Garlic Mustard

Kwiatostan

Nasiona

Czosnaczek pospolity (Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara et Grande) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych. Jedyny przedstawiciel monotypowego rodzaju czosnaczek Alliaria. Występuje na obszarze Europy, w Afryce Północnej oraz Azji zachodniej i południowej. W Polsce gatunek pospolity. Roślina inwazyjna na innych kontynentach.

Rozmieszczenie geograficzne

Naturalny zasięg gatunku obejmuje całą Europę, północne krańce Afryki (Maroko, Tunezja) oraz południowo-zachodnią i środkową Azję sięgając po Kazachstan, Sinciang, Tybet, Nepal i północno-zachodnie Indie^[2]. Jako gatunek zawleczony i inwazyjny występuje w USA, Kanadzie i Argentynie^[2][3].

W Polsce gatunek pospolity na całym obszarze.

Morfologia

Pokrój

Wysokość 30-100 cm^[4], rzadko od 15 do 130 cm^[3]. W pierwszym roku wegetacji wyrasta rozeta liści blisko gruntu, która pozostaje zielona przez zimę. Wiosną drugiego roku wykształca dorosłą, kwitnącą postać. Po wydaniu nasion liście obumierają, sucha łodyga z częścią owoców pozostaje jeszcze przez lato.

Łodyga

Przeważnie pojedyncza, jeżeli roślina rośnie w pełnym świetle, może być krzaczasto rozgałęziona. Prosto wzniesiona, gęsto ulistniona, kanciasta, w dolnej części odstająco owłosiona (włoski do 1,5 mm długości), poza tym naga^[3].

Liście

Nagie (dolne mogą być owłosione), cienkie, o silnym zapachu czosnku. Dolne długoogonkowe (ogonek o długości 3-16 cm), okrągłojajowate lub nerkowate (zwykle od 3 do 16 cm szerokości, nieco krótsze niż szerokie)^[3], na brzegu karbowane lub piłkowane. Górne liście z coraz krótszymi ogonkami, trójkątne do jajowatych, u nasady sercowate, na brzegu nieregularnie piłkowane, na szczycie zaostrzone. Młode liście jasnozielone, po rozdarciu pachnące czosnkiem^[4][3].

Kwiaty

Małe, zebrane po kilka w grona wyrastające z kątów najwyższych liści. Kwiaty mają cztery jasnozielone działki kielicha o długości ok. 3 mm, cztery białe płatki korony o długości 4–8 mm, 6 pręcików, 4 z nich dłuższe o nitkach długości 2–3,5 mm, z pylnikami o długości do 1 mm^[3].

Owoce

Czterokanciasta łuszczyna^[5] o długości (2-)3-7(-8) cm i szerokości 1,2-2,5 mm. Nasiona szorstkie, brunatne do czarnych, długości od 2 do 4,5 mm^[3].

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do maja^[3]. Siedlisko: gatunek leśny, występuje głównie w lasach liściastych i zbiorowiskach skrajów lasów, także w załomach skalnych i obrzeżach dróg. Preferuje gleby gliniasto-piaszczyste i żwirowe, o dużej zawartości próchnicy i składników pokarmowych. W Polsce występuje na niżu, czasem na niższych partiach Karpat^[4]. Roślina azotolubna. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Glechometalia^[6]. Liczba chromosomów 2n = 36, 42^[7].

Cechy fitochemiczne

W części nadziemnej rośliny zawarty jest olejek gorczyczny o bardzo ostrym smaku, flawonoid aliarozyd, glikozyd izosiarkocyjaninowy. W korzeniach stwierdzono glukonasturcynę, a w nasionach kardenolidy. Mimo to jest praktycznie nieszkodliwy. Spożyty przez krowy może spowodować nieprzyjemny smak mleka^[8].

Zastosowanie

• Roślina lecznicza – używany dawniej do okładania ropiejących i trudno gojących się ran i wrzodów.
• Sztuka kulinarna – liście wykorzystywane we Francji jako składnik sałatek^[4][5]. Używany również jako przyprawa^[4].

Szkodniki

Na liściach żerują larwy wielu gatunków motyli (zorzynek rzeżuchowiec, bielinek bytomkowiec, bielinek rzepnik, paśnik chrzaniak).

Przypisy

Bibliografia

1. Ursula Stichmann-Marny, Erich Kretzschmar: Przewodnik. Rośliny i Zwierzęta. Warszawa: Multico, 1997. ISBN 83-7073-092-2.