Hasło w Wikisłowniku Topola osika, osika, topola drżąca (Populus tremula L.) – gatunek drzewa należący do rodziny wierzbowatych (Salicaceae). Najpospolitszy gatunek topoli w Polsce.
Rozmieszczenie geograficzne
Szeroko rozprzestrzeniony gatunek euroazjatycki. Występuje w północnej Afryce, całej Europie aż po 70° szer. płn. oraz w Azji Wschodniej[2]. W Polsce jest pospolita na całym obszarze.
Morfologia
- Pokrój
- Drzewo o wysokości do 30 m[3]. W pierśnicy osiąga około 1 m. Posiada smukły pokrój[3]. Jest to drzewo szybko rosnące, lecz krótkowieczne[3].
- Pień
- Wysoki, prosty, zaznacza się niemal do wierzchołka. Kora początkowo jasna, kremowa i gładka z małymi czarnymi romboidalnymi przetchlinkami[3]. W starszym wieku ciemnoszara i spękana w dolnej części[3].
- Pędy
- Młode gałązki są nagie, brunatne i połyskujące[3]. Pędy skrócone liczne i wyraźne. Pączki stożkowate i ostro zakończone[3], lśniące (jakby lakierowane), ciemne, brunatne i nieco lepkie.
- Liście
-
Ulistnienie skrętoległe. Liście są prawie okrągłe[3]. Mają długość do 10 cm. Są grubo i nierówno ząbkowane[3]. Młode listki są pokryte szarym kutnerem, jednak wcześnie stają się nagie[3]. Ogonek liściowy bocznie spłaszczony, wiotki i dłuższy od blaszki, dzięki czemu liście szeleszczą pod wpływem nawet niewielkiego wiatru[3]. Liście na pędach odroślowych mają inny kształt; są sercowate, drobno piłkowane i zwykle większe.
- Kwiaty
-
Roślina dwupienna – na jednym drzewie występują tylko kwiaty jednej płci – albo męskie, albo żeńskie. Zebrane są w kotki. Kotki męskie mają długość 5-8 cm, a ich kwiaty mają po 8-15 pręcików o purpurowych pylnikach. Ich ciemnobrązowe przysadki są głęboko palczasto wrębne i mają długie srebrzyste włoski. Kotki żeńskie w czasie kwitnienia mają długość 4-6 cm, w czasie owocowania wydłużają się do 8-12 cm. Słupki o dwóch karminowoczerwonych lub różowych znamionach, podzielonych na szerokie klapy. Kwitnie w marcu i kwietniu przed rozwojem liści. Jest wiatropylna.
- Nasiona
- Zaopatrzone w długi, biały puch. Dojrzewają pod koniec maja lub na początku czerwca. Rozsiewane są przez wiatr (anemochoria).
- Korzeń
-
Korzeń palowy występuje tylko na młodych okazach, potem zanika. U starszych drzew system korzeniowy składa się z grubych korzeni bocznych wrastających zarówno w głąb gleby, jak i rozrastających się powierzchniowo.
Biologia
- Drewno
- Rozpierzchłonaczyniowe, miękkie i lekkie, niezróżnicowane na biel i twardziel. Ma biały kolor z lekkim zielonkawym odcieniem. Promieni drzewnych nie można dostrzec gołym okiem, natomiast słoje przyrostu rocznego są widoczne we wszystkich 3 płaszczyznach, szczególnie po namoczeniu wodą.
- Rozwój
- W młodości rośnie szybko; roczne siewki dorastają do 60 cm, dwuletnie do 2 m. W wieku 10-15 lat osiąga wysokość ok. 15 m. Jest krótkowieczna – żyje do 100 lat, ale jej wzrost ustaje już w wieku 50-60 lat. Zaczyna owocować w wieku ok. 20 lat i owocuje corocznie. Rozmnaża się przede wszystkim za pomocą nasion, poza tym poprzez silne i liczne odrosty korzeniowe. Na młodych okazach często wytwarzane są odrośla pędowe, są one jednak nietrwałe. Zdolność kiełkowania nasion wynosi 85-100%, ale zachowują ją stosunkowo niedługo; w normalnych warunkach ok. 2-3 miesiące, przechowywane w niskiej temperaturze przez rok.
Drewno osiki nazywane jest także osiną, stąd określenie "osinowy (lub osikowy) kołek".
Ekologia
-
Siedlisko i wymagania: Rośnie w lasach i zaroślach na niżu i w górach. Swoim pionowym zasięgiem sięga wyżej niż buk; w Alpach aż do wysokości 1530 m n.p.m., w Karpatach do 1150 m, w Tatrach do 1425 m. Na południowych terenach swojego zasięgu występuje niemal wyłącznie w górach. Ma średnie wymagania glebowe (jest pod tym względem najmniej wymagająca wśród wszystkich gatunków topoli). Obumiera na glebach bardzo podmokłych albo bardzo suchych. Jest wytrzymała na mróz i upały, światłolubna. Gatunek pionierski – jako jeden z pierwszych gatunków drzew wyrasta na porębach, nieużytkach rolnych, pogorzeliskach. Na zajętych przez siebie terenach utrzymuje się długo, nawet jeśli warunki środowiska znacznie się zmieniają.
-
Charakterystyka fitosocjologiczna: Występuje w licznych ekotypach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku zespołów (All.) Sambuco-Salicion[4].
-
Gatunki powiązane: Jest jedyną rośliną żywicielską larw ginącego gatunku chrząszcza opiętka białowieskiego[5].
Zmienność
Cechuje ją duża zmienność morfologiczna i fizjologiczna. Występują liczne formy różniące się pokrojem, wielkością i kształtem liści, barwą kory, oraz różną odpornością na choroby grzybowe. Fachowcy wyróżniają posiadający większe wartości użytkowe typ górski (taki występuje na terenie Polski) oraz mniej wartościowy typ nizinny występujący na zachodzie Europy (we Francji). W stepach południowo-wschodniej Azji występuje forma krzewiasta.
Odmiany uprawne:
- 'Erecta' – posiada gałęzie, które rosną w górę z prostego pnia[3].
- 'Gigas' – występuje naturalnie w Szwecji. Jest to osika triploidalna, charakteryzująca się dużymi liśćmi, bardzo bujnym wzrostem oraz dużą odpornością na niszczącą drewno chorobę grzybową – zgniliznę rdzeniową.
- 'Pendula' – posiada sztywno zwisające gałęzie[3].
Ponadto tworzy mieszańce z topolą białą – topola szara[3].
Zastosowanie
-
Roślina lecznicza
-
Drewno używane jest do wyrobu zapałek, celulozy, różnorodnych sprzętów gospodarstwa domowego. Jako materiał opałowy ma średnią wartość energetyczną. Z osiki wytwarzano legendarne husarskie kopie[7][8][9][10]. Z czasów Augusta II zachował się opis kopii husarskiej: była blisko trzy sążnie długa, gruba u tuleii jak ramię, a lekka i składna. Drzewco miała z młodej prostej osiki, wydrążone u spodu, żółto pokostowane[11].
- Używana jest do rekultywacji hałd i wyrobisk.
Podania i legendy
- Osika owiana jest licznymi legendami. Według jednej z nich osika drży ze zgrozy od czasu, gdy Kain zabił Abla osikowym kołkiem.
- Na jej drzewie, według niektórych legend, ukrzyżowano Chrystusa.
- Na osice powiesić się miał Judasz.
-
Wampiry znane z legend i kultury można było unieszkodliwić wbiciem w serce kołka osikowego. Dlatego też Rzędzian w adaptacji filmowej powieści "Ogniem i mieczem" H. Sienkiewicza po zabiciu Horpyny użył jeszcze osikowego kołka, aby mieć pewność, że na pewno już nie wstanie.
- W południowo-wschodniej Polsce używano osikowych kołków do przybijana wieka trumny, co miało zapobiec wydostaniu się duchów zmarłych, które mogłyby w nocy nachodzić i straszyć ludzi.
- W północno-wschodniej Polsce istniał żywy jeszcze przed II wojną światową przesąd, że wyrwana osika zwiastuje wkrótce śmierć[12].
- Najgrubsza osika w Lasach Państwowych w Polsce znajduje się w pobliżu miejscowości Jastew w gminie Dębno w województwie małopolskim. Ma wysokość 35 m i obwód 461 cm (2005 r.)[13]. Najwyższa osika w Polsce, a być może także w Europie, rośnie w Białowieskim Parku Narodowym osiągając 41,4 m wysokości[14].
Zobacz też
Przypisy
-
↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-12-10].
-
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-01].
-
↑ a b c d e f g h i j k l m n Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 151. ISBN 978-83-7073-643-9.
-
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
-
↑ Głowaciński Z. (red), Nowacki J. (red.). „Czerwona Księga Zwierząt Polski. Bezkręgowce.”, 2004. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie i Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu.
-
↑ a b Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
-
↑ Husaria. Jerzy Cichowski, Andrzej Szulczyński. Wydawn. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1977 [1]
-
↑ "Koń ma duszę w sobie": antologia. Łucja Ginkowa. Wydawn. Literackie, 1988 ISBN 83-08-01222-1
-
↑ Iskry z popiołów: zapomniane opowiadania polskie XIX wieku. Seria II. Juliusz W. Gomulicki
-
↑ S. Orgelbranda encyklopedja powszechna
-
↑ cytat z: "Encyklopedyja Powszechna"; tom dwunasty; Warszawa 1863 [2]
-
↑ Baza danych Instytutu Technologii Drewna. [dostęp 30 marca 2009 r.].
-
↑ Lasy. Topola osika. [dostęp 12 lutego 2008 r.].
-
↑ Piotr Gach: Topola osika. W: Mojedrzewa.pl [on-line]. [dostęp 2014-01-31].
Bibliografia
- W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
- Otwarta Encyklopedia Leśna. 12 lutego 2008.
Rodzime drzewa i krzewy Polski na podstawie Krytycznej listy roślin naczyniowych Polski (Mirek i in. 2002)Nagonasienne Drzewa i krzewy
Okrytonasienne Krzewy i pnącza
Drzewa
