Bignoniowate (Bignoniaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu jasnotowców (Lamiales). Należy tu ok. 800 gatunków grupowanych w 110 rodzajach[1]. Zaliczane tu rośliny to na ogół zawsze zielone drzewa, krzewy i pnącza występujące głównie w strefie tropikalnej. Najbardziej zróżnicowane są w tropikalnej Ameryce Południowej. Nieliczni przedstawiciele występują w klimacie umiarkowanym Ameryki Północnej i Azji Wschodniej[1][2]. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, przyprawowe, barwierskie, lecznicze, włókiennicze i dostarczające drewna[3]. Z owoców dzbaniwa kalebasowego wyrabia się instrumenty muzyczne i naczynia[2].
Morfologia
- Pokrój
- Około połowa gatunków to drzewa lub krzewy. Wśród pozostałych dominują drewniejące pnącza. Byliny należą do rodzajów Incarvillea i Argylia, a Tourrettia to zielna roślina pnąca[3]. Pnącza z tej rodziny wspinają się za pomocą wąsów czepnych[2].
- Liście
- Na ogół naprzeciwległe, rzadziej okółkowe[3][2], bardzo rzadko także skrętoległe[2]. Zwykle złożone pierzasto (czasem wielokrotnie[2]), dłoniasto lub trójlistkowe, rzadziej pojedyncze (surmia). Listki szczytowe u roślin pnących zwykle zmodyfikowane w pojedyncze lub rozgałęzione wąsy czepne[3]. Blaszki liściowe zwykle całobrzegie, klapowane pierzasto lub dłoniasto, rzadko ząbkowane. Liście osadzone są na ogonkach, bez przylistków lub pochew. Na pąkach i końcach blaszek liściowych występują pozakwiatowe miodniki[2].
- Kwiaty
- Pojedyncze lub zebrane w szczytowe albo wyrastające z kątów liści grona[3], także wiechy i wierzchotki dwuramienne[2]. Zawsze grzbieciste i obupłciowe[2]. Kielich tworzony jest z 5 zrośniętych działek, czasem dwuwargowy, rzadko z podwojonym brzegiem, dzwonkowaty[3], często zaś z miodnikami od zewnątrz[2]. Korona kwiatu tworzona jest przez 5 zrośniętych płatków, zwykle rurkowata lub dwuwargowa[3]. Pręciki najczęściej w liczbie 4 dwusilnych (dwa dłuższe, dwa krótsze) z piątym wykształconym jako prątniczek[2], czasem 5, przy czym czasem tylko dwa są płodne, pozostałe wykształcone jako prątniczki. Ich nitki zwykle są zrośnięte z rurką korony[3]. Zalążnia górna[2] powstaje z dwóch owocolistków i jest zwykle dwukomorowa, ale u Tourrettia jest czterokomorowa z powodu przegrody, a w plemionach Crascentieae i Eccremocarpeae jednokomorowa[3]. W górnej części zalążni często wykształcają się miodniki, poza tym obecne zwykle w formie dysku miodnikowego. Pojedyncza nitka słupka zwieńczona jest główkowatym lub rozwidlonym znamieniem[2].
- Owoce
-
Torebki pękające, rzadziej mięsiste i niepękające[3].
Systematyka
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[1]
Jedna z rodzin jasnotowców (klad bazalny w grupie obejmującej m.in. pływaczowate i werbenowate) reprezentujących grupę astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych:
jasnotowce Plocospermataceae
Carlemanniaceae
Oleaceae oliwkowate
Tetrachondraceae
Peltantheraceae
Calceolariaceae
Gesneriaceae ostrojowate
Plantaginaceae babkowate
Scrophulariaceae trędownikowate
Stilbaceae
Byblidaceae byblisowate
Linderniaceae linderniowate
Pedaliaceae połapkowate, sezamowate
Martyniaceae
Acanthaceae akantowate
Bignoniaceae bignoniowate
Schlegeliaceae
Lentibulariaceae pływaczowate
Thomandersiaceae
Verbenaceae werbenowate
Lamiaceae jasnotowate
Mazaceae
Phrymaceae
Paulowniaceae paulowniowate
Orobanchaceae zarazowate
- Podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[1]
W obrębie rodziny wyróżnia się 8 plemion, których relacje filogenetyczne przedstawiające są następująco:
bignoniowate
Jacarandeae
Tourrettieae
Tecomeae
Bignonieae
Catalpeae
Oroxyleae
Crescentieae
Coleae
-
Plemię Bignonieae Dum.
-
Plemię Catalpeae DC. ex Meisn.
-
Plemię Coleeae Bojer ex Reveal
-
Plemię Crescentieae G.Don
-
Plemię Jacarandeae Fenzl
-
Plemię Oroxyleae A.H.Gentry ex Reveal & L.G.Lohmann
-
Plemię Tecomeae Endl.
-
Plemię Tourrettieae G.Don
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamaianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead, rodzina bignoniowate (Bignoniaceae Juss.)[4]
Przypisy
-
↑ a b c d e P.F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2018-02-06].
-
↑ a b c d e f g h i j k l m Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 566-568. ISBN 978-1-84246-634-6.
-
↑ a b c d e f g h i j Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 62-64. ISBN 1-55407-206-9.
-
↑ Crescent Bloom: Bignoniaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2010-04-09].
