Fungus

Soppar sum vaksa á einum træði.

Soppar er en storur lívveru bólkur, sum hoyrur til biota, sum er tættari í ætt við djór enn plantur. Torført er at staðfesta, um teir eru plantur ella djór. Soppar vaksa væl í myrkja, slavna skógarbotninum. Luftin er tung av leyvi, ið liggur og rotnar. Soppasløgini eru fleiri enn 100 000. Í soppafylkinum eru til dømis bjølgasoppar, hýggjsoppar og hattasoppar. Soppar eru leyvgróplantur, felagsheitið á øllum einføldum plantum. Flestu soppar eru rotplantur, sum súgva rotin evni úr jørðini og eru soleiðis í lívskringinum í náttúruni. Summir soppar liva sum snultarar á dýrum og plantum. Nógv soppasløg vaksa í slavnum skógum og fruktagóðari jørð, serliga um heystið. Summir soppar eru etandi, aðrir eru sera eitrandi. Vit nevna nógvar soppar hundaland; hetta eru hattasopparnir. Ovasti parturin er hatturin, miðparturin er leggurin, og í moldini er leyvið, ið sýgur føðsluevni upp. Millum rukkurnar uppi undir hattinum eru grókornini, sum lætt spjaðast við vindi og spíra árið eftir. Nógvir soppar elva sjúkur hjá fólki, dýrum og plantum. Men nógvir soppar verða brúktir til brygging og baking. Gersoppar fáa t.d. breyð at ganga.

Mong soppasløg eru etandi og verða nevnd átusoppar. Summir soppar ikki bara smakka væl, men eru heilsugóður matur. Champignon verður dyrkaður í slavnum, myrkum húsum í mógvi og rossatøðum. Soppasavnarar leita hvørt ár eftir villum átusoppum. Men fólk, ið taka soppar úti, eiga at vera varin og duga á at skyna, tí nógvir átusoppum. Hvørt ár doyggja fólk av soppaeitran. Tann friði, reyði flugusoppurin er eitrandi. Hvíti flugusoppurin er so eitrandi, bara tú smakkar á hann, kanst tú doyggja. Tí er umráðandi ikki at taka hann. Hann líkist nógv champignon.

Føroyskir soppar

Í Føroyum vita vit um meiri enn 600 ymisk soppasløg, nærum helvtin av teimum eru hattsoppar, t.e. soppar við hatti og leggi. Hattsopparnir í Føroyum kunnu skiftast sundur í tríggjar nærum eins stórar bólkar alt eftir, hvar ið teir vaksa.

1. Um leið 100 sløg av hattsoppum eri úr viðarlundum, har ið teir mest sum allir onkursvegna hava samband við trøini. Hetta eru somu soppar, sum vaksa í skógum aðrastaðni í Norðurevropa, men talið á sløgum er væl minni í teimum føroysku viðarlundunum, helst tí allar viðarlundirnar her eru úr hesi øldini. Skulu soppar flyta um so stórar víddir, tekur tað tíð, og harumframt krevja nógvir viðarlundasoppar at vøksturin hevur ávísan aldur, so ríviligt av deyðum bløðum og nálum er lagst um botnin. Tí kunnu vit vænta, at nýggj sløg framyvir fara at stinga seg upp í okkara viðarlundum.
2. Okkurt um 100 sløg av hattsoppum eru á fjøllunum, og fleri teirra vaksa nær tengdir at lágu pílarunnunum, sum er her. Fyri tað mesta eru hetta somu sløg sum vaksa á samsvarandi støðum á Alpunum, í Noregi og Íslandi. Enn eru hesir soppar ikki nóg væl granskaðir hvørki í Føroyum ella úti í heimi.
3. Endiliga vaksa okkurt um 100 sløg av hattsoppum á graslendi - á grønu líðunum á láglendi. Av soppunum á graslendi eru vakshattarnir teir litfagrastu. Her verður eitt lítið úrval lagt fram.

Sí eisini

• Vakshattar
  • Gulur vakshattur
  • Leyk-vakshattur
  • Moyggjar-vakshattur
  • Pappageyka-vakshattur

Kelda

• stamps.fo