" (1925).[43]
Terbitan bulan Agustus 2008 dari American Journal of Primatology melaporkan hasil penelitan bertahun-tahun terhadap simpanse di Taman Nasional Mahale Mountain, Tanzania, yang memberikan bukti bahwa simpanse menjadi sakit karena infeksi virus yang terjangkit pada manusia. Investigasi molekular, mikroskopik dan epidemiological menunjukkan bahwa simapanse yang hidup di Taman Nasional Mahale Mountain menderita penyakit pernapasan yang disebabkan oleh varian dari paramyxovirus pada manusia.[44]
Sejak November 2007, ada sebanyak 1300 simpanse dipelihara di laboratorium U.S (lebih dari 3000 kera hidup dalam penangkaran disana), baik ditangkap liar, atau didapat lewat sirkus, pelatih binatang, atau kebun binatang.[45] Kebanyakan lab melakukan dan membuat simpanse untuk penelitian yang invansif,[46] disebut-sebut sebagai "disuntik dengan agen yang terinfeksi, pembedahan atau biopsy yang dilakukan demi penelitian dan bukan demi simpanse, dan/atau percobaan obat".[47] Dua laboratorium yang didanai pemerintah menggunakan simpanse: Yerkes National Primate Research Laboratory di Universitas Emory di Atlanta, Geogia, dan Southwest National Primate Center di San Antonio, Texas.[48] Lima ratus simpanse telah pensiun dari laboratorium dan hidup di dalam suaka di A.S atau Kanada.[46]
Simpanse yang digunakan pada penelitian biomedikal condong digunakan lagi selama dasawarsa, daripada digunakan kemudian dibunuh sebagaimana halnya binatang di laboratorium. Beberapa simpanse yang ada di laboratorium A.S telah digunakan dalam eksperimen selama lebih dari 40 tahun.[49] Menurut Project R&R, sebuah kampanye untuk membebaskan simpanse yang ditahan di lab A.S -- dijalankan oleh New England Anti-Vivisection Society berkaitan dengan Jane Goodall dan peneliti primata lainnya—simpanse tertua yang diketahui berada di lab A.S adalah Wenka, yang lahir di laboratorium di Florida pada Mei 21, 1954.[50] Dia diambil dari ibunya pada saat lahir untuk digunakan sebagai eksperimen penglihatan yang berlangsung selama 17 bulan, dan dijual sebagai hewan peliharaan kepada sebuah keluarga in North Carolina. Dia dikembalikan ke Yerkse National Primate Research Center tahun 1957 saat ia terlalu besar untuk ditangani. Sejak itu, ia telah enam kali melahirkan, dan telah digunakan dalam penelitian penggunaan alkohol, kontraseptif mulut, dan kajian kognitif.[51]
Dengan terbitnya genome simpanse, dilaporkan adanya peningkatan penggunanan simpanse di lab, beberapa ilmuwan berdebat mengenai penundaan pembiakan simpanse untuk penelitan seharusnya dinaikkan.[48][52] Penundaan 5 tahun dikenakan oleh U.S National Institutes of Health (NIH) tahun 1996, karena terlalu banyak simpanse dibiakkan untuk penelitian HIV, and ia telah diperpanjang per tahun sejak 2001.[48]
Peneliti lain beralasan bahwa simpanse adalah binatang yang unik dan seharusnya tidak digunakan dalam penelitian, atau diperlakukan secara berbeda. Pascal Gagneux, ahli biologi evolusioner dan primata di University of California, San Diego, beralasan bahwa, adanya memiliki rasa terhadap diri sendiri pada simpanse, penggunaan alat, dan kesamaan genetik dengan manusia, penelitian pada simpanse haruslah mengikuti aturan etikal yang juga digunakan pada manusia yang tidak mampu memberikan persetujuan.[48] Juga, penelitian terbaru menyatakan bahwa simpanse yang pensiun dari lab menunjukkan suatu bentuk posttraumatic stress disorder.[53] Stuart Zola, direktur dari Yerkse National Primate Research Laboratories, tidak setuju. Dia berkata pada National Geographic: "Saya pikir kita tidak harus membuat perbedaan antara kewajiban kita untuk memperlakukan semua spesies secara manusiawi, apakah itu tikus atau monyet atau simpanse. Seberapa banyakpun kita berharap untuk itu, simpanse bukanlah manusia." [48]
Meningkatnya jumlah pemerintah yang melakukan pelarangan penelitian pada Kera Besar melarang penggunaan simpanse dan kera besar lainnya dalam penelitian atau percobaan toksikologi.[54] Sejak tahun 2006, Austria, New Zealand, Netherlands, Sweden, dan UK telah memperkenalkan pelarangan ini.[55]
Simpanse telah dijadikan stereotip dalam kultur pop, di mana mereka biasanya berperan sebagai pemain standar [56] sebagai teman anak-anak, kaki tangan atau badut.[57] Mereka biasanya cocok untuk peran terakhir di mana fitur wajah yang menonjol, tungkai yang panjang dan pergerakan yang cepat, yang mana manusia sering melihatnya lucu.[57] Oleh karena itu, hiburan yang menampilkan simpanse berpakaian manusia secara tradisional telah lekat pada sirkus dan panggung pertunjukan.[57]
Dalam era televisi, genre baru dari lakon simpanse muncul di U.S: sebuah serial di mana seluruh pemerannya adalah simpanse berpakaian sebagai manusia dan pada saat "berbicara" disuarakan oleh aktor manusia.[56] Pertunjukan tersebut, contohnya termasuk Lancelot Link, Secret Chimp pada tahun 1970-an atau The Chimp Channel pada tahun 1990-an, bergantung kepada pemeran keranya untuk membuat sesuatu yang baru, komedi lelucuan tingkat rendah.[56] "Aktor" simapanse tidak ada bedanya dengan lakon dalam sebuah sirkus, lucu karena sebagai simpanse dan bukan sebagai individu.[56] Kelompok hak asasi binatang, PETA, telah mendesak pengiklan menolak penggunaan simpanse di televisi dan iklan komersil, menganggapnya sebagai menyiksa binatang.[58] Sukses terbaru mereka yaitu berhasil meyakinkan Chrysler Corporation untuk mengubah iklan di mana seekor simpanse menekan tuas untuk meledakkan sesuatu sehingga memperlihatkan "monyet gaib" (ironinya iklan tersebut adalah sebuah parodi dari penjual mobil yang memiliki seekor kera yang menghancurkan sesuatu untuk memulai sebuah promosi penjualan).
Saat simpanse muncul di acara TV, mereka biasanya bertindak sebagai kaki tangan dari manusia. Dalam perannya, misalnya, J. Fred Muggs muncul dengan pembawa acara Today show Dave Garroway pada tahun 1950-an, sebagai Judy dalam Daktari pada tahun 1960-an atau sebagai Darwin dalam The Wild Thornberrys pada tahun 1990-an.[56] Berbeda dengan penggambaran fiksi dari hewan lainnya, seperti anjing (dalam Lassie), lumba (Flipper), kuda (The Black Stallion) atau bahkan kera (King Kong), karakter dan aksi dari simpanse jarang yang relevan dengan alurnya.[56]
Penggambaran simpanse dalam sebuah cerita sebagai sebuah individu dibandingkan sebagai karakter pembantu, dan juga sebagai sentral karakter daripada kebetulan berada dalam sebuah cerita [56] sangat jarang, umumnya ditemukan dalam karya fiksi ilmiah. Cerita singkat Robert A. Heinlein "Jerry Was a Man" (1947) berpusat pada simpanse yang ditingkatkan secara genetis yang menggugat untuk diperlakukan lebih baik. Film tahun 1972 Conquest of the Planet of the Apes, memportret sebuah revolusi masa depan dari kera-kera yang diperbudak yang dipimpin oleh satu-satunya simpanse yang berbicara, Caesar, melawan tuannya manusia.[56] Cerita singkat lainnya "The Pope of the Chimps" oleh Robert Silverberg, diset pada masa sekarang, memperlihatkan tanda pertama perkembangan agama pada sebuah kelompok simpanse, yang mengejutkan manusia yang menelitinya. David Brin novel Uplift memperlihatkan masa depan di mana manusia memiliki simpanse yang telah "ditingkatkan" (dan beberapa spesies lainnya) dengan kebijaksanaan setingkat manusia.
_distribution_map.png)
.JPG)
|coauthors= yang tidak diketahui mengabaikan (|author= yang disarankan) (bantuan) 
. PMID 17360606. Parameter |month= yang tidak diketahui akan diabaikan (bantuan)Pemeliharaan CS1: Penggunaan et al. yang eksplisit (link) Pemeliharaan CS1: Banyak nama: authors list (link) |month= yang tidak diketahui akan diabaikan (bantuan); Parameter |access-date= membutuhkan |url= (bantuan) |month= yang tidak diketahui akan diabaikan (bantuan)Pemeliharaan CS1: Penggunaan et al. yang eksplisit (link) Pemeliharaan CS1: Banyak nama: authors list (link) |month= yang tidak diketahui akan diabaikan (bantuan) |month= yang tidak diketahui akan diabaikan (bantuan) |month= yang tidak diketahui akan diabaikan (bantuan) . PMID 17849015.Pemeliharaan CS1: Penggunaan et al. yang eksplisit (link) Pemeliharaan CS1: Banyak nama: authors list (link) |month= yang tidak diketahui akan diabaikan (bantuan) 
Media yang berkaitan dengan Pan di Wikimedia Commons
Simpanse, (sering disingkat dalam Bahasa Inggris, chimp), adalah nama umum untuk dua spesies yang masih hidup dari kera dalam genus Pan. Sungai Kongo membentuk batas habitat alamiah dari kedua spesies ini:
Simpanse Biasa, Pan troglodytes (Afrika Barat dan Afrika Tengah) Bonobo, Pan paniscus (hutan Republik Demokrasi Kongo)Simpanse adalah anggota dari keluarga Hominidae, bersama dengan gorila, manusia, dan orangutan. Simpanse terpisah dengan manusia dalam ranting keluarga sekitar 4 - 6 juta tahun lalu. Dua spesies simpanse di atas adalah kerabat terdekat manusia, semuanya anggota dari suku Hominini (berikut dengan spesies yang punah dari sub-suku Hominina). Simpanse satu-satunya anggota yang diketahui dari sub-suku Panina. Kedua spesies Pan tersebut terpisah sekitar 1 juta tahun lalu.
Simpansi er heiti á tveimur tilverandi apategundum í ættkvíslinni Pan. Tegundirnar eru landlægar í Afríku en kjörlendi þeirra eru aðskilin af Kongófljóti:
Simpansar tilheyra mannættinni, ásamt górillum, mönnum og órangútönum. Fyrir fjórum til sex milljónum árum klufu simpansar í burtu frá manngreininni í ættinni. Simpansategundirnar tvær eru þær tegundir sem nálægstar eru lifandi mönnum hvað varðar gen. Þessar tegundir klufu frá hvor annarri fyrir um milljón árum.
Simpansi er heiti á tveimur tilverandi apategundum í ættkvíslinni Pan. Tegundirnar eru landlægar í Afríku en kjörlendi þeirra eru aðskilin af Kongófljóti:
Almennur simpansi, Pan troglodytes (Vestur- og Mið-Afríka) Bónóbósimpansi eða bonóbó (áður kallaður dvergsimpansi), Pan paniscus (skógar í Austur-Kongó)Simpansar tilheyra mannættinni, ásamt górillum, mönnum og órangútönum. Fyrir fjórum til sex milljónum árum klufu simpansar í burtu frá manngreininni í ættinni. Simpansategundirnar tvær eru þær tegundir sem nálægstar eru lifandi mönnum hvað varðar gen. Þessar tegundir klufu frá hvor annarri fyrir um milljón árum.
Pan è un genere di primati della famiglia degli ominidi, i cui componenti sono comunemente detti scimpanzé.
Comprende due specie e quattro sottospecie:
Lo stesso argomento in dettaglio: Ultimo antenato comune tra uomo e scimpanzé. Alcuni biologi, tra cui Jared Diamond (vedi ad esempio il saggio Il terzo scimpanzé. Ascesa e caduta del primate Homo sapiens), hanno avanzato l'idea che la distinzione tra i generi Homo e Pan sia arbitraria e artificiosa, proponendo la riclassificazione dello scimpanzé comune come Homo troglodytes e del bonobo come Homo paniscus.
Pan è un genere di primati della famiglia degli ominidi, i cui componenti sono comunemente detti scimpanzé.
Vide etiam paginam discretivam: pan
Pan (gen. panos; acc. pana; pl. panes, panum) est genus Primatum familiae Hominidarum. Omnes panes in Africa habitant quibus genera sunt duo. Notum est panum 98 per centum acidi desoxyribonucleici(DNA) hominis teneri. Rivus Congo sedes naturae dividit duorum generium.[1]
Vide etiam paginam discretivam: pan
Pan (gen. panos; acc. pana; pl. panes, panum) est genus Primatum familiae Hominidarum. Omnes panes in Africa habitant quibus genera sunt duo. Notum est panum 98 per centum acidi desoxyribonucleici(DNA) hominis teneri. Rivus Congo sedes naturae dividit duorum generium.
Pan troglodytes (Africa Occidentalis et media) Pan paniscus (Res publica democratica Congensis)Šimpanzės (lot. Pan) – hominidų (Hominidae) šeimos primatų gentis. Šiai genčiai priklauso dvi rūšys: paprastoji šimpanzė ir mažoji šimpanzė. Paprastoji šimpanzė randama didelėje Afrikos dalyje, o mažoji šimpanzė paplitusi tik nedidelėje Kongo Demokratinės Respublikos dalyje. Abiem rūšims gresia išnykimas.
Šimpanzės laikosi grupėmis, kurių dydis nuolat kinta. Vienoje grupėje gali būti apie 25 nariai, tačiau gyvūnai nuolat migruoja iš vieno būrio į kitą. Šimpanzių būrį gali sudaryti suaugusių beždžionių pora ir jų jaunikliai, kartais drauge laikosi keli patinai arba susiburia vien tik motinos su jaunikliais. Būna ir mišrių šeimyninių grupių. Šimpanzių bendruomenėje nusistovėję aiškūs hierarchiniai santykiai. Suaugusios beždžionės rūpinasi viena kitos kailiu. Gyvūnai veiklūs dieną, o naktį ilsisi. Jie miega medžiuose iš šakų supintuose gultuose, kasnakt vis naujuose. Dieną šimpanzės ilsisi medyje arba ant žemės įrengtame lizde. Jos rūpestingai prižiūri guolius, kad jie nuolat būtų švarūs. Miega gulėdamos ant šono ir sulenkusios kelius.
Pagrindinis šimpanzių maistas – įvairūs augalai. Jos vos tik atsikėlusios eina ieškoti maisto. Renka prisirpusias uogas, sultingus augalų lapus, pumpurus, bei gėles. Iki pietų pakankamai pasisotina, o vėliau patogiai įsitaiso medžių pavėsyje ir ilsisi. Jaunikliai žaidžia, o suaugusieji švarina vienas kitą. Vakarop jos vėl traukia ieškoti maisto. Minta ir vabzdžiais – termitais, skruzdėlėmis. Jie šimpanzėms svarbus baltymų šaltinis.
Šimpanzės dauginasi visus metus, jų poravimasis nepriklauso nuo metų laiko. Patelė (kuri jau pasiruošus poruotis) poruojasi su keliais patinais. Jie dėl patelių nekovoja. Nėštumas trunka 225 dienas. Dažniausiai susilaukia vieno jauniklio, rečiau dvynukų. Lytiškai patelė subresta 8-10, patinai 8-9 metų.
Šimpanzės (lot. Pan) – hominidų (Hominidae) šeimos primatų gentis. Šiai genčiai priklauso dvi rūšys: paprastoji šimpanzė ir mažoji šimpanzė. Paprastoji šimpanzė randama didelėje Afrikos dalyje, o mažoji šimpanzė paplitusi tik nedidelėje Kongo Demokratinės Respublikos dalyje. Abiem rūšims gresia išnykimas.
Šimpanzes (Pan) ir cilvēkpērtiķu dzimtas (Hominidae) ģints, kurā ir 2 sugas: parastā šimpanze (Pan troglodytes) un bonobo šimpanze (Pan paniscus). Šimpanzes ir vienīgā ģints, kas pieder pie šimpanžu virsģints (Panina) un šimpanžu cilts (Panini). Vēl nesenā pagātnē šimpanžu virsģints tika klasificēta hominīnu ciltī (Hominini) kopā ar cilvēku virsģinti (Hominina).[1] Jaunākajās sistemātikās šimpanžu cilts kopā ar gorillu cilti un hominīnu cilti veido Āfrikas cilvēkpērtiķu apakšdzimtu (Homininae).[2]
Abas šimpanžu sugas mājo Centrālā Āfrikā, un to izplatības areālu robežšķirtne ir Kongo upe. Bonobo dzīvo uz dienvidiem no upes salīdzinoši nelielā teritorijā Kongo Demokrātiskajā Republikā.[3] Parastās šimpanzes izplatības areāls ir lielāks, un tā savvaļā ir sastopama arī Rietumāfrikā.
2012. gadā pirmo reizi tika publicēti šimpanžu ģenētisko pētījumu rezultāti[4] - bonobo genoms no šimpanzes genoma atšķiras tikai par 0,4%.[5] Abu sugu DNS salīdzinoši ar cilvēka (Homo sapiens) DNS sakrīt par 98%.[6] Pētījumos ir noskaidrojies, ka abas šimpanžu sugas ir tuvāk radniecīgas cilvēkiem, nekā gorillām.[7]
Joprojām visi zinātnieki nav vienisprātis par esošo hominīnu sistemātiku. Ir zinātnieki, kas uzskata, ka šimpanzes ir tik tuvu radniecīgas cilvēkiem, ka klasifikācijas sistēmā šimpanzes un cilvēki būtu jāsistematizē vienā cilvēku ģintī (Homo), toties citi uzskata, ka cilvēks būtu jāklasificē šimpanžu ģintī (Pan). Jebkurā gadījumā, ja sekos klasifikācijas izmaiņas, tās skars arī pārējo izmirušo seno cilvēku klasifikāciju.
Pēc DNS pētījumiem var droši teikt, ka cilvēks no šimpanzēm pilnībā nodalījās pirms 2.5 miljoniem gadu, bet kopīgs priekštecis tiem dzīvoja pirms 7 miljoniem gadu. Toties šimpanze no bonobo nodalījās pirms 2 miljoniem gadu.[8] Salīdzinot abas šimpanžu sugas, bonobo tiek uzskatīts par jaunāku, modernāku sugu, nekā šimpanze, jo bonobo ir slaidākas proporcijas un garāks ķermenis.[9] Tā kā līdz mūsdienām nav izdzīvojusi neviena no seno cilvēku sugām, izņemot saprātīgo cilvēku (Homo sapiens), tad abas šimpanžu sugas ir cilvēka tuvākie mūsdienās dzīvojošie radinieki.
Šimpanžu tēviņi abām sugām ir lielāki nekā mātītes. Lielākā no abām sugām ir parastā šimpanze, kuras tēviņš, stāvot kājās, ir 1—1,7 m augsts[10] un sver 70 kg.[11] Bonobo ir nedaudz īsāks, tievāks un vieglāks, bet tā rokas ir garākas kā šimpanzei. Bonobo tēviņš stāvot kājās, vidēji sasniedz 1,15 m[12] un sver līdz 60 kg.[13] Kopumā šimpanzēm ir raksturīgi, ka rokas ir garākas nekā kājas.
Abas sugas lieto savas garās un spēcīgās rokas, lai rāptos kokos. Uz zemes abas šimpanzes galvenokārt pārvietojas, balstoties uz visām 4 ekstremitātēm, rokas atbalstot pret dūres pirkstu kauliņiem. Šimpanzēm pēdas, salīdzinot ar orangutanu, ir piemērotākas staigāšanai pa zemi, jo tās ir platākas un pirksti īsāki. Abas šimpanžu sugas spēj iet uz 2 kājām, rokās nesot kādu objektu. Bonobo uz divām kājām staigā biežāk nekā parastā šimpanze.
Apmatojums abām sugām ir tumšs, uz sejas, ausīm, pirkstiem, plaukstām un pēdām apmatojums neaug, turklāt šimpanzēm nav astes. Virs acīm ir izceltas, reljefas uzacis, un deguns ir saplacināts. Bonobo seja vienmēr ir tumša, bet šimpanzēm seja var būt gan tumša, gan gaiša, turklāt gaišā seja ir raksturīga visbiežāk jauniem dzīvniekiem.
Anatomiskās atšķirības starp abām sugām ir nelielas, toties bara struktūra un attiecības un seksuālā uzvedība ir ļoti atšķirīga. Abas sugas ir visēdājas, bet bonobo vairāk patērē augļus nekā parastā šimpanze. Toties parastajai šimpanzei ir raksturīgas kopīgas bara medības - baru vada alfa tēviņš, bet medī bēta tēviņi. Baram raksturīgas komplicētas savstarpējās attiecības. Bonobo salīdzinoši ir daudz mierīgāki, bara attiecības relaksētākas, hierarhija nav tik stingra, turklāt barā valda matriarhāta attiecības. Bonobo ir pazīstami ar savu augsti attīstīto seksuālo uzvedību, visus konfliktus bonobo atrisina ar savstarpējo seksu, neatkarīgi no dzimuma.[14]
Šimpanžu cilts (Panini)
Šimpanzes (Pan) ir cilvēkpērtiķu dzimtas (Hominidae) ģints, kurā ir 2 sugas: parastā šimpanze (Pan troglodytes) un bonobo šimpanze (Pan paniscus). Šimpanzes ir vienīgā ģints, kas pieder pie šimpanžu virsģints (Panina) un šimpanžu cilts (Panini). Vēl nesenā pagātnē šimpanžu virsģints tika klasificēta hominīnu ciltī (Hominini) kopā ar cilvēku virsģinti (Hominina). Jaunākajās sistemātikās šimpanžu cilts kopā ar gorillu cilti un hominīnu cilti veido Āfrikas cilvēkpērtiķu apakšdzimtu (Homininae).
Abas šimpanžu sugas mājo Centrālā Āfrikā, un to izplatības areālu robežšķirtne ir Kongo upe. Bonobo dzīvo uz dienvidiem no upes salīdzinoši nelielā teritorijā Kongo Demokrātiskajā Republikā. Parastās šimpanzes izplatības areāls ir lielāks, un tā savvaļā ir sastopama arī Rietumāfrikā.
Cimpanzi merupakan nama untuk dua spesies Hominidae (Mawas) yang masih hidup dalam genus Pan selain Bonobo. Cimpanzi tergolong dalam keluarga Hominidae termasuk Gorilla, Bonobo, Orangutan dan Manusia. Cimpanzi secara evolusinya adalah saudara terdekat Manusia, yang terpisah antara 7 hingga 8 juta tahun dahulu dan berkongsi 94-99% DNA dengan Manusia. Cimpanzi adalah satu-satunya spesis yang tergolong dalam keluarga Panina. Bonobo dan Cimpanzi terpisah menjadi dua spesis kira-kira 1 juta tahun dahulu. Cimpanzi tinggal di beberapa negara di Afrika, akan tetapi Bonobo hanya tinggal di Republik Demokratik Congo. Kedua-dua spesis diklasifikasikan sebagai "terancam" oleh WWF.
Cimpanzi di Zoo Negara
Cimpanzi merupakan nama untuk dua spesies Hominidae (Mawas) yang masih hidup dalam genus Pan selain Bonobo. Cimpanzi tergolong dalam keluarga Hominidae termasuk Gorilla, Bonobo, Orangutan dan Manusia. Cimpanzi secara evolusinya adalah saudara terdekat Manusia, yang terpisah antara 7 hingga 8 juta tahun dahulu dan berkongsi 94-99% DNA dengan Manusia. Cimpanzi adalah satu-satunya spesis yang tergolong dalam keluarga Panina. Bonobo dan Cimpanzi terpisah menjadi dua spesis kira-kira 1 juta tahun dahulu. Cimpanzi tinggal di beberapa negara di Afrika, akan tetapi Bonobo hanya tinggal di Republik Demokratik Congo. Kedua-dua spesis diklasifikasikan sebagai "terancam" oleh WWF.
De chimpansees (Pan) zijn een geslacht van de familie mensachtigen (Hominidae). Dit geslacht bestaat uit twee soorten: chimpansee (Pan troglodytes) en bonobo of dwergchimpansee (Pan paniscus).
De twee soorten splitsten zich waarschijnlijk zo'n 2,5 miljoen jaar geleden. De twee soorten worden gescheiden door de Kongostroom. Vroeger werd de bonobo wel als ondersoort van de chimpansee gezien. De West-Afrikaanse chimpansee (Pan troglodytes verus), een ondersoort van de chimpansee, wordt door sommigen ook als een aparte soort beschouwd. Pan wordt soms tot hetzelfde geslacht als Homo gerekend.
Ze hebben opvallende oren, lange armen (langer dan de benen), lange handen met een stompe duim, en zijn net als andere mensapen staartloos.
Chimpansees kunnen werktuigen maken om voedsel te verkrijgen. Het zijn omnivoren. Hoewel het merendeel van hun voedsel plantaardig is (vruchten, zaden, bloemen en bladeren), eten ze ook insecten en jagen ze op andere dieren, zoals franjeapen.[1][2] Net als mensen leven chimpansees in groepen die een territorium verdedigen.[3]
De chimpansees komen voor in de bossen en regenwouden van Afrika.[4]
De chimpansees (Pan) zijn een geslacht van de familie mensachtigen (Hominidae). Dit geslacht bestaat uit twee soorten: chimpansee (Pan troglodytes) en bonobo of dwergchimpansee (Pan paniscus).
De twee soorten splitsten zich waarschijnlijk zo'n 2,5 miljoen jaar geleden. De twee soorten worden gescheiden door de Kongostroom. Vroeger werd de bonobo wel als ondersoort van de chimpansee gezien. De West-Afrikaanse chimpansee (Pan troglodytes verus), een ondersoort van de chimpansee, wordt door sommigen ook als een aparte soort beschouwd. Pan wordt soms tot hetzelfde geslacht als Homo gerekend.
Sjimpansar (Pan) er ei slekt primatar med to arter, vanleg sjimpanse (Pan troglodytes) og dvergsjimpanse eller bonobo (Pan paniscus). Sjimpansen lever i Vest- og Sentral-Afrika medan dvergsjimpansen lever i Kongo-Kinshasa. Dei to artane er skilde av Kongoelva. Begge er rekna som truga.
Sjimpanseslekta er nærast nolevande slektningar til mennesket. Ein reknar med at slektene Pan og Homo skilde lag for 4-7 millionar år sidan. Sjimpansane og dvergsjimpansane skilde lag for 1–2 millionar år sidan, kanskje i samband med at Kongoelva blei til for rundt 2 millionar år sidan.
Sjimpansar (Pan) er ei slekt primatar med to arter, vanleg sjimpanse (Pan troglodytes) og dvergsjimpanse eller bonobo (Pan paniscus). Sjimpansen lever i Vest- og Sentral-Afrika medan dvergsjimpansen lever i Kongo-Kinshasa. Dei to artane er skilde av Kongoelva. Begge er rekna som truga.
Sjimpanseslekta er nærast nolevande slektningar til mennesket. Ein reknar med at slektene Pan og Homo skilde lag for 4-7 millionar år sidan. Sjimpansane og dvergsjimpansane skilde lag for 1–2 millionar år sidan, kanskje i samband med at Kongoelva blei til for rundt 2 millionar år sidan.
Sjimpanser (Pan) er en slekt i familien store aper (Hominidae) og trolig menneskets nærmeste slektninger. Arten kan være både en primærkonsument, sekundærkonsument og tertiærkonsument i næringskjeden. Slekten består av kun to arter; dvergsjimpanse (P. paniscus) og sjimpanse (P. troglodytes). Begge er endemiske for Afrika sør for Sahel.
Sjimpansene er flokkdyr og blant de fysisk største primatene. Begge artene har hårløs hud i ansiktet og store øyne. En vanlig sjimpanse har en kroppslengde på cirka 63–94 cm og veier typisk 26–70 kg, mens en dvergsjimpanse gjerne har en kroppslengde på maksimalt 83 cm og gjerne veier 27–61 kg. Sistnevnte har i forhold til kroppsstørrelsen lengre armer og ben enn førstnevnte. Artene viser kjønnsdimorfisme, i det hannene veier i snitt cirka 25 prosent mer enn hunnene.[1]
Den mest åpenbare forskjellen mellom sjimpanser og dvergsjimpanser er, at sjimpanser er noe større fysisk, mer aggressive, og mannlig dominante, mens dvergsjimpanser er mer ynkelig, fredfulle, og kvinnelig dominante.
Dietten består i hovedsak av frukt, men sjimpanser eter også vegetasjon, bark, honning, insekter og av og til andre aper.
Sjimpansene trives i tett skog og lever i Vest- og Sentral-Afrika. Arten har relativt stor spredning og er utbredt i fire større populasjoner nord for Kongofloden.
Dvergsjimpansene, som også kalles bonobo, trives i jungel og tropisk regnskog. Arten har mer begrenset spredning og er utbredt i kun én stor populasjon i Sentral-Afrika, sør for Kongofloden og nord for Kasaielven i Den demokratiske republikken Kongo.
Inndelingen under følger Goodman et al. (1990)[2] og Groves (2005).[3] Slektskapsforholdene mellom menneskeapene er, gjengitt i hierarkisk skrivemåte og supplert med en evolusjonær tidsskala.
Sjimpanser (Pan) er en slekt i familien store aper (Hominidae) og trolig menneskets nærmeste slektninger. Arten kan være både en primærkonsument, sekundærkonsument og tertiærkonsument i næringskjeden. Slekten består av kun to arter; dvergsjimpanse (P. paniscus) og sjimpanse (P. troglodytes). Begge er endemiske for Afrika sør for Sahel.
Multimedia w Wikimedia Commons 
Hasło w Wikisłowniku Szympans (Pan) – rodzaj dużej, człekokształtnej małpy wąskonosej z rodziny człowiekowatych, obejmujący dwa odrębne gatunki: szympans zwyczajny (Pan troglodytes) i szympans karłowaty (Pan paniscus) zwany również bonobo. Obydwa gatunki są najbliżej spokrewnione z rodzajem Homo. Karol Linneusz w swojej pracy Systema Naturae (10th edition, 1758) zaklasyfikował szympansa w rodzaju Homo pod nazwą systematyczną Homo nocturnus – nocny człowiek. Dopiero w 1775 Blumenbach wprowadził nazwę Pan troglodytes.
Nazwą szympans określa się zarówno rodzaj Pan jak i każdego z przedstawicieli obydwu gatunków.
Terenem naturalnego występowania obydwu gatunków jest zachodnia i środkowa Afryka równikowa – od Sierra Leone i Gwinei przez dorzecze Kongo do Jeziora Tanganika i Jeziora Wiktorii. Żyją w dżunglach, na sawannie oraz w górskich lasach.
Wzrost – samiec do 170 cm, samica do 130 cm, średnio 90 cm.
Waga – w stanie dzikim: samiec do 40 kg, samica ok. 30 kg, w niewoli: samiec do 90 kg, samica do 80 kg[1].
Futro zwykle czarne, z wiekiem siwieje, a u starych osobników włosy wypadają (łysieją). Twarz nieowłosiona[1].
Przeciętny bonobo jest nieco mniejszy, ma bardziej smukłe ciało, dłuższe kończyny i ciemniejszą sierść.
Oba te gatunki, według datowania genetycznego, rozdzieliły się około 0,86–2 mln lat temu[2]. Badania genomu opublikowane w roku 2006 wykazały, że DNA szympansów różni się od ludzkiego o ok. 6% (wcześniejsze badania szacowały tę różnicę na 1,5%)[3][4]. Szympansy oddzieliły się od ewolucyjnej linii Homo ok. 6,2–4,6 mln lat temu (Groves, 2001)[5].
Typową cechą zachowania szympansów jest budowa gniazd, umieszczonych na drzewie od 5 do 40 m nad ziemią. Zbudowane są z powyginanych i połamanych gałęzi splecionych tak, że tworzą one platformę, pokrywaną następnie drobnymi gałązkami. W porze deszczowej wędrujące zazwyczaj szympansy budują dzienne gniazda, w których spędzają większość czasu. Resztę poświęcają na poszukiwanie rozmaitego pożywienia w pobliżu dolnego piętra lasu. Gromady szympansów mają skomplikowaną organizację społeczną. Rozpraszają się w poszukiwaniu pokarmu lub „zaopatrują się” na określonym, stałym obszarze. Potrafią zapamiętać dokładną lokalizację produkujących najwięcej owoców drzew, spośród ponad 12 000 innych. Mogą decydować się na dłuższe podróże, by dotrzeć do miejsc, w których znajdują się ich ulubione drzewa[6]. Szympans, uważany za najbardziej ekspresyjne ze zwierząt, okazuje uczucia wieloma gestami i minami. Wydęcie warg w odruchu zaciekawienia lub niesmaku można porównać do wyrażanych w podobny sposób przez człowieka sceptycyzmu lub wątpliwości. Uśmiech oznacza zadowolenie. Kiedy jest zamyślony lub zaniepokojony przybiera najmniej dramatyczną ze wszystkich min. Szympansowi, jakby uśmiechniętemu od ucha do ucha, wcale nie jest do śmiechu; przeciwnie, jest wtedy najprawdopodobniej strapiony lub nieszczęśliwy. Małe szympansy znajdują się w centrum uwagi stada. Często inne młode opiekują się nimi równie troskliwie jak matki. Szympansy zaczynają się wzajemnie pielęgnować w wieku około 10 miesięcy. Żyją do 40 lat.
Poczta Polska wyemitowała 21 sierpnia 1972 r. znaczek pocztowy przedstawiający głowę szympansa, o nominale 1,35 zł, w serii Zwierzęta ZOO. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Janusz Grabiański. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.[9].
Szympans (Pan) – rodzaj dużej, człekokształtnej małpy wąskonosej z rodziny człowiekowatych, obejmujący dwa odrębne gatunki: szympans zwyczajny (Pan troglodytes) i szympans karłowaty (Pan paniscus) zwany również bonobo. Obydwa gatunki są najbliżej spokrewnione z rodzajem Homo. Karol Linneusz w swojej pracy Systema Naturae (10th edition, 1758) zaklasyfikował szympansa w rodzaju Homo pod nazwą systematyczną Homo nocturnus – nocny człowiek. Dopiero w 1775 Blumenbach wprowadził nazwę Pan troglodytes.
Nazwą szympans określa się zarówno rodzaj Pan jak i każdego z przedstawicieli obydwu gatunków.
O termo chimpanzé aplica-se aos primatas do gênero Pan, da família Hominidae, subfamília Homininae, com duas espécies conhecidas: os chimpanzés-comuns (Pan troglodytes) e bonobos (Pan paniscus).
Estudos apontam que os chimpanzés são parentes próximos dos seres humanos na evolução; eles separam-se do tronco do ancestral comum por volta de há 4 a 7 milhões de anos, e ambas as espécies compartilham 98-99% de DNA.
Como o homem, o chimpanzé consegue reconhecer a própria imagem no espelho, (capacidade que poucos animais apresentam). Também são capazes de aprender certos tipos de linguagens, como a dos sinais.
Devido à destruição do seu habitat e à caça ilegal de chimpanzés pelo mercado de carne e de animais, pensa-se que restam apenas 150.000 chimpanzés nos bosques e florestas da África Central e Ocidental. Estima-se que no início do século XX havia aproximadamente dois milhões.
Os chimpanzés fazem parte da família Hominidae, possuindo uma semelhança genética de mais de 99% com os humanos. Medem entre 75 cm e 95 cm, e seu peso varia entre 30 e 55 kg. A coloração negra de seus pelos modifica-se para uma cor acinzentada conforme a idade avança.
Os chimpanzés vivem em grupos que podem variar de cinco até mais de cem indivíduos, aquando no seu estado natural. Contudo, as fêmeas possuem hábitos mais solitários, passando a maior parte do tempo sozinhas. Nestes grupos os machos são dominantes sobre as fêmeas, assim como sobre os machos mais jovens.
São animais de hábitos diurnos, terrestres e arborícolas. Costumam-se locomover pelo solo, no entanto tem o preferência a se alimentarem sobre as árvores, durante o dia. Estes são primatas quadrúpedes, ou seja, locomovem-se utilizando os pés e as mãos, simultaneamente, para andar e correr, além de serem capazes de escalar, pular e ficarem suspensos. Além disso, ocasionalmente, podem se movimentar de forma bípede, tal como os humanos. Geograficamente estão distribuídos nas florestas e matas secas de savana, e nas florestas tropicais de áreas baixas até áreas montanhosas, superiores a 3000 metros de altitude, na região central do continente africano.
Os chimpanzés possuem uma alimentação bem variada, sendo as frutas o principal alimento de sua dieta, porém também consomem folhas, flores, sementes e insetos, como formigas, cupins e larvas. Em certas ocasiões também se alimentam de carne, variando de pequenos antílopes a outras espécies de primatas, como o Colobus.
Estes animais, aparentemente, possuem culturas diferentes, dependendo da região em que vivem, assim como os humanos, e são capazes de ensiná-las de uma geração para outra. Entre tais ensinamentos estão, por exemplo, técnicas para extrair cupins de seus cupinzeiros, utilizando-se de gravetos; utilização de pedras para quebrarem sementes e frutos duros; e outros tipos de ferramentas adaptadas, usadas inclusive para caçar alguns pequenos mamíferos.
Machos dessa espécie podem se unir para manter a liderança sobre o grupo, ou roubar a posição do líder. Para intimidar os rivais, eles se demonstram agressivos, com vocalizações altas, agitações de galhos e até mesmo o ataque.
Os chimpanzés machos podem fazer pares com fêmeas, mas a promiscuidade é comum na espécie. Há casos em que a fêmea copulou 50 vezes com quatorze machos diferentes em um só dia. Estes animais tem orgasmos e vocalizações específicas de cópula. Na verdade, são conhecidos 34 tipos diferentes de vocalizações nesta espécie.[2]
O esqueleto é menos maciço que o do gorila. Pode-se dizer que o esqueleto do chimpanzé é semelhante ao do homem, exceto pela formação característica do quadril. Possuem muita força física. Um chimpanzé macho adulto, tem em média 1,5 a força de homem adulto, de acordo com pesquisa da universidade do Arizona, nos Estados Unidos. Isso se deve à sua anatomia muscular e cerebral, e também a seu estilo de vida semi-arborícola, que requer muita força física.
Em comum com o homem ele tem reações serológicas (ou sanguíneas) análogas, a possibilidade de enxerto testicular e a semelhança das circunvoluções do cérebro.
Eles têm até mesmo um esboço da circunvolução de Broca, que é a sede da palavra no homem. Os machos adultos possuem espáduas largas, tronco maciço. O tórax, bastante musculoso, é pouco abaulado. Os braços, muito longos, descem abaixo dos joelhos e são menos musculosos que os do gorila.
Os dedos, grossos, fortes e rugosos, são muito longos. O polegar é curto e delgado; o médio é o maior dos dedos.
Eles têm a tíbia fina e a batata da perna pouco aparente, os seus pés são achatados, com o grande artelho longo e grosso, nitidamente destacado dos demais. Mais parece uma mão do que propriamente um pé.
Desloca-se quase sempre sobre os quatro membros, mantendo o corpo em posição oblíqua, como os demais antropoides, mas pode assumir uma posição bípede em certas ocasiões.[3]
Bonobos e chimpanzés possuem um modo de viver muito semelhante como o nomadismo e a presença de machos dominantes.
Porém apresentam gritantes diferenças: nos grupos dos chimpanzés existe hierarquia clara, com um ou dois machos dominantes. Essa hierarquia pode mudar, inclusive, com a formação de coalizões entre outros machos. Essas coalizões podem ser utilizadas para agredir machos de outros grupos. Já foram reportados casos de "guerras" e linchamentos entre chimpanzés. As fêmeas, de modo geral, são submissas aos machos. Os chimpanzés respondem à música movendo-se de maneira semelhante à dança - embora o grau em que dançam varie significativamente entre eles.[4]
Entre os bonobos, a hierarquia é mais diluída e não se observa casos de extrema violência, como nos chimpanzés. As fêmeas possuem coalizões fortes e o sistema é matrilinear.
O primeiro cientista a se preocupar com a inteligência dos chimpanzés foi o professor Wolfgang Köhler (1887-1967). Ele fez experiências testando a inteligência do símio.
Uma experiência de Köhler comprovou o poder de memória do chimpanzé. Vários testes confirmam uma inteligência significativamente elevada comparada por vezes com a das crianças humanas de até 3 anos.
Após as experiências de Köhler, outros chimpanzés foram estimulados a desenvolver a capacidade mental. Alguns aprenderam a linguagem dos surdos e a partir daí comunicaram-se com os seres humanos.
Recentemente um bonobo chamado Kanzi, de 23 anos[nota 1][5], foi criado aprendendo a comunicar com humanos. Este domina a linguagem dos surdos, sendo até capaz de usar o teclado de um computador para escrever, exprimindo os seus pensamentos.[6] Estudos e experiências realizadas com chimpanzés, revelaram nessa espécie da ordem dos primatas, uma inteligência bastante aguçada.[7]
A dieta varia com as estações do ano. Mais de 250 tipos de frutas que fazem parte da alimentação dos chimpanzés. Os mamíferos que fazem parte da dieta dos chimpanzés são outros primatas (12 espécies), gulungos – um antílope africano, potamoquero – porco selvagem de África, cabritos, roedores e procávias. Os chimpanzés usam algumas plantas para o que tem vindo a ser descrito como fins medicinais. Os investigadores conseguiram isolar um agente antitumoral de uma destas plantas.
A dieta é composta por:
Os chimpanzés podem ser encontrados numa vasta área da África Central e África Ocidental, desde a Nigéria, a Norte, até ao território de Angola, a Sul e a Oriente podem ser encontrados até na Tanzânia e Quénia. Floresta, árvores e água são factores importantes para as comunidades de chimpanzés. Contudo, existem alguns grupos destes animais a viver acima dos 2000 metros de altitude onde, apesar de não haver árvores, os chimpanzés adaptaram-se às condições e habitam grutas.
Estes animais vivem em grupos que podem ser pequenos, com cinco ou 6 animais, ou bastante numerosos, com cerca de 100 animais.
Na sociedade dos chimpanzés existe um escalonamento hierárquico bem definido. Se algum elemento do grupo o desrespeitar, fica sujeito às sanções que o macho dominante do grupo entender, que podem ir desde uma simples repreensão, até à violência física, ou mesmo ao afastamento do grupo.[8]
As duas espécies se encontram em perigo de extinção. Apesar do vasto território que ocupam, estes animais têm sido dizimados pelos humanos com a caça ilegal, quer para alimentação, quer para a produção de amuletos para a medicina tradicional. Muitos são ainda capturados e utilizados nos circos ou noutros espetáculos afins, ou mesmo para serem criados como animais de companhia.
As guerras, que sistematicamente assolam esta região, têm vitimado muitos animais, aumentando o número de órfãos. Por outro lado, o stress que estas situações provocam nas fêmeas tem reduzido muito a natalidade nessas zonas.
Atualmente, existem cerca de 150.000 chimpanzés a viver em liberdade.[9]
O termo chimpanzé aplica-se aos primatas do gênero Pan, da família Hominidae, subfamília Homininae, com duas espécies conhecidas: os chimpanzés-comuns (Pan troglodytes) e bonobos (Pan paniscus).
Estudos apontam que os chimpanzés são parentes próximos dos seres humanos na evolução; eles separam-se do tronco do ancestral comum por volta de há 4 a 7 milhões de anos, e ambas as espécies compartilham 98-99% de DNA.
Como o homem, o chimpanzé consegue reconhecer a própria imagem no espelho, (capacidade que poucos animais apresentam). Também são capazes de aprender certos tipos de linguagens, como a dos sinais.
Devido à destruição do seu habitat e à caça ilegal de chimpanzés pelo mercado de carne e de animais, pensa-se que restam apenas 150.000 chimpanzés nos bosques e florestas da África Central e Ocidental. Estima-se que no início do século XX havia aproximadamente dois milhões.
Cimpanzeu (Pan) este un gen de maimuțe din familia hominidelor, ordinul primate, care cuprinde două specii. Râul Congo desparte habitatele native ale celor două specii:[1]
Aceste antropoide din Africa ecuatorială sunt animalele cele mai apropiate fizic și genetic de specia umană.
Un cimpanzeu adult atinge o înălțime cuprinsă între 0,9 și 1,7 m, în poziție verticală. Greutatea la mascul este de 35-70 kg, iar la femelă 25-50 kg.
Cimpanzeii pot trăi până la 40 de ani în sălbăticie, iar în captivitate pot ajunge până la 60 de ani.
În căutarea hranei, cimpanzeul se poate deplasa și pe jos, totuși preferă deplasarea prin copaci. În cazul deplasării terestre, folosește toate cele patru membre (deci nu biped ca omul!), cu degetele ușor îndoite, astfel încât greutatea corpului să fie susținută de falanga a doua și a treia a degetelor.
În copaci se cațără utilizând toate membrele sau, prin pendulare, agățându-se cu ajutorul membrelor superioare.
Cimpanzeii sunt omnivori și au un ritm de viață diurn. Ei consumă circa două sute de tipuri de frunze și fructe, dar și termite, furnici, miere, păsări și chiar unele mici mamifere.
Femela poate naște în orice perioadă a anului. Durata ciclului menstrual este de 35-45 zile, din care șase zile reprezintă perioada de fertilitate, interval marcat de apariția unei turgescențe în zona genitală.
oamenii (genul Homo)
cimpanzeii (genul Pan)
gorilele (genul Gorilla)
orangutanii (genul Pongo)
gibonii (familia Hylobatidae)
Cimpanzeu (Pan) este un gen de maimuțe din familia hominidelor, ordinul primate, care cuprinde două specii. Râul Congo desparte habitatele native ale celor două specii:
Cimpanzeul comun, Pan troglodytes (Africa de Vest și Centrală) Bonobo, Pan paniscus (pădurile Republicii Democrate Congo)Aceste antropoide din Africa ecuatorială sunt animalele cele mai apropiate fizic și genetic de specia umană.
Šimpanz (Pan) je rod primátov (presnejšie hominoidovcov).
Slovo šimpanz môže byť v užšom zmysle názov druhu šimpanz učenlivý - pozri nižšie.
Zaradenie do čeľade/podčeľade nie je ustálené. Rod šimpanz sa môže zaradiť:
Ojedinele sa Pan chápe nie ako rod, ale ako podrod rodu človek (Homo) [4](k tomu pozri aj článok človek (Homo)).
rod šimpanz (Pan) :
V minulosti sa šimpanz bonobo niekedy považoval za súčasť šimpanza učenlivého.[6][7][8]
Posledný spoločný predok šimpanza a človeka žil zhruba pred 4,8 - 7 (Wildman 2003, Bailey 1992) / 3,6 - 4,43 (Easteal 1997, Adachi 1995) / 10,4 (Arnason 1996) miliónmi rokov. Šimpanz bonobo sa od šimpanza učenlivého oddelil azda pred 1 až 2 miliónmi rokov.
Šimpanz patrí medzi živočíchy, u ktorých sa číta ich DNA - nahrubo prečítaný genóm šimpanza bol zverejnený v auguste roku 2005, s analýzou sa začalo v roku 2002.
Hoci sa všeobecne tvrdí, že DNA ľudí a šimpanzov sa zhoduje v 98,8% (podľa výskumu Mary-Claire King z roku 1973), nie je to presné - neberú sa totiž do úvahy zmeny v dlhších úsekoch DNA (ich vypadnutie alebo zmnoženie). To pridáva k odlišnosti ďalších 2,7%. Štúdie z posledných rokov používajúce výstižnejšiu metodiku hovoria len o 98 až 94% podobnosti genómu šimpanza a človeka.[9] [10] Rozdiely nie sú len v nejakých špeciálnych génoch, ale aj v spôsobe, akým sú gény usporiadané a vzájomne „zapínané“ či „vypínané“ a v ich odlišnej aktivite.
Veľmi prekvapivé sú posledné štúdie, ktoré sa zaoberali porovnávaním chromozómu Y u človeka a šimpanza. Zistilo sa, že ich celková štruktúra (rozloženie sekvenčných kategórií) je zásadne odlišná. Dokonca aj medzi jednotlivými kategóriami boli veľké rozdiely. Ak odhliadneme od rozloženia génov a zaoberáme sa len ich počtom, vedci zistili, že šimpanzy na chromozóme Y približne polovicu ľudských génov nemajú.[11]
Šimpanz (Pan) je rod primátov (presnejšie hominoidovcov).
Slovo šimpanz môže byť v užšom zmysle názov druhu šimpanz učenlivý - pozri nižšie.
Šimpanzi (znanstveno ime Pan) so rod opic iz družine človečnjakov. Rod sestavljata dve vrsti: na bolj znanega navadnega šimpanza in na pritlikavega šimpanza ali bonoba; mejo med obema vrstama predstavlja reka Kongo.
Šimpanzi in gorile so, za razliko od orangutanov, zelo družabni. So zelo razviti zaradi njihovih velikih možganov, nimajo pa repa. Bolj uporabljajo roke, pri plezanju se preprijemajo z ene roke na drugo ali se na njih opirajo. Nimajo krempljev ampak nohte, imajo izvrsten vid. Vidijo v barvah kar jim pomaga pri iskanju zrelih sadežev, ki so za njih zelo pomembna hrana. Njihov življenjski prostor so tropski gozdovi in travišča. Po navadi imajo hkrati samo enega mladiča, saj mati ne more istočasno dojiti in več let prenašati več mladičev. Jedo predvsem lahko prebavljivo rastlinsko hrano (npr. sadje in poganjke), znano pa je, da plenijo tudi druge živali, največkrat nevretenčarje.
Vrsti se anatomsko le malo razlikujeta, a se njuno spolno in družabno vedenje vseeno zelo razlikuje. Izpostavljena koža na obrazu, rokah in nogah pri obeh vrstah niha od rožnate do zelo temne, a je na splošno svetlejša pri mladičih, ter potemni, ko dozorijo. Pritlikavi šimpanzi imajo daljše roke in večino časa hodijo pokončno.
Navadni šimpanzi se prehranjujejo vsejede. Gojijo lovsko kulturo beta samcev, ki jih vodi relativno šibak alfa samec, in zelo zapletenimi družbenimi razmerji. Pritlikavi šimpanzi so za razliko od njih večinoma rastlinojedi in imajo egalitarno, matriarhalno, promiskuitetno kulturo.
Rod živi v Zahodni in Osrednji Afriki. Bonobo je omejen na deževne gozdove Demokratične republike Kongo; njegovo območje razširjenosti s severa omejuje reka Kongo, ki predstavlja jasno ločnico med obema vrstama.
Wikimedijina zbirka ponuja več predstavnostnega gradiva o temi: ŠimpanziŠimpanzi (znanstveno ime Pan) so rod opic iz družine človečnjakov. Rod sestavljata dve vrsti: na bolj znanega navadnega šimpanza in na pritlikavega šimpanza ali bonoba; mejo med obema vrstama predstavlja reka Kongo.
Šimpanzi in gorile so, za razliko od orangutanov, zelo družabni. So zelo razviti zaradi njihovih velikih možganov, nimajo pa repa. Bolj uporabljajo roke, pri plezanju se preprijemajo z ene roke na drugo ali se na njih opirajo. Nimajo krempljev ampak nohte, imajo izvrsten vid. Vidijo v barvah kar jim pomaga pri iskanju zrelih sadežev, ki so za njih zelo pomembna hrana. Njihov življenjski prostor so tropski gozdovi in travišča. Po navadi imajo hkrati samo enega mladiča, saj mati ne more istočasno dojiti in več let prenašati več mladičev. Jedo predvsem lahko prebavljivo rastlinsko hrano (npr. sadje in poganjke), znano pa je, da plenijo tudi druge živali, največkrat nevretenčarje.
Schimpanser (Pan) är ett släkte av primater som ingår i familjen hominider.[1] Släktet bildas av två arter som är människans närmaste nulevande släktingar. De förekommer i västra och centrala Afrika. Arterna vistas främst i tropiska skogar i låglandet. Schimpansen lever även i bergsskogar och i savanner med större trädansamlingar.[2] Båda arter är hotade i beståndet på grund av jakt och skogsavverkningar.
Släktet schimpanser omfattar de två arterna schimpans (Pan troglodytes) och bonobo (Pan paniscus) (tidigare även kallad dvärgschimpans).[3] Schimpansen har därefter fyra underarter: Pan troglodytes troglodytes, Pan troglodytes versus, Pan troglodytes vellerosus och Pan troglodytes schweinfurthii.[4] Man ser skillnad på dessa underarter bland annat med hjälp av färgen på ansiktet och längden på håret.[5]
Namnet på släktet härstammar från den grekiska guden Pan.[3]
Schimpans och bonobo beräknas ha skilts åt för 1–2 miljoner år sedan[6], eventuellt i samband med Kongoflodens tillblivelse för cirka 2 miljoner år sedan.[7]
Kladogram enligt Catalogue of Life[1]:
Hominider Schimpanser SchimpansPan troglodytes schweinfurthii
Schimpans och bonobo är människans närmaste släktingar, och det beräknas att utvecklingslinjen Homo skildes från utvecklingslinjen Pan för 5–7 miljoner år sedan. Sedan fortsatte utvecklingen på olika sätt.[6][8] Människans och schimpansernas arvsmassa skiljer sig till ca 1,3% och mellan de två schimpansarterna skiljer sig arvsmassan till 0,4%. Forskare har dock kommit fram till att bonobons genom har vissa delar som är mer lika människans än vad schimpansen har. Forskarna tror att dessa skillnader och likheter kan vara viktiga ledtrådar till att förstå hur gener påverkar det sociala beteendet.[7]
Schimpansens kroppslängd (huvud och bål) är omkring 63–94 cm och den blir ungefär 1,0–1,7 m stående på benen. Bonobon är med en kroppslängd upp till 83 cm lite mindre än schimpansen, men de har längre armar och ben.[2] En vanlig schimpans kan väga 26–70 kg, medan en bonobo väger 27–61 kg. Hanen väger ca 25% mer än honan.[2] Pälsen är svart men blir grå eller brunaktig när de blir gamla. Schimpansens ansikte är hårlöst och den har stora öron. Bonobons öron är lite mindre i jämförelse till hela huvudet. Hos unga schimpanser är ansiktet rosabrunt liksom öron, handflator och fotsulor, medan dessa områden hos vuxna schimpanser är gråsvarta.[2]
Släktet förekommer från Guinea till Kongo-Kinshasa. Schimpansen återfinns i västra och centrala Afrika medan bonobon finns endast i Kongo-Kinshasa.[5][9] De två arterna skiljs åt av Kongofloden.
Schimpanser är flockdjur. De lever ofta i större flockar som sedan är uppdelade i mindre grupper. Sammansättningen av de små grupperna är inte fast, utan individer kan växla mellan grupper.[10][11] När det gäller schimpansen beror detta bland annat på sexuell status.[11]
Schimpanser är allätare och tillverkar enkla redskap för att komma åt föda. De använder till exempel avskalade grenar som de stoppar ner i termitbon för att fiska upp och äta termiterna. Kosten inkluderar frukt, bark, blommor, blad, frön, ägg, insekter och kött.[11][12] Köttet innebär mindre däggdjur, för schimpansen gäller detta bland annat ungar från babianer och andra apor.[11] Bonobon jagar däremot sällan, men däggdjuren räknas ändå in listan på föda.[12]
En hona blir könsmogen mellan 7 och 14 års ålder.[12][13] Dräktighetstiden är cirka 7-8 månader.[11][12]
Schimpanser kommunicerar på ett sätt som liknar mänskliga icke verbala uttryck, med ljud, handgester och ansiktsuttryck. Forskning kring schimpansers hjärna har avslöjat att deras kommunikation aktiverar ett område hos dem på samma ställe som Brocas område, ett språkcenter i människans hjärna.[14] Brittiska forskare som studerat flockar i Uganda har lyckats kartlägga 5000 olika situationer och ur dessa specifikt 66 olika gester, som används av det stora flertalet för att utbyta meddelanden.[15][16]
En av anledningarna till att människor och schimpanser inte kommunicerar på samma sätt är skillnader på en region som kallas FOXP2 i våra genom. Denna region har en stor betydelse i förmågan att tala och forma ett språk.[17]
I USA utfördes ett experiment gällande språkförståelse på bonobon Kanzi.
Schimpansens och bonobons sociala beteende skiljer sig på flera olika sätt.
Schimpanser anses ha samma nivå av intelligens som ett treårigt människobarn. Detta är på grund av deras förmåga att uttrycka sig med ljud, gester och ansiktsuttryck samt förmågan att lura och manipulera till egen fördel. Utöver har de dessutom förmågan att förstå konceptet storlek, ordningsföljder av tal och viss förståelse av språk och symboler.[18]
För att mäta apornas intelligens använder man sig av intelligenstester. Dessa går ut på att mäta djurens generella färdighet för att lösa problem de inte normalt sätt stöter på i vardagen. Av de existerade människoaporna har orangutangen visat sig vara smartast och schimpanserna kom på andra plats.[19]
Schimpansen och alla dens underarter är hotade av utrotning. Det uppskattas finnas 100 000 - 200 000 schimpanser kvar i vilt tillstånd.[5] IUCN listar arten som starkt hotad (Endangered).[20] Man vet inte säkert hur siffran på antalet vilda bonobo-apor ser ut, men den uppskattas ligga mellan 29 000 och 50 000 individer och arten klassas av IUCN likaså som starkt hotad.[21]
Det främsta hoten mot schimpanserna är jakt (främst illegal) och skogsskövling.[20][21]
Wikimedia Commons har media som rör Schimpanser.
Schimpanser (Pan) är ett släkte av primater som ingår i familjen hominider. Släktet bildas av två arter som är människans närmaste nulevande släktingar. De förekommer i västra och centrala Afrika. Arterna vistas främst i tropiska skogar i låglandet. Schimpansen lever även i bergsskogar och i savanner med större trädansamlingar. Båda arter är hotade i beståndet på grund av jakt och skogsavverkningar.
Bilimsel sınıflandırma Üst âlem: Eukaryota Âlem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Takım: Primates Familya: Hominidae
Şempanze türlerinin yayılımı. Şempanze, Afrika'daki Kongo Nehri ve çevresine yayılış göstermiş olan Pan cinsine mensup iki insansı maymun türüne verilen genel ad. Kongo Nehri, bu iki tür arasında doğal bir çizgi oluşturur:[1]
Şempanzeler; goriller, insanlar ve orangutanlarla birlikte Hominidae familyasına mensuptur. 6 milyon yıl önce insanın atasından ayrılan şempanzeler, bu bağlamda insanın yaşayan en yakın akrabasıdır. Günümüzde yaşayan iki şempanze türü ile insanlar, Hominini oymağını oluştururlar. Panina alt-oymağının bilinen tek üyeleri olan şempanzelerin bu iki türü, yaklaşık bir milyon yıl önce birbirlerinden ayrılmıştır.
Pan cinsi, içinde insanın da bulunduğu Homininae alt-familyasına aittir. Bu cinse mensup iki tür, insanın yaşayan en yakın akrabalarıdır. Şempanze ile insanın atalarının altı milyon yıl önce birbirinden ayrıldığı bilinmektedir.[2] Mary-Claire King'in 1973'te yürüttüğü bir çalışmada, şempanze ve insanın %99'luk bir oranda DNA benzerliğine sahip olduğunu tespit edildi.[3] Ancak daha sonraları kodlamayan DNA'ların da hesaba katıldığı ayrıntılı çalışmalarla bu oranın %94 olduğu görüldü.[4] Geçmişte troglodytes ve paniscus türlerinin, günümüz insanı olan sapiens ile beraber Pan yerine Homo cinsine dahil edilmesi önerildi.
Geçmişte birçok eski insan fosili bulunduysa da, 2005 yılına kadar herhangi bir eski şempanze fosiline rastlanmadı. Doğu Afrika'da bulunan bu şempanze fosilleri, şempanzelerin günümüzde yaşadığı Orta ve Batı Afrika'yla örtüşmediği görüldü. Ancak daha sonraları Kenya'dan da şempanze fosilleri bildirilince, Pan cinsinin ve insanların ortak atalarının bu bölgede Orta Pleistosen'de beraber yaşadığı ortaya çıktı.[5]
Erkek bayağı şempanzeler 70 kg'ye ve ayağa kalktıklarında 1,7 m uzunluğa erişebilirken, dişilerin boy ve kilosu biraz daha düşüktür. Bayağı şempanzelerin uzun kolları, iki yana doğru açıldığında kendi vücut uzunluklarının 1,5 katına erişebildiği gibi, şempanzelerin kolları bacaklarından daha uzundur.[6] Bonobolar, bayağı şempanzeden biraz daha küçüktür ancak daha uzun kol ve bacaklara sahiptir. Her iki tür de bu güçlü uzun kollarını ağaca tırmanmak için kullanır. Şempanzeler yerde dört uzuvları üzerinde yürür ve el bileklerini ters döndürerek desteklik sağlarlar. Şempanzelerin geniş tabanlı ve kısa parmaklı ayakları, orangutanlara göre daha çok yürümeye elverişlidir. Ayrıca ellerinde herhangi bir nesne varken iki ayak üzerinde ileri doğru yürüyebilme yetileri vardır. Kürkleri siyah olan şempanzelerin kuyrukları olmadığı gibi, yüzlerinde, parmaklarında, avuç içlerinde ve ayak tabanlarında kıl bulunmaz. Şempanzelerin gözlerinin üzerinde, kaş hizasında bulunan bir kemik, bu canlıların kafasının geriye doğru çekilen bir görüntüye sahip olmasına neden olur. Ayrıca burunları düzdür. Her ne kadar çeneleri dışa dönük olsa da, şempanzelerin dudakları sadece surat astıkları zaman dışa döner. Şempanze beyninin boyutu, insan beyninin yarısı kadardır.[7]
Şempanze testisleri 110 g ile diğer insansılarla karşılaştırıldığında (gorillerin 28 g, insanların 43 g) belirgin bir biçimde daha büyüktür. Bu durum çokkocalılığın hakim olduğu şempanze topluluklarında beliren sperm rekabeti sonucunda ortaya çıkmıştır.[8]
Yüzde açığa çıkan deri rengi, pembeden siyaha kadar değişkenlik göstermektedir. Ancak genel olarak bakıldığında, deri rengi, yaşlandıkça koyulaşır. Bonoboların görece daha uzun kolları vardır ve bayağı şempanzelere göre dik yürümeye daha çok yatkındır. Chicago Üniversitesi'nin yaptığı bir çalışmada şempanze toplulukları arasında önemli genetik farklılıklar gözlendi.[9]
Şempanzeler ergenliğe 8 ilâ 10 yaşları arasında girerler. Doğal ortamda 40 yaşından fazla yaşayamasalar da, kafeste tutulan şempanzelerin 60 yaşından fazla yaşayabildikleri bilinmektedir.
Her ne kadar anatomik açıdan bayağı şempanzelerle bonobolar arasında farklılıklar çok büyük olmasa da, cinsel ve sosyal davranış yönlerinden önemli farklılıklar gözlemlenmektedir. Bayağı şempanzeler hepçil olup karmaşık sosyal ilişkiler içeren toplu avlanma etkinlikleri gösterirler. Ancak bonobolar genelde meyveyle beslendikleri gibi, daha eşitlikçi, şiddetten uzak, anaerkil ve cinsel açıdan yenilikçi davranışlar gösterirler.[10] Bonobolar sıklıkla seks yaparlar ve biseksüellik bu topluluklar arasında her iki cinsiyet için de çok yaygındır. Bonobolar cinselliği çatışmaları önlemek veya çözmek için kullanırlar. Bunun yanında farklı şempanze toplulukları arasında alet kullanma yetileri de farklılık gösterir.[11]
Bayağı şempanzeler, bonobolara göre daha fazla sinirlidir.[12]
Şempanzeler aletler yapıp bunları besin kaynaklarına ulaşmak veya sosyal gösteriler yapmak için kullanırlar. Bu canlıların birlik, sosyal etkinlik ve mevki gerektiren karmaşık ve özel avlanma stratejileri bulunur. Bu tür eylemler içinde sosyal açıdan etkileyici, yönlendirici ve hile yapıcı davranışlar gösterirler. Bunun yanında sembol kullanmayı öğrenebilirler ve insan dilini bazı basit hatlarıyla algılayabilirler. Ayrıca sayıları ve sayı dizilerini öğrenebildikleri gibi,[13] gelecek hakkında kararlar verebilirler.[14]
Şempanzeler hakkındaki en önemli keşiflerden biri, Ekim 1960'ta Jane Goodall'ın gözlemlediği alet kullanma yetisidir. Son araştırmalara bakıldığında, bu canlıların 4.300 yıl kadarlık bir süredir taş kullanabildiği görülmektedir.[15] Şempanzelerin kullandığı alet arasında termitler için kullandıkları çubuklar da yer almaktadır.[16] Yine son gözlemlere bakıldığında bayağı şempanzelerin dişleriyle sivrilttikleri taşlarla avlandıkları belirlenmiştir.[17][18] Şempanzelerin bu alet kullanma özelliklerinin keşfinden önce, sadece insanın bu yeteneği sahip olduğu düşünülmekteydi. Ancak günümüzde şempanze dışında da birçok alet kullanabilen canlı bilinmektedir.[19][20]
Son yapılan çalışmalarda, şempanzelerin grup içinde fedakâr davranışlarda bulunduğu gözlemlendi.[21][22][23] Şempanzelerdeki manevi değerlere ilişkin bulgular arasında yas tutma, "romantik aşk yaşama", "yağmur dansı", göl üzerinde batan güneşi izleme gibi doğaya hayranlık, merak ve yabani hayata saygı gibi özellikler görülmektedir. Şempanzeler, beslenen kaplumbağalar gibi diğer canlılara saygı ve empati göstermektedir. Ayrıca bu canlılarda "animizm" ve "yap-inan oyunu"nun bulunduğu bilinmektedir.[24]
Şempanzeler, insanların sözsüz iletişimine benzer iletişim özelliklerine sahiptir. Vokalizasyonlara, jestlere ve mimiklere sıkça başvuran bu canlıların beyinleri üzerinde yapılan araştırmalara bakıldığında şempanzelerin beyinlerinde dil-iletişim ile ilgili bölgenin, insan beynindeki Broca bölgesi ile birebir örtüştüğü görülmektedir.[25]
Bilim insanları uzun yıllar boyunca dil öğrenme yeteneğinin sadece insanlarda bulunan özel bir yetenek olduğunu düşündü ve bu hipotezi test etmek üzere büyük insansılara dil öğretmeye çalıştı. Allen ve Beatrice Gardner tarafından 1960'larda yürütülen ilk denemelerden birinde 51 aylık çalışma sonucunda "Washoe" adlı bir şempanzeye Amerikan İşaret Dili öğretildi. Gardner'lar, bu şempanzenin 151 işareti öğrendiğini ve bunu diğer şempanzelere kendiliğinden öğrettiğini belirtti.[26] Daha uzun süre öğrenime devam eden Washoe, 800'den fazla işaret öğrenmeyi başardı.[27]
Günümüzde halen başta Noam Chomsky ve David Premack olmak üzere birçok bilim insanının, insansıların dil öğrenme yetileri üzerine açtığı tartışmalar bulunmaktadır. Washoe'nun ilk verilerinden sonra diğer birçok insansıyla yapılan çalışma, değişik başarılar elde etti.[28] Bunlardan biri Columbia Üniversitesi'nden Herbert Terrace'ın yetiştirdiği Nim Chimpsky adlı şempanzedir. Bu şempanzeyle yapılan çalışmaların ilk raporları olumlu sonuçlar verdiyse de, Kasım 1979'da çalışmaları tekrar inceleyen ekip, şempanzenin aslında bu yeteneklerini taklite borçlu olduğunu fark etti. Terrace bunun ardından şunları söyledi: "Dil öğrenme yetisi, halen sadece insanlar için temel bir ayırt edici özellik."[29]
Kyoto Üniversitesi'ndeki Primat Araştırma Enstitüsü'nün sürdürdüğü otuz yıllık bir çalışma sonucunda, şempanzelerin 1-9 arasındaki sayıları, ifade ettiği değerle beraber öğrenebildiği belirlendi. Bir bilgisayar ekranına rastgele kutucuklar halinde yansıtılan rakamlar, birkaç saniye sonra kaldırılarak şempanzelerin bu sırayı tekrar seçmeleri istendi. Bu yolla bu canlıların görsel bellek yeteneklerinin bulunduğu görülmüştür. Japonya'da bulunan Ayumu adlı bir şempanzenin, bu testi birçok insandan daha iyi çözdüğü görüldü. Öyle ki, dünya hafıza şampiyonu Ben Pridmore bile bu testteki birçok denemede yanıldı.[30]
Gülme yeteneği sadece insanlara özgü değildir. Ancak insan ve şempanze gülüşü arasında, insanın konuşma adaptasyonları nedeniyle belirgin farklar bulunur. Ayna testi ile ölçülen öz-farkındalık testini geçen canlılarda gülme yeteneği daha belirgindir.
Şempanzeler, goriller ve orangutanlar, güreşildiğinde, kovalamacılık oynadığında, gıdıklandığında ve çeşitli fiziksel temaslarla gülme benzeri bir tepki gösterir. Bu durum çeşitli yabanî ve tutsak şempanzelerde de belgelenmiştir. Bayağı şempanzelerin gülmeleri insanlarca hemen algılanamaz. Çünkü bu türün gülmesi basit ve sık nefes alıp verme şeklindedir. İnsan-dışı primatların neşe ve eğlenceyi hissettiklerini gösteren belgeler mevcuttur. Bir çalışmada, insan ve bonobo bebekleri gıdıklanarak çıkardıkları sesler kaydedildi. Her ne kadar bonobo bebeğinin gülüşü daha yüksek frekansa ulaşsa da, her iki bebeğin de sesinin benzer bir kalıpta yinelendiği ve yüz ifadelerinin benzerlikler taşıdığı görüldü. Koltukaltı, karın gibi yerler hem insanlarda, hem şempanzelerde, ortak gıdık alma yeridir. Gıdıklandıkları zaman şempanzelerin aldığı mutluluk yaşa bağlı değildir.[31]
Yetişkin bayağı şempanzeler, özellikle erkekler, oldukça sinirli olabilirler. Bu türün kendine ait bölgeleri oldukça önemlidir ve bu yüzden diğer şempanzeleri öldürebilirler.[32] Şempanzelerin ayrıca diğer küçük maymunları da avladığı veya avlamaya çalıştığı[33][34][35] ve bu maymunların etlerini kendi topluluklarında bir "sosyal araç" olarak kullandıkları görülmüştür.[36] Şubat 2009'da Travis adında evcil bir şempanze, Stamford, Connecticut, ABD'de bir kadını yaralayıp sakat bırakınca, ülkede evcil primat satışı yasaklandı.[37]
Afrikalılar, şempanzelerle bin yıldan uzun süredir iletişim içindedir. Şempanzelerin başta Demokratik Kongo Cumhuriyeti olmak üzere çeşitli köylerde evcil olarak beslendiği bilinmektedir. Ancak günümüzde D. Kongo Cumhuriyeti'nde bulunan Virunga Ulusal Parkı'ndaki otoriteler, evcil şempanzlere el koymaktadır.[38] Avrupalılar ile şempanzelerin bilinen ilk teması, 1600'lerde, bugünkü Angola'da gerçekleşti. Portekiz Ulusal Arşivi'nde (Torre do Tombo) saklanan Portekizli kaşif Duarte Pacheco Pereira'nin (1506) günlüğü, kendi araçlarını yapıp kullanan bu canlılardan bahseder.
"Şempanze" adının ilk kullanımı 1738'de gerçekleşti. Bu isim, Tşiluba dilinde geçen, muhtemelen "taklitçi adam" veya "insansı" anlamına gelen "kivili-çimpenze" teriminden gelmektedir.[39] Daha sonraları biyoloji uzmanları, bu canlı için Pan adlı cinsi tayin ettiler. Aslında şempanzeler ve bazı insansılar, çok antik Batılı ve Arap hikâyelerinde belli belirsiz geçmektedir. Ancak tüm bunlar efsanevi ve dönem bilincinin uç sınırlarındadır. İnsansılar, Aristoteles tarafından betimlendiği gibi, İngilizce İncil'de Süleyman peygamber tarafından toplanan canlılar olarak bahsedilmektedir. (1 Kings 10:22. İbranice qőf kelimesi, bir maymunu tanımlıyor olabilir.) Maymunlar, Kur'an'da A'raf Suresi 166. Ayet'te (7:166) şu şekilde geçmektedir: "Kibirlenip de kendilerine yasak edilen şeylerden vazgeçmeyince onlara: Aşağılık maymunlar olun! dedik."
Bilinen ilk kıtalararası yolculuk yapan şempanze, Angola'dan alınıp 1640'ta Frederick Henry, Oranj Prensi'ne hediye olarak verildi. Bunu izleyen yıllarda diğer şempanzeler de Avrupa'ya ayak bastı. Dönemin bilim insanları, bu ilk misafirlere bakarak, şempanzeleri "pigme" olarak tanımladı ve insana benzer özelliklerinin altını çizdi. Bunu izleyen yıllarda Avrupa'daki hayvanat bahçelerine yeni şempanzeler getirildi.
Darwin'in doğal seleksiyon teorisi (1859 yılında yayımlandı) şempanzeler üzerinde bilimsel bir ilgi uyandırdı. Bunu izleyen dönemde uzun çalışmalar yapıldı. İnsanla şempanzenin akrabalığını tartışmak üzere başta davranışlar olmak üzere incelemeler başlatıldı. Bazı durumlarda şempanze zekası olduğundan çok daha fazla abartıldı. Kayda değer bir bilimsel verinin üretilemediği 19. yüzyılın sonunda, şempanzeler insanlar için büyük bir gizem olarak kaldı.
20. yüzyıl, şempanzeler üzerinde sıkça bilimsel araştırmaların yapıldığı bir asır oldu. 1960'lardan öncesine kadar şempanzelerin doğal hayattaki davranışları hakkında hemen hemen hiçbir veri yoktu. 1960 yılının Temmuz ayında Jane Goodall, Tanzanya'nın Gombe ormanlarında, şempanzelerle yaşamak üzere yerleşmesiyle, ilk belirgin veriler toplanmaya başladı. Goodall özellikle Kasakela şempanze topluluğu'nun davranışlarını inceledi. Şempanzelerin alet kullanmadaki üstün yeteneklerinin fark edilmesi, geniş ses getirdi. İlk tutarlı çalışmalar psikoloji alanında ünlü ikili Wolfgang Köhler ve Robert Yerkes tarafından yapıldı. Bu iki araştırmacı, bir laboratuvar kurup meslektaşlarıyla beraber, şempanzelerin entelektüel ve bilişsel yeteneklerini araştırmaya koyuldu. Uygulanan testler bir muza erişmek için karmaşık yollar hazırlamak gibi görece yüksek zeka düzeyi gerektirmekteydi. Yerkes, şempanzeler üzerinde II. Dünya Savaşı'na kadar çalıştı. Köhler de beş yıllık çalışmasının ardından Mentality of Apes adlı kitabını Yerkes'in çalışmaya başladığı sene olan 1925'te yayımladı. Kitapta şempanzelerin belirgin üstün zeka gerektiren davranışlarının insanlara çok benzerlik gösterdiği belirtilmektedir.[40]
Ağustos 2008'de yayımlanan American Journal of Primatology adlı yayında, Tanzanya'daki Mahale Ulusal Parkı'nda yapılan araştırmalara değinildi. Bu araştırmalara göre, şempanzelerin, insanların yakalandığı pek çok hastalığın aynısına yakalanabildiği sonucuna varıldı.[41]
Kasım 2007 itibarıyla, ABD'deki çeşitli laboratuvarlarda 1.300'ü şempanze olmak üzere 3.000'in üzerinde büyük insansı yaşamaktadır.[42] Birçok laboratuvarda şempanzeler,[43] enfeksiyonlar için aşılama bulmak adına, ameliyat ve biyopsi denemeleri adına veya uyuşturucu testi adına kullanılmaktadır.[44] Federal olarak desteklenen iki laboratuvarda şempanzeler kullanılır: Atlanta'daki Emory Üniversitesi'nde yer alan Yerkes Ulusal Primat Araştırma Laboratuvarı ve San Antonio'daki Güneybatı Ulusal Primat Merkezi.[45] Günümüze kadar beş yüz şempanze, laboratuvarlardan emekli olarak ABD ve Kanada'daki çeşitli barınaklara yerleştirildi.[43]
Biyomedikal araştırmalar için şempanzelerin kullanımı, yıllardır denenen bir yöntemdir.[46] Şempanze genomunun yayımlanmasıyla beraber, bu canlıların laboratuvar ortamlarında arttırılması için planlar yapılmaya başlandı.[45][47]
Birçok araştırmacı, şempanzelerin kendine özgü ve zeki bir canlı olduğunu, dolayısıyla araştırmalarda kullanılmamaları gerektiğini öne sürmektedir. Kaliforniya Üniversitesi, San Diego'da evrimsel biyolog ve primat uzmanı olan Pascal Gagneux, şempanzelerin insana genetik açıdan benzerliği, öz-farkındalıkları, alet kullanımı gibi özelliklerinden ötürü, insani muamele görmeleri gerektiğini söylemektedir.[45] Bunun yanında, son yapılan çalışmalarda, laboratuvar emeklisi şempanzelerin, posttravmatik stres bozukluğu gösterdiği görülmüştür.[48] Yerkes Ulusal Primat Araştırma Laboratuvarı'nın yöneticisi Stuart Zola ise buna katılmayarak National Geographic dergisine şunları söyledi: "Herhangi bir türe insanca davranmak zorunda bırakılmamızın gereksiz olduğunu düşünüyorum. Bu ister fare, ister şempanze olsun. Ne kadar öyle olsun istesek de, şempanzeler insan değildir."[45]
Dünya üzerinde her geçen gün büyük insansıların araştırmada ve toksikoloji testlerinde kullanılmasını yasaklayan yasalar çıkmaktadır.[49] 2006 itibarıyla Avusturya, Yeni Zelanda, Hollanda, İsveç ve Birleşik Krallık, bu konuda yasaları bulunan ülkelerdir.[50]
Şempanzeler popüler kültürde sıklıka kişileştirilirler.[51] Özellikle çocuksu arkadaşlık, kader arkadaşlığı veya palyaçoluk gibi standartlaştırılmış rollerde şempanzeler rol alır.[52] Özellikle insanların sıkça komik bulduğu belirgin yüz ifadeleri, uzun kolları ve hızlı hareketleri, onları palyaçoluk gibi rollerde oynamaya elverişli kılmaktadır.[52] Bunun yanında şempanzeler, insan kıyafetleri giydirilerek sirk benzeri sahne gösterilerinde de rol alırlar.[52]
Televizyon çağında, ABD başta olmak üzere kimi ülkelerde "şempanze hareketi" gibi yeni tarzlar belirdi. Bu tarz programlarda şempanzeler insan gibi giyinirler ve ağızlarını oynatırlar, daha sonra insanlar tarafından bunlar dublajlanır.[51] Bu tarz programlara örnek olarak 1970'lerdeki Lancelot Link, Secret Chimp ve 1990'lardaki The Chimp Channel verilebilir.[51]
TV'de rol alan şempanzeler, genelde insanların cana yakın, komik arkadaşları olurlar. Buna örnek olarak 1950'lerde NBC kanalında yayınlanan Today Show adlı programın sunucusu Dave Garroway'e eşlik eden J. Fred Muggs, 1960'larda Daktari'deki "Judy" veya 1990'lardaki The Wild Thornberrys'deki "Darwin" gösterilebilir.[51] Her ne kadar köpekler (Lassie'deki gibi), yunuslar (Flipper'daki gibi), atlar (The Black Stallion'daki gibi) ve diğer insansılar (King Kong'daki gibi) çeşitli hayvanlar, filmlerin başrollerinde yer almış olsalar bile, şempanzelerin başrol oynadığı filmler pek azdır.[51] Ancak Türkiye'de 1990'ların sonunda yayınlanan "Çarli", Robert A. Heinlein'ın kısa öyküsü "Jerry Was a Man" (1947), David Brin'in 1990'lardaki Uplift serisi ve 1972 yapımı Conquest of the Planet of the Apes filmi gibi örnekler buna istisna olarak verilebilir.[51]
Commons ponúka multimediálne súbory na tému 
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému 
|coauthors= görmezden gelindi (yardım) |ye= görmezden gelindi (yardım) |erişim-tarihi= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım) |isbn= değerini kontrol edin: invalid character (yardım). 
|accessdate= (yardım)
|accessdate=, |date= (yardım)
Şempanze, Afrika'daki Kongo Nehri ve çevresine yayılış göstermiş olan Pan cinsine mensup iki insansı maymun türüne verilen genel ad. Kongo Nehri, bu iki tür arasında doğal bir çizgi oluşturur:
Bayağı şempanze, Pan troglodytes (Batı ve Orta Afrika) Bonobo, Pan paniscus (Demokratik Kongo Cumhuriyeti ormanları)Şempanzeler; goriller, insanlar ve orangutanlarla birlikte Hominidae familyasına mensuptur. 6 milyon yıl önce insanın atasından ayrılan şempanzeler, bu bağlamda insanın yaşayan en yakın akrabasıdır. Günümüzde yaşayan iki şempanze türü ile insanlar, Hominini oymağını oluştururlar. Panina alt-oymağının bilinen tek üyeleri olan şempanzelerin bu iki türü, yaklaşık bir milyon yıl önce birbirlerinden ayrılmıştır.
Хоча шимпанзе не можуть говорити через будову голосового апарату, вони здатні спілкуватися руками мовою глухонімих людей (мовою жестів). Вони здатні вживати слова в переносному сенсі, можуть створювати нові поняття, комбінуючи відомі слова, наприклад: «запальничка» — «пляшка-сірник», мають почуття гумору. Першого шимпанзе навчили говорити мовою жестів в 1967 році, а до 1972 року вже з десяток шимпанзе були навчені мові жестів. Також були придумані інші мови для спілкування з шимпанзе, такі як мова символів і мова лексиграмм. Самця Канзі вдалося навчити розуміти на слух близько 3000 англійських слів і активно вживати більш ніж 500 слів за допомогою клавіатури з лексиграмм. Описаний випадок, коли навчена мові знаків самка бонобо сама навчила йому свого дитинчати.
Хоча шимпанзе не можуть говорити через будову голосового апарату, вони здатні спілкуватися руками мовою глухонімих людей (мовою жестів). Вони здатні вживати слова в переносному сенсі, можуть створювати нові поняття, комбінуючи відомі слова, наприклад: «запальничка» — «пляшка-сірник», мають почуття гумору. Першого шимпанзе навчили говорити мовою жестів в 1967 році, а до 1972 року вже з десяток шимпанзе були навчені мові жестів. Також були придумані інші мови для спілкування з шимпанзе, такі як мова символів і мова лексиграмм. Самця Канзі вдалося навчити розуміти на слух близько 3000 англійських слів і активно вживати більш ніж 500 слів за допомогою клавіатури з лексиграмм. Описаний випадок, коли навчена мові знаків самка бонобо сама навчила йому свого дитинчати.
Tinh tinh, là tên gọi chung cho hai loài trong chi Pan. Được biết đến nhiều hơn là tinh tinh thông thường hay còn gọi là hắc tinh tinh (Pan troglodytes) sống ở Tây và Trung Phi. Họ hàng gần nhất với nó là tinh tinh lùn (Pan paniscus), được tìm thấy tại các cánh rừng của Cộng hòa dân chủ Congo. Ranh giới địa lý giữa hai loài này là sông Congo.
Tinh tinh đực trưởng thành có thể cân nặng 35–70 kg (75-155 pao) và cao 0,9-1,2 m (3–4 ft) khi đứng thẳng, trong khi thông thường tinh tinh cái chỉ cân nặng 26–50 kg (57-110 pao) và cao 0,66–1 m (2-3,5 ft). Tinh tinh hiếm khi thọ quá 40 năm trong điều kiện sống hoang dã, nhưng có thể sống tới 60 năm trong điều kiện giam giữ và con tinh tinh có tên gọi là Cheetah trong phim Tarzan sống đến 80 tuổi [1]
Các khác biệt về giải phẫu giữa tinh tinh thông thường và tinh tinh lùn là không đáng kể, nhưng trong hành vi tình dục và cộng đồng thì các khác biệt này rất rõ nét. Tinh tinh thông thường là loài ăn tạp, chúng có thể có hành vi săn mồi bằng một đội quân các con đực do một con đực đầu đàn dẫn đầu và có quan hệ cộng đồng rất phức tạp. Trái lại, tinh tinh lùn chủ yếu là loài ăn thực vật và có quan hệ tình dục quân bình, mẫu hệ và bừa bãi. Lớp da mặt, hai bàn tay và hai bàn chân ở cả hai loài có màu từ hồng tới rất sẫm nhưng nói chung thì sáng hơn ở các cá thể non và trở thành sẫm màu hơn khi trưởng thành. Tinh tinh lùn có tay dài hơn và có xu hướng có dáng đứng thẳng trong phần lớn thời gian.
Mặc dù người châu Phi đã tiếp xúc với tinh tinh trong nhiều thiên niên kỷ nhưng những ghi chép đầu tiên (của người phương Tây) về sự tiếp xúc của con người với tinh tinh chỉ có từ những người châu Âu khi thám hiểm Angola vào những năm trong thế kỷ 17. Tên gọi trong tiếng Anh của tinh tinh là "chimpanzee" tuy thế đã không có trước năm 1738. Tên gọi này xuất phát từ một từ trong tiếng Bantu ở Angola là "tshiluba kivili-chimpenze", là tên gọi địa phương cho loài động vật này và được dịch một cách lỏng lẻo là "người hay bắt chước" hoặc có thể chỉ là "khỉ dạng người". Cũng trong tiếng Anh, từ thông tục chimp có lẽ chỉ có sau năm 1870.
Trong khoa học, sau này người ta lấy cụm từ 'pan' trong 'chimpanzee' và quy nó cho Pan, một vị thần của người Hy Lạp cổ đại của tự nhiên (thần của những người chăn cừu và cừu của họ). Các nhà sinh vật học đã dùng Pan như là tên khoa học của chi động vật này. Tinh tinh cũng giống như các loài khỉ dạng người khác đã từng được cho là tồn tại trong thời kỳ cổ đại, nhưng chủ yếu chỉ được cho là những truyện thần thoại hay huyền thoại trong ý thức hệ của xã hội Âu-Ả Rập, chủ yếu trong các bản miêu tả sơ sài và rời rạc của các nhà thám hiểm châu Âu. Khỉ dạng người được đề cập rất khác nhau cả trong các tác phẩm của Aristotle cũng như trong Kinh Thánh.
Khi tinh tinh lần đầu tiên đến châu Âu đại lục thì các nhà khoa học châu Âu đã nhận thấy sự không chính xác của các miêu tả cổ đại này, trong đó thông thường người ta coi tinh tinh một cách sai lầm là có sừng và móng guốc. Con tinh tinh xuyên lục địa đầu tiên đến từ Angola và là quà tặng cho hoàng tử Oranje-Nassau năm 1640 và tiếp theo là một số ít đồng loại của nó trong những năm sau đó. Các nhà khoa học nào đã được xem các mẫu hiếm của loài này đã gặp nhiều cản trở và miêu tả những con tinh tinh đầu tiên này như là "những người lùn Píchmy" và nhận thấy những nét tương tự đặc biệt của chúng với con người. Trong hai thập kỷ tiếp theo người ta đã có thể thấy một loạt các sinh vật kỳ dị này được nhập khẩu vào châu Âu, chủ yếu là của các vườn thú nhằm mục đích giải trí cho những người thăm.
Thuyết tiến hóa của Charles Darwin (xuất bản năm 1860) đã kích thích sự quan tâm khoa học đối với tinh tinh, chủ yếu trong các ngành khoa học sự sống, cuối cùng đã dẫn tới hàng loạt các nghiên cứu về động vật này trong tự nhiên và trong tình trạng giam giữ. Các quan sát đối với tinh tinh vào thời kỳ đó chủ yếu là các quan tâm về hành vi trong tương quan với những hành vi tương tự ở người. Điều này về mặt khoa học là ít chặt chẽ và không hấp dẫn so với tên gọi của nó, với quan tâm chủ yếu tập trung vào việc động vật này có hay không có những đặc điểm có thể cho là 'tốt'; trí thông minh của tinh tinh thông thường hay bị thổi phồng. Vào những năm cuối thế kỷ 19 thì tinh tinh vẫn còn là một cái gì đó khá bí hiểm đối với con người, với rất ít thông tin khoa học dựa trên thực tế.
Trong thế kỷ 20 thì nghiên cứu khoa học về hành vi của tinh tinh đã bước sang một giai đoạn mới. Cho tới năm 1960, gần như vẫn không có thông tin gì về hành vi của tinh tinh trong môi trường sinh sống tự nhiên của nó. Vào tháng 7 năm đó, Jane Goodall đã tới các cánh rừng ở Gombe, Tanzania để sống giữa các bầy tinh tinh. Phát hiện của bà về việc tinh tinh làm và sử dụng các công cụ đã là một sự bứt phá. Trước khám phá này, người ta đã cho rằng chỉ có loài người mới có khả năng này.
Những nghiên cứu tiến bộ nhất đầu tiên về tinh tinh đã được triển khai chủ yếu bởi Wolfgang Köhler và Robert Yerkes, cả hai đều là những nhà tâm lý học có tiếng. Cả hai người này và các đồng nghiệp của họ đã thiết lập các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm về tinh tinh, tập trung đặc biệt vào nghiên cứu về các khả năng trí tuệ, cụ thể là khả năng giải quyết vấn đề của tinh tinh. Công việc này chủ yếu là các thử nghiệm thực tế và cơ bản đối với tinh tinh trong phòng thí nghiệm, trong đó đòi hỏi chúng phải có khả năng trí óc tương đối cao (chẳng hạn bằng cách nào để giải quyết vấn đề tới gần và lấy quả chuối).
Ngoài ra, Yerkes còn tiến hành các quan sát đối với tinh tinh trong tự nhiên và công việc này đã bổ sung rất to lớn cho kiến thức khoa học về tinh tinh và hành vi của chúng. Yerkes nghiên cứu tinh tinh cho tới tận Đại chiến thế giới lần thứ hai, trong khi Köhler đã kết thúc năn năm nghiên cứu và cho phát hành công trình nổi tiếng của mình là Mentality of Apes (tâm lý của khỉ dạng người) vào năm 1925 (nó trùng hợp một cách ngẫu nhiên khi Yerkes bắt đầu các phân tích của ông), trong đó kết luận rằng "tinh tinh biểu lộ hành vi thông minh của loài nói chung tương tự như loài người... một dạng hành vi có thể coi như của dạng người đặc biệt" (1925).
Chi Pan hiện nay được coi là một phần của phân họ Người (Homininae) trong đó cả loài người cũng thuộc vào. Các nhà sinh học tin rằng hai loài tinh tinh là các họ hàng tiến hóa còn tồn tại gần nhất với loài người. Người ta cho rằng loài người có cùng một tổ tiên chung với tinh tinh và gôrila vào giai đoạn 4 tới 7 triệu năm trước, và chúng có khoảng 95 - 99,4% ADN là chung với loài người. Thậm chí người ta còn cho rằng troglodytes và paniscus cùng với sapiens đều thuộc về chi Homo, hơn là nằm trong chi Pan. Một luận cứ cho điều này là nhiều loài khác cũng đã được phân loại lại vào trong cùng một chi, trên cơ sở của sự tương đồng về bộ gen còn thấp hơn nhiều so với ở người và tinh tinh.
Tuy nhiên, đây là một điều rất quan trọng, khi cần lưu ý là các sai khác trong bộ gen xuất hiện ở đâu. Nghiên cứu được công bố của Clark và Nielsen từ Đại học Cornell vào tháng 12 năm 2003 trong tạp chí Science nêu bật các khác biệt liên quan tới một trong các tiêu chuẩn định nghĩa loài người - đó là khả năng hiểu ngôn ngữ và liên lạc với nhau bằng tiếng nói. Các khác biệt cũng tồn tại trong các gen liên quan tới khứu giác, hay các gen điều chỉnh chuyển hóa các axít amin cũng như các gen có thể ảnh hưởng tới khả năng tiêu hóa các loại protein khác nhau. Xem Lịch sử phân loại để có thêm chi tiết về lịch sử của việc phân loại tinh tinh.
Nhiều hóa thạch của loài người đã được tìm thấy, nhưng các hóa thạch của tinh tinh đã không được miêu tả cho tới tận năm 2005. Các quần thể tinh tinh còn tồn tại ở Tây và Trung Phi không có sự chồng lấn với các khu vực chính có hóa thạch của loài người tại Đông Phi. Tuy nhiên, các hóa thạch của tinh tinh hiện nay đã được thông báo là có ở Kenya. Điều này có thể chỉ ra rằng cả loài người và các thành viên của nhánh Pan đã từng có mặt tại thung lũng lún xuống ở Đông Phi trong giai đoạn giữa của thế Pleistocen.
Tinh tinh, là tên gọi chung cho hai loài trong chi Pan. Được biết đến nhiều hơn là tinh tinh thông thường hay còn gọi là hắc tinh tinh (Pan troglodytes) sống ở Tây và Trung Phi. Họ hàng gần nhất với nó là tinh tinh lùn (Pan paniscus), được tìm thấy tại các cánh rừng của Cộng hòa dân chủ Congo. Ranh giới địa lý giữa hai loài này là sông Congo.
Шимпанзе живут в сложно устроенных мужских и женских социальных группах, называемых общинами. Внутри общины статус индивида и его влиятельность диктуют определённую социальную иерархию. Иерархию шимпанзе можно назвать плоской, так как несколько индивидов могут быть достаточно влиятельными, чтобы вместе доминировать над другими членами, занимающими более низкое положение. Доминирующего самца обычно называют альфа-самцом. Альфа-самец имеет наивысшее социальное положение, он управляет группой и поддерживает порядок во время споров. В обществе шимпанзе доминирующий самец не всегда самый большой и сильный, а скорее всего, он самый умелый манипулятор, способный контролировать происходящее внутри группы. Чтобы добиться доминирующего положения самцы шимпанзе обычно обзаводятся соратниками, которые при необходимости окажут им поддержку в борьбе за власть. Альфа-самец, как правило, показывается на публике в напыщенном виде, он вздыбливает на теле шерсть, чтобы визуально увеличить свой размер и придать себе как можно более устрашающий и властный облик. Такое поведение, по всей видимости, является принципиальным для статуса альфа-самца, так как оно помогает ему поддерживать свой авторитет и запугивать других членов общины, которые пытаются захватить власть. Шимпанзе, занимающие подчинённое положение, чтобы выказать уважение, делают почтительные жесты с помощью языка тела или простирают руки во время уханья. Самки шимпанзе выражают своё почтение альфа-самцу, представляя ему на обозрение свои задние части.
У самок шимпанзе в пределах своей группы тоже имеется иерархия, которая контролируется индивидом женского пола. В некоторых женских общинах статус высокопоставленной матери может переходить к дочери по наследству. Самки также создают союзы сторонников, чтобы доминировать над самками, занимающими более низкое положение. Но в отличие от самцов, основная цель доминирования которых заключается в получении привилегий при спаривании и иногда в возможности жестокого обращения с подчинёнными, самки хотят доминировать для того, чтобы получить доступ к ресурсам, например к еде. Так высокопоставленные самки обычно первыми получают доступ к ресурсам. В общем же, оба пола хотят получить более высокий статус, чтобы улучшить своё социальное положение внутри группы.
Часто случается, что решение о выборе альфа-самца остаётся за самками. Чтобы получить альфа-статус в общине, самцу шимпанзе необходимо завоевать признание у самок. Самки хотят быть уверены, что их группа будет находиться в местах, где есть достаточно пищи. В некоторых случаях группа доминирующих самок может сместить альфа-самца, если он им неугоден, и подготовить ему на замену другого самца, в котором они видят более подходящего лидера для их группы.
Шимпанзе могут достигать роста до 1,70 метра и весить 70 кг (самцы). Самки, как правило, мельче. Объём мозга шимпанзе колеблется в пределах 282—500 см³[11], с типичным значением 330—400 см³, что составляет примерно 25-30 % объёма мозга человека.
При ходьбе опирается не на ладонь, как другие четвероногие, а на верхнюю поверхность пальцев. За исключением лица и внутренней части рук и ног, всё тело животного покрыто длинными грубыми тёмными волосами.
Поведение шимпанзе, как наиболее близких к человеку приматов, всегда вызывало особый интерес у зоологов, этологов, палеоантропологов. Долгое время исследования и наблюдения велись над животными, содержащимися в неволе, но такой метод не мог дать полного представления о взаимоотношениях особей внутри социальных групп и поведенческих нормах.
Перелом в исследовании этих животных наступил в 1960 году, когда Джейн Гудолл — ассистент и секретарь известного антрополога Луиса Лики, прибыла в Танзанию и приступила к изучению шимпанзе в естественной среде обитания в Национальном парке Гомбе-Стрим. Джейн посвятила этому многие годы. Труднее всего ей было преодолеть недоверчивость и осторожность шимпанзе. Только после нескольких месяцев привыкания шимпанзе перестали опасаться Джейн, и ей удалось сделать множество уникальных наблюдений и открытий.
В частности, именно её наблюдения показали, что шимпанзе Гомбе-Стрим используют и изготовляют простейшие орудия для добычи пищи, для исследования окружающей среды и в качестве оружия[12]. А также историю межклановых воин приматов и борьбы за власть.[13]
В национальном парке Кибале (Kibale) в Уганде шимпанзе охотятся в лесу Нгого на красных колобусов, гверец, краснохвостых мартышек и мангабеев[14]. Также шимпанзе убивают и своих сородичей. За период с 1999 года по 2008 год учёные зафиксировали на спорных территориях 21 случай нападения нескольких шимпанзе из крупной популяции Нгого на шимпанзе из других популяций[15].
Первый живой шимпанзе был привезён в Европу в 1641 году. Первый бонобо был описан лишь в 1928 году, получив своё название по городу на реке Конго.
Обыкновенные шимпанзе Хэм и Энос летали в космос в рамках программы «Меркурий».
Шимпанзе живут в сложно устроенных мужских и женских социальных группах, называемых общинами. Внутри общины статус индивида и его влиятельность диктуют определённую социальную иерархию. Иерархию шимпанзе можно назвать плоской, так как несколько индивидов могут быть достаточно влиятельными, чтобы вместе доминировать над другими членами, занимающими более низкое положение. Доминирующего самца обычно называют альфа-самцом. Альфа-самец имеет наивысшее социальное положение, он управляет группой и поддерживает порядок во время споров. В обществе шимпанзе доминирующий самец не всегда самый большой и сильный, а скорее всего, он самый умелый манипулятор, способный контролировать происходящее внутри группы. Чтобы добиться доминирующего положения самцы шимпанзе обычно обзаводятся соратниками, которые при необходимости окажут им поддержку в борьбе за власть. Альфа-самец, как правило, показывается на публике в напыщенном виде, он вздыбливает на теле шерсть, чтобы визуально увеличить свой размер и придать себе как можно более устрашающий и властный облик. Такое поведение, по всей видимости, является принципиальным для статуса альфа-самца, так как оно помогает ему поддерживать свой авторитет и запугивать других членов общины, которые пытаются захватить власть. Шимпанзе, занимающие подчинённое положение, чтобы выказать уважение, делают почтительные жесты с помощью языка тела или простирают руки во время уханья. Самки шимпанзе выражают своё почтение альфа-самцу, представляя ему на обозрение свои задние части.
У самок шимпанзе в пределах своей группы тоже имеется иерархия, которая контролируется индивидом женского пола. В некоторых женских общинах статус высокопоставленной матери может переходить к дочери по наследству. Самки также создают союзы сторонников, чтобы доминировать над самками, занимающими более низкое положение. Но в отличие от самцов, основная цель доминирования которых заключается в получении привилегий при спаривании и иногда в возможности жестокого обращения с подчинёнными, самки хотят доминировать для того, чтобы получить доступ к ресурсам, например к еде. Так высокопоставленные самки обычно первыми получают доступ к ресурсам. В общем же, оба пола хотят получить более высокий статус, чтобы улучшить своё социальное положение внутри группы.
Часто случается, что решение о выборе альфа-самца остаётся за самками. Чтобы получить альфа-статус в общине, самцу шимпанзе необходимо завоевать признание у самок. Самки хотят быть уверены, что их группа будет находиться в местах, где есть достаточно пищи. В некоторых случаях группа доминирующих самок может сместить альфа-самца, если он им неугоден, и подготовить ему на замену другого самца, в котором они видят более подходящего лидера для их группы.
「pan」重定向至此。關於pan、PAN、Pan-的更多含义，詳見「PAN」。黑猩猩屬(Pan) 是靈長目人科人亚科人族之下的一個生物分類，包括兩個物種：
黑猩猩屬生物與人屬生物之間只有 1% 至 2% 的基因差異，部份生物學家因此主張把兩個屬的生物歸入同一屬，但是动物分类只是阐明它们之间的演化关系，并没有规定属与属之间的基因差异必须达到多少，即使将其归入人属，那也还是要再建立一个黑猩猩亚属来区别人与黑猩猩的演化差异。
「pan」重定向至此。關於pan、PAN、Pan-的更多含义，詳見「PAN」。 黑猩猩屬(Pan) 是靈長目人科人亚科人族之下的一個生物分類，包括兩個物種：
黑猩猩(Pan troglodytes) 倭黑猩猩(Pan paniscus)黑猩猩屬生物與人屬生物之間只有 1% 至 2% 的基因差異，部份生物學家因此主張把兩個屬的生物歸入同一屬，但是动物分类只是阐明它们之间的演化关系，并没有规定属与属之间的基因差异必须达到多少，即使将其归入人属，那也还是要再建立一个黑猩猩亚属来区别人与黑猩猩的演化差异。
チンパンジー属（学名： Pan ）は、哺乳類- サル目（霊長目）のヒト科に分類される1属。チンパンジーとボノボの2種で構成されている。チンパンジーとボノボとが分岐したのは約300万年前と推定されている。ヒト族からチンパンジー亜族とヒト亜族とに約700万年前に分岐したと推定されている[1]。
属名 Pan の由来は、ヒトに非常によく似た類人猿であることから、1816年、ドイツの動物学者ローレンツ・オーケン（en）によって、ギリシア神話にて半人半獣の姿とされた牧神パーン（古代ギリシア語：Πάν (Pan)）に因んで名付けられた。
表記は左から順に、学名、和名、英語名、特記事項。
この項目は、動物に関連した書きかけの項目です。この項目を加筆・訂正などしてくださる協力者を求めています（Portal:生き物と自然／プロジェクト:生物）。 チンパンジー属（学名： Pan ）は、哺乳類- サル目（霊長目）のヒト科に分類される1属。チンパンジーとボノボの2種で構成されている。チンパンジーとボノボとが分岐したのは約300万年前と推定されている。ヒト族からチンパンジー亜族とヒト亜族とに約700万年前に分岐したと推定されている。
침팬지속( - 屬)은 침팬지와 보노보의 두 종을 포함하는 속이다.
침팬지는 야생에서 나이 40을 넘는 것은 드물지만, 동물원 등에서 수명이 나이 60을 넘곤 한다.
치타마이크(Cheetah-Mike)라는 침팬지가 2011년 12월 24일 신부전으로 죽었을 때의 나이가 80세로 알려져 있다.[1] 타잔 영화에 치타로 출연한 것은 아니고 타잔으로 출연했던 배우 조니 와이즈뮬러가 관련된 유원지에서 키웠던 침팬지인 것으로 추정된다.[2]
