Байдӧг варыш (латин Falco rusticolus; рочӧн кречет) — вöрса войвывса лэбач.
Вель ыджыд варыш, сьӧктаыс овлывлӧ кык килограммӧдз, тушаыс метр джынйысь кузьджык, шеныштӧм бордйыс матö 127 сантиметр. Байдӧг варышъяс пӧвстын шочиника овлывлӧны дзик еджыд рӧма лэбачьяс, но унджыкыслӧн юр вылысыс, бан бокыс да мышкуыс сьӧдов, кӧні тӧдчӧны вомӧна лӧзовруд визьяс да чутъяс. Вывтыр улысладорыс еджгов, морӧсыс да кынӧмыс сьӧд чутъясаӧсь, бӧжас тӧдчӧны векньыдик сьӧд визьяс. Нырыс лӧзов рӧма, кокыс да сингӧгӧрса кытшыс кольквиж.
Паныдасьлывлӧ Америкаын, Европаын, Азияын, но тундраын да вӧра тундраын, а сідзжӧ Лунвыв Сибирса джуджыд гӧраа инъясын.
Олӧ-вылӧ да быдтысьӧ пыр ӧти местаын. Оланінсьыс ылыстчывлӧ зэв шоча, сӧмын пӧтӧсаджыкинъяс корсигӧн. Позсӧ лӧсьӧдӧ джуджыд кырта вылӧ, а вӧра тундраын — пу вылӧ. Абуӧсь кӧ матiгӧгӧрын катша-ракалӧн важ позъяс, тэчӧ ачыс пу вожъясысь да увъясысь. Пӧжны пуктӧ гӧрдов либӧ гӧрдовруд рӧма куим-ӧ-нёль гырысиник кольк. Пӧжсян кадыс кыссьӧ пӧшти тӧлысь чӧж. Сэки пӧжсьысь пӧвсӧ сёяннас могмӧдӧ ай лэбачыс. Пияныслӧн чужӧм бӧрын мамыс чашйӧ-торйӧдлӧ вайӧм кыйдӧссӧ да вердӧ сiйӧн быдтасъяссӧ. Сора тӧлысьын вынсялӧм варышпиян кыпӧдчӧны борд вылӧ да эновтӧны ассьыныс чужан познысӧ.
Тайӧ варыш сикасыс, кыдзи и мукӧдыс, яй выв тылаборда. Пырджык кыйӧны-куталӧны байдӧгъясӧс. Весиг поздысьӧны найӧ сiйӧ жӧ местаясас, кӧнi быдтысьӧны байдӧгъясыс. Сы вӧсна коми йӧз и нимтӧны байдӧг варышӧн. Байдӧгысь ӧтдор варышъясыс кынӧмпӧтсӧ перйӧм могысь уськӧдчывлӧны уткаяс, таръяс да кӧчьяс вылӧ. Кутавлывлӧны тшӧтш тундраын олысь кынь шыръясӧс — леммингъясӧс. Кӧдзыдъяс дырйи сибӧдчывлöны морт оланiнъяслань, кытысь налы мойвилӧ тшапнитны чавканӧс, ракаӧс либö гулюӧс. Байдӧг варыш лыддьыссьӧ шоч лэбачӧн, та вӧсна пыртӧма видзан пемӧсъяслӧн лыдӧ да пасйӧма Гӧрд небӧгын.
Важӧн байдӧг варышъясӧс вӧлӧм быдтӧны-велӧдӧны да видзӧны кыйсьӧм вылӧ. Кыйсянiнас вотӧдз лэбачыслӧн синмыс вевттьӧма юр кышӧдӧн. Кыйдӧссӧ казялӧм бӧрын верзьӧма мортыс вештӧ варыш юр вылысь кышӧдсӧ да качӧдӧ сiйӧс сынӧдӧ. Варышыс тэрыба вӧтӧдӧ лэбысь пӧткасӧ да вартӧ-уськӧдӧ сiйӧс му вылӧ. Вӧла мортыс пырысь-пыр воӧдчӧ лэбачьясыслӧн усянiнас, медым босьтны киас варышсӧ да сылысь кыйдӧссӧ.
Перымса комилöн кывкудъясын «кречет» вежӧртаса нимыс абу. Удмуртъяс тӧдӧны тайӧ варышсӧ, но шуӧны оз байдӧг варышӧн, на ногöн сiйö «кырек» либӧ «куректiсь». Удмуртъяслӧн тайӧ ас кывъяс, но коми нимыскöд абу öти вужйысь.
1 серпас
2 серпас
3 серпас
4 серпас
