Whiskered Tern

Rybitwa białowąsa (Chlidonias hybrida) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny mewowatych (Laridae).

Występowanie

Zamieszkuje w zależności od podgatunku:

• Chlidonias hybrida hybrida – pas od południowo-zachodniej Europy poprzez Europę Środkową, zachodnią Rosję po Azję Środkową. Zimuje głównie w Afryce podzwrotnikowej, nad Morzem Środziemnym i na Bliskim Wschodzie. Są lata kiedy obserwuje się jej przeloty i lęgi na zachodzie i północy Europy.

W Polsce nieliczny ptak lęgowy (w 2007 roku liczba par przekraczała 1600^[3]), głównie na Roztoczu. Jej ekspansja zaczęła się w połowie lat 80. i trwa do dziś. W 1996 roku zaobserwowano próby lęgów nad Odrą, a w 1998 roku lęgi na wschodnim Pojezierzu Przednim w Niemczech. Skolonizowała w tym czasie cały kraj, choć w zachodniej Polsce gniazduje tylko w paru miejscach. Na niżu występuje nierównomiernie. Największe lęgowiska znajdują się w dolinie górnej Wisły, na Podlasiu i Lubelszczyźnie. W Kotlinie Oświęcimskiej znajduje się jej największa ostoja. Często zmienia swoje tereny gniazdowania co roku.

• Chlidonias hybrida swinhoei – Zabajkale, wschodnie Chiny i Tajwan.
• Chlidonias hybrida indicus – od wschodniego Iranu poprzez Pakistan po północne Indie.
• Chlidonias hybrida javanicus – północno-wschodnie Indie oraz prawdopodobnie Cejlon. Zimuje w Malezji i Indonezji.
• Chlidonias hybrida sclateri – pas od Kenii po RPA i Madagaskar.
• Chlidonias hybrida fluviatilis – Australia. Zalatuje na Nową Gwineę i Moluki.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W szacie godowej wierzch głowy (czapeczka) i kark czarny, boki głowy i szyi oraz pokrywy podskrzydłowe, podogonie i spód ogona białe. Grzbiet i ogon szaroniebieskie, a brzuch ciemnoszary. Mocny dziób i nogi czerwone. Pióra na barku są obrzeżone białawym lub żółtym pasem, podczas gdy u rybitwy czarnej obrzeżenie jest brunatne. Nazwa gatunkowa wzięła się od białych policzków. W szacie spoczynkowej bieleje. Popielaty jest jedynie wierzch ciała, czarna plama na potylicy nie zachodzi na okolice ciemieniową, dziób pozostaje czerwony, co pozwala na odróżnienie jej od rybitwy białoskrzydłej (Chlidonias leucoptera). Osobniki młodociane przypominają dorosłe w szacie spoczynkowej. Mają ciemne plamy na grzbiecie i głowie. Podgatunki różnią się odcieniem barwy popielatej i rozmiarem białych plam. Pierzenie do szaty spoczynkowej ma miejsce w czerwcu i lipcu. Jest płochliwa, choć siada na odsłoniętych terenach nad wodą. Dużo lata i rzadko chodzi. W locie widać jej biały spód skrzydeł i lekko rozwidlony ogon (12–22 mm).

Rozpoznanie

Rybitwa białowąsa w locie, Indie

W porównaniu z podobną rybitwą popielatą i rzeczną w szacie godowej ma szary i tylko lekko wcięty ogon oraz szary kuper, ciemnoczerwone nogi oraz krótkie i szerokie skrzydła. W upierzeniu spoczynkowym wydaje się być ubarwiona jak rybitwa czarna lub białoskrzydła, ale jest wtedy jasnoszara bez wyraźnych plam po bokach piersi, z tyłu głowy widnieje czarne kreskowanie, a za okiem czarna plama. Od rybitwy czarnej jest nieco większa.

Wymiary średnie

dł. ciała ok. 25–28 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 65–70 cm
masa ok. 60-100 g

Głos

Dorosłe ptaki wydają dwusylabowe, przenikliwe "ku-ik" lub chrapliwe, skrzeczące "chreb".

Rybitwy w czasie polowania, Indie

Biotop

Gniazduje na bagnach, mulistych wodach płynących lub o wolnym przepływie, nad rzekami, stawami oraz innymi żyznymi i stojącymi zbiornikami wodnymi o gęstej roślinności. Poza sezonem lęgowym również pola uprawne, laguny, morskie wybrzeża, azjatyckie stepy.

Okres lęgowy

Toki

Pod koniec kwietnia, choć głównie w maju wracają na lęgowiska. W trakcie toków rybitwy przynoszą w dziobach materiały na gniazdo, upuszczają i łapią znów w powietrzu lub z powierzchni wody. Pary są monogamiczne.

Ptaki dorosłe

Gniazdo

Gniazdo znajduje się na wodzie, na platformie z roślin lub na kępie wystającej znad wody. Zbudowane jest ze sterty trzcin i sitowia oraz z innych roślin wodnych, których kawałki mogą dochodzić do 1 metra. Wygląda więc jak płaski kopiec. W środku znajduje się mały dołek, gdzie składane są jaja. Tworzy kolonie liczące do kilkuset par, często wraz z rybitwą czarną. Gniazdowanie może przeciągać się do lipca.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju - czerwcu (w Europie) lub listopadzie - grudniu (w Afryce i Australii) 2-3 jasne lub jasnorudawe jaja o plamach o różnej wielkości. W przeciwieństwie do pozostałych rybitw mają zielonkawy odcień.

Upierzenie pierwszej zimy

Wysiadywanie i dojrzewanie

Jaja wysiadywane są przez okres 18-20 dni przez obydwoje rodziców. Oboje partnerzy zajmują się pilnowaniem i karmieniem młodych, głównie owadami i ich larwami, robakami i innymi bezkręgowcami, rzadziej rybami i kijankami. Pisklęta w puchu są rudawe z czarnymi plamkami, a brzuch mają białawy. Umieją latać w wieku około 3 tygodni. Przeloty na południe rozpoczynają w lipcu, a kończą we wrześniu. W czasie wędrówek skupiają się w małe stada.

Pożywienie

Głównie owady i ich larwy, pająki, mięczaki i pierścienice, ale również drobne kręgowce, np. żaby, kijanki, drobne ryby (do 5 cm długości).

Rybitwa białowąsa szuka pokarmu lecąc nisko nad powierzchnią wody lub łąką. Może też w locie zbierać pożywienie z powierzchni wody lub roślin, a także wyłapywać latające owady. By zdobyć swą ofiarę z powierzchni wody i niepotrzebnie się nie zanurzać często zawisa w locie. Zdarza się jej jednak nurkować za zdobyczą do wody z powietrza na 2-3 metry głębokości.

Ochrona

W Polsce jest objęta ścisłą ochroną gatunkową oraz wymagająca ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie^[4].

Nad Morzem Kaspijskim i Jeziorem Aralskim traci swe siedliska, co powoduje, że przenosi się na zachód.

Zobacz też

• fauna Polski,
• ptaki Polski.

Przypisy

Bibliografia

• Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.