Cacao

Kakaowiec właściwy (Theobroma cacao L.) – gatunek rośliny z rodziny ślazowatych (Malvaceae), dawniej zaliczany do zatwarowatych (Sterculiaceae). Roślina pochodzi z wilgotnych lasów tropikalnych Ameryki Południowej i Środkowej, poza tym jest szeroko rozpowszechniony w uprawie. Obecnie największe powierzchnie upraw znajdują się w Afryce. Z nasion kakaowca właściwego wytwarza się proszek kakaowy oraz masło kakaowe.

Kwiaty

Owoce

Przekrój owocu kakaowca, w tle owoce

Morfologia

Pokrój

Wieczniezielone drzewo o zwartej koronie wysokości 10-15 m lub krzew do 5 m wysokości. Ma cienką, cynamonowo-brązową korę. Drzewo kakaowca ma silnie rozwinięty system korzeniowy.^{[potrzebny przypis]}

Liście

Ulistnienie naprzemianległe. Liście podłużniejajowate do szerokolancetowatych, skórzaste. Mają długość 20-30 cm. Przyrastają przez cały rok.

Kwiaty

Różowe do czerwonych, osadzone na krótkich szypułkach wyrastających w pęczkach bezpośrednio z pnia i konarów. Takie zjawisko nazywa się kauliflorią. Kwiaty składają się z 5 czerwonych działek kielicha, 5 cytrynowożółtych z czerwonymi prążkami płatków korony, 1 pięciodzielnego słupka i 5 pręcików.

Owoce

Owalne jagody (250 × 100 mm), bruzdkowane lub gładkie o kształcie przerośniętego ogórka, przypominające piłki do futbolu amerykańskiego^{[potrzebny przypis]}. Okryte są grubą łupiną. Zawierają 20 do 60 płaskich lub kulistych nasion (tzw. ziaren kakaowych), pokrytych aromatycznym białym śluzem^{[potrzebny przypis]}, pogrążonych w przyjemnie pachnącym, czerwonawym miąższu o słodkawym smaku.

Osobny artykuł: Kakao (ziarna kakaowe).

Nazewnictwo

Naukowa nazwa rodzajowa nadana została przez Karola Linneusza, który zastąpił nazwę wcześniej stosowaną – Cacao, jako barbarzyńską, wywodzącą się z języka nahuatl (cacahoaquahuitl). Zostawił tę nazwę jednak jako epitet gatunkowy. Wprowadzona przez niego nazwa rodzajowa Theobroma wywodzi się z greckich słów θεoς (theos = bóg) oraz βρῶμα (broma = pożywienie)^[2].

Zbiory kakaowca na świecie

Największymi eksporterami ziaren kakaowca w krajach afrykańskich są: Wybrzeże Kości Słoniowej; Ghana; Nigeria oraz Kamerun, w krajach amerykańskich: Brazylia; Ekwador; Dominikana; Kolumbia oraz Meksyk a w krajach azjatyckich: Indonezja; Papua-Nowa Gwinea i Malezja.

Zobacz więcej w artykule Kakao, w sekcji Pochodzenie i uprawa.

Procentowy udział w zbiorach kakaowca w 2015 r.

Zastosowanie

• Historia: Najstarsze ślady używania nasion kakaowca jako pożywienia stwierdzono w Ekwadorze w górnym biegu dopływów Amazonki na stanowisku archeologicznym datowanym na 5450–5300 lat BP. W Ameryce Środkowej znaleziska archeologiczne świadczą o wykorzystaniu tego gatunku od 3900 lat BP, a na terenach południowo-zachodniej części współczesnych Stanów Zjednoczonych od 1000 lat BP^[3].
• Surowiec: Dojrzałe owoce usypuje się w pryzmy, które pod przykryciem w ciągu 4-5 dni ulegają wstępnej fermentacji. Następnie wyłuskuje się nasiona, które poddawane są wtórnej fermentacji, a po niej suszone. Kolejnym krokiem jest prażenie i mielenie, w wyniku czego otrzymywana jest gęsta masa, z której w procesie tłoczenia otrzymuje się masło kakaowe, a odtłuszczone wytłoki, poddane powtórnemu mieleniu, przybierają postać proszku kakaowego (potocznie: kakao).

Zobacz więcej w artykule Kakao, w sekcji Zastosowanie.

Liście kakaowca

Uprawa

Wymagania

Kakaowiec potrzebuje wilgotnego, gorącego klimatu o małych amplitudach dobowych i rocznych temperatur; a taki charakter ma klimat okołorównikowy. Gatunek ten nie znosi silnych wiatrów oraz ostrego słońca, dlatego drzewo kakaowe najlepiej rozwija się pod osłoną wysokich drzew. Kakaowiec uprawia się na żyznych, głębokich i przewiewnych glebach dobrze odwadnianych.

Pielęgnacja i zbiory

Drzewa kakaowca sadzi się w rzędach w odległości 2-6 metrów. Drzewo zaczyna owocować między 3 a 5 rokiem od zasadzenia, a największe plony można zbierać gdy drzewo ma od 8 do 15 lat. Od 4 do 6 miesięcy po zakwitnięciu ukazują się owoce.

Występują dwa okresy zbiorów-główny od września do marca (80% zbiorów) i drugorzędny od kwietnia do września (20% zbiorów). Po zebraniu owoce rozcina się na pół i wyjmuje się z nich ziarna wraz z miąższem.

Przypisy

Bibliografia

1. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
2. Jan Falkowski, Jerzy Kostrowicki: Geografia rolnictwa świata. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.